Widok Księgozbiór rodziny Maurycego Koniara

KSIĘGOZBIÓR RODZINY MAURYCEGO KONIARA

M a u ry c y K o n ia r p r z y b y ł do W a rs z a w y o k o ło 1 0 1 6 r . K o l e j e je g o ż y c i a do p o w s ta n ia lis t o p a d o w e g o n ie są d o k ła d n ie z n a n o , a i n - f o r m a c je o n im m a ją h i p o t e t y c z n y c h a r a k t e r . U r o d z i ł s i ę o k o ło 1 7 9 0 r . P o c h o d z ił z r o d z in y ż y d o w s k i e j , p ra w d o p o d o b n ie z R o s j i . Ś r o d o w is k o i k r a j , w k tó r y m s i ę w y c h o w a ł; n ie są z n a n e . O soba j e ­ go r ó ż n ie b y w a ła n a z y w a n a . W p a m ię t n ik a c h i l i t e r a t u r z e w z m ia n ­ k u j ą c e j o n im w y s t ę p u je j a k o M o jż e s z K o h n , M o ry c K o n , C o g n a r, C o n i a r , K o n ia r . 2 On sam w swym t e s t a m e n c ie p o d p i s a ł s i ę Mo- r i t z C o n i a r 2 .

W o k r e s ie p r z e d lis t o p a d o w y r n , K o n i a r , w s p ó ln ie z Leonem N ew a- c h o w ic z e m i Salom onem H a lp e r t e m , u c z e s t n i c z y ł w d z ie r ż a w i e mono­

p o lu ta b a c z n e g o . Z a jm o w a ł s i ę r ó w n ie ż l i w e r u n k ie m . W c z a s ie pow­

s t a n i a lis t o p a d o w e g o w y je c h a ł z K r ó le s t w a .

W i e l k i m t iją t e k i w i e l k i e w p ły w y , awans i z a c h w ia n ie p o z y c j i K o n ia r a p r z y p a d a ją na o k r e s p a s k i e w i c z o w s k i . W l a t a c h 1 8 6 3 -1 3 3 8 K o n ia r d z i e r ż a w i ł - j u ż s a m o d z ie ln ie - n ie z w y k le d o c h o d o w y mono­

p o l t a b a c z n y . N a s t ę p n ie , od 183 8 r . b y ł a d m in i s t r a t o r e m , c z y l i d z ie r ż a w c ą rz ą d o w y c h h u t ż e la z n y c h . D z ie r ż a w a t a z a k o ń c z y ła s ię f i a s k ie m i d o p r o w a d z iła do w i e l k i c h s t r a t z a ró w n o d la p a ń s tw a , j a k i d la K o n i a r a . Po r o k u 1 8 4 4 p r o w a d z ił dom b a n k o w y , d o s t a r ­ c z a ł ż y w n o ś c i do k a rc z e m .

W s z c z y to w y m o k r e s ie p o w o d z e n ia w l a t a c h t r z y d z i e s t y c h K o n ia r m ia ł " z ło ż o n y c h w Banku P o ls k im na p r o c e n t 12 0 0 0 0 0 0 z ł p , co na owe c z a s y b a je c z n ą sumę s t a n o w i ł o " .

O ż e n io n y b y ł K o n ia r z E l ż b i e t ą ze S ł u c k ic h - " R o s ja n k ą z d o ­

b re g o d o m u "13. Z m ie n iw s z y w y z n a n ie z m o jż e s z o w e g o na p ra w o s ła w n e

j u ż d a w n o , u z y s k a ł w r o k u 1 8 3 9 s z la c h e c t w o . W r o k u 1 8 4 4 z a k u p i ł

m a ją t e k z i e m s k i , co s t a ł o s i ę p o d s ta w ą do w y m ie n ie n ia w a k c ie

z g o n u j e d y n e j je g o g o d n o ś c i: " p o s ia d a c z d ó b r s z l a c h e c k i c h w S z y ­

m anow ie pod W a rs z a w ą "7 .

K o n ia r z m a r ł w D r e ź n ie 19 l u t e g o 184S r . P o z o s t a w ił l i c z n ą r o ­ d z i n ę . O p ró c z ż o n y , s p a d k o b ie r c a m i je g o b y ło p i ę c i u sy n ó w i s i e ­ dem c ó r e k . T r z e c h d o r o s ły c h sy n ó w K o n ia r a p r ó b o w a ło k a r i e r y w a d m i n i s t r a c j i i w o js k u r o s y j s k i m . C ó r k i w ydaw ano z a mąż w tym samym ś r o d o w is k u .

M a ją t e k j a k i p r z y p a d ł s p a d k o b ie r c o m po mężu i o jc u - mimo s t r a t p o n ie s io n y c h p r z e z K o n ia r a w l a t a c h c z t e r d z i e s t y c h - b y ł n ie m a ły . O g ó ł s t a n u c z y n n e g o p o z o s t a ł o ś c i o s z a c o w a n o na r s i 6 1 9 6 6 6 k o p . 9 2 , c z y s t a z a ś p o z o s t a ło ś ć s p a d k u w y n o s i ła 1 391 316 k c p . 4 5 . P o d s ta w y s p a d k u n ie s t a n o w i ł a j e d n a k " g o t o w iz n a i w a r t o ś c io w e pa­

p i e r y " / r s . 19 5 6 2 / , l e c z n a l e ż n o ś c i pewne / r s . 1 021 7 9 3 / i n i e - r u c h o m o ś c i / r s . 538 1 7 8 / . g

M ó w io n o o K o n i a r z e , i ż b y ł t a k o s z c z ę d n y , " ż e p r z e z c a łe sw o­

j e ż y c i e za w s z e k a p i t a l i z o w a ł s w o je c o r o c z n e d o c h o d y , a w y d a w a ł t y l k o p r o c e n t y od t y c h d o c h o d ó w " 10 . T w ie r d z o n o r ó w n ie ż , że " u r z ą ­ d z iw s z y s i ę w W a rs z a w ie na s t o p ę e le g a n c k ą , m ia ł d u ż o p ie n i ę d z y na k o n i e , p o ja z d y , l i b e r y ą , na b o n y A n g i e l k i , g u w e rn e ró w F ranco-»

zów i s ł u g / s / z a g r a n i c z n y c h " “ „ 1 1

T r e ś ć s p is u in w e n t a r z a p o z o s t a ł o ś c i po K o n ia r z e p r z e m a w ia ła b y za s ł u s z n o ś c i ą p ie r w s z e j z t y c h o p i n i i . W y p o s a ż e n ie m ie s z k a n ia z a jm o w a n e g o p r z e z K o n ia r ó w w W a r s z a w ie , p r z y u l . M io d o w e j n r 4 8 4 o s z a c o w a n o w p r a w d z ie na sumę r s . 3 2 39 k o p . 0 6 , je d n a k ż e n ie m a l d w ie t r z e c i e t e j sumy / t j . r s . 2 103 k o p . 0 5 / s t a n o w i w a r t o ś ć s r e ­ b r a , b ę d ą c e g o s w o is t ą fo rm ą l o k a t y k a p i t a ł u . P o z o s t a łe w y p o s a ż e ­ n ie t e g o m ie s z k a n ia o s z a c o w a n o na r s . l 136 k o p . O l , c o b y ło sumą s to s u n k o w o n i s k ą . Z r ó ż n ic o w a n ie p r z e d m io tó w i i c h l i c z b a b y ł y n i e w i e l k i e . N ie w y s t ę p u ją w s p i s i e r z e c z y lu k s u s o w e , z b y tk o w n a . W s p i s i e p o z y c j i in w e n ta r z o w y c h t y t u ł ó w "W k r e d e n s i e " i "W meb­

l a c h " w o k o ło 40% z a z n a c z o n o , i ż są t o p r z e d m io t y " s t a r e ” , " u - ż y w a n e ” , " b a r d z o u ż y w a n e " , " u s z k o d z o n e " i t p . ' i Ś w ia d c z y ło b y t o o o s z c z ę d n y m t r y b i e ż y c i a K o n ia r ó w .

P a m ię t n ik i i p iś m ie n n ic t w a p o d k r e ś l a j ą s i l n e p o w ią z a n ia Ko­

n i a r a z a d m i n i s t r a c j ą i r o s y j s k i m i s f e r a m i w o js k o w y m i w W a rs z a ­ w ie i P e t e r s b u r g u , P o w ią z a n ia t e m i a ł y c h a r a k t e r z a ró w n o p r o f e - s j o n a l n y , j a k i t o w a r z y s k i 13 . C zy w t a k s k r o m n ie W yposażonym m ie ­ s z k a n iu K o n ia r ó w m ożna b y ło p rz y jm o w a ć l u d z i , k tó r y m t r z e b a b y ło im p o n o w a ć b o g a c tw e m , b l i c h t r e m i s z y k ie m ?

S kąd z a te m z d a n ie o " r z u c a n iu p ie n i ę d z y na b o n y A n g i e l k i , g u ­

w e rn e ró w F ra n c u z ó w ? P r z e z l a t s ie d e m , w o k r e s ie od r o k u 1 8 3 0

do r o k u 1 8 3 7 " p e ł n i ł o b o w ią z k i n a u c z y c ie l a w domu n ie g d y M a u r y -

c e g o K o n ia r a i E l ż b i e t y ze S ł u c k i c h " K a r o l F r y d e r y k M a r k s , p ó ź - n i e j s z y r a d c a d w o ru / H o f r a t h / w D r e ź n i e , K r ó l e s t w i e S a k s o n ii 14

“ O p ró c z p e n s j i u m ó w io n e j, po u k o ń c z e n iu t y c h o b o w ią z k ó w o t r z y m a ł / o d K o n i a r a / p o d a r u n e k w s u m ie 50 0 0 0 z ł p , c z y l i 9 0 0 0 r s . " h a d - t o E l ż b i e t a K o n ia ro w a w r o k u 184 1 " p r z y r z e k ł a w p ła c a ć K a r o lo w i M a rk s p e n s j i d o ż y w o t n i e j , po c z t e r y s t a t a l a r ó w r o c z n i e " . " P o n ie ­ w aż z a p e w n ie n ie t o n ie o t r z y m a ło z a t w ie r d z e n i a m ę ż o w s k ie g o , d l a ­ t e g o n ie m o g ło s p r a w ić ż a d n e g o p ra w n e g o z n a c z e n ia i p o z o s t a ło b e z s k u t k u " . Po z g o n ie K o n ia r a i " z g ł o s z e n i u s i ę do s p a d k o b ie r ­ ców K a r o la M a r k s a " , “ c i ż w z ią w s z y pod uwagę w o lę s w e j m a t k i , k t ó ­ r e j s i ę s p r z e c iw i a ć n ie c h c ą , p o s t a n o w i l i p e n s ję d o ż y w o t n ią wy­

ż e j w z m ia n k o w a n ą p o t w i e r d z i ć " , pod w a r u n k ie m , że " K a r o l M a rk s u - z n a je s i ę w p e ł n i z a s p o k o jo n y m we w s z e l k i c h ż ą d a n ia c h , dom aga­

n ia c h z ja k ie g o b ą d ź ź r ó d ł a p o c h o d z ą c y c h " i z w r ó c i w s z e l k i e a k t a l i s t y , k o r e s p o n d e n c je , n o t a t k i " l u b w o g ó ln o ś c i j a k i e k o l w i e k pa p i e r y , k t ó r e b y m i a ł y s t y c z n o ś ć l u b w p ły w na s t o s u n k i p o m ię d z y M arksem a ro d z e ń s tw e m K o n ia r ó w " . Te p a p i e r y , k t ó r e b y "w p r z y s z ­ ł o ś c i m o g ły s i ę w y n a l e ź ć " , u w a ża ć ma M a rk s " z a n i c n ie z n a c z ą c e i b e z s k u t e c z n e " .

Być m o że , i n f o r m a c j e o t y c h f a k t a c h p r z e d o s t a ł y s i ę p o z a ś c i s ­ ł e g ro n o o s ó b z a in t e r e s o w a n y c h i w t a je m n ic z o n y c h , i w p ł y n ę ł y na p o w s ta n ie o p i n i i o " r z u c a n i u p i e n i ę d z y " . A le c z y r o l a K a r o la F r y d e r y k a M a rk s a b y ła w ż y c i u K o n ia r ó w t y l k o r o l ą domowego n a u ­ c z y c i e l a d z i e c i ?

W p r o w a d z e n iu in t e r e s ó w K o n ia r b y ł b e z w z g lę d n y . W a lk ę k o n k u ­ r e n c y jn ą t o c z y ł o s t r o . W y k o r z y s t y w a ł swe s t o s u n k i t o w a r z y s k ie i k o ru m p o w a ł u r z ę d n ik ó w . W c e lu u t r ą c a n i a k o n k u r e n t ó w s t o s o w a ł d o - n o s i c i e l s t w o i s z a n t a ż p o l i t y c z n y . Z a l e ż n i e od d o r a ź n e j s y t u a ­ c j i u m ia ł w y s tę p o w a ć do w ła d z w r o l i " n a j p o k o r n i e j u p r a s z a ję c e - g o " ^ ^ p e t e n t a l u b pew nego s i e b i e c z ło w ie k a i n t e r e s u " n i e p o d d a ją - c e g o s i ę żadnem u ze s t r o n y w ła d z y w t r ą c a n i u " , w y z n a w c y z a s a d y l a i s s e z - f a i r e , l a i s s e z - p a s s e r . Zapewne - s y t u a c j a g o s p o d a r c z a i p o l i t y c z n a K r ó le s t w a s p r z y j a ł a t a k ie m u p o s t ę p o w a n iu , a le K o n ia r w s p e c j a l n i e n e g a ty w n y s p o s ó b w y r ó ż n i ł s i ę na t l e s w e j w a r s t w y .

U d e rz a z b ie ż n o ś ć u je m n y c h o c e n je g o o s o b y o r a z m e to d i s k u tk ó w

d z i a ł a l n o ś c i p r o f e s j o n a l n e j , n i e z a l e ż n i e od t e g o , c z y o p i n i e t e

z o s t a ł y s fo rm u ło w a n e p r z e z p r z e d s t a w i c i e l i ś r o d o w is k a , z k t ó r e g o

K o n ia r w y s z e d ł, c z y t e ż do k t ó r e g o c h c i a ł s i ę d o s t a ć , j a k t e ż z

k tó r y m j e d y n i e s i ę s t y k a ł 17

W s p o m n ia n y j u ż i n w e n t a r z p o z o s t a ł o ś c i po K o n ia r z e z a jm u je o d ­ r ę b n y v o lu m e n , o b e jm u je 2 8 4 8 p o z y c j i in w e n ta r z o w y c h w 32 t y t u ­ ł a c h . I n w e n t a r z r o z p o c z ę t o s p is y w a ć 1 / 1 3 . 4 . 1 8 4 8 r . U k o ń c z o n y z o ­ s t a ł 1 4 / 2 6 . 2 . 1 8 4 9 r . P ra c e n ad n im o p ó ź n i a ł a k o n ie c z n o ś ć d o k o ­ n y w a n ia s p is u w p o z a w a r s z a w s k ic h p o s i a d ł o ś c i a c h K o n i a r a : Szym a­

n o w ie , M ie d n ie w ic a c h , O r y s z e w ie , O o m in o p o lu . T a k s a t o r a r n i b y l i : A n t o n i Bauman w W a rs z a w ie i Z y g m u n t S z t e b l e r w d o b ra c h p o z a W a r­

sza w ę l e ż ą c y c h . S p is s p o r z ą d z o n y j e s t w f o r m ie t a b e l a r y c z n e j wg prawem p r z e p is a n y c h w z o ró w .

I n w e n t a r z w y m ie n ia pod l p „ 2 2 7 -4 1 7 k s i ą ż k i p o z o s t a łe po Mau­

ry c y m K o n i a r z e . K o le jn o ś ć e le m e n tó w o p is u j e s t n a s t ę p u j ą c a : t y ­ t u ł , a u t o r , m ie js c e w y d a n ia , r o k w y d a n ia , i l o ś ć to m ó w , w a r t o ś ć s z a c u n k o w a . N ie ma i n f o r m a c j i o o p r a w ie . S p is k s ią ż e k n ie z a ­ w i e r a ż a d n y c h p o z y c j i z b io r o w y c h . I n w e n t a r y z a c ja k s ią ż e k t r w a ł a p ię ć k o l e j n y c h s e s j i . K s i ą ż k i w y m ie n io n e z o s t a ł y w g r u p a c h j ę z y ­ k o w y c h : n i e m i e c k i e , f r a n c u s k i e , a n g i e l s k i e , w ł o s k i e i h is z p a ń s k ie . W o b r ę b ie t y c h g r u p n ie ma ż a d n e g o w e w n ę tr z n e g o u k ła d u . M ożna

p r z y p u s z c z a ć , że k o l e j n o ś ć o p is ó w k s ią ż e k w s p i s i e j e s t o d z w ie r ­ c i e d l e n ie m u k ła d u k s ią ż e k w domu K o n ia r ó w .

T y t u ł " K s i ą ż k i " w y s t ę p u je na s ió d m ym m ie js c u s p is u p o z o s t a ­ ł o ś c i , po w s p o m n ie n iu s r e b e r , p r z e d m io tó w z n a jd u ją c y c h s i ę w k r e ­ d e n s ie , m e b l i , b i e l i z n y i s u k ie n z m a r łe g o M a u ry c e g o K o n i a r a , k o ­ n i i p o ja z d ó w o r a z s p r z ę t ó w k u c h e n n y c h , z a ś p r z e d w s p o m n ie n ie m z b i o r u l i t o g r a f i i i k o s z t o w n o ś c i.

W a r to ś ć o g ó ln ą t y t u ł u " K s i ą ż k i " o s z a c o w a n o na r s . 139 k o p . 1 0 . S t a n o w i t o o k . 0 ,0 1 % c z y s t e g o m a ją t k u s p a d k u i b y ło w a r t o ś c i ą n i c n ie z n a c z ą c ą . W a r to ś ć k s i ę g o z b i o r u w y n o s i ła je d n a k o k . 4% w a r t o ś c i p r z e d m io tó w z in w e n t a r y z o w a n y c h w w a rs z a w s k im m ie s z k a n iu K o n ia r ó w , t o j e s t p o n a d p o ło w ę w a r t o ś c i m e b li i o k o ło j e d n e j t r z e c i e j w a r ­ t o ś c i k o n i i p o ja z d ó w , p r z e w y ż s z a ła ona d w u k r o t n ie w a r t o ś ć b i e ­ l i z n y i s u k ie n K o n i a r a , a p r a w ie t r z y k r o t n i e w a r t o ś ć k o s z to w n o ś ­ c i . N a le ż y b r a ć pod uwagę m o ż liw o ś ć o b n iż o n e g o s z a c u n k u , co d o t y ­ c z y ł o b y je d n a k w s z y s t k i c h p r z e d m io t ó w . M o g ła b y t e ż z a i s t n i e ć moż­

l i w o ś ć p o m in ię c ia n i e k t ó r y c h p r z e d m io tó w w s p i s i e p o z o s t a ł o ś c i , o d n o s i ł o b y s i ę t o je d n a k g łó w n ie do s r e b e r , k o s z t o w n o ś c i, e w e n tu ­ a l n i e o d z i e ż y .

N ie z n a n y j e s t l o s k s i ę g o z b i o r u po ś m i e r c i K o n i a r a , k t ó r y t e s ­

ta m e n te m c a ł y s w ó j m a ją t e k na d w ie rów ne c z ę ś c i p o d z i e l i ł . Oedna

c z ę ś ć ż o n i e , d ru g a d z ie c io m b y ła n a le ż n a . " K o s z t o w n o ś c i, s r e b r a ,

b i e l i z n a , m e b le , p o ja z d y , k o n i e , j a k r ó w n ie ż w s z y s t k o , co do g o s -

p o d a r s tw a n a l e ż y , j e s t je d y n ą w ła s n o ś c ią k o c h a n e j m o je j ż o n y "

s t w i e r d z a ł K o n ia r w t e s t a m e n c ie . B ra k o s o b n e g o p o s t a n o w ie n ia co do p r z e z n a c z e n ia k s i ą ż e k . Być m oże , z o s t a ł y one p o tr a k t o w a n e j a ­ ko " w s z y s t k o co do g o s p o d a r s tw a n a l e ż y " .

K s i ę g o z b i ó r p o z o s t a ł y po K o n ia r z e l i c z y ł 191 t y t u ł ó w w 388 v o - lu m in a c h . B e s t z n a c z n ie m n ie js z y od k s i ę g o z b i o r u p o z o s t a łe g o po P i o t r z e S t e i n k e l l e r z e / o k . 6 90 t y t . w p o n a d 1100 v o l . / , L e o n ie N e w a c h o w ic z u / o k . 278 t y t . vi pon ad 9 0 0 v o l . / i A t a l i i z O a k u b o w i- cz ó w P r a e n k lo w e j , w d o w ie po S a m u e lu A n to n im L e o p o ld z ie F r a e n k lu / p o n a d 2 5 0 t y t . w o k . 4 5 0 v o l a / 19

Oak w y n ik a z k o l e j n o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h “ t y t u ł ó w " in w e n t a r z a p o z o s t a ł o ś c i o r a z z k o l e j n o ś c i o p is ó w p o s z c z e g ó ln y c h m e b li w w a r ­ s z a w s k im m ie s z k a n iu K o n ia r ó w , k s i ą ż k i b y ł y p rz e c h o w y w a n e n a jp r a w ­ d o p o d o b n ie j w p o k o ju / g a b i n e c i e / M a u ry c e g o K o n i a r a , w " s z a f i e do k s i ą ż e k z p ó łk a m i i o k n a m i l u s t r z a n e m i" o r a z na d u ż y c h i m a ły c h m a h o n io w y c h p ó łk a c h do k s ią ż e k 20

Komu i ja k i m c e lo m s ł u ż y ł y k s i ą ż k i w domu K o n ia r a ? Można b y ło ­ b y p r z y p u s z c z a ć , że p rz e d e w s z y s t k im M au ryce m u K o n i a r o w i. O ed- n a k ż e k s i ą ż k i o te m a ty c e t e c h n i c z n e j , r o l n i c z e j , p r a w n e j i e k o n o ­ m ic z n e j , d o t y c z ą c e j p r o f e s j o n a l n e j d z i a ł a l n o ś c i K o n ia r a b y ł y b a r ­ d z o n i e l i c z n e . Ł ą c z n ie z r ó ż n e g o r o d z a ju p r z e w o d n ik a m i d la p o d ­ r ó ż n y c h , r o z k ła d a m i j a z d y , g ru p a t a w y n o s i ła n ie s p e ł n a je d n ą p ią ­ t ą c z ę ś ć w s z y s t k i c h t y t u ł ó w . K s i ą ż k i " p r o f e s j o n a l n e " c e c h u je p r a k t y c z n e u j ę c i e . B ra k k s ią ż e k o g łę b s z y m , u o g ó ln ia ją c y m u j ę ­ c i u , t r a k t a t ó w e k o n o m ic z n y c h , r o z p r a w .

K s i ą ż k i tv d o b r z e z n a n y c h K o n ia r o w i j ę z y k a c h : n ie m ie c k im i r o ­ s y j s k i m n ie s i ę g a ł y 30% c a ł o ś c i k s i ę g o z b i o r u / n i e m i e c k i e o k . 25%, r o s y j s k i e o k , 3 % /; o k o ło p o ło w y k s i ę g o z b i o r u - t o k s i ą ż k i w j ę z y ­ ku f r a n c u s k im i w ło s k im . Ł ą c z n ie z k s ią ż k a m i w ję z y k a c h h is z p a ń ­ s k im i a n g ie l s k im , k s ią ż e k w ję z y k a c h n ie r o d z in n y c h K o n ia r ó w b y - ’ ł o p o n a d 70%.

N ie m a l p o ło w ę k s i ę g o z b i o r u s t a n o w i ł y k s i ą ż k i o te m a ty c e huma­

n i s t y c z n e j , m a ją c e w swym z a ło ż e n i u z a s p o k a ja ć - r z e c z y w is t e lu b t e ż " p o k a z o w o - g e ld h a b o w s k ie " - p o t r z e b y o g ó ln e g o r o z w o ju k u l t u ­ r a l n e g o . W t e j g r u p i e p r z y t ł a c z a j ą c ą p rz e w a g ę m ia ł y k s i ą ż k i w j ę ­ z y k a c h f r a n c u s k i m , w ło s k im , a n g ie l s k im i h is z p a ń s k im . B y ło ic h pon ad s z e ś ć r a z y w ię c e j n i ż w ję z y k a c h n ie m ie c k im i r o s y j s k i m .

S t a r s z e d z i e c i K o n ia r ó w w c h o d z i ł y w l a t a n a u k i w l a t a c h dwu­

d z i e s t y c h . T ego o k r e s u d o t y c z ę w z m ia n k i o b o n a c h i g u w e r n e r a c h ; w

l a t a c h t r z y d z i e s t y c h p r z e b y w a ł w domu k o n ia r ó w M a r k s . V/ k s ię g o ­

z b io r z e p r z e w a ż a ją k s i ą ż k i w ydane w l a t a c h 1 8 0 1 -1 6 4 0 / o k . 8 0 % /;

p on ad p o ło w a z n ic h t o k s i ą ż k i h u m a n is ty c z n e , s t a n o w ią c e w r a z z k s ią ż k a m i do n a u k i ję z y k ó w f r a n c u s k i o g o , w ł o s k i e g o , a n g i e l s k i e g o i h is z p a ń s k ie g o n ie m a l 50% c a łe g o k s i ę g o z b i o r u .

M ożna w ię c w y s n u ć w n io s e k , ż e na fo rm o w a n ie k s i ę g o z b i o r u m ia ł y w p ły w p rz e d e w s z y s t k im p o t r z e b y z w ią z a n e z k s z t a łc e n ie m d z i e c i .

S a k i b y ł j ę z y k domowy K o n ia ró w ? C hyba p rz e d e w s z y s t k im r o s y j ­ s k i i n i e m i e c k i . W k s i ę g o z b i o r z e n ie ma k s ią ż ę ! ; i s ło w n ik ó w do n a ­ u k i t y c h ję z y k ó w , n a t o m ia s t w y s t ę p u ją n ie m i e c k i e p o d r ę c z n i k i i s ł o w n i k i do n a u k i in n y c h ję z y k ó w . M a ło j e s t p ra w d o p o d o b n e , b y na­

u c z y c i e l domowy - p o c h o d z ą c y z D re z n a - M a rk s z n a ł r o s y j s k i na t y l e , b y móc go n a u c z a ć . R o s y j s k i b y ł ję z y k ie m m a c ie r z y s t y m K o - n i a r o w e j . Z n a ł go K o n i a r . W r o s y j s k i e j a d m i n i s t r a c j i i w o js k u s ł u ż y l i m ło d z i K o n i o r o w ie , m u s i e l i z a te m z n a ć j ę z y k , n a jp e w n ie j z dom u. R o s y j s k i b y ł, p r a w d o p o d o b n ie p ie r w s z y m , a n i e m i e c k i d r u ­ g im ję z y k ie m m ło d y c h K o n ia r ó w . T r z e c im ję z y k ie m m ó g ł b y ć f r a n ­ c u s k i , g d y ż j e s t n a j w ię c e j k s ią ż e k do n a u k i t e g o w ł a ś n ie j ę z y k a i n a j w i ę c e j k s ią ż e k f r a n c u s k i c h / o k . 4 0 % / w c a ły m k s i ę g o z b i o r z e .

P o n a d to k s i ę g o z b i ó r w s k a z u je , ż e w domu K o n ia ró w u c z o n o s i ę a n g i e l s k i e g o i h is z p a ń s k i e g o . N ic n ie w s k a z u je na t o , b y m ło d z i K o n ia r o w ie u c z y l i s i ę ję z y k ó w s t a r o ż y t n y c h .

J a k i b y ł k ie r u n e k i m e to d a k s z t a ł c e n i a d z i e c i w domu K o n ia ­ rów ?

W s p i s i e k s ią ż e k n ie ma ż a d n y c h p o z y c j i a u to r ó w s t a r o ż y t n y c h - a n i w j ę z y k u o r y g i n a ł u , a n i w t łu m a c z e n ia c h . N ie ma t e ż ż a d n y c h p r z e r ó b e k i s t r e s z c z e ń i c h d z i e ł . N ie s t a r a n o s i ę w ię c z a s z c z e ­ p i ć d z ie c io m n a w e t p o d s ta w k u l t u r y k l a s y c z n e j .

K s i ą ż k i a u to r ó w d u ż e j r a n g i s t a n o w ią n i e c a ł e 20% k s i ę g o z b i o r u . Z e s ta w n a z w is k a u to r ó w i i c h d z i e ł j e s t r a c z e j p rz y p a d k o w y i n ie w s k a z u je na p la n o w e g ro m a d z e n ie p o d s ta w o w y c h d z i e ł l i t e r a t u r y e u r o p e j s k i e j . N a j l i c z n i e j r e p r e z e n to w a n a j e s t l i t e r a t u r a f r a n c u s ­ k a , n a s t ę p n ie w ło s k a i a n g i e l s k a . B ra k p o d s ta w o w y c h d z i e ł z l i ­ t e r a t u r y r o s y j s k i e j i - co b a r d z o c ie k a w e - n i e m i e c k i e j . M a u ry c y K o n ia r i je g o ż o n a za pew ne n ie b y l i o s o b a m i p re d y s p o n o w a n y m i do k s z t a ł t o w a n i a k s i ę g o z b i o r u - a le j a k i e z a te m k w a l i f i k a c j e , p o z io m w ie d z y i k u l t u r y m o g li r e p r e z e n t o w a ć n a u c z y c ie l e d z i e c i ?

Na czym k s z t a ł c o n o m ło d y c h K o n ia ró w ? Z w i e l k i e j l i t e r a t u r y

w ł o s k i e j p o z n a l i b y ć może t r o c h ę k s ią ż e k D a n te g o , A r i o s t a , T a s s a

i G o ld o n ie g o ; a n g i e l s k i e j : S z e k s p i r a , S w i f t a , S t e r n e 'a , B y ro n a i

D ic k e n s a ; h i s z p a ń s k i e j : C e r v a n te s a i C a ld e r o n a ; f r a n c u s k i e j : R a-

b e l a i s ' a , M o n t a ig n e " a , Le F o n t e n e l l e ' a , L e s a g e 'a , R o u s s e a u , L ' e l i l l e ' a ; n i e m i e c k i e j : S c h i l l e r a . B yć może p r z e c z y t a l i t e ż c o ś B a lz a c a , V o l t a i r e ' a , C a s d n o v y , S c r i b e ' a . Z n a l i zapew ne b a ś ­ n i e z t y s i ą c a i j e d n e j n o c y , t r o c h ę s t a r y c h p o w ie ś c i ł o t r z y k c w - s k i c h i n ie c o n o w s z y c h rom ansów i k o m e d ii s c e n ic z n y c h ..

W k s i ę g o z b i o r z e b y ło t e ż t r o c h ę w y p is ó w z l i t e r a t u r y a n g i e l ­ s k i e j , f r a n c u s k i e j i h i s z p a ń s k i e j . S t r u k t u r a te m a ty c z n a i z e ­ s ta w a u to r ó w b a r d z o n i e l i c z n e j g r u p y k s ią ż e k r o s y j s k i c h n ie w s k a ­ z u ją na p o d tr z y m y w a n ie p r z e z K o n ia r ó w ś w ia d o m y c h z w ią z k ó w z k u l t u r ą te g o n a r o d u .

P r a w ie z u p e łn y b r a k k s ią ż e k h is t o r y c z n y c h i o te m a ty c e m atem a­

t y c z n o - p r z y r o d n i c z e j n ie w s k a z u je na p o t r z e b ę p r z y s w o je n ia d z ie ­ c io m e le m e n t a r n y c h w ia d o m o ś c i z t y c h d z i e d z i n .

Z e s t a w ie n ie d a t w y d a n ia w s k a z u je , że do k s i ę g o z b i o r u po ro k u 1 8 4 0 w p ły n ę ło b a r d z o n i e w i e l e k s i ą ż e k . K s i ę g o z b i ó r p r a w ie z a ­ m a r ł . M ło d s z e d z i e c i K o n ia ró w d o p ie r o w tym c z a s ie w c h o d z i ł y w o k r e s n a u k i . Może u w a ż a n o , że w domu j e s t j u ż d o s y ć k s ią ż e k i w y s t a r c z y i c h d la e d u k a c j i m ło d s z y c h d z i e c i ? Byc m oże, że n i e ­

p o w o d z e n ia w i n t e r e s a c h s k ł o n i ł y K o n ia r a do o s z c z ę d z a n ia na k s ią ż k a c h .

S t r u k t u r a te m a ty c z n a k s i ę g o z b i o r u w s k a z u je na t o , że d z i e c i K o n ia r ó w k s z t a ł c o n e b y ł y b a r d z o p o w ie r z c h o w n ie w k ie r u n k u huma­

n is t y c z n y m . D użą uwagę p r z y w ią z y w a n o zapew ne do o p a n o w a n ia j ę z y ­ ków o b c y c h w m owie i p iś m i e , m n ie js z ą do p o z n a n ia l i t e r a t u r y , je s z c z e m n ie js z ą do h i s t o r i i . N ic n ie w s k a z u je na t o , b y z w ra ­ c a n o uwagę na k s z t a ł c e n i e c h a r a k t e r u p o p r z e z w z o r y l i t e r a c k i e i h i s t o r y c z n e . N ic n ie w s k a z u je t e ż na g łę b s z y s t o s u n e k l u b b l i ż ­ s z e z w i ą z k i z j a k im ś w y z n a n ie m lu b prądem id e o w y m .

A n i je d e n ze 191 t y t u ł ó w k s i ę g o z b i o r u n ie o d n o s i s i ę do j a ­ k i e j k o l w i e k - h i s t o r y c z n e j , p o l i t y c z n e j , k u l t u r a l n e j , g o s p o d a r ­ c z e j -. r z e c z y w i s t o ś c i k r a j u , w k tó r y m K o n ia r o w ie ż y l i p r z e z l a t o k o ło t r z y d z i e ś c i . N ie ma t e ż ż a d n e j k s i ą ż k i w ję z y k u p o ls k im . O edyna k s ią ż k a w y d a n a w W a r s z a w ie , t o “ H o u rs de l i t e r a t u r o F ra n ­ ç a is e p a r B o s e p h Z i e l i ń s k i " / p o z . 3 4 9 / . Z W r o c ła w ia p o c h o d z i "No wy s ł o w n ik k ie s z o n k o w y F r a n c u s k o - P o ls k o - N ie m ie c k i" / p o z . 2 6 7 / .

W s k a z y w a ło b y t o na i n d y f e r e n t n y s t o s u n e k K o n ia ró w do m ie js c i

n a r o d u , w ś ró d k t ó r e g o ż y l i , p ra w d a , że o b r a c a ją c s i ę w k r ę g u

s o b ie p o d o b n y c h , a w ię c co n a jm n ie j o b o ję t n y c h , j e ś l i n ie n a r o ­

d o w i tem u w r o g i c h .

C zy K o n ia r o w ie z n a l i j ę z y k p o l s k i ? W p e w n e j m ie r z e na pewno z n a l i . W p ra w d z ie o b r a c a l i s i ę p rz e d e w s z y s t k im

ś r o d o w is k u n i e ­ p o l s k i m , a n g a ż o w a li z z a c h o d u b o n y i m e tr ó w , je d n a k c h o ć b y w o g r a n ic z o n y m z a k r e s ie m u s i e l i s t y k a ć s i ę z lu d ź m i m ó w ią c y m i g łó w n ie l u b j e d y n i e - po p o l s k u , i n t e r e s a n t a m i , k o n t r a h e n t a m i o f i c j a l i s t a m i , s łu ż b ę dom ową. W iadomo t e ż , j a k c h ło n n e są u - m y s ły d z i e c i i j a k s z y b k o u c z ę s i ę one ję z y k ó w z p rz y p a d k o w y c h n a w e t k o n t a k t ó w . Za z n a jo m o ś c ią j ę z y k a p o l s k i e g o p r z e z m ło d s z e p o k o le n ie K o n ia r ó w ś w ia d c z y t e ż f a k t , że w a k t a c h n o t a r i a l n y c h f i g u r u j ę k i l k a k r o t n i e w p o ls k im b r z m ie n iu z ło ż o n e p o d p is y p i ę - c i o r g a z d z i e c i K o n ia ró w 21

J e ż e l i w ię c z k u l t u r ę p o ls k ę K o n ia r o w ie s to s u n k ó w n ie n a w ią ­ z a l i , t o z j a k ę k u l t u r ę n a ro d o w ą s t o s u n k i t e u t r z y m a l i ? A n a l i ­ za k s i ę g o z b i o r u na p y t a n i e t o n ie o d p o w ia d a . M ożna m ów ić j e d y ­ n ie o w z g lę d n e j p rz e w a d z e p ew nych g r u p ję z y k o w y c h , n a t o m ia s t n ie w y s t ę p u ję w k s i ę g o z b i o r z e ż a d n e c e c h y z n a m ie n n e } k t ó r e b y ś w ia d c z y ły o b l i ż s z e j ł ą c z n o ś c i z k t ó r ą ś z n a ro d o w y c h k u l t u r e u ­ r o p e j s k i c h . O d n a le z io n e w k s i ę g o z b i o r z e d z i e ł a , k t ó r y c h k u l t u ­ r o t w ó r c z a r o l a j e s t u z n a n a , z g ro m a d z o n e sę w n im w s p o s ó b - w y­

d a j e s i ę - p rz y p a d k o w y .

M ożna b y w ię c s ę d z i ć , że m e n ta ln o ś ć K o n ia r ó w s t a n o w i ł a p r z y ­ k ł a d m e n t a ln o ś c i s p e c y f i c z n e j g r u p y l u d z i w y o b c o w a n y c h z g łę b ­ s z y c h z w ią z k ó w k u lt u r o w y c h , p o z b a w io n y c h k u lt u r o w y c h k o r z e n i i g łę b s z y c h w a r t o ś c i k u lt u r o w y c h n ie t w o r z ą c y c h .

I n t e r e s u j ą c e b y ło b y z b a d a n ie , c z y i w j a k i e j m ie r z e m e n ta ln o ś ć K o n ia r ó w s t a n o w i ł a r e p r e z e n t a t y w n y p r z y k ł a d m e n t a ln o ś c i w ię k s z e j g r u p y b u r ż u a z j i sw ego c z a s u i m ie j s c a , c z y t e ż i l u s t r o w a ł a z j a ­ w is k o r z a d k ie i n ie t y p o w e .

P r z y p i s y

1 P o l s k i s ł o w n ik b i o g r a f i c z n y , t . 1 3 , s . 6 0 1 - 5 0 2 .

O Tamże o r a z : □ . K r a s i ń s k i , P a m ię t n ik i J ó z e f a h r a b ie g o K r a s i ń ­ s k ie g o od r o k u 1 7 9 0 - 1 8 3 1 , P o zna ń 1 8 7 7 , s . 1 4 1 ; T .W . Ł u b i e ń s k i , H e n ry k Ł u b i e ń s k i i je g o b r a c i a , K ra k ó w 1 8 8 6 , s . 1 5 6 .

3 A rchuw um P a ństw o w e m. s t . W a rs z a w y / d a l e j w s k r ó c i e APW/ a k ­

t a n o t a r i a l n e , k a n c ., 3 . J e z i o r a ń s k i , v . 2 7 , r . 1 8 4 8 , n r 8 85 - t e s t a

m en t M. K o n ia r a .

L e o p o ld K r o n e n b e r g . M o n o g r a f ia z b io r o w a , W arszaw a 1 9 2 2 , s .2 0 1

5 ,

T .W . Ł u b i e ń s k i , o . c . , s . 1 5 6 . 6 — i araze.

7 APW a k t a n o t a r i a l n e , k a n c . J . J e z i o r a ń s k i , v . 2 7 , r .1 8 4 8 , n r 885 - w y p is u rz ę d o w y z a k t u z g o n u M. K o n ia r a .

8 APW a k t a n o t a r i a l n a , k a n c . 9 . J e z i o r a ń s k i , v . 2 7 , r . 1 8 4 8 , n r 8 8 7 . S y n o w ie : H i p o l i t K o n ia r - w ł a ś c i c i e l d ó b r i o b y w a t e l w W a rsza w i c , E u g e n iu s z K o n ia r - u r z ę d n ik M i n i s t e r s t w a P in a n s ó w w P e t e r ­ s b u r g u , W a le r ia n K o n ia r - p o r u c z n ik I n ż y n ie r ó w W o js k C e s a r s k o - - R o s y j s k i c h , M o d e s t K o n ia r - u r z ę d n ik M i n i s t e r s t w a D ó b r K o ro n ­ n y c h w P e t e r s b u r g u , E m il - l a t 1 5 . C ó r k i : Z o f i a z K o n ia r ó w r o z ­ w ie d z io n a z S a lw ia n e m J a k u b o w s k im , M a r ia z K o n ia ró w k s ię ż n a W a l- d cm arow a K a s t r i o t o w a , K a t a r z y n o - l a t 1 8 , A u r e l i a - l a t 1 4 , E l ­ ż b i e t a - l a t 1 3 , L e o n ty n a - l a t 1 1 , M e la n ia - l a t 1 0 .

9 APW a k t a n o t a r i a l n o , k a n c . 0 . J e z i o r a ń s k i , v . 2 9 , r , 1 8 4 8 , n r 8 9 4 - in w e n t a r z p o z o s t a ł o ś c i M a u ry c e g o K o n ia r a .

10 T .W . Ł u b i e ń s k i , o . c . , s . 1 5 6 . 11 J . K r a s i ń s k i , o . c . , s . 1 4 1 . J-2 APW, j w . , t y t u ł y 1 - 9 .

J T .W . Ł u b i e ń s k i , o . c . , s . 1 5 6 , 1 5 7 ; 0 . J e d l i c k i , N ie u d a n a p ró b a k a p i t a l i s t y c z n e j i n d u s t r i a l i z a c j i , W arszaw a 1 9 6 4 , s . 7 5 ; R . K o ł o d z i e j c z y k , K s z t a ł t o w a n ie s i ę b u r ż u a z j i w K r ó l e s t w i e P o l­

s k im , 1 8 1 5 - 1 8 5 0 , W arszaw a 1 9 5 7 , s . 2 1 1 .

APW a k t a n o t a r i a l n e , k a n c . J . J e z i o r a ń s k i , v . 2 7 , r . 1 8 4 8 , n r 9 1 7 - umowa p o m ię d z y H i p o li t e m K o n ia re m a K a ro le m M a r k s . N a s tę p n e i n f o r m a c j e o K . M a r k s ie o p a r t e o te n ż e p r z y p i s .

15 □ . J e d l i c k i , o . c . , 9 . 7 5 .

"1

R . K o ł o d z i e j c z y k , o . c . , s . 2 1 1 . 17 —

i. W . Ł u b i e ń s k i , o . c . ; □ . K r a s i ń s k i , o . c . ; A . P e r e t z , Ż y ­ d z i w b a n k o w o ś c i p o l s k i e j , w : Ż y d z i w P o ls c e O d r o d z o n e j, t . 2 , W a rszaw a 1 9 3 4 , s . 4 4 1 ; J . S c h i p e r , A . H a f f t k e , Ż y d z i w p rz e m y ś le p o l s k i m , w : Ż y d z i w P o ls c e O d r o d z o n e j, t . 2 , s . 4 8 5 ; L e o p o ld K r o ­ n e n b e r g , M o n o g r a f ia z b io r o w a , s . 1 8 ; K a r t k i z d z ie j ó w Banku P o l­

s k ie g o / p o d ł u g p a m ię t n ik a b . u r z ę d n i k a / . D o d . m ie ś , do " P r z e ­ g lą d u T y g o d n io w e g o " 1 8 8 5 , t . 2 , s . 1 8 5 ; H. R a d z is z e w s k i, Bank P o l­

s k i , W arszaw a 1 9 1 0 , s . 4 6 9 - 4 7 0 ; J . J e d l i c k i , o . c .

IG APW a k t a n o t a r i a l n e k a n c . 3 . J e z i o r a ń s k i , v . 2 7 , r . 1S4G , n r 085 - t e s t a m e n t M. K o n ia r a .

i g ĄPW a k t a n o t a r i a l n e : k a n c . S . J a s i ń s k i , v a l . 4 , r . 1 8 5 4 , n r ICOS - i n w e n t a r z p o z o s t a ł o ś c i po P. J t e i n k e l l c r z e ; k a n c . ¡4. C ie c h a ­ n o w s k i, v o l . 3 1 , r . 1 G 32, n r 2 1 4 3 - i n w e n t a r z n ie o b e c n e g o L .N e w a - c h o w ic z a ; k a n c . J . J e z i o r a ń s k i , v c l . 3 1 , r . 1 8 5 1 , n r 1071 - in w e n ­ t a r z p o z o s t a ł o ś c i po A . F r a e n k l o w e j ; ta m ż e , v o l . 3 4 , r . 1051 / b r . o . / - p r o t o k ó ł s p r z e d a ż y r u c h o m o ś c i po A . F r a e n k lo w e j.

20 I n w e n t a r z p o z o s t a ł o ś c i M a u ry c e g o K o n ia r a n ie w y m ie n ia ż a a - n y c h k s ią ż e k w ś ró d p r z e d m io tó w z n a jd u ją c y c h s i ę w w i e j s k i c h p o ­ s i a d ł o ś c i a c h .

2 i AFÍN k a n c . J . J e z i o r a ń s k i , v o l . 2 7 , r . 1C4C , n r 8G7 i n r 888

- a k t y u m o c o w a n ia H i p o l i t a K o n io r a j a k o r e p r e z e n t a n t a i p e łn o m o c ­

n i k a ; p o d p is y - : J u g e n iu s z K o n i a r , I J a le r y a n K o n i a r , M o d e s t K o n i o r ,

Z o f i a K o n i a r , M a r ia K a s t r i o t o .