Stabilno ĂÊ finansowa gmin wiejskich wbPolsce

(1)

* Agnieszka Kozera, dr – Wydziaï Ekonomiczno-Spoïeczny, Katedra Finansów ib RachunkowoĂci, Uniwersytet Przyrodniczy wbPoznaniu.

Adres do korespondencji: Wydziaï Ekonomiczno-Spoïeczny, Katedra Finansów ibRachunkowoĂci, Uniwer- sytet Przyrodniczy wbPoznaniu, ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznañ; e-mail: akozera@up.poznan.pl.

Stabilno ĂÊ finansowa gmin wiejskich wbPolsce

Agnieszka Kozera

^*

Prawidïowe funkcjonowanie gmin, jako podstawowych podmiotów sektora samorzÈdowego, zwiÈzane jest bezpoĂrednio zbkoniecznoĂciÈ utrzymania przez nie stabilnoĂci finansowej. Jest ona definiowana jako zdolnoĂÊ do peïnienia przez JST przypisanych im zadañ wb sposób ciÈgïy ib efektywny, niezaleĝnie od nieoczekiwanych ib niekorzystnych zaburzeñ ob znacznej skali. WĂród ogóïu gmin najwiÚkszÈ zbiorowoĂÊ tworzÈ gminy wiejskie. Wyróĝnia je zróĝ- nicowany charakter peïnionych funkcji, od gmin wiejskich obtypowo rolniczym charakterze po gminy wiejskie peïniÈce funkcje rezydencjalno-usïugowe. Po wejĂciu Polski wb struktury europejskie to wïaĂnie obszarom wiejskim, ich problemom, perspektywom, ab takĝe zagro- ĝeniom rozwoju poĂwiÚca siÚ wiele uwagi. Coraz wiÚcej uwagi poĂwiÚca siÚ takĝe kondycji finansowej tych podmiotów, bÚdÈcej waĝnym elementem analizy zjawiska ich stabilnoĂci finansowej. Celem artykuïu jest analiza zjawiska stabilnoĂci finansowej gmin wiejskich, miÚdzy innymi na podstawie analizy zmian poziomu ich wïasnego potencjaïu dochodowego, wyniku finansowego oraz zjawiska zadïuĝenia wblatach 2007–2014. Badania przeprowadzono na podstawie danych pochodzÈcych zb Gïównego UrzÚdu Statystycznego oraz Ministerstwa Finansów.

Sïowa kluczowe: stabilnoĂÊ finansowa, bezpieczeñstwo finansowe, wïasny potencjaï docho- dowy, zadïuĝenie, dystres finansowy, gminy wiejskie.

Nadesïany: 13.03.17 | Zaakceptowany do druku: 01.05.17

Financial stability of rural communes in Poland

The proper functioning of the communes, as the basic units of local government sector, is directly related to the necessity of maintaining their financial stability. It is defined as the ability of communes to perform their tasks on abcontinuous and effective basis, regardless of unexpected or unfavorable disturbances of ablarge scale. Among the total communes, the largest group consists of rural communes. They are distinguished by the varied nature of the functions they perform, from rural communes with typically agricultural character to rural communes with residential and service nature. After Poland’s access to European structures, problems and perspectives of development of rural areas is paid ablot of attention. More and more attention is paid also to the financial condition of these entities, which is an important element of the analysis of the phenomenon of their financial stability. The aim of the article is to analyze the phenomenon of financial stability of rural communes, inter alia on the basis of an analysis of changes in the level of their own income potential, financial result and pheno- menon of debt in years 2007–2014. The study was based on data from the Central Statistical Office and the Ministry of Finance.

Studia i Materiaïy, 2/2017 (24), cz. 1: 80– 96 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2017.24.8

(2)

1. WstÚp

Podstawowym celem funkcjonowa- nia jednostek samorzÈdu terytorialnego (JST), wbtym przede wszystkim gmin, jest zapewnienie jak najwyĝszego poziomu ĝycia, ab takĝe kreowanie rozwoju lokalnego. Jego realizacja wymaga zapewnienia staïego dopïywu Ărodków niezbÚdnych do finansowania zadañ wykonywanych przez podmioty sektora samorzÈdowego, ob charakterze zarówno bieĝÈcym, jak ibinwesty- cyjnym, niezaleĝnie od nieoczekiwanych ibniekorzystnych zaburzeñ obznacznej skali.

Tak pojmowanÈ zdolnoĂÊ do peïnienia przez JST przypisanych im zadañ wb spo- sób ciÈgïy ib efektywny m.in. Przygodzka (2014) okreĂla mianem stabilnoĂci finansowej. Podejmowanie dziaïañ majÈcych na celu zapewnienie stabilnoĂci finansowej, zgodnie zbustawÈ obfinansach publicznych (art.b 86, 260), naleĝy do gïównych zadañ wïadz samorzÈdowych kaĝdego szczebla.

W tym celu JST powinny miÚdzy innymi prowadziÊ gospodarkÚ budĝetowÈ zgodnie zbreguïami zawartymi wbtejĝe ustawie.

Do niedawna pojÚcie stabilnoĂci finansowej rozpatrywane byïo gïównie wbodniesieniu do podmiotów sektora finansowego.

Wzrost zainteresowania zjawiskiem stabil- noĂci finansowej wbodniesieniu do JST jest niewÈtpliwie skutkiem ostatniego kryzysu finansowego, który wpïynÈï na ich funkcjonowanie (por. Poniatowicz, 2014). Jak zauwaĝa bowiem Filipiak (2016), zagadnienie stabilnoĂci finansowej wïaĂnie tych podmiotów byïo niedoceniane wbwarunkach dobrej koniunktury gospodarczej ib stabilnego wzrostu poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego JST. Obecnie podejmuje siÚ coraz czÚĂciej analizy zjawisk determinujÈ- cych stabilnoĂÊ finansowÈ podmiotów sektora samorzÈdowego, abzwïaszcza gmin (por.

Klank, 2014; Kata, 2015; Dylewski, 2016).

WĂród ogóïu gmin wb Polsce wyróĝnia siÚ trzy ich typy administracyjne, tj. gminy miejskie, wiejskie oraz miejsko-wiejskie.

W ich strukturze dominujÈ gminy wiejskie, których wb 2016 roku funkcjonowaïo 1559

ib stanowiïy one 63% ogóïu gmin. Gminy wiejskie zamieszkuje 11 mln osób, czyli blisko 30% ogóïu spoïeczeñstwa. Wzrasta takĝe potencjaï demograficzny ibgospodar- czy tych podmiotów, zwïaszcza gmin wiejskich znajdujÈcych siÚ blisko wiÚkszych oĂrodków miejskich (tzw. obszarów metro- politalnych). Gminy wiejskie wyróĝniajÈ siÚ jednak najwyĝszym stopniem zróĝnicowa- nia pod kÈtem poziomu rozwoju spoïeczno- gospodarczego ibpeïnionych przez nie funkcji (od gmin typowo rolniczych po gminy reprezentujÈce typ rezydencjalno-usïugowy, które caïkowicie zatraciïy wiejski charakter) (por. Kozera ib Wysocki 2015, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich 2016). W ostat- nich latach, ab zwïaszcza po wejĂciu Polski wb struktury europejskie, ich problemom, perspektywom, ab takĝe zagroĝeniom rozwoju poĂwiÚca siÚ wiele uwagi (por. Bañski, 2014, Hadyñski, 2015, Heffner ib Klemens 2016). Coraz wiÚcej uwagi poĂwiÚca siÚ takĝe kondycji finansowej tych podmio- tów (por. Bieniasz, GoïaĂ ib uczak, 2014;

Kozera, Gïowicka-Woïoszyn ib Wysocki, 2015; Standar ibKozera, 2016).

Gïównym celem autorki artykuïu jest analiza zjawiska stabilnoĂci finansowej gmin wiejskich wbPolsce wblatach 2007–2014. Ze wzglÚdu na wieloaspektowoĂÊ badanego zjawiska analizie poddano ksztaïtowanie siÚ wysokoĂci dochodów wïasnych, wyniku finansowego budĝetów, ab takĝe zjawiska zadïuĝenia gmin wiejskich na tle pozosta- ïych typów administracyjnych. Badania empiryczne przeprowadzono na podstawie danych pochodzÈcych zbGïównego UrzÚdu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych) oraz Ministerstwa Finansów (Wskaěniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samo- rzÈdu terytorialnego), które przetworzono zb wykorzystaniem podstawowych metod statystyki opisowej.

2. Istota stabilnoĂci finansowej gmin PojÚcie stabilnoĂci finansowej wb literaturze przedmiotu pojawiïo siÚ stosunkowo niedawno, gïównie wbkontekĂcie makroeko- Keywords: financial stability, financial security, own potential income, debts, financial distress, rural communes.

Submitted: 13.03.17 | Accepted: 01.05.17

JEL: H72, R51

(3)

nomicznym wbodniesieniu do sektora finansowego. Narodowy Bank Polski stabilnoĂÊ systemu finansowego definiuje jako stan, wbktórym system peïni swoje funkcje wbspo- sób ciÈgïy ibefektywny, nawet wbprzypadku wystÈpienia nieoczekiwanych ibniekorzystnych zaburzeñ ob znacznej skali (Raport obstabilnoĂci systemu finansowego…, 2016).

Ze wzglÚdu na wielowymiarowoĂÊ tego zjawiska trudno jest podaÊ konkretny zestaw

„wskaěników” opisujÈcych stabilnoĂÊ finan- sowÈ. W literaturze Ăwiatowej, jak podajÈ Aliñska ibWasiak (2014), badajÈc zjawisko stabilnoĂci finansowej, analizie poddaje siÚ czynniki konieczne do speïnienia, aby stwierdziÊ, ĝe system jest stabilny (cho- ciaĝby utrzymanie pïynnoĂci finansowej wedïug Crokietta (1997)), bÈdě dokonuje siÚ próby doprecyzowania terminu nie- stabilnoĂci finansowej oraz przyczyn jego powstania (Mishkin, 2000).

StabilnoĂÊ finansowÈ, zwïaszcza wb wa - runkach ogólnoĂwiatowego kryzysu finansowego, jak podkreĂla Griffith-Jones (2003), moĝna uznaÊ za swojego rodzaju

„dobro” publiczne, które jest niezbÚdne dla osiÈgniÚcia miÚdzynarodowej efektyw- noĂci finansowej. StabilnoĂÊ finansowa, jak zauwaĝajÈ Flejterski ib in. (2012), ma fundamentalne znaczenie dla wszystkich podmiotów wyróĝnionych na gruncie nauki obfinansach – od globalnego ibmiÚdzynaro- dowego do poziomu mikro. Utrzymanie stabilnoĂci finansowej (lecz przybliĝonej niĝ absolutnej) jest wiÚc wyzwaniem dla wspóï- czesnych finansów, na poziomie nie tylko poszczególnych pañstw, lecz takĝe pojedyn- czych podmiotów, np. gospodarstw domo- wych (por. Kozera, Stanisïawska ib Gïo- wicka-Woïoszyn, 2016), przedsiÚbiorstw (por. Bieniasz ibCzerwiñska-Kayzer, 2016), ale równieĝ podmiotów sektora finansów publicznych, wb tym jednostek samorzÈdu terytorialnego. StabilnoĂÊ finansowa JST, stanowiÈc element stabilnoĂci finansowej (bezpieczeñstwa finansowego)¹ sektora finansów publicznych, warunkuje moĝli- woĂÊ zaspokojenia bieĝÈcych ib przyszïych potrzeb spoïecznoĂci lokalnych, jak rów- nieĝ stanowi fundament zrównowaĝonego rozwoju spoïeczno-gospodarczego regionu.

Zarówno dochody, jak ib wydatki ogóïu podmiotów sektora samorzÈdowego stano- wiÈ bowiem ponad jednÈ czwartÈ docho- dów ib wydatków caïego sektora finansów publicznych (Gospodarka finansowa jedno- stek samorzÈdu terytorialnego 2014, Roczne

wskaěniki makroekonomiczne, dostÚp:

26.02.2017).

Prawidïowe funkcjonowanie JST, wbtym gmin jako podstawowych podmiotów sektora samorzÈdowego, zwiÈzane jest bezpo- Ărednio zb koniecznoĂciÈ utrzymania przez nie stabilnoĂci finansowej. Wedïug Filipiak (2016) wzrost zainteresowania zjawiskiem stabilnoĂci finansowej podmiotów sektora samorzÈdowego jest skutkiem ostatniego kryzysu finansowego. Zagadnienie stabil- noĂci finansowej wïaĂnie tych podmiotów byïo niedoceniane wb warunkach dobrej koniunktury gospodarczej ib stabilnego wzrostu poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego JST. Obecnie coraz czÚĂciej podejmuje siÚ analizy zjawiska stabilnoĂci finansowej JST, ab zwïaszcza gmin wb róĝ- nym zakresie ib zb róĝnych punktów widzenia (por. Przychodzka, 2014; Klank, 2014;

Kata, 2015; Dylewski, 2016; Filipiak, 2016;

Standar ibKozera 2016).

Termin stabilnoĂci finansowej podmio- tów sektora finansów publicznych wb pol- skich aktach prawnych nie jest jednak sprecyzowany. W najwaĝniejszym akcie prawnych, tj. wbKonstytucji RP, termin sta- bilnoĂci finansowej nie jest wb ogóle defi- niowany. Z kolei wb ustawie ob finansach publicznych moĝna odnaleěÊ kilkanaĂcie reguï dotyczÈcych prowadzenia przez JST gospodarki budĝetowej, których stosowanie zapewnia zachowanie stabilnoĂci finansowej. WĂród nich wystÚpujÈ zasady utrzymania równowagi budĝetowej oraz koniecz- noĂci finansowania deficytu budĝetowego (art.b217). Waĝnym elementem prowadzenia odpowiedniej gospodarki budĝetowej przez JST jest takĝe stanowienie rezerw – ogólnej ibcelowej (art. 222). Rezerwy zabez- pieczajÈ bowiem jednostkÚ przed negatyw- nymi skutkami ryzyka. Rezerwa ogólna wb budĝetach JST ma charakter obowiÈz- kowy ibmoĝe byÊ przeznaczona na dowolny wydatek danej jednostki, zwiÈzany zbreali- zacjÈ jej zadañ, którego nie moĝna byïo przewidzieÊ wb dniu uchwalania budĝetu.

Zgodnie zb ustawÈ ob finansach publicznych wb budĝecie JST tworzy siÚ rezerwÚ ogólnÈ, wb wysokoĂci nie niĝszej niĝ 0,1%

ib nie wyĝszej niĝ 1% wydatków budĝetu.

Z kolei rezerwy celowe wb budĝetach JST mogÈ byÊ tworzone na wydatki, których szczegóïowy podziaï na pozycje klasyfikacji budĝetowej nie moĝe byÊ dokonany wbokresie opracowywania budĝetu JST, na wydatki zwiÈzane zb realizacjÈ programów finanso-

(4)

wanych zb udziaïem Ărodków, ob których mowa wb ustawie ob finansach publicznych lub teĝ gdy odrÚbne ustawy tak stanowiÈ.

Suma rezerw celowych przeznaczonych na wydatki, których szczegóïowy podziaï na pozycje klasyfikacji budĝetowej nie moĝe byÊ dokonany wb okresie opracowywania budĝetu JST oraz na wydatki okreĂlone wbodrÚbnych ustawach, nie moĝe przekro- czyÊ 5% wydatków budĝetu JST. Zgodnie zbart. 86 oraz 260 podmioty sektora finansowego zobowiÈzane sÈ takĝe do podejmowania dziaïañ zmierzajÈcych do zachowania stabilnoĂci finansowej.

Zdaniem Filipiak (2016) stabilnoĂÊ finansowa JST jest stanem, który pozwala na realizacjÚ przypisanych im funkcji, trans- akcji dotyczÈcych zadañ JST zb gwarancjÈ, ĝe zgodnie zbart. 44 ust. 3 ustawy obfinansach publicznych zostanÈ one uregulowane ibnie wpïynÈ wbsposób negatywny na budĝet, ab takĝe na efektywnÈ alokacjÚ zasobów finansowych ib rzeczowych oraz skutecznÈ identyfikacjÚ ib zarzÈdzanie ryzykiem.

Wb ocenie zjawiska stabilnoĂci finansowej podmiotów sektora samorzÈdowego istotna jest wiÚc analiza ryzyka ibzagroĝeñ majÈcych wpïyw zarówno na wysokoĂÊ dochodów, jak ibwydatków budĝetowych JST. Zgodnie zbart. 86 ust. 2 ustawy obfinansach publicznych JST majÈ obowiÈzek prowadzenia czynnoĂci zwiÈzanych zbzarzÈdzaniem ryzykiem. W dziaïalnoĂci JST wystÚpuje kilka kategorii ryzyka, tj. systematyczne (ogólne) ib specyficzne (zwane takĝe szczegóïowym lub operacyjnym). W przypadku pierwszej kategorii ryzyka jest ono wynikiem uwa- runkowañ zewnÚtrznych, na które JST nie ma wpïywu, ab wiÚc nie podlega ono kontroli. Filipiak (2011) uwaĝa, ĝe ěró- dïami ryzyka systematycznego sÈ zmiany koniunktury gospodarczej, sytuacji spo- ïeczno-polityczno-ekonomicznej, przepisów prawnychb itp. Z kolei ryzyko specyficzne uwarunkowane jest czynnikami mikroeko- nomicznymi, czyli tkwiÈcymi wewnÈtrz JST ib jej najbliĝszym otoczeniu. Przykïadem tego moĝe byÊ nadmierny poziom zadïu- ĝenia JST, który przekracza indywidualnÈ zdolnoĂÊ kredytowÈ ib brak zdolnoĂci do wywiÈzywania siÚ ze swoich zobowiÈzañ.

Filipiak (2016) wbramach ryzyka specyficz- nego wyróĝnia m.in. ryzyko jakoĂci zarzÈ- dzania, ryzyko pïatnoĂci oraz ryzyko kre- dytowe.

Dla utrzymania stabilnoĂci finansowej gmin niezwykle waĝne jest posiadanie

przez te podmioty stabilnych ěródeï docho- dów. Jak zauwaĝajÈ bowiem Lubiñska ibin.

(2007), analiza budĝetu JST wb oparciu ob osiÈgane dochody ob charakterze sta- bilnym pozwala okreĂliÊ dïugookresowÈ zdolnoĂÊ samorzÈdów do finansowania realizowanych przez nie zadañ. Stabilne ěródïa dochodów bieĝÈcych to takie, które zapewniajÈ cykliczne, wb bardzo wysokim stopniu przewidywalne, wpïywy do budĝetu gmin oraz nie wygasajÈ po upïywie krót- kiego okresu. Punktem wyjĂcia do analizy zjawiska stabilnoĂci finansowej gmin staje siÚ wiÚc kategoria wïasnego potencjaïu dochodowego, do którego zalicza siÚ wiÚk- szoĂÊ ěródeï dochodów wïasnych gmin.

Gminy zostaïy wyposaĝone wbtzw. wïadztwo podatkowe, to znaczy wb uprawnienia do podejmowania decyzji wb zakresie ustalania wysokoĂci podatków ibopïat lokalnych.

Wïadztwo to ma charakter ksztaïtowania obciÈĝeñ podatkowych, ab nie stanowienia podatków. Jak zauwaĝa Filipiak (2015), problem stanowienia polityki podatkowej gmin jest nie tylko waĝnym aspektem posiadanego przez te podmioty wïadztwa podatkowego, ale równieĝ elementem strategicz- nym dla celów budowania ich stabilnoĂci finansowej wbkrótkim ibdïugim okresie.

Istotnym problemem dla utrzymania sta- bilnoĂci finansowej zarówno caïego sektora finansów publicznych, jak ibposzczególnych jednostek samorzÈdu terytorialnego jest rosnÈcy poziom zadïuĝenia. Do tej pory bezpieczeñstwo finansowe podmiotów sektora samorzÈdowego analizowane byïo najczÚĂciej wb kontekĂcie wïaĂnie poziomu ich zadïuĝenia. Dïug JST jest czÚĂciÈ pañstwowego dïugu publicznego, dlatego zarzÈdzanie bezpieczeñstwem finansowym wymaga podejmowania decyzji odnoĂnie do maksymalnego poziomu zadïuĝenia tych podmiotów. StanowiÈ je przede wszystkim ograniczenia prawne, które majÈ wpïyw na poziom zadïuĝenia JST, wbszczególnoĂci na poziom zobowiÈzañ zbtytuïu obsïugi dïugu ibfinansów przeznaczonych na regulowanie tych zobowiÈzañ (JastrzÚbska, 2009). Do roku 2013 obowiÈzywaïy, zgodnie zbustawÈ ob finansach publicznych, dwa iloĂciowe puïapy zadïuĝenia². Ustawowe limitowa- nie poziomu zadïuĝenia JST tylko poprzez odniesienie siÚ do poziomu dochodów (i jednoczeĂnie brak powiÈzania zb sytu- acjÈbekonomicznÈ jednostki) groziïo zadïu- ĝaniem siÚ JST ponad jej faktyczne moĝ- liwoĂci spïaty dïugu, przy jednoczesnym

(5)

formalnym dotrzymaniu granic zadïuĝenia.

W 2014 roku wbmiejsce iloĂciowych limitów wprowadzono wiÚc indywidualny wskaěnik poziomu zadïuĝenia JST³, uwzglÚdniajÈcy indywidualne zdolnoĂci kaĝdej jednostki do spïaty zobowiÈzañ (Romanowicz, 2014).

Jak wynika zb badañ przeprowadzonych przez KorolewskÈ ib MarchewkÚ-Bartko- wiak (2011), nowe rozwiÈzania, wyznacza- jÈce indywidualne granice zadïuĝania siÚ samorzÈdów, urealniajÈ okreĂlenie bez- piecznego poziomu dïugu, ab tym samym wb wyĝszym stopniu warunkujÈ stabilnoĂÊ finansowÈ tych podmiotów.

Nadmierny poziom zadïuĝenia nie tylko prowadzi do destabilizacji gospodarki finansowej, lecz takĝe wpïywa bezpoĂred- nio na skutecznoĂÊ wykonywania zadañ przez podmioty sektora finansów publicznych, wb tym przez gminy. Skala tych pro- blemów szczególnie szybko ibmocno nasila siÚ wbokresie spowolnienia gospodarczego.

Sytuacja ta oznacza bowiem zmniejszenie wpïywów do budĝetów gmin zbtytuïu podat- ków (w tym zb tytuïu udziaïów wb podat- kach dochodowych stanowiÈcych dochód budĝetu pañstwa) ibopïat lokalnych. Wbcelu utrzymania stabilnoĂci zarówno caïego sektora finansów publicznych, jak ib JST waĝne jest monitorowanie ib ograniczenie poziomu zadïuĝenia. StabilnoĂÊ finansowa podmiotów sektora finansowego wedïug Dylewskiego (2016), wbperspektywie finansowej 2014–2020, wyraĝona bÚdzie bowiem poprzez zdolnoĂÊ tych podmiotów do realizacji obligatoryjnych zadañ oraz zdol- noĂÊ do obsïugi zadïuĝenia zb jednoczesnÈ trwaïoĂciÈ moĝliwoĂci realizacji zamierzeñ rozwojowych (szczególnie tych zwiÈzanych zbabsorpcjÈ Ărodków UE).

Znacznie rzadziej wbocenie bezpieczeñ- stwa finansowego JST wbPolsce bierze siÚ pod uwagÚ zjawisko „fiskalnego dystresu”.

PojÚcie to definiuje siÚ miÚdzy innymi jako nierównowagÚ miÚdzy posiadanymi zaso- bami finansowymi (dochodami) ab potrze- bami (wydatkami) (Avoiding local govern- ment, 2000). Podstawowym kryterium oceny dystresu finansowego, czyli stopnia zagro- ĝenia bezpieczeñstwa finansowego JST, jest dïugotrwaïe (ciÈgïe ibminimum trzyletnie) wystÚpowanie ujemnego wyniku budĝeto- wego zb jednoczesnym wysokim deficytem, którego skumulowany poziom wbtym okresie wbrelacji do dochodów ogóïem przekracza 5% (Trussel ibPatric, 2009). Wielu auto- rów, m.in. Clark ibAppleton (Clark 2004),

termin fiskalnego stresu okreĂliïo jako brak adaptacji samorzÈdu do zmieniajÈcego siÚ otoczenia. Zjawisko to moĝe wystÈpiÊ miÚ- dzy innymi wb sytuacjach zmniejszenia siÚ dochodów jednostek samorzÈdowych bez równoczesnego ograniczenia popytu na usïugi publiczne, bÈdě teĝ wb przypadku zwiÚkszenia zapotrzebowania mieszkañców na usïugi, podczas gdy samorzÈd nie jest wbstanie wygenerowaÊ wyĝszych dochodów (Chapman, 1999).

Podmioty sektora finansów publicznych, wbtym samorzÈdy gmin, wbmniejszym stopniu zagroĝone sÈ utratÈ zdolnoĂci do kon- tynuowania dziaïalnoĂci. Nie podlegajÈ one bowiem przepisom zwiÈzanym zbupadïoĂciÈ podmiotu gospodarczego. Warto mieÊ jednak na uwadze, ĝe mogÈ one zostaÊ zlikwi- dowane, gdy ich dalsza dziaïalnoĂÊ bÚdzie zagraĝaïa pïynnoĂci finansowej ibwypïacal- noĂci organu nadrzÚdnego. Fiskalny dystres, jak zauwaĝajÈ Kloha, Weissert ibKleine (2005), wbskrajnej postaci moĝe doprowa- dziÊ nawet do sytuacji krytycznych, wbktó- rych JST nie sÈ wbstanie realizowaÊ nawet podstawowych Ăwiadczeñ. Szacowanie zagroĝeñ zwiÈzanych zbwystÈpieniem zjawiska dystresu finansowego nie jest zadaniem prostym, ale istotnÈ kwestiÈ jest prowadzenie badañ wbtym zakresie ibbieĝÈca identy- fikacja potencjalnych zagroĝeñ.

Wïadze lokalne posiadajÈ instrument, który daje moĝliwoĂÊ skutecznego zarzÈ- dzania finansami jednostki wbperspektywie dïugiego okresu. W kontekĂcie oceny dïu- gookresowej stabilnoĂci finansowej jednostek samorzÈdu terytorialnego istotne znaczenie majÈ dane zawarte wb wieloletnich prognozach finansowych. Wieloletnia pro- gnoza finansowa jest bowiem narzÚdziem pozwalajÈcym planowaÊ indywidualny roz- wój kaĝdej spoïecznoĂci lokalnej. Prognozy te powinien cechowaÊ realizm. Powinna ona wskazywaÊ warunki do prowadzenia racjonalnej, odpowiedzialnej ib stabilnej polityki finansowej, ab takĝe uwzglÚdniaÊ zdarzenia, które majÈ lub mogÈ mieÊ wpïyw na gospodarkÚ finansowÈ jednostek samo- rzÈdu terytorialnego.

ReasumujÈc: stabilnoĂÊ finansowa pod- miotów sektora samorzÈdowego jest uwarun- kowana czynnikami zarówno wewnÚtrznymi, jak ib zewnÚtrznymi. Czynniki wewnÚtrzne destabilizacji finansowej JST, jak zauwaĝa m.in. Poniatowicz (2016) zwiÈzane sÈ zbdys- funkcjami zbzakresie prowadzonej gospodarki finansowej wïadz samorzÈdowych (m.in.bnad-

(6)

mierne wydatki JST niedostosowane do poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego, nieefektywna polityka inwestycyjna ibzadïuĝe- niowa oraz brak odpowiedniej polityki zarzÈ- dzania ryzykiem wb kontekĂcie zapewniania stabilnoĂci finansowej JST). Z drugiej strony wĂród czynników zewnÚtrznych, majÈcych wpïyw na stabilnoĂÊ finansowÈ JST, wyróĝ- nia siÚ m.in. niestabilnoĂÊ warunków eko- nomicznych, niestabilne otoczenie prawne ib zwiÈzane zb tym czÚste zmiany legislacyjne destabilizujÈce systemy finansowe tych pod- miotów (Poniatowicz, 2016).

3. Analiza stabilnoĂci finansowej gmin wiejskich na tle pozostaïych typów administracyjnych wbPolsce wblatach 2007–2015

Przez stabilnoĂÊ finansowÈ rozumie siÚ zdolnoĂÊ podmiotów sektora samorzÈdo- wego zarówno do finansowania realizowanych zadañ wïasnych, jak ibdo regulowania zobowiÈzañ finansowych. Zjawisko to do

tej pory byïo analizowane wbróĝnym zakresie oraz zbróĝnych punktów widzenia. Sta- bilnoĂÊ finansowÈ gmin utoĝsamia siÚ miÚ- dzy innymi ze stabilnoĂciÈ ěródeï dochodów wïasnych tych podmiotów. Gminy, wb celu realizacji przypisanych ich zadañ, zostaïy wyposaĝone wb tzw. dochody wïasne, do których zalicza siÚ m.in. podatki ib opïaty lokalne, udziaïy wbpodatkach dochodowych stanowiÈcych dochód budĝetu pañstwa oraz dochody zb majÈtku. W tabeli 1 przedsta- wiono ksztaïtowanie siÚ wysokoĂci docho- dów wïasnych gmin wiejskich na tle pozo- staïych typów gmin wb latach 2007–2015.

Wïasny potencjaï dochodowy gmin wiejskich ogóïem, kwantyfikowany wysokoĂciÈ dochodów wïasnych per capita jest niĝszy wbrelacji do gmin miejsko-wiejskich ibmiej- skich. W 2015 roku wb przeciÚtnej gminie wiejskiej dochody wïasne wynosiïy wbujÚciu nominalnym 1501,4 zï per capita, podczas gdy wbprzeciÚtnej gminie miejsko-wiejskiej ibmiejskiej odpowiednio 1713,7 ib1990,5 zï per capita. W badanym okresie to jednak

Tabela. 1. Poziom dochodów wïasnych per capita gmin wbukïadzie typów administracyjnych wblatach 2007–2015

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nominalne dochody wïasne wbzï per capita

gminyb wiejskie 849,7 986,3 972,9 1 048,1 1 131,9 1 212,1 1 300,1 1 416,3 1 501,4 miejsko-wiejskie 1 063,2 1 234,1 1 205,7 1 271,0 1 361,7 1 444,3 1 530,1 1 643,7 1 713,7 miejskie ^a) 1 365,3 1 562,0 1 503,1 1 560,5 1 637,0 1 701,6 1 785,9 1 931,0 1 990,5 miasta na prawach

powiatu 2 416,6 2 704,2 2 622,4 2 713,3 2 850,7 2 971,4 3 160,9 3 392,3 3 542,7 metropolie ^b) 2 434,9 2 724,2 2 677,4 2 742,6 2 924,9 3 083,4 3 267,9 3 550,4 3 638,6

Realne dochody wïasne wbzï per capita (wedïug cen staïych zb2007 roku)

gminyb wiejskie 849,7 946,5 902,1 947,2 980,8 1 012,8 1 076,7 1 172,9 1 254,6 miejsko-wiejskie 1 063,2 1 184,4 1 118,0 1 148,6 1 179,9 1 206,8 1 267,1 1 361,2 1 432,0 miejskie 1 365,3 1 499,1 1 393,7 1 410,3 1 418,5 1 421,8 1 478,9 1 599,1 1 663,3 miasta na prawach

powiatu 2 416,6 2 595,2 2 431,6 2 452,1 2 470,1 2 482,8 2 617,6 2 809,2 2 960,4 Metropolie 2 434,9 2614,4 2 482,6 2 478,6 2 534,4 2 576,4 2 706,2 2 940,1 3 040,5

a) bez miast na prawach powiatu.

b) obejmujÈ miasta Biaïystok, Bydgoszcz, Gdañsk, Katowice, Kraków, Lublin, ódě, Poznañ, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocïaw.

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych pochodzÈcych zbGïównego UrzÚdu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych, dostÚp: 26.02.2017, Roczne wskaěniki makroekonomiczne, dostÚp:

26.02.2017).

(7)

wĂród gmin wiejskich zaobserwowano naj- wyĝszÈ dynamikÚ wzrostu poziomu wïa- snego potencjaïu dochodowego. W okresie od 2007 roku do 2015 roku dochody realne gmin wiejskich wzrosïy bowiem ob blisko poïowÚ, podczas gdy wĂród gmin miejskich zaledwie objednÈ piÈtÈ. PrzyczynÈ wzrostu przeciÚtnego poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego gmin wiejskich byï miÚdzy innymi wzrost potencjaïu demograficznego ib gospodarczego wielu zb nich, ab szczegól- nie tych znajdujÈcych siÚ wbbezpoĂrednim sÈsiedztwie wiÚkszych oĂrodków miejskich na skutek zjawiska suburbanizacji.

W rezultacie zmniejszyïa siÚ dysproporcja wb zakresie poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego gmin wiejskich wb relacji do pozostaïych typów gmin. Wb 2007 roku gminy wiejskie ogóïem osiÈgaïy bowiemb62% przeciÚtnych dochodów wïa- snych uzyskiwanych przez gminy miejskie, natomiast wb2015 roku juĝ ponad 75% tych dochodów.

Naleĝy jednak zwróciÊ uwagÚ, ĝe gminy wiejskie sÈ wbbardzo wysokim stopniu zróĝ- nicowane wbzakresie peïnionych przez nie funkcji. Na ogóï gmin wiejskich wb Polsce skïadajÈ siÚ bowiem gminy bÚdÈce sypial- niami wiÚkszych miast – tzw. metropolii, które zatraciïy wiejski charakter, gminy bÚdÈce kurortami nadmorskimi ibgórskimi – peïniÈce funkcje turystyczne, gminy wiejskie bÚdÈce oĂrodkami przemysïu na skalÚ krajowÈ oraz gminy wiejskie ob typowo rolniczym charakterze. Z badañ przepro-

wadzonych wb ramach Monitoringu obsza- rów wiejskich (2016) wynika jednak, ĝe wiÚkszoĂÊ gmin wiejskich wyróĝnia nadal typowo rolniczy charakter. W rezultacie róĝnice pomiÚdzy wielkoĂciami wïasnego potencjaïu dochodowego wĂród gmin wiejskich sÈ najwyĝsze (rysunek 1).

W badanym okresie nie zaobserwowano corocznego stabilnego wzrostu poziomu dochodów wïasnych wĂród ogóïu gmin wiejskich, jak ibwĂród pozostaïych typów administracyjnych gmin. KonsekwencjÈ kryzysu wbsystemie finansów lokalnych byïo bowiem zmniejszenie poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego wszystkich podmiotów sektora samorzÈdowego. WĂród gmin wiejskich wyraěne zmniejszenie dochodów wïasnych wb 2009 roku wb relacji do 2008 roku zaobserwowano wb przypadku ponad 60% tych podmiotów. Uszczuplenie dochodów wïa- snych gmin wiejskich wiÈzaïo siÚ zwïaszcza zb tymi ěródïami, które uzaleĝnione sÈ od stanu koniunktury gospodarczej. Dotyczyïo to zwïaszcza dochodów zb tytuïu udziaïów gmin wb podatku dochodowym od osób fizycznych oraz prawnych. Kryzys gospodarczy wpïynÈï wiÚc na zmniejszenie poziomu samodzielnoĂci finansowej gmin wszystkich typów, abwbszczególnoĂci wbprzypadku gmin miejsko-wiejskich. BiorÈc pod uwagÚ wiel- koĂci przeciÚtne, wb najmniejszym stopniu kryzys wpïynÈï na finanse gmin wiejskich, wb przypadku których dochody nominalne zmniejszyïy siÚ ob1,4% wb2009 roku wbstosunku do 2008 roku. Wynikaïo to zbfaktu, ĝe

Rysunek 1. Poziom dochodów wïasnych wbzïotych per capita wbgminach wiejskich wbPolsce wblatach 2007–2015

Mediana 25%–75%

Zakres nieodstających 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2600 2800

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych pochodzÈcych zbGïównego UrzÚdu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych, dostÚp: 26.02.2017).

(8)

waĝnym ěródïem dochodów wïasnych wielu gmin wiejskich, które peïniÈ typowe funkcje rolnicze sÈ nadal dochody zb podatków rolnego ibleĂnego. Jak zauwaĝa Poniatowicz (2014), ěródïa tych dochodów, obok docho- dów zb podatku od nieruchomoĂci, naleĝÈ do najmniej wraĝliwych na zmiany stanu koniunktury gospodarczej ěródeï dochodów.

Kryzys gospodarczy wpïynÈï na relacjÚ wskaěnika dochodów wïasnych do docho- dów ogóïem gmin, osïabiajÈc znaczenie dochodów wïasnych, jednoczeĂnie zwiÚk- szajÈc wb budĝetach gmin rolÚ transferów zb budĝetu pañstwa. W warunkach kryzysu finansowego, tj. wb 2009 roku, wĂród gmin wiejskich zaobserwowano najniĝszÈ

relacjÚ dochodów wïasnych wb dochodach ogóïem, która wyniosïa 36,8% (byïa niĝ- sza ob 2,5b pkt.b proc. wb stosunku do 2008 roku). W kolejnych latach, wb warunkach poprawiajÈcej siÚ koniunktury gospodarczej poziom dochodów wïasnych gmin wiejskich sukcesywnie wzrastaï ib wb 2015 roku stanowiïy one juĝ blisko 43% ogóïu dochodów tych podmiotów. Niemniej jednak poziom samodzielnoĂci finansowej gmin wiejskich, kwantyfikowany udziaïem dochodów wïasnych wbdochodach ogóïem, jest nadal znacznie niĝszy wb stosunku do gmin pozostaïych typów.

Kryzys niewÈtpliwie wpïynÈï negatywnie na wyniki budĝetowe gmin, utrwalajÈc

Tabela 2. Udziaï dochodów wïasnych wbdochodach ogóïem gmin wbukïadzie typów administracyjnych wbPolsce wblatach 2007–2015 (%)

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 b

gminy b

wiejskie 37,1 39,3 36,8 35,9 37,1 38,5 40,3 41,9 42,7

miejsko-wiejskie 48,1 51,0 48,0 46,5 47,4 48,3 50,1 51,1 51,3 miejskie^a) 61,6 65,2 61,9 58,8 58,6 59,8 60,7 61,1 61,1 miasta na prawach powiatu 65,7 69,5 66,1 63,6 63,2 61,1 62,4 62,8 63,5

metropolie^b) 66,3 70,0 66,7 64,3 65,2 62,3 62,9 64,7 64,3

Tabela 3. Wynik finansowy budĝetów gmin wb ukïadzie typów administracyjnych wb Polsce wb latach 2007–2015 (w mln zï)

Wyszcze-

gólnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Suma 2007–2015

gminy

wiejskie 350,6 –64,4 –1 719,0 –3 436,3 –1 735,0 256,4 338,9 –383,5 932,3 –5 459,9 miejsko-

-wiejskie 207,8 –323,9 –1 791,0 –2 517,6 –1 399,1 –122,6 93,6 –189,7 511,6 –5 531,0 miejskie^a)370,6 –186,5 –1 610,5 –1 476,2 –722,1 –217,7 168,4 52,1 278,9 –3 343,1 miasta

nabprawach powiatu

996,3 –1 728,6 –5 873,6 –5 068,6 –4 650,7 –2 483,8 –736,0 –1 401,6 735,9 –20 210,5

metropolie^b)665,6 –1 312,3 –3 818,6 –3 358,7 –3 234,1 –1 889,1 –173,8 –365,9 993,1 –12 493,7

(9)

nierównowagÚ fiskalnÈ, przejawiajÈcÈ siÚ narastaniem deficytów budĝetowych oraz pogorszeniem siÚ wyników operacyjnych tych podmiotów (zmniejszeniem siÚ nad- wyĝki operacyjnej lub zwiÚkszeniem deficytu operacyjnego). Gwaïtowne pogorsze- nie wyników finansowych zarówno gmin wiejskich, jak ib pozostaïych typów gmin zaobserwowano wblatach 2009–2011, kiedy to ïÈczny deficyt budĝetowy tych podmio- tów byï najwyĝszy. W przypadku gmin wiejskich najwyĝszy deficyt budĝetowy odnotowano wb 2010 roku ib wyniósï on ïÈcznie 3436,3 mln zï. W okresie od 2009 do 2011 roku wb przypadku 70% ogóïu gmin wiejskich odnotowano deficyt budĝetowy (Bank Danych Lokalnych, 26.02.2017).

Waĝnymi wyznacznikami stabilno- Ăci finansowej JST sÈ nie tylko ogólne, lecz takĝe operacyjne wyniki budĝetowe.

Wb zwiÈzku zb wprowadzeniem indywidualnego podejĂcia do oceny zdolnoĂci kredytowej jednostek samorzÈdowych szczególne znaczenie ma obecnie ocena wyników operacyjnych tych jednostek.

WielkoĂÊ nadwyĝki operacyjnej wpïywa na moĝliwoĂci zaciÈgania nowych zobowiÈzañ oraz na zdolnoĂÊ do finansowania wydat- ków ob charakterze inwestycyjnym. Wyso- koĂÊ nadwyĝki operacyjnej jest podstawÈ do ustalania nowego wskaěnika zadïuĝenia, który 2014 roku jest okreĂlany indywidu- alnie dla kaĝdej JST. Wblatach 2007–2011 udziaï nadwyĝki operacyjnej wbdochodach ogóïem gmin wszystkich typów obniĝaï siÚ.

Relatywnie najlepszÈ sytuacjÈ finansowÈ

wbzakresie wyniku bieĝÈcego charakteryzo- waïy siÚ wbbadanych latach gminy wiejskie, bowiem Ăredni udziaï nadwyĝki operacyjnej wb dochodach ogóïem wyniósï wb tych gminach prawie 10%. AnalizujÈc wyniki bieĝÈce gmin, moĝna ponadto zauwaĝyÊ, ĝe we wszystkich typach gmin po spad- kach nadwyĝki operacyjnej obserwowa- nych wb latach 2007–2011, od 2012 roku sytuacja finansowa gmin ulegïa poprawie (tabela 4). Moĝna przypuszczaÊ, ĝe sytuacja ta zwiÈzana byïa zb celowym dziaïa- niem wielu JST, majÈcym na celu wzrost indywidualnego wskaěnika zadïuĝenia obowiÈzujÈcego, który zaleĝy m.in. od poziomu nadwyĝki operacyjnej zbostatnich trzech lat.

Zagroĝeniem dla stabilnoĂci finansowej gmin moĝe byÊ dynamiczny wzrost poziomu ich zadïuĝenia ib wysokie koszty obsïugi dïugu. Przeprowadzone badania wykazaïy, ĝe od 2007 roku do 2014 roku dynamicznie rosïy zobowiÈzania zarówno gmin ogóïem, jak ib poszczególnych ich typów. Najwyĝszy poziom zadïuĝenia wĂród samorzÈdów gminnych wyróĝniaï gminy miejskie ibmiejsko-wiejskie, najniĝszy natomiast gminy wiejskie (tabela 5). W 2014 roku zadïuĝenie gmin miejskich ibmiejsko- wiejskich ogóïem stanowiïo przeciÚtnie odpowiednio 1 021,6 ib1 064,7 zï per capita ib byïo ob okoïo 20% wyĝsze wb relacji do gmin wiejskich. Naleĝy jednak zauwaĝyÊ, ĝe gminy wiejskie wyróĝniaïo najwyĝsze tempo zmian poziomu zadïuĝenia. W badanym okresie zadïuĝenie tych podmiotów wzro-

Rysunek 2. Wynik finansowy budĝetów gmin wiejskich wbPolsce wblatach 2007–2015 (w zï)

–8000000 –6000000 –4000000 –2000000 0 2000000 4000000 6000000

Mediana 25%–75%

Zakres nieodstających

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

(10)

sïo bowiem ponad trzykrotnie, zbpoziomu 267,7 zï per capita wb2007 roku do 859,1 zï per capita wb2014 roku (tabela 5). Najwyĝ- szÈ dynamikÚ wzrostu poziomu zadïuĝenia gmin zaobserwowano wblatach 2009 ib2010.

W przypadku gmin wiejskich poziom ich zadïuĝenia wzrósï ob odpowiednio 31,5%

ib 70,3% wb relacji do roku poprzedniego.

JednÈ zbprzyczyn wzrostu poziomu zadïuĝe- nia gmin byïa dekoniunktura gospodarcza ib zmniejszenie poziomu wïasnego poten- cjaïu dochodowego gmin. Kolejnym czyn-

nikiem wzrostu poziomu zadïuĝenia byïa niewÈtpliwie realizacja szeregu inwestycji wspóïfinansowanych ze Ărodków zb Unii Europejskiej.

Naleĝy podkreĂliÊ, ĝe rosnÈce zadïuĝe- nie gmin nie zawsze oznacza zjawisko nega- tywne. W przypadku gdy zaciÈgane przez podmioty sektora samorzÈdowego zobowiÈ- zania przeznaczane sÈ na realizacjÚ inwestycji, wtedy wystÚpuje wedïug Waligóry (2013) tzw. dobry dïug. Przeprowadzone badania wykazaïy, ĝe wb latach 2007–2011,

Tabela 4. Wyniki bieĝÈce budĝetów wbrelacji do dochodów ogóïem gmin wbukïadzie typów -admini- stracyjnych wbPolsce wblatach 2007–2014 (%)

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

gminy

wiejskie 13,5 14,4 12,1 8,7 8,5 9,6 10,8 10,8 10,8

miejsko-wiejskie 11,6 11,7 8,6 5,4 6,6 7,4 8,5 9,0 9,8 miejskie^a) 12,4 12,0 6,0 3,8 5,5 5,7 6,9 8,0 8,5 miasta na prawach powiatu 14,5 11,6 5,9 4,6 4,9 4,2 6,5 7,6 8,3

metropolie^b) 16,2 12,4 6,1 4,3 4,8 3,6 7,2 8,4 9,4

a) bez miast na prawach powiatu,

b) obejmujÈ miasta Biaïystok, Bydgoszcz, Gdañsk, Katowice, Kraków, Lublin, ódě, Poznañ, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocïaw,

Tabela 5. Poziom zadïuĝenia gmin wbukïadzie typów administracyjnych wbPolsce wblatach 2007–2014 (w zï per capita)

Wyszczegól-

nienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

¥rednio- okresowe tempo zmian^c)

gminy

wiejskie 330,9 352,7 463,8 790 944,1 926,3 926 859,1 14,6 miejsko-

-wiejskie 435,9 461,7 616,8 929,2 1 085,2 1 091,2 1 082,7 1 064,7 13,6 miejskie^a) 458,0 481,7 647,8 907,8 1 036,0 1 052,1 1 036,5 1 021,6 12,1 miasta

nabprawach powiatu

746,8 792,3 1 058,8 1 362,9 1 625,5 1 758,3 1 829,3 1 958,2 14,8

metropolie^b) 918,9 1 102,4 1 587,7 1 965,1 2 467,5 2 688,6 2 805,1 2 924,2 18,0

b) obejmujÈ miasta Biaïystok, Bydgoszcz, Gdañsk, Katowice, Kraków, Lublin, ódě, Poznañ, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocïaw,

c) obliczone na podstawie wszystkich wyrazów szeregu czasowego (Wysocki ibLira, 2003).

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych pochodzÈcych zbMinisterstwa Finansów (Wskaěniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorzÈdu terytorialnego, dostÚp: 26.02.2017).

(11)

wraz ze wzrostem zadïuĝenia gmin wiejskich rosïy systematycznie gminne wydatki inwestycyjne, co wiÈzaïo siÚ takĝe zbwyko- rzystaniem Ărodków pochodzÈcych zb Unii Europejskiej. Od 2012 roku wb gminach wiejskich zaobserwowano jednak zahamo- wanie realizowanych inwestycji (tabela 7).

Przyczyny ograniczenia wydatków inwestycyjnych przez samorzÈdy gminne moĝna szukaÊ m.in. wb spowolnieniu gospodar- czym ib jego oddziaïywaniu na stan finan- sów samorzÈdowych wb postaci niĝszego poziomu uzyskiwanych dochodów wïasnych.

IstotnÈ przyczynÈ zahamowania inwestycji samorzÈdowych mogïa byÊ takĝe zmiana uregulowañ prawnych dotyczÈcych moĝli- woĂci zaciÈgania nowych zobowiÈzañ przez te podmioty od 2014 roku (wprowadzenie tzw. indywidualnego wskaěnika zadïuĝenia JST uwzglÚdniajÈcego sytuacjÚ finansowÈ samorzÈdu – art. 243 ustawy ob finansach publicznych), co wymuszaïo wprowadzenie wiÚkszej dyscypliny wydatkowej.

W badanym okresie nie tylko wzrósï ogólny poziom zadïuĝenia badanych pod- miotów, ale takĝe wzrosïo zróĝnicowanie gmin wiejskich wb tym zakresie. Jednocze- Ănie gminy wiejskie naleĝÈ do grupy gmin obnajwyĝszym stopniu zróĝnicowania, jeĝeli chodzi o poziom zadïuĝenia per capita.

Sytuacja ta wynikaÊ moĝe ze znacznego zróĝnicowania tych podmiotów pod kÈtem peïnionych przez nie funkcji. Ogólny wzrost poziomu zadïuĝenia gmin wiejskich prze- ïoĝyï siÚ na wzrost przeciÚtnego poziomu

wskaěnika udziaïu zobowiÈzañ ogóïem wbdochodach ogóïem, którego poziom 60%

do koñca 2013 roku wyznaczaï dozwolony przez ustawodawcÚ puïap (art. 170 ustawy obfinansach publicznych zb2005 r.). W 2014 roku udziaï zobowiÈzañ wbdochodach gmin wiejskich ogóïem wbPolsce stanowiï 26,3%

ibbyï obponad 10 pkt. proc. wyĝszy wbrelacji do 2007 roku (tabela 6).

Wzrost poziomu dïugu determinuje wyĝsze koszty zwiÈzane zb jego obsïugÈ.

BarierÈ dla rozwoju lokalnego moĝe byÊ sytuacja, wb której wb konsekwencji kumu- lacji deficytów gmin zb poprzednich lat, nastÚpuje eskalacja dïugu samorzÈdowego.

W rezultacie wĂród gmin pojawiÊ mogÈ siÚ problemy zb utrzymaniem pïynnoĂci finansowej. Poprzez analizÚ wielkoĂci przeciÚt- nych wbbadaniach wykazano, ĝe wbpolskich warunkach koszty obsïugi dïugu wbrelacji do dochodów ogóïem gmin wb2014 roku wbstosunku do 2007 roku nie wzrosïy drastycznie lub ulegïy zmniejszeniu ib wciÈĝ pozostajÈ na umiarkowanym poziomie. W 2007 roku wb przypadku gmin stanowiïy one przeciÚt- nie od 10% dla gmin miejskich do ponad 16% dochodów wïasnych dla gmin wiejskich ibwb2014 roku pozostawaïy na analogicznym poziomie. Wysoki poziom obciÈĝenia docho- dów wïasnych gmin wydatkami na obsïugÚ zadïuĝenia, zwïaszcza gmin wiejskich, zaobserwowano wbostatnich latach perspektywy finansowej 2007–2013, wbktórych stanowiïy przeciÚtnie od 20% do 25% ogóïu docho- dów wïasnych (tabela 7, rysunek 4).

Rysunek 3. Poziom zadïuĝenia gmin wb zïotych per capita wb gminach wiejskich wb Polsce wb latach 2007–2014

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400

Mediana 25%–75%

2007 2008 2009 2009 2010 2011 2012 2013 2014

(12)

Tabela 6. Udziaï zobowiÈzañ ogóïem wbdochodach ogóïem gmin wbukïadzie typów administracyjnych wbPolsce wblatach 2007–2014 (%)

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Zmiana 2014/2007 (w pkt. proc.)

bgminy wiejskie 14,4 13,8 17,2 26,9 30,6 28,8 27,8 26,3 11,9

miejsko-wiejskie 19,5 18,7 23,9 32,7 37,1 35,8 34,6 33,1 13,6 miejskie ^a) 19,6 19,5 25,8 32,4 35,6 35,5 33,6 31,7 12,1 miasta na prawach

powiatu 22,8 22,8 30,1 34,7 39,2 39,7 39,9 40,4 17,6

metropolie ^b) 25,8 29,1 39,9 46,4 55,8 55 55 54,6 28,8

Tabela 7. ObciÈĝenie dochodów ogóïem ibwïasnych wydatkami na obsïugÚ dïugu wbgminach wiejskich na tle pozostaïych typów administracyjnych wbPolsce wblatach 2007–2014 (%)

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Zmiana 2014/2007 (w pkt. proc.) ObciÈĝenie dochodów ogóïem wydatkami na obsïugÚ zadïuĝenia (%)

gminy wiejskie 5,2 4,4 4,1 4,9 8,1 9,2 8,9 5,8 0,6 miejsko-wiejskie 6,2 5,5 5,0 5,9 8,0 9,4 9,7 5,7 –0,5 miejskie^a) 6,4 5,8 5,3 6,1 7,1 8,0 8,5 5,0 –1,4 miasta na prawach

powiatu 7,8 6,0 5,3 6,0 8,0 7,7 10,3 5,0 –2,8 metropolie^b) 6,1 5,6 5,6 7,3 8,3 8,3 7,4 6,2 0,1

ObciÈĝenie dochodów wïasnych wydatkami na obsïugÚ zadïuĝenia (%)

gminy wiejskie 16,1 13,8 14,5 17,7 28,1 30,3 15,0 16,7 0,6 miejsko-wiejskie 15,0 13,3 13,2 15,9 21,3 24,2 23,3 13,2 –1,8 miejskie 10,7 9,5 9,4 11,3 13,2 14,8 15,0 8,6 –2,1 miasta na prawach

powiatu 13,3 10,6 10,3 12,2 15,8 15,5 20,7 9,4 –3,9

metropolie 8,8 8,1 8,6 11,6 11,6 13,7 11,9 9,7 0,9

(13)

WĂród gmin wiejskich, ob relatywnie niskim przeciÚtnym poziomie zadïuĝe- nia wb relacji do pozostaïych typów administracyjnych gmin, wystÚpuje ich duĝe zróĝnicowanie wbzakresie kosztów obsïugi dïugu. Wb2014 roku wbprzypadku relatywnie niewielkiego odsetka gmin wiejskich zaobserwowano brak obciÈĝenia budĝetów wydatkami na obsïugÚ zadïuĝenia (51bgmin wiejskich, stanowiÈcych zaledwie 3% ogóïu gmin tego typu), jednakĝe wĂród ponad 10% gmin wiejskich udziaï wydatków na obsïugÚ zadïuĝenia wb dochodach ogóïem stanowiï ponad 10%. AnalizujÈc natomiast obciÈĝenie dochodów wïasnych bieĝÈcÈ obsïugÈ zadïuĝenia, widzimy, ĝe wĂród ponad 65% ogóïu gmin wiejskich relacja ta wyniosïa ponad 10% (Wskaěniki do oceny sytuacji finansowej…). Naleĝy mieÊ na uwa- dze, ĝe wysoki udziaï wydatków na obsïugÚ dïugu wb dochodach ogóïem, ab wb szcze- gólnoĂci wb dochodach wïasnych gmin, zb uwagi na ich charakter, stanowiÊ moĝe istotne zagroĝenie dla zachowania stabil- noĂci finansowej oraz barierÚ dla rozwoju lokalnego. Wydatki zwiÈzane zb obsïugÈ zadïuĝenia naleĝy zaliczyÊ bowiem do tzw.

wydatków sztywnych, które ograniczajÈ moĝliwoĂÊ swobodnego kreowania polityki rozwoju lokalnego przez wïadze samorzÈ- dowe.

W wyniku dynamicznego wzrostu poziomu zadïuĝenia gïównymi proble- mami gmin wiejskich, abtakĝe pozostaïych podmiotów sektora samorzÈdowego mogÈ staÊ siÚ rosnÈce koszty obsïugi zadïuĝenia oraz relatywnie niska nadwyĝka operacyjna (tabela 8). WielkoĂÊ nadwyĝki operacyjnej gmin wpïywa na moĝliwoĂÊ zaciÈ-

gania przez nie nowych zobowiÈzañ oraz na zdolnoĂÊ do finansowania wydatków ob charakterze inwestycyjnym. Przepro- wadzone badania wykazaïy, ĝe wb okresie od 2007 roku do 2014 roku wypracowana nadwyĝka operacyjna gmin wiejskich ogó- ïem stanowiïa zaledwie 50,4% wydatków inwestycyjnych. Pozostaïa czÚĂÊ wydatków inwestycyjnych byïa wiÚc finansowana zbdochodów majÈtkowych ibinstrumentami dïuĝnymi. Dochody majÈtkowe sÈ jednak zwykle ograniczonym ěródïem finansowania, bowiem sÈ uzaleĝnione od posiadanego przez gminÚ majÈtku ibod moĝliwoĂci jego sprzedaĝy. MogÈ byÊ one wb przyszïoĂci wyczerpane wb wyniku sprzedaĝy majÈtku.

Naleĝy zauwaĝyÊ takĝe, ĝe gminy wiejskie charakteryzujÈ siÚ znacznie niĝszym poziomem posiadanego majÈtku wb relacji do pozostaïych typów gmin, tj.b miejskich ibmiejsko-wiejskich.

Zgodnie zb reguïÈ zrównowaĝonego budĝetu wïadze samorzÈdowe nie powinny zaciÈgaÊ zobowiÈzañ wb celu finansowania zadañ bieĝÈcych. CelowoĂÊ wykorzystania deficytu budĝetowego nie zawsze odpo- wiada tej regule zadïuĝenia siÚ samorzÈ- dów. AnalizujÈc relacjÚ wysokoĂci deficytu budĝetowego gmin wiejskich wbstosunku do zrealizowanych przez nie wydatków inwestycyjnych, moĝna zauwaĝyÊ, ĝe byïa ona najwyĝsza wb latach 2009–2011. NajwyĝszÈ ĂredniÈ relacjÚ deficytu budĝetowego wbstosunku do wydatków inwestycyjnych wbgminach wiejskich zaobserwowano wb2009 roku ibwyniosïa ona wówczas 37,1%. AnalizujÈc budĝety poszczególnych gmin wiejskich, moĝna zauwaĝyÊ, ĝe wb przypadku kilku- nastu gmin, wbszczególnoĂci wb2010 roku,

Rysunek 4. ObciÈĝenie dochodów wïasnych wydatkami na obsïugÚ zadïuĝenia wbgminach wiejskich wbPolsce wblatach 2007–2014 (%)

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Mediana 25%–75%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

(14)

wskaěnik ten przekroczyï poziom 100%.

Oznacza to, ĝe zaciÈgniÚte zobowiÈzania finansowaïy takĝe wydatki bieĝÈce gmin wiejskich.

4. Podsumowanie ibwnioski

Analiza zjawiska stabilnoĂci finansowej gmin nie jest sprawÈ prostÈ zbuwagi na wie- lowymiarowoĂÊ tego zjawiska. StabilnoĂÊ finansowÈ wb odniesieniu do gmin rozpa-

trywaÊ moĝna miÚdzy innymi wbkontekĂcie stabilnoĂci ěródeï ich dochodów wïasnych, jak równieĝ wbzakresie zmian poziomu zjawiska zadïuĝenia. Przeprowadzone badania empiryczne wbzakresie ksztaïtowania siÚ stabilnoĂci finansowej gmin wiejskich na tle pozostaïych typów administracyjnych gmin wykazaïy, ĝe:

– W 2015 roku wb relacji do 2007 roku zaobserwowano wyraěny wzrost poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego ogóïu

Tabela 8. Nadwyĝka operacyjna zrealizowania na tle wybranych zmiennych finansowych wbgminach wiejskich wbPolsce wblatach 2007–2014 (w mln zï)

Wyszczegól-

nienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Skumulowane wynikibfinansowe zablata b2007–2014 Nadwyĝka/defi-

cyt budĝetowy 350,6 –64,4 –1719,0 –3 436,3 –1 735,0 256,4 338,9 –383,5 –6 392,2 Nadwyĝka

operacyjna 3 332,1 3 902,1 3 442,8 2 776,4 2 819,5 3 293,5 3 818,0 4 005,4 27 389,8 Dochody

majÈtkowe 1 654,6 1 494,8 1 874,8 3 115,9 3 832,2 3 326,5 2 798,7 2 924,8 21 022,3 w tym sprzedaĝ

skïadników

majÈtkowych 191,0 148,4 86,9 70,0 73,4 71,9 77,8 66,1 785,3 Wydatki

inwestycyjne 4 595,6 5 403,6 6 956,9 9 267,3 8 328,5 6 291,8 6 210,0 7 244,9 54 298,6 Zadïuĝenie

ogóïem 2 883,0 2 888,7 3 976,8 8 081,4 9 814,3 9 576,6 9 294,3 9 436,4 55 951,5

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych pochodzÈcych zbGïównego UrzÚdu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych, dostÚp: 26.02.2017) oraz Ministerstwa Finansów (Wskaěniki do oceny sytu- acji finansowej jednostek samorzÈdu terytorialnego, dostÚp: 26.02.2017).

Tabela 9. Relacja deficytu budĝetowego wb relacji do zrealizowanych wydatków inwestycyjnych wbPolsce wblatach 2007–2014 (%)^a)

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Relacja deficytu budĝetowego wbstosunku

dobwydatków inwestycyjnych (%) × 1,2 24,7 37,1 20,8 × × 5,3

Liczba podmiotów dla których relacja deficytu budĝetowego wbstosunku do wydatków

inwestycyjnych przekroczyïa 100% 7 8 17 41 11 3 2 5

a) × oznacza brak deficytu budĝetowego wbdanym typie podmiotów sektora samorzÈdowego ogóïem.

½ródïo: obliczenia wïasne na podstawie danych pochodzÈcych zbGïównego UrzÚdu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych, dostÚp: 26.02.2017)

(15)

gmin wiejskich. W rezultacie wb najwyĝ- szym stopniu zwiÚkszyï siÚ poziom ich samodzielnoĂci finansowej, kwantyfikowany wielkoĂciÈ poziomu dochodów wïa- snych per capita, zb849,7 zï do 1501,4bzï na mieszkañca, czyli obponad 75%.

– KonsekwencjÈ kryzysu wbsystemie finan- sów lokalnych byïo zmniejszenie wb2009 roku wb relacji do 2008 roku poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego wszystkich podmiotów sektora samorzÈ- dowego. WĂród gmin wiejskich wyraěne zmniejszenie dochodów wïasnych we wskazanym okresie wystÈpiïo wb przypadku ponad 60% tych podmiotów.

BiorÈc jednakĝe pod uwagÚ wielkoĂci przeciÚtne, wbnajmniejszym stopniu kryzys wpïynÈï na finanse gmin wiejskich, wb przypadku których dochody nominalne zmniejszyïy siÚ zaledwie ob 1,4%

wb2009 roku wbstosunku do 2008 roku, podczas gdy wĂród gmin miejskich ibmiejsko-wiejskich odpowiednio ob3,8%

ib2,3%.

– Kryzys wpïynÈï negatywnie na wyniki budĝetowe gmin, utrwalajÈc nierówno- wagÚ fiskalnÈ, przejawiajÈcÈ siÚ narastaniem deficytów budĝetowych oraz pogorszeniem siÚ wyników operacyjnych tych podmiotów. Gwaïtowne pogorsze- nie wyników finansowych zarówno gmin wiejskich, jak ibpozostaïych typów gmin zaobserwowano wb latach 2009–2011, kiedy to ïÈczny deficyt budĝetowy tych podmiotów byï najwyĝszy.

– Gminy wiejskie wb latach 2007–2014 charakteryzowaï najniĝszy przeciÚtny poziom zadïuĝenia per capita, ale takĝe najwyĝsze tempo jego zmian. Wb badanym okresie zadïuĝenie tych podmio- tów wzrosïo bowiem ponad trzykrotnie, zb poziomu 267,7 zï per capita wb 2007 roku do 859,1 zï per capita wb2014 roku.

Pomimo wysokiej dynamiki wzrostu poziomu zadïuĝenia gmin wiejskich koszty obsïugi dïugu wbrelacji do docho- dów ogóïem tych podmiotów wb 2014 roku wb stosunku do 2007 roku nie wzrosïy drastycznie ib wciÈĝ pozostajÈ na umiarkowanym poziomie. Gminy wiejskie sÈ jednak wb wysokim stopniu zróĝnicowane wbtym zakresie. AnalizujÈc obciÈĝenie dochodów wïasnych bieĝÈcÈ obsïugÈ zadïuĝenia, aĝ wĂród 65% ogóïu gmin wiejskich relacja ta wb 2014 roku wyniosïa ponad 10%. Wysoki udziaï wydatków na obsïugÚ dïugu wb docho-

dach wïasnych gmin wiejskich, zwïasz- cza tych obcharakterze typowo rolniczym ib ob niskim poziomie samodzielnoĂci finansowej, zb uwagi na ich charakter, stanowiÊ moĝe istotne zagroĝenie dla zachowania stabilnoĂci finansowej tych podmiotów oraz barierÚ dla rozwoju lokalnego.

Przeprowadzone badania empiryczne wykazaïy, ĝe stabilnoĂÊ finansowa gmin wiejskich, jak równieĝ innych typów administracyjnych gmin zostaïa zachwiana wb latach 2009–2011, kiedy to zaobserwowano zmniejszenie lub teĝ niskÈ dyna- mikÚ zmian poziomu wïasnego potencjaïu dochodowego wielu gmin wiejskich, abtakĝe relatywnie wysokÈ dynamikÚ wzrostu poziomu ich zadïuĝenia. W zwiÈzku zbtym zbuwagi na waĝnoĂÊ kwestii bezpieczeñstwa finansowego podmiotów sektora samorzÈ- dowego, ze wzglÚdu na rolÚ, jakÈ odgrywajÈ wb zaspokajaniu wielu potrzeb spoïeczno- Ăci lokalnych, niezbÚdne jest prowadzenie dalszych pogïÚbionych badañ majÈcych na celu dostarczenie informacji obczynnikach ryzyka dla jego stabilnoĂci.

Przypisy

1 PojÚcie bezpieczeñstwa finansowego wiÈĝe siÚ nierozerwalnie zb pojÚciem stabilnoĂci finansowej. Oznacza to, ĝe stabilnoĂÊ finansowa jest warunkiem bezpieczeñstwa finansowego, jak równieĝ ĝe bezpieczeñstwo finansowe jest warunkiem stabilnoĂci finansowej.

2 Pierwszy zbnich okreĂlaï, ĝe limit spïat zbtytuïu kredytów ibpoĝyczek wraz zbodsetkami, wykupu wyemitowanych przez jednostkÚ papierów war- toĂciowych wraz zbodsetkami ibdyskontem oraz zobowiÈzañ wynikajÈcych zb udzielonych porÚ- czeñ ib gwarancji nie mógï przekroczyÊ 15%

planowanych na dany rok budĝetowy docho- dów samorzÈdu. W przypadku drugiego limitu ïÈczna kwota dïugu JST na koniec roku budĝe- towego nie mogïa przekroczyÊ 60% wykona- nych dochodów ogóïem tej jednostki wbdanym roku budĝetowym (Poniatowicz, Salachna ibPerïo, 2010).

3 Indywidualny wskaěnik zadïuĝenia JST stanowi, ĝe wb danym roku budĝetowym wartoĂÊ spïaty zobowiÈzañ wraz zb kosztami ich obsïugi do dochodów ogóïem budĝetu JST nie moĝe prze- kroczyÊ Ăredniej arytmetycznej zbobliczonych dla ostatnich trzech lat relacji jej dochodów bieĝÈ- cych, powiÚkszonych ob dochody ze sprzedaĝy majÈtku oraz pomniejszonych obwydatki bieĝÈce do dochodów ogóïem budĝetu (Ustawa zbdnia 27 sierpnia 2009 r. ob finansach publicznych, Dz.U. zb2013 r., poz. 885 zbpóěn. zm.).

(16)

Bibliografia

Aliñska, A. ibWasiak, K. (2014). Czy stabilnoĂÊ systemu finansowego moĝna uznaÊ za dobro publiczne.

Studia Ekonomiczne, 198, cz. 1, Wydawnictwo Uni- wersytetu Ekonomicznego wbKatowicach, 13–30.

Avoiding local government financial crisis: the role of state oversight (2000). Citizens Research Council of Michigan (CRCM). A publication of the Citizens Research Council of Michigan, Report No. 329.

Bank Danych Lokalnych. Gïówny UrzÈd Staty- styczny, Warszawa (www.stat.gov.pl/bdl).

Bañski, J. (2014). Perspektywy rozwoju polskiej wsi – wybrane zagadnienia. WieĂ ibRolnictwo, 4(165).

Bieniasz, A. ibCzerwiñska-Kayzer, D. (2016). Bez- pieczeñstwo finansowe przedsiÚbiorstw przemysïu spoĝywczego wbPolsce. Journal od Agribusiness and Rural Development, 2(40), 239–247.

Bieniasz, A., GoïaĂ, Z. ib uczak, A. (2014). Wie- lowymiarowa analiza kondycji finansowej gmin wiejskich wbPolsce wblatach 2007–2011. WieĂ ibRol- nictwo, 2(163), 101–121.

Clark, T.N. (2004). Municipal fiscal strain: indica- tors and causes. Government Finance Review (www.

findarticles.com).

Crockett, A. (1997). Why is Financial Stability abGoal pf Public Policy? In: Maintaining Financial Stability in ab Global Economy. Symposium Pro- ceedings, Federal Reserve Bank of Kansas City, August, 55–96.

Dylewski, M. (2016). StabilnoĂÊ finansowa jednostek samorzÈdu terytorialnego u progu nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej. W:

W.bJarmoïowicz (red.), Gospodarka ibfinanse wobec wyzwañ przyszïoĂci. Poznañ: Wydawnictwo Wyĝszej Szkoïy Bankowej wbPoznaniu.

Filipiak, B. (2011). Finanse samorzÈdowe – nowe wyzwania bieĝÈce ib perspektywiczne. Warszawa:

Difin.

Filipiak, B. (2015). Polityka podatkowa gmin czy realizacja wïadztwa podatkowego? Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, 76, t. 1, 221–230.

Filipiak, B. (2016). Wykorzystanie statystyki publicznej do oceny stabilnoĂci finansowej jednostek samorzÈdu terytorialnego. WiadomoĂci Staty- styczne, 11(666), 13–33.

Flejterski, S., Bielawska, A., Lubiñska, T.

ib ¥wiecka,b B. (2012). StabilnoĂÊ rynkowego ibpublicznego systemu finansowego wberze niesta- bilnoĂci. W: A. Aliñska (red.), Eseje ob stabilnoĂci finansowej – KsiÚga Jubileuszowa 45 lat pracy nauko- wej prof. dr hab. Bogusïawa Pietrzaka. CeDeWu.pl.

Gospodarka finansowa jednostek samorzÈdu tery- torialnego 2014 (2015). Warszawa: Gïówny UrzÈd Statystyczny.

Griffith-Jones, S. (2003). International Financial Stability and Market Efficiency as abGlobal Public

Good. W: K. Inge, P. Conceicao, K. Le Goulven ib R.b Mendoza (red.), Providing Global Public Goods. New York: Oxford University Press.

Hadyñski, J. (2015). Regionalna konkurencyjnoĂÊ obszarów wiejskich. Poznañ: Wydawnictwo Uniwer- sytetu Przyrodniczego wbPoznaniu.

Heffner, K. ib Klemens, B. (red.) (2016). Obszary wiejskie: wiejska przestrzeñ ibludnoĂÊ, aktywnoĂÊ spo- ïeczna ibprzedsiÚbiorczoĂÊ. Polska Akademia Nauk, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju.

JastrzÚbska, M. (2009). Ograniczenia zadïuĝenia jednostek samorzÈdu terytorialnego wbĂwietle speï- nienia przez PolskÚ kryteriów fiskalnych konwer- gencji. Finanse Komunalne, 4.

Klank, L. (2014). StabilnoĂÊ finansowa jednostek samorzÈdu terytorialnego. W: J. Solarz ibE. Klamut (red.), Teoria stabilnoĂci finansowej. Test praktyki XXI wieku. PrzedsiÚbiorczoĂÊ ibZarzÈdzanie, tom 15, zeszyt 9, czÚĂÊ 3.

Kloha, P., Weissert, C.S. ibKleine, R. (2005). Deve- loping and testing ab composite model to predict local fiscal distress. Public Administration Review, 65(3).

Korolewska, M. ib Marchewka-Bartkowiak, K.

(2011). Zadïuĝenie samorzÈdów terytorialnych wbPolsce. Studia BAS, 4(28).

Kozera, A., Gïowicka-Woïoszyn, R. ib Wysocki, F.

(2016). SamodzielnoĂÊ finansowa gmin wiejskich wbwoj. wielkopolskim. WiadomoĂci Statystyczne, 2, 73–86.

Kozera, A., Stanisïawska, J. ibGïowicka-Woïoszyn, R. (2016). Financial security of Polish households.

Journal od Agribusiness and Rural Development, 3(41), 319–328.

Kozera, A. ibWysocki, F. (2015). Typ funkcjonalny ab samodzielnoĂÊ finansowa gmin wiejskich woje- wództwa wielkopolskiego. Roczniki Naukowe Sto- warzyszenia Ekonomistów Rolnictwa ibAgrobiznesu, tom XVII, zeszyt 6, 133–139.

Lubiñska, T., Franek, S. ib BÚdzieszak, M. (2007).

Potencjaï dochodowy samorzÈdu wb Polsce na tle zmian ustawy ob dochodach jednostek samorzÈdu terytorialnego. Warszawa: Difin.

Mishkin, F. (2000). Financial Stability and the Macroeconomy. Central Bank of Iceland Working, Paper No. 9, May.

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich – Etap II (2016). Warszawa: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi ib Rolnictwa, Instytut Rozwoju Wsi ibRolnictwa PAN.

Poniatowicz, M. (2014). Wpïyw kryzysu gospodar- czego na systemy finansowe jednostek samorzÈdu terytorialnego: na przykïadzie najwiÚkszych miast wbPolsce. Warszawa: CeDeWu.

Poniatowicz, M. (2016). StabilnoĂÊ finansowa jednostek samorzÈdu terytorialnego wbaspekcie nowej

(17)

perspektywy finansowej Unii Europejskiej ibzmian wbsystemie dochodów samorzÈdowych. W: Wyzwa- nia Unii Europejskiej abstabilnoĂÊ finansów samo- rzÈdowych. Ekonomiczne Problemy Usïug, 125.

Poniatowicz, M., Salachna, M. ib Perïo, D. (2010).

Efektywne zarzÈdzanie dïugiem wbjednostce samorzÈdu terytorialnego. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.

Przygodzka, R. (2014). Wïadztwo podatkowe absta- bilnoĂÊ finansowa gmin. NierównoĂci Spoïeczne abWzrost Gospodarczy, 40(4), 334–343.

Raport obstabilnoĂci systemu finansowego – grudzieñ 2016 (2016). Warszawa: Narodowy Bank Polski.

Roczne wskaěniki makroekonomiczne. Warszawa:

Gïówny UrzÈd Statystyczny. Pobrano z: http://

stat.gov.pl/wskazniki-makroekonomiczne/ (dostÚp:

23.01.2017).

Romanowicz, B. (2014). Wpïyw indywidualnego wskaěnika zadïuĝenia jednostek samorzÈdu terytorialnego na poziom zadïuĝenia wybranych gmin województwa podkarpackiego. NierównoĂci Spo- ïeczne abWzrost Gospodarczy, 40(4).

Rosner, A., Stanny, M. (2016). Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II. Przestrzenne zróĝnico- wanie poziomu rozwoju spoïeczno-gospodarczego

obszarów wiejskich. Warszawa: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi ibRolnictwa PAN.

Trussel, J.M. ib Patric, P.A. (2009). A predictive model of fiscal distress in local governments. Jour- nal of Public Budgeting, Accounting & Financial Management, 21(4), 578–616.

Ustawa zb dnia 27 sierpnia 2009 roku ob finansach publicznych, Dz.U. zb2013 r., poz. 885 zbpóěn. zm.

Wskaěniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorzÈdu terytorialnego 2007–2009. Warszawa:

Ministerstwo Finansów. Pobrano z: http://www.

finanse.mf.gov.pl/budzet-panstwa/finanse-samo- rzadow/opracowania.

finanse.mf.gov.pl/budzet-panstwa/finanse-samorza- dow/opracowania.

finanse.mf.gov.pl/budzet-panstwa/finanse-samo- rzadow/opracowania.