Skutki kryzysu finansowego w bWielkiej Brytanii

(1)

Studia i Materiaïy, 2013 (16): 91– 102 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2013.16.6

* Mgr Tomasz Lechowicz – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.

Skutki kryzysu finansowego w bWielkiej Brytanii

Tomasz Lechowicz

^*

TrwajÈcy wblatach 1995–2007 boom mieszkaniowy miaï wpïyw na politykÚ banków odnoĂnie do udzielania kredytów. Banki zwiÚkszaïy akcjÚ kredytowÈ ibzmniejszaïy stopÚ rezerw. Staïy siÚ bardziej chÚtne do udzielania kredytów hipotecznych (UK House Prices). Byïa to sytuacja bardzo niebezpieczna, gdyĝ wbprzypadku wystÈpienia kryzysu mogïa powaĝnie zagroziÊ pïyn- noĂci finansowej instytucji zbrynku finansowego na rynku angielskim.

Sïowa kluczowe: kryzys, bank, kredyt, Wielka Brytania, makroekonomia.

Nadesïany: 1.11.2013 | Zaakceptowany do druku: 24.11.2013

The effects of the financial crisis in the UK

The ongoing from 1995 to 2007 housing boom had an impact on the policy of banks for lending. Banks increased lending and reduced the reserve ratio. Have become more willing to lend mortgage (UK House Prices). It was abvery dangerous situation, because in the event of abcrisis, could seriously jeopardize the financial liquidity of the financial market institutions on the English market.

Keywords: crisis, bank, credit, UK, macroeconomics.

Submitted: 1.11.2013 | Accepted: 24.11.2013

JEL: A12, A13, A14, L10, Z18, Z19

WstÚp

¥wiatowy kryzys gospodarczy wpïynÈï nie tylko na uczestników rynku finansowego, lecz takĝe odcisnÈï swoje piÚtno na funkcjonowaniu caïej gospodarki Wielkiej Bry- tanii. PojawiajÈce siÚ zjawiska kryzysowe na rynku finansowym wbWielkiej Brytanii spo- wodowaïy spowolnienie gospodarcze. Kryzys finansowy wpïynÈï negatywnie na Produkt Krajowy Brutto poprzez jego nastÚpujÈce czÚĂci skïadowe: inwestycje, konsumpcjÚ, wydatki rzÈdowe oraz eksport netto.

W artykule przedstawiono, wykorzystu- jÈc dostÚpne dane empiryczne, skutki kry-

zysu wb skali makroekonomicznej, ab takĝe dziaïania antykryzysowe przeprowadzone przez WielkÈ BrytaniÚ. Badania obejmujÈ okres 2001–2013, który zostaï wybrany by pokazaÊ sytuacjÚ makroekonomicznÈ wbWielkiej Brytanii po wystÈpieniu kryzysu finan sowego.

Przedmiotem analizy wb artykule sÈ przede wszystkim dane makroekonomicz - ne, takie jak PKB, dïug publiczny, deficyt budĝetowy, inwestycje, wydatki rzÈdowe oraz eksport. Nie wyczerpuje to zestawu czynników makroekonomicznych deter- minujÈcych sytuacjÚ gospodarczÈ Wielkiej Brytanii, jednak zb punktu widzenia autora

(2)

92 Studia i Materiaïy 2013 (16) sÈ tob te najwaĝniejsze. W artykule zostaï

równieĝ przedstawiony model Hymana Min- sky’ego, który pokazuje, jak powstaje bañka spekulacyjna.

1. Bañki spekulacyjne (modele baniek spekulacyjnych, wbtym model Hymana Minsky’ego) Zachowania inwestorów nie zawsze sÈ racjonalne (oparte na oczekiwaniach, które dotyczÈ przyszïego ksztaïtowania siÚ czyn- ników fundamentalnych) – obrazujÈ to two- rzÈce siÚ od czasu do czasu na rynkach akcji bañki spekulacyjne.

W poczÈtkowej fazie boomu gieïdowego inwestorzy podejmujÈ decyzje na podstawie analizy czynników fundamentalnych.

½ródïem ich optymizmu sÈ oczekiwania na wzrost wydajnoĂci oraz zysków przedsiÚ- biorstw. RacjonalnÈ przesïankÈ formuïowa- nia takich oczekiwañ jest zazwyczaj sytuacja, wb której szybkiemu wzrostowi gospodar- czemu towarzyszy niska inflacja. Tworzy to bowiem podatny grunt dla pojawienia siÚ wĂród inwestorów przekonania, ĝe wbgospo- darce dokonuje siÚ przeïom technologiczny, który przynosi trwaïy wzrost wydajnoĂci, ab tym samym trwaïy wzrost spóïek gieïdo- wych ib wypïacanych przez nie dywidend (Ofek ibRichardson, 2003, s. 1113–1137).

Po pewnym czasie boom moĝe siÚ jednak przeksztaïciÊ wbsytuacje okreĂlonÈ jako bañka spekulacyjna, gdy gïównym powodem zakupu akcji staje siÚ juĝ tylko sam wzrost ich cen. Oczekiwania inwestorów przestajÈ byÊ racjonalne. PrzestajÈ byÊ wynikiem oczekiwañ dotyczÈcych przy- szïego ksztaïtowania siÚ czynników fundamentalnych. Akcje kupowane sÈ juĝ gïów- nie dlatego, ĝe ich indeks roĂnie.

W miarÚ jak ceny akcji rosnÈ wbinwesto- rach zaczyna umacniaÊ siÚ wiara wbtrwaïoĂÊ trendu. Im dïuĝej trwa wzrost cen akcji, tym bardziej sÈ gotowi wierzyÊ, ĝe trend siÚ utrzyma. ZaczynajÈ oni przywiÈzywaÊ coraz wiÚkszÈ wagÚ do wyjaĂnieñ ibzdarzeñ, które tÚ ich wiarÚ uzasadniajÈ. ZwracajÈ mniejszÈ uwagÚ na informacje, które mogÈ ĂwiadczyÊ, ĝe kierunek trendu moĝe siÚ zmieniÊ. Wiara wbtrend wynika zbprzyczyn prozaicznych.

Przyspieszenie procesu formowania siÚ bañki spekulacyjnej nastÚpuje wtedy, gdy spekulacja, jak pisze Charles Kindleber- ger (1999, s. 25) „wciÈga takĝe tych, którzy zazwyczaj trzymajÈ siÚ od niej zb daleka”.

Im bardziej roĂnie wskutek tego siïa wzro- stowego trendu, tym mniej jest odwaĝnych, by sprzedawaÊ akcje czy inne dobra, wbtym takĝe nieruchomoĂci.

Zgodnie zb teoriÈ kryzysu finansowego wg Miñskiego, model powstawania baniek spekulacyjnych opiera siÚ na zaïoĝeniu zmiennoĂci podaĝy kredytu ibjego nadmier- nej kreacji. Model ten wyróĝnia nastÚpu- jÈce etapy powstawania bañki oraz zaïama- nia finansowania (Nawrot, 2010, s. 11–14):

– rozbudzenie gospodarki za pomocÈ pojawienia siÚ wewnÚtrznego wstrzÈsu – wb przypadku obecnego kryzysu sÈ to nowe moĝliwoĂci inwestowania;

– Ărodki zaczynajÈ byÊ lokowane wbcoraz to nowsze obszary inwestowania, wbzwiÈzku zbpowyĝszym popyt wbdanym sektorze roĂnie, podaĝ natomiast nie speïnia zapotrzebowania rynku, czego nastÚpstwem jest wzrost cen;

– skïonnoĂÊ do zadïuĝania siÚ przedsiÚ- biorstw oraz gospodarstw domowych roĂnie, pierwotnie wb celach konsumpcyjnych, nastÚpnie inwestycyjnych, ostatecznie spekulacyjnym;

– awersja do ryzyka spada, wb zwiÈzku zb powyĝszym roĂnie nasycenie rynku, abtakĝe jego przeszacowanie, wbrezulta- cie czego powstaje bañka spekulacyjna.

Model Minsky’ego dotyczy zachowania kredytobiorców ibbanków. W pierwszej fazie kryzysu finansowego zarówno wb bankach, jak ib ub kredytobiorców wzrasta optymizm, który prowadzi do niedoszacowania ryzyka kredytowego wĂród banków oraz podwyĝ- szania prognoz rentownoĂci inwestycji wĂród kredytobiorców. NastÚpnie¹: – banki zwiÚkszajÈ limity kredytów dla

firm oraz gospodarstw domowych, wal- czÈ na rynku kredytowym ob klientów oraz zmniejszajÈ awersjÚ do ryzyka;

– gospodarstwa domowe zaciÈgajÈ kredyty na zakup nieruchomoĂci (pierwszy zakup lub kolejny zakup nieruchomoĂci wb celach inwestycyjnych) bÈdě kredyty konsumpcyjne; przedsiÚbiorstwa zaciÈ- gajÈ kredyty inwestycyjne na zakup akty- wów wbcelu osiÈgniÚcia zysków – na tym etapie powstaje spekulacja.

Wedïug Minsky’ego nastÚpuje teraz pro- ces zwany follow the leader, polegajÈcy na wïÈczaniu wb spekulacyjny wyĂcig nowych podmiotów, które, widzÈc zachowania innych uczestników, równieĝ chcÈ skorzy- staÊ zbnadarzajÈcej siÚ okazji. W ten sposób tworzy siÚ bañka spekulacyjna.

(3)

Definicje bañki spekulacyjnej, ab takĝe powyĝsze rozwaĝania wskazujÈ zwykle, ĝe pojawia siÚ ona, gdy ceny aktywów (zwïasz- cza akcji) przewyĝszajÈ znacznie ich rze- czywistÈ, wewnÚtrznÈ wartoĂÊ (Speculative Bubble…). OczywiĂcie powstaje tu pro- blem zb moĝliwoĂciÈ wyznaczenia wartoĂci wewnÚtrznej. IstniejÈ dwa gïówne podej- Ăcia do tej kwestii. Pierwsze – racjonalne – zakïada, ĝe ceny akcji wyznaczane sÈ na podstawie wartoĂci spóïki, ab ta obliczana jest wboparciu obszacunki przyszïych nadwy- ĝek finansowych. Drugie utrzymuje, ĝe war- toĂÊ wewnÚtrzna wbogóle nie istnieje, abceny akcji sÈ wyznaczane wb wyniku gry popytu ibpodaĝy. Ogólnie ujmujÈc, bañka powstaje, gdy oczekiwania inwestorów dotyczÈce korzyĂci finansowych znacznie przekraczajÈ moĝliwoĂci generowania takich korzyĂci przez spóïkÚ czy grupÚ spóïek. Zamiennie zbokreĂleniem „bañka spekulacyjna” uĝywa siÚ terminów „bañka finansowa”, „bañka cenowa”, „mania spekulacyjna”, „gorÈczka spekulacyjna” ibin.

Bañka na brytyjskim rynku nierucho- moĂci pojawiïa siÚ ibzaczÚïa rozwijaÊ wraz zbbañkÈ spekulacyjnÈ na gieïdzie wbpoïowie lat 90. Logika rzÈdzÈca rozrastaniem siÚ bañki spekulacyjnej jest niezwykle prosta.

Osoby, których bogactwo zwiÚkszyïo siÚ znaczÈco dziÚki niezwykïemu wzrostowi cen akcji, mogïy wydawaÊ pieniÈdze ibkon- sumowaÊ. To zaĂ doprowadziïo do boomu konsumpcyjnego koñca lat 90., wb efekcie czego stopa oszczÚdnoĂci spadïa zbpoziomu niemal 5% wb poïowie dekady do nieco ponad 2% wb2000 roku.

Powstaïe na gieïdach bogactwo napÚ- dzaïo boom konsumpcyjny ib zachÚcaïo ludzi do kupowania wiÚkszych lub lepszych domów – Brytyjczycy chcieli wydaÊ czÚĂÊ swojego bogactwa na nieruchomoĂci. Ten wzrost popytu zaowocowaï powstaniem bañki spekulacyjnej, poniewaĝ wb krótkiej perspektywie podaĝ domów jest wzglÚdnie staïa. Dlatego teĝ wzrost popytu na nie- ruchomoĂci powoduje wb pierwszej kolej- noĂci wzrost cen. Kiedy wiÚc ceny zaczÚïy rosnÈÊ wbmiejscach, gdzie wzrost popytu byï

najwiÚkszy, dalsza aprecjacja cen zostaïa uwzglÚdniona wboczekiwaniach. Oczekiwa- nia co do dalszego wzrostu cen nierucho- moĂci doprowadziïy do sytuacji, wb której osoby decydujÈce siÚ na zakup domu pïa- ciïy za nieznacznie wiÚcej niĝ wbnormalnych warunkach. W ten sposób oczekiwania staïy siÚ samospeïniajÈcÈ siÚ przepowiedniÈ.

2. Skutki kryzysu finansowego wbujÚciu makroekonomicznym

¥wiatowy kryzys gospodarczy nie tylko wpïynÈï negatywnie na uczestników rynku finansowego, lecz takĝe odcisnÈï swoje piÚtno na funkcjonowaniu caïej gospodarki Wielkiej Brytanii. PojawiajÈce siÚ zjawiska kryzysowe na rynku finansowym wb Wiel- kiej Brytanii spowodowaïy spowolnienie gospodarcze. Kryzys finansowy negatywnie wpïynÈï na Produkt Krajowy Brutto poprzez jego nastÚpujÈce czÚĂci skïadowe:

inwestycje, konsumpcjÚ, wydatki rzÈdowe oraz eksport netto.

Dynamiczny rozwój nieruchomoĂci wbWielkiej Brytanii moĝliwy byï dziÚki wzra- stajÈcemu Produktowi Krajowemu Brutto (PKB), który utrzymywaï siÚ na dodatnim poziomie, siÚgajÈc wb latach 2001–2007 odpowiednio od 3,1–3,5% (tab.b1), inflacji poniĝej 3% oraz niskim stopom procen- towym (do 5% przed 2007 rokiem), które staïy siÚ dobrÈ sposobnoĂciÈ do rozwoju rynku nieruchomoĂci ibpowstawania bañki spekulacyjnej na rynku.

2.1. Inwestycje

Inwestycje sÈ waĝnÈ czÚĂciÈ PKB. Ogra- niczenia wb dostÚpie firm do ěródeï finansowania ich dziaïalnoĂci, ab takĝe rosnÈcy koszt tego finansowania osïabiajÈ Ăred- nio- ibdïugoterminowy rozwój gospodarczy firmy. Skutkiem kryzysu gospodarczego byïy trudnoĂci ze zdobyciem kapitaïu zarówno przez zaciÈganie kredytu bankowego, jak ibemisji papierów wartoĂciowych.

Wiele firm miaïo problemy ze sprzedaĝÈ dóbr, co powodowaïo brak pieniÚdzy na realizacjÚ inwestycji. Równieĝ zbyt wiele

Tabela 1. Dynamika PKB wbWielkiej Brytanii wblatach 2001–2012

Wskaěniki 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 PKB (%) 3,1 2,6 3,5 2,9 2,1 2,6 3,5 –1,1 –4,4 2,1 0,8 1,0

½ródïo: Dane MFW (2013).

(4)

94 Studia i Materiaïy 16/2013 niewiadomych wynikajÈcych zbrecesji, trud-

nych do umieszczenia wb biznesplanach, powodowaïo, ĝe dziaïalnoĂÊ inwestycyjna stawaïa siÚ bardzo ryzykowna.

Inwestycje wb nieruchomoĂci byïy jednÈ zbnajbardziej opïacalnych form inwestowania, ze wzglÚdu na szybki zysk ib pewnoĂÊ zwrotu poniesionych kosztów. Jednak doty- czyïo to osób posiadajÈcych odpowiedni zasób kapitaïu lub dysponujÈcych moĝliwo- Ăciami jego pozyskania. Na rynku Wielkiej Brytanii wb latach 2008–2013 zetkniÚto siÚ niestety zbproblemami zwiÈzanymi zbogra- niczeniem finansowania wbnieruchomoĂci.

Zmiana warunków ekonomicznych zarówno wbskali kraju, jak ibna gruncie miÚ- dzynarodowym wymusiïa ewolucjÚ mecha- nizmów finansujÈcych rynek nieruchomo- Ăci. atwiejszy przepïyw kapitaïów oznacza wzrost moĝliwoĂci finansowania inwestycji wb nieruchomoĂci, co dïugofalowo sprzyja rozwojowi lokalnych rynków nieruchomo- Ăci. AnalizujÈc sytuacjÚ Wielkiej Brytanii, zauwaĝono liczne czynniki ograniczajÈce inwestycje wb nieruchomoĂci (Kowalak, 2009, s. 89).

Jak kaĝdy rynek nieruchomoĂci, równieĝ ten wbWielkiej Brytanii podlega wielu regu- lacjom, których niestabilnoĂÊ ostatnich lat wprowadziïa element niepewnoĂci wbdzia- ïalnoĂci inwestorów. Interwencyjnego wpïywu na rynek nie moĝna jednak unik- nÈÊ, gdyĝ wbwiÚkszoĂci przypadków jest on niezbÚdny.

Wedïug wstÚpnych danych OECD, wb 2012 r. poziom bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) brytyjskich przed- siÚbiorstw wyniósï 71,8 mld USD (ok.

47,1bmld GBP), znacznie poniĝej poziomu zb 2011 r., gdy wyniósï on 106,7 mld USD (najwyĝsza wartoĂÊ od momentu rozpoczÚ- cia kryzysu gospodarczego wb2008 r.). Jak podaje zbkolei brytyjski urzÈd statystyczny ONS, wb caïym 2011 r. nastÈpiïa znaczna poprawa wbdynamice inwestycji brytyjskich wb Europie ib Ameryce, jednak najwiÚkszy wzrost brytyjskich BIZ nastÈpiï wb krajach azjatyckich, co wskazuje na rosnÈce zain- teresowanie inwestorów wschodzÈcymi rynkami Chin ib Indii. Najwyĝszy poziom brytyjskich inwestycji odnotowuje siÚ nadal wb Stanach Zjednoczonych (nieprzerwanie od ponad dekady) oraz Holandii ibLuksem- burgu (Gospodarka brytyjska…, 2013).

Ponadto, wedïug danych OECD, wb 2012b r. zagraniczne przedsiÚbior- stwa zainwestowaïy wb Wielkiej Brytanii 62,7bmldbUSD (ok. 41,1 mld GBP), co sta- nowi wzrost ob7,6 mld GBP wbskali roku.

DziÚki tak dobrym wynikom wb zakresie BIZ, Wielka Brytania zajmuje czoïowÈ pozycjÚ wb globalnej tabeli pañstw OECD – drugie miejsce wbEuropie, abczwarte na Ăwiecie pod wzglÚdem wartoĂci zainwesto- wanego wbtym pañstwie kapitaïu zagranicznego. WstÚpne szacunki OECD potwier- dzajÈ teĝ dane ONS dot. BIZ za 2011 r., zgodnie zb którymi najwiÚcej inwestycji

Wykres 1. Czynniki ograniczajÈce rozwój inwestycji wbnieruchomoĂci wbWielkiej Brytanii

0 1 2 3 4 5 6 7

Brak pełnej integracji ﬁnansowej z rynkiem europejskim Konkurencja ze strony innych rynków Fragmentacja rynku kapitałowego i związana z tym niska kapitalizacja i płynność Niska jakość oferowanych produktów inwestycyjnych Słabo rozwinięta giełda Niestabilność polityczna Niewystarczający poziom formalizacji rynku, brak odpowiednich regulacji formalno-prawnych Wycofywanie spółek z obrotu giełdowego

Inne 0,94 3,09

3,39 3,81 3,85 4,02

5,56 5,57 5,76

½ródïo: House Price Index (HPI); Office for National Statistics: Newport (2012).

(5)

pochodziïo zb krajów europejskich ib obu Ameryk (po ok. 13–14 mldbGBP). Wedïug danych ONS, najwiÚkszym inwestorem zagranicznym wbWielkiej Brytanii byïy tra- dycyjnie Stany Zjednoczone, zbinwestycjami na poziomie ponad 20 mld GBP. Drugim najwiÚkszym inwestorem jest Holandia, zb inwestycjami na poziomie 12b mld GBP (Gospodarka brytyjska…, 2013).

Z danych UK Trade and Investment (UKTI) wynikaïo, ĝe wb roku 2011 miaïa miejsce kontynuacja tendencji wzrostowej wb odniesieniu do zagranicznych inwestycji bezpoĂrednich netto (BIZ) dokonywa- nych przez firmy brytyjskie; BIZ osiÈgnÚïy wówczas wartoĂÊ 68,2 mld GBP, co oznacza poziom najwyĝszy od 2008 r. (np. wb2010br.

wyniosïy one 25,5 mld GBP). Z kolei zagraniczne inwestycje wb Wielkiej Brytanii sys- tematycznie siÚ kurczyïy ib ostatecznie ich wysokoĂÊ osiÈgnÚïa kwotÚ 31,9 mld GBP na koniec 2011 r.

Jak podawaï wówczas UKTI, ïÈczna kwota brytyjskich BIZ wb 2011 r. byïa zróĝnicowana zb punktu widzenia geogra- ficznego ich lokowania. Firmy brytyjskie najwiÚcej zainwestowaïy wb Europie – 30,9b mldb GBP (11,4 mld GBP wb 2010 r., najwyĝszy wzrost od 2008 r.), ab zwïaszcza wbLuksemburgu (8 mld GBP) oraz wbBelgii (5,6bmld GBP). Odnotowano takĝe wzrost BIZ wbAzji (0,8bmld GBP) oraz obu Ame- rykach (19,0bmld GBP); natomiast spadek – wb Australii ib Oceanii (z 11,7 mld GBP wb2010 r. do 0,9 mld GBP wb2011br.), co byïo spowodowane przede wszystkim redukcjÈ zadïuĝenia firm brytyjskich wbstosunku do ich zagranicznych spóïek. W tym samym roku, najwiÚcej zainwestowaïy wb Wielkiej Brytanii kolejno: kraje obu Ameryk – ïÈcz- nie 14,3 mld GBP, Europy – 13,2 mld GBP oraz Azji – 3,0 mld GBP (Gospodarka bry- tyjska…, 2013).

2.2. Konsumpcja

SïabnÈce na skutek kryzysu gospodarczego wyniki dziaïalnoĂci przedsiÚbiorstw szybko wpïywajÈ na rynek pracy, szczególnie wb Wielkiej Brytanii, gdzie jest on bardziej elastyczny. Stopa bezrobocia wb IIIb kwar-

tale 2008 wzrosïa do 5,8% wb porównaniu zbpoziomem 5,4 wbII kwartale 2008 r. Liczba bezrobotnych wzrosïa do 36,5 tys. osób ibbyï to najwiÚkszy wzrost od 1992 roku. Tabela 2 ukazuje nastroje konsumentów, jakie odnotowano wblatach 2001–2012.

Jak wskazujÈ dane statystyczne konsumpcja spadaïa od 2002 roku, osiÈgajÈc swoje maksimum wbroku 2009. W kolejnych latach ulegïa natomiast poprawie, jednak wyniki dalekie sÈ od ideaïu. PogarszajÈce siÚ warunki ekonomiczne wpïynÚïy negatywnie na nastroje wĂród konsumentów, od których zaleĝy skïonnoĂÊ gospodarstw domowych do konsumpcji.

Na Wyspach wydatki na produkty spo- ïeczne ib ekologiczne stale rosnÈ, nawet wb czasach kryzysu ekonomicznego. Co wiÚcej, juĝ ponad poïowa Brytyjczyków deklaruje, ĝe dokonaïa wyboru konsu- menckiego wb oparciu ob spoïecznÈ repu- tacjÚ firmy, ab poïowa – ĝe zrezygnowaïa zb jakiegoĂ zakupu ze wzglÚdu na aspekty spoïeczne czy ekologiczne. Ok. 78% regu- larnie kupuje wb lokalnych sklepach ib od lokalnych dostawców (ECRA, 2012).

Rynek dóbr luksusowych wb Wielkiej Brytanii byï napÚdzany wzrostem gospodarczym oraz rosnÈcÈ liczbÈ dobrze sytu- owanych gospodarstw domowych. Jed- nak pomimo kryzysu gospodarczego jego perspektywy sÈ dobre. Staïy wzrost real- nych dochodów do dyspozycji wb latach 2011–2020 podniesie wydatki konsumen- tów, co dobrze rokuje caïej branĝy dóbr luksusowych. Wzrost rynku dóbr luksusowych bÚdzie najbardziej widoczny wb naj- wiÚkszych miastach.

Przed kryzysem rynki europejskie noto- waïy wbzasadzie nieprzerwany wzrost war- toĂci udzielanych kredytów konsumenckich. Byï on spowodowany bezpoĂrednim nastÚpstwem rozwoju gospodarczego, wzrostu PKB krajów czïonkowskich oraz rosnÈcym popytem na dobra ibusïugi kon- sumenckie – popytem, którego konsumenci nie sÈ wbstanie zaspokoiÊ wbcaïoĂci ze zgro- madzonych oszczÚdnoĂci.

Wedïug danych za 2008 r., czyli dato- wanych przed wybuchem recesji, najwiÚk-

Tabela 2. Nastroje konsumentów wbWielkiej Brytanii wblatach 2001–2013

Rok 2001 2002 2003 2004 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

% 0,1 0,2 –5,0 –5,0 –8,0 –8,0 –15,0 –38,0 –19,0 –29,0 –31,0 –22,0

½ródïo: Dane statystyczne GUS.

(6)

96 Studia i Materiaïy 2013 (16) szym rynkiem kredytów konsumenckich

wb Europie byïa Wielka Brytania. Sytu- acja ta zaczÚïa siÚ zmieniaÊ po tym roku, wb momencie gdy instytucje finansowe ograniczyïy podaĝ kredytów, ab konsumenci, wbobawie przed niepewnÈ sytuacjÈ, przestali te kredyty zaciÈgaÊ. ZaczÈï wzra- staÊ wskaěnik upadïoĂci konsumenckiej.

Wb Wielkiej Brytanii co godzinÚ oddïuĝa siÚ Ărednio nawet 200 osób – to prawie sie- dem razy wiÚcej niĝ wbPolsce wbciÈgu roku (UpadïoĂÊ konsumencka…, 2012).

DostÚpnoĂÊ upadïoĂci konsumenckiej wzrosïa po przejÚciu wïadzy przez PartiÚ Pracy wb1997 r. Na efekty nie trzeba byïo dïugo czekaÊ. Wielu konsumentów doszïo do wniosku, ĝe bardziej opïaca siÚ ogïaszaÊ bankructwo, niĝ spïacaÊ zaciÈgniÚte kredyty. Liczba naduĝyÊ stale wzrasta, podobnie jak liczba bankructw osób prywatnych.

Jeszcze wb2002 r. problem dotyczyï nieca- ïych 34 tys., abwb2006 r. juĝ prawie 117 tys.

osób (Creditreform…, 2010). Oznacza to 3,5-krotny wzrost wb ciÈgu zaledwie 4 lat.

W 2012 r. miesiÚcznie upadïoĂÊ ogïaszaïo okoïo 20 000 konsumentów. Podobna liczba upadïoĂci konsumenckiej jest odno- towywana wbroku 2013.

Brytyjski nadzór finansowy szacuje, ĝe problemy ze spïatÈ wïasnych dïugów moĝe mieÊ aĝ 3 miliony Brytyjczyków. Dla porów- nania wbNiemczech równieĝ odnotowuje siÚ trend wzrostowy, ale nie aĝ tak drastyczny, jak na Wyspach. Oznacza to znaczne pogorszenie wyników finansowych ban- ków. Bank Barclays, czoïowy brytyjski bank detaliczny, wb2006 r. musiaï przeznaczyÊ aĝ 2,1 mld funtów na odpisy na tzw. zïe dïugi.

Z kolei HSBC, jeden zb najwiÚkszych brytyjskich banków, zapowiedziaï, ĝe bÚdzie zmuszony wprowadziÊ pobieranie opïat za prowadzenie rachunków bieĝÈcych, które do tej pory byïy usïugÈ darmowÈ, aby wbten sposób ciÚĝar kosztów generowanych przez niespïacajÈcych mógï zostaÊ przeniesiony na klientów posiadajÈcych rachunki indywi- dualne. Sytuacja wbinnych wiodÈcych bankach jest podobna. W caïym kraju szacuje siÚ, ĝe zagroĝonych moĝe byÊ 1,2 bln fun- tów na kartach kredytowych, wb kredytach konsumpcyjnych, poĝyczkach ibhipotekach (Creditreform…, 2010).

Negatywnym zjawiskiem wb Wielkiej Brytanii jest powstawanie doradców upa- dïoĂciowych, którzy zachÚcajÈ do upadïo- Ăci jako ïatwego sposobu na ucieczkÚ od dïugów, przy czym nieěle na tym zarabiajÈ

kosztem brytyjskich banków. Pod wpïy- wem kryzysu nastÈpiïa przemiana wbsferze wartoĂci. Dla starszych pokoleñ Brytyjczy- ków spïata dïugów byïa sprawÈ oczywistÈ.

Wb dobie kryzysu coraz bardziej akcepto- walnym wyjĂciem zbzadïuĝenia nie jest jego spïata, lecz ogïoszenie upadïoĂci.

2.3. Wydatki rzÈdowe

Wydatki rzÈdowe, podobnie jak inwestycje oraz konsumpcja, wpïywajÈ znaczÈco na PKB. W Wielkiej Brytanii wydatki te rosïy od wielu lat co byïo powodem do zadowo- lenia. Kaĝdorazowe zwiÚkszenie wydatków rzÈdowych musi byÊ sfinansowane wbdrodze podniesienia dochodów poprzez zwiÚksze- nie podatków, podniesienie dïugu publicznego. PieniÈdze na finansowanie wydatków rzÈdowych moĝna osiÈgaÊ poprzez zaciÈ- ganie przez pañstwo kredytów wbkraju lub za granicÈ lub emisjÚ obligacji skarbowych ib bonów skarbowych na rynku krajowym lub zagranicznym. Kaĝda forma zadïuĝenia wiÈĝe siÚ zbkosztem jego obsïugi wbformie oprocentowania oraz zwrotu poĝyczonego kapitaïu. Wzrost dïugu publicznego negatywnie wpïywa na konsumpcjÚ oraz inwestycje poprzez efekt wypychania ib dlatego osïabia dïugoterminowy rozwój kraju.

Wzrost dïugu wpïywa na gospodarstwa domowe, poniewaĝ wbprzyszïoĂci zapewne zostanÈ podniesione podatki wbcelu spïaty dïugu ib wb konsekwencji nastÈpi spadek dochodu do dyspozycji oraz wb przypadku przedsiÚbiorstw poprzez zmniejszenie moĝ- liwoĂci finansowania inwestycji.

AnalizujÈc wielkoĂÊ dïugu publicznego, moĝna zauwaĝyÊ, ĝe od 2001 roku ksztaïtowaï siÚ on na poziomie 41–43%, aĝ do 2008broku, kiedy WielkÈ BrytaniÚ ogarnÈï kryzys finansowy. W tym roku dïug publiczny osiÈgnÈï wielkoĂÊ 44,5% ib wzrastaï aĝ do 86,4%

wb 2012b roku. Najnowsze dane sugerujÈ, iĝ gospodarka brytyjska jest, mimo wszelkich starañ, dalsza od przywrócenia równowagi niĝ szacowano poprzednio. Wykres 2 przed- stawia ksztaïtowanie siÚ dïugu publicznego wblatach 2001–2013 wbWielkiej Brytanii.

Kryzys finansowy spowodowaï urucho- mienie dziaïañ interwencyjnych wbWielkiej Brytanii. Dziaïania te nie byïy przewidziane wb budĝecie pañstwa ib wb przyszïoĂci bÚdÈ musiaïy byÊ sfinansowane poprzez kredyt lub emisjÚ papierów wartoĂciowych. Szcze- gólnie istotne jest zatem wbobliczu kryzysu zapewnienie przez pañstwo – zbczym wiÈĝe siÚ wzrost wydatków rzÈdowych – stabil-

(7)

nego wzrostu gospodarczego, mimo trudno- Ăci odpowiedniego wykorzystania posiada- nych zasobów, powrotu do stabilnoĂci cen, przywrócenia równowagi bilansu pïatni- czego, poprawy poziomu technologicznego ibwbefekcie podniesienia wydajnoĂci krajo- wych przedsiÚbiorstw, zapewnienia ibprzy- wrócenia wïaĂciwego poziomu kontroli nad systemem gospodarki krajowej, spoïecznej stabilnoĂci ibpoprawy jakoĂci ĝycia obywateli. W tym kontekĂcie efektywne wykorzy- stanie przez pañstwo dziaïalnoĂci przed- siÚbiorstw ib moĝliwoĂci konsumpcyjnych obywateli, poprzez powiÚkszanie zasobów kapitaïu moĝe przyczyniÊ siÚ do podniesienia jego bezpieczeñstwa ekonomicznego ib umocnienia pozycji gospodarczej (Woě- niak, 2011).

Kryzys finansowy 2008–2009 postawiï powaĝne wyzwania przed politykÈ makro- ekonomicznÈ, wb tym fiskalnÈ. Dziaïania interwencjonistyczne Wielkiej Brytanii, obejmujÈce m.in. pakiety antykryzysowe, skutkujÈ podobnie, tzn. zwiÚkszajÈ wydatki pañstwowe, np. inwestycyjne i/lub socjalne oraz, poprzez obniĝki podatków majÈ- cych na celu pobudzenie popytu, obniĝajÈ

dochody budĝetowe. Efektem powyĝszych zjawisk jest pogorszenie stanu finansów publicznych poczÈtkowo wbobrÚbie deficytu budĝetowego, abnastÚpnie wbzakresie dïugu publicznego. Wszystkie czynniki makroeko- nomiczne wywarïy znaczny wpïyw na rynek nieruchomoĂci ibaspekty rynku zbnim powiÈ- zane, jak koszty kredytu, oprocentowanie, ceny nieruchomoĂci ibpopyt na rynku.

Dane zawarte wb tabeli 3 ukazujÈ sytu- acjÚ gospodarczÈ od roku 2001 ib niekorzystne zmiany wb gospodarce. Maïa nad- wyĝka budĝetowa miaïa miejsce wbjedynie wb roku 2001. NastÚpnie od 2002 roku nastÈpiï stabilny wzrost wydatków budĝeto- wych nad wpïywami. I taka sytuacja utrzy- mywaïa siÚ aĝ do 2008 roku. Gospodarka Wielkiej Brytanii wygenerowaïa wiÚkszÈ przewagÚ wydatków wbbudĝecie wb2009 r.

Wydatki wb okresie kryzysu urosïy trzy- krotnie. Wielka Brytania mimo wszystko stymulowaïa wb tym czasie gospodarkÚ do odwrócenia skutków kryzysu.

W omawianym okresie Wielka Brytania jedynie wblatach 2001–2009 nie miaïa naj- mniejszych trudnoĂci zb ustabilizowaniem dïugu poniĝej granicy 60% PKB, jednakĝe

Wykres 2. Dïug publiczny wbWielkiej Brytanii wblatach 2001–2013

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001

%

Lata 41 37,7 37,5 39 40,9 42,5 43,4 44,5

52,3 73,9

80

86,4 90,7

½ródïo. Eurostat.

Tabela 3. Deficyt budĝetowy (% PKB)

Wskaěnik 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Deficyt budĝetowy

(% PKB) 3,6 0,5 –2,1 –3,4 –3,4 –3,4 –2,7 –2,7 –11,4 –10,4 –8,6 –7,0

½ródïo: dane statystyczne GUS.

(8)

98 Studia i Materiaïy 2013 (16) od 2002 r. obserwuje siÚ tendencjÚ do jego

stopniowego zwiÚkszania. Natomiast lata 2010–2013 to zdecydowanie przekroczenie tego puïapu. Wielka Brytania od roku 2008 ma jeden zb najwyĝszych, spoĂród wszyst- kich unijnych krajów, deficyt budĝetów, znacznie przekraczajÈcy ĂredniÈ strefy euro (1,0% PKB wb 2008 r. ib 1,1% wb 2009 r.).

Natomiast wbprzypadku dïugu publicznego sytuacja równieĝ jest nie najlepsza, ponie- waĝ nastÈpiïo pogorszenie od momentu kryzysu finansowego. Wpïyw na to miaïo zmniejszenie siÚ wpïywów do budĝetu brytyjskiego, zwiÈzanego zb pogorszeniem wyników na rynku aktywów ibnieruchomo- Ăci, abtakĝe redukcji strumienia dochodów zb podatków poĂrednich. Recesja zmusiïa rzÈd do zdecydowanych dziaïañ, wb celu zminimalizowania negatywnych efekt ów ekonomicznych ibspoïecznych kryzysu oraz niedopuszczenia do depresji gospodarczej na wzór lat 30. XX w.

Dziaïania rzÈdu brytyjskiego zb jednej strony wzmocniïy sektor finansowy, zbdru- giej zaĂ – pomoc dla sektora finansowego ma niekorzystny wpïyw na stan finansów publicznych, które ibtak, zbpowodu znacznie zredukowanej aktywnoĂci gospodarczej, ulegïy pogorszeniu.

Obecnie szacuje siÚ, ĝe wb 2013 roku tempo wzrostu PKB wyniesie tylko 1,2%, ab wb 2014 roku – 2%. Jest to znaczna obniĝka poprzednich prognoz. Wielu ana- lityków uwaĝa, ĝe nastÈpi korzystny rozwój gospodarczy wb Ăredniej perspektywie cza- sowej, twierdzÈc, ĝe od 2015 roku naleĝy siÚ spodziewaÊ powrotu do tempa wzrostu PKB wynoszÈcego 2,5–3 proc. rocznie, cho- ciaĝ akurat na ten okres zaplanowano naj- powaĝniejsze ciÚcia budĝetowe. Jednak na podstawie dotychczasowego doĂwiadczenia moĝna siÚ spodziewaÊ, ĝe wspomniane prognozy bÚdÈ obniĝane wbmiarÚ, jak bÚdziemy zbliĝaÊ siÚ do tego okresu. Zakïada siÚ, iĝ nieco wiÚksza czÚĂÊ deficytu zostanie zli- kwidowana poprzez oĝywienie gospodarcze ibnie bÚdÈ konieczne dalsze drastyczne ciÚ- cia majÈce na celu zmniejszenie deficytu budĝetowego.

Przewidywany „deficyt strukturalny” to deficyt budĝetowy skorygowany ob waha- nia cykliczne. Hipotetyczny deficyt, który wystÈpiïby, gdyby nie byïo zjawisk two- rzÈcych cykl koniunkturalny (Nbportal.pl, 2013), nadal pozostaje bardzo duĝy. Na domiar zïego Minister Finansów ogïosiï, ĝe program ciÚÊ budĝetowych zostanie wydïu- ĝony obrok, czyli potrwa do roku 2017/2018.

Perspektywy rozwoju gospodarki brytyjskiej wbnajbliĝszej przyszïoĂci, jak ibdïuĝszej perspektywie sÈ bardzo sïabe.

Dlatego teĝ Minister Finansów, George Osborne, zakïada, ĝe realizacja ogïoszo- nego celu budĝetowego rzÈdu, którym jest likwidacja obecnego deficytu struktural- nego potrwa osiem lat. Nie uda mu siÚ rów- nieĝ osiÈgnÈÊ kolejnego zb podstawowych celów polityki budĝetowej, czyli nie doprowadzi do zmniejszenia stosunku zadïuĝe- nia publicznego do PKB wbroku fiskalnym 2015/2016. Ma to nastÈpiÊ dopiero wbroku nastÚpnym.

2.4. Eksport netto

Bilans handlu zagranicznego to nic innego, jak nadwyĝka eksportu nad impor- tem. AktywnoĂÊ gospodarcza Wielkiej Bry- tanii uzaleĝniona jest od wielu czynników, do których zaliczyÊ moĝna popyt na dobra ib usïugi. W czasie kryzysu takie inwestycje, jak konsumpcja malejÈ, co negatywnie wpïywa na obrót handlu zagranicznego, który jak wszystkie czynniki odzwierciedla sytuacjÚ gospodarczÈ ib zmiany wb bilansie handlowym. W ostatnich latach, jak ukazujÈ dane statystyczne, funkcjono- waï on wb warunkach powaĝnych zawiro- wañ koniunkturalnych. Tabela 4 ukazuje zmiany wb bilansie handlowym wb latach 2001–2013.

Niekorzystne zmiany wbbilansie handlowym obserwowane sÈ od 2006 roku, ulegïy one poprawie wb 2009 roku ib tu nastÈpiïo kolejne zaïamanie. Mimo niewielkiego oĝy- wienia przebiegajÈcego wb zróĝnicowanym tempie, wbdrugim póïroczu 2011 roku zaob- serwowano sïaboĂci finansów publicznych ibsystemu bankowego.

Tabela 4. Bilans handlowy Wielkiej Brytanii wblatach 2001–2013 (w mln GBP)

Rok

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

–55 000 –140 000 –110 000 –57 000 –152 000 –180 000 –240 000 –235 000 70 000 –180 000 –125 000 10 000 –40 000

½ródïo: dane statystyczne GUS.

(9)

Zgodnie zbdanymi HM Revenue &bCus- toms wbokresie styczeñ–maj 2013 r. ïÈczna wartoĂÊ brytyjskich obrotów handlowych ze Ăwiatem wyniosïa 231,9bmldbGBP, przy czym ujemne dla Wielkiej Brytanii saldo wyniosïo 35,8 mld GBP. W pierwszym kwartale 2013br.

wartoĂÊ zarówno importu, jak ib eksportu spadïa nieznacznie wb stosunku do czwar- tego kwartaïu 2012b r. (odpowiednio ob 2,3 ib2,1%). Wbporównaniu zbkwietniem 2012br.

nastÈpiïa teĝ niewielka redystrybucja salda handlu na rzecz krajów UE kosztem pañstw spoza EOG, spowodowana gïównie zmniej- szeniem siÚ rekordowo wysokiego deficytu eksportowego zbkrajami UE (zb6,1bmldbGBP wb04.2012 r. do 5,2 mld GBP wb04.2013 r.).

Zgodnie zb raportem miesiÚcznym HM Revenue & Customs, od poczÈtku roku dobmaja 2013 r. na obszarze Unii Europej- skiej najwiÚkszymi eksporterami do Wielkiej Brytanii byïy kolejno: Niemcy, Holandia, Francja, Belgia ib Wïochy. Wb odniesieniu do brytyjskiego eksportu zauwaĝalny jest znaczny spadek jego wartoĂci wbprzypadku Holandii, kosztem zwiÚkszonego wolumenu eksportu do Francji ib Belgii (Gospodarka brytyjska…, 2013).

3. Dziaïania antykryzysowe wbWielkiej Brytanii

Globalny kryzys finansowy wpïynÈï negatywnie na segmenty rynku finansowego oraz realnÈ gospodarkÚ ibspowodowaï uru- chomienie skoordynowanej, wielomiliardo- wej pomocy rzÈdowej wbWielkiej Brytanii.

WartoĂÊ pomocy publicznej dla rynków byïa najwyĝsza, jeĂli chodzi obprocent PKB oraz wartoĂÊ nominalnÈ. Dla ratowania sektora bankowego konieczne byïo wyeliminowania ryzyka niewypïacalnoĂci banków na skutek braku moĝliwoĂci sfinansowania zadïuĝenia na rynku miÚdzybankowym, zmniejszenie ryzyka wycofania depozytów przez klien- tów. W tym celu wprowadzono²:

– gwarancjÚ spïaty zobowiÈzañ banków dla nowych krótko- ib Ăredniotermino- wych zobowiÈzañ banków ob wartoĂci 250b mldb GBP, utrzymano wb rezerwie kolejne 100 mld GBP na zamianÚ nie- pïynnych aktywów banku na papiery wartoĂciowe Skarbu Pañstwa;

– system gwarantowania depozytów, podniesienie progu gwarancji rzÈdowych dla depozytów zb35 tys. do 50 tys. GBP;

– ograniczenia wbtzw. krótkiej sprzedaĝy, która zostaïa ograniczona do 16 stycznia

2009 roku ib obejmowaïa akcje 34 pod- miotów gospodarczych.

InterwencjÚ rzÈdowe miaïy na celu ustabilizowanie segmentu finansowego wb Ărednim terminie, dlatego teĝ pañstwo dokapitalizowaïo banki oraz obniĝyïo stopy procentowe, aby pobudziÊ rynek kredytowy ibzmniejszyÊ koszty obsïugi zadïuĝenia.

Plan ratunkowy wb Wielkiej Brytanii na poczÈtku kryzysu wyceniono na prawie 700bmld USD.

Jednak zb biegiem lat okazaïo siÚ, ĝe dziaïania antykryzysowe nie przyniosïy oczekiwanych rezultatów. Na podstawie pesymistycznych prognoz wzrostu gospodarczego ib gorszych perspektyw wb kwestii zadïuĝenia publicznego Minister Finansów ogïosiï umiarkowany program prowadzÈcy do zwiÚkszenia wpïywów do budĝetu, któ- rego gïówne zaïoĝenia sÈ nastÚpujÈce:

– z 50 tys. funtów (80 tys. dol.) do 40 tys.

funtów zmniejszono maksymalnÈ rocznÈ kwotÚ skïadek na ubezpieczenie eme- rytalne, umoĝliwiajÈcÈ ulgÚ podatkowÈ;

dotknie to zarabiajÈcych najwiÚcej; jed- noczeĂnie zredukowano limit skïadek odprowadzanych przez caïy okres dzia- ïalnoĂci zawodowej zb 1,5 do 1,25 mln funtów; powinno to zapewniÊ okoïo 1bmld funtów rocznie;

– budĝety ministerstw zostanÈ dodatkowo zmniejszone ob1% wb2013 roku ibob2%

wb roku 2014; ponadto wb kontrowersyj- nym posuniÚciu Minister Finansów zde- cydowaï siÚ na wiÚcej niĝ siÚ spodzie- wano ibogïosiï dalsze redukcje Ăwiadczeñ, co odczujÈ gospodarstwa domowe osiÈ- gajÈce niskie dochody; niemal wszystkie Ăwiadczenia, poza emeryturami, bÚdÈ teraz przez trzy lata wzrastaÊ nominal- nie zaledwie ob 1% rocznie; oznacza to znaczny spadek ich realnej wielkoĂci, gdyĝ przewiduje siÚ stopÚ inflacji wyno- szÈcÈ okoïo 3%. Rocznie; zakïada siÚ, ĝe uzyskane dziÚki temu oszczÚdnoĂci wyniosÈ okoïo 1,2bmld funtów rocznie;

– zrezygnowano zb planowanej podwyĝki akcyzy nakïadanej na paliwa, ab do tego Minister Finansów zapowiedziaï umiarkowany wzrost kwoty dochodu wolnej od podatku oraz dodatkowe zmniejszenie obpunkt procentowy stawki podatku dochodowego odprowadzanego przez przedsiÚbiorstwa; od kwietnia 2014broku stawka tego podatku bÚdzie wynosiÊ 21%; planowane zmiany stawek podat- kowych ib Ăwiadczeñ oznaczajÈ, ĝe jedni

(10)

100 Studia i Materiaïy 2013 (16) na tym zyskajÈ, inni stracÈ, ale George

Osborne potwierdziï, ĝe owe róĝnorodne programy brane ïÈcznie nie wpïynÈ zasad- niczo na wielkoĂÊ wpïywów do budĝetu pañstwa;

– Minister Finansów podaï takĝe wiÚcej szczegóïów dotyczÈcych nowych rozpo- rzÈdzeñ okreĂlanych skrótem GAAR (General Anti-Abuse Rule), których celem jest przeciwdziaïanie unikaniu podatków przez przedsiÚbiorstwa; rzÈd zdecydo- waï siÚ na te dziaïania wskutek gniew- nych reakcji spoïeczeñstwa na informacje, ĝe olbrzymie przedsiÚbiorstwa, takie jak Amazon czy Google, które osiÈgajÈ ogromne obroty wb Wielkiej Brytanii, odprowadzajÈ bardzo maïe kwoty tytuïem podatku dochodowego od przedsiÚbiorstw albo tego podatku nie pïacÈ wbogóle;

– George Osborne zapowiedziaï pewien zbiór dziaïañ zmierzajÈcych do zwiÚk- szenia konkurencyjnoĂci ib zapewnienia przynajmniej drobnego boděca wywo- ïujÈcego wzrost gospodarczy; obniĝenie realnej wielkoĂci Ăwiadczeñ wb poïÈcze- niu zbdalszymi ciÚciami budĝetów ministerstw pozwoli przeznaczyÊ dodatkowe 5 mld funtów na inwestycje wbinfrastruk- tury szkolnictwa, nauki ib transportu;

trzeba tu dodaÊ, ĝe ogólny budĝet inwestycji publicznych ib tak jest radykalnie zmniejszany od 2010 roku;

– Minister Finansów powtórzyï zïoĝonÈ wczeĂniej obietnicÚ, ĝe zapewni gwaran- cje pañstwowe prywatnym inwestycjom wb infrastrukturÚ wb wysokoĂci 40 mld funtów, nie wymieniï jednak ĝadnych konkretnych przedsiÚwziÚÊ, które mia- ïyby byÊ objÚte tym programem; dziesiÚ- ciokrotnie ponadto zostanie zwiÚkszona roczna ulga podatkowa zb tytuïu inwestycji wbzakïady produkcyjne ibmaszyny (do 250 tys. funtów), utworzona zostanie agencja wspierania eksportu dysponu- jÈca budĝetem wbwysokoĂci 1,5 mld fun- tów, która ma pomagaÊ maïym ibĂrednim przedsiÚbiorstwom wbrozwijaniu dziaïal- noĂci na zagranicznych rynkach;

– rzÈd ustanowi bank handlowy, którego zadaniem bÚdzie zapewnianie prywatnego kapitaïu firmom niemogÈcym uzyskaÊ dostÚpu do oferowanego przez banki komercyjne finansowania przy kon- kurencyjnych stawkach oprocentowania;

– Minister Finansów poinformowaï, ĝe na poczÈtku przyszïego roku rzÈd zapo- wie reformÚ kontrowersyjnej inicjatywy

finansowania prywatnego; system ten byï powszechnie stosowany przez poprzedni rzÈd wb celu zapewnienia finansowania publicznych projektów infrastruktural- nych zb wykorzystaniem kapitaïu prywatnego; jednakĝe wb ostatnich latach Krajowe Biuro Audytorskie (National Audit Office, NAO) wyraĝaïo powaĝne zaniepokojenie wysokim kosztem kapi- taïu (a tym samym konsekwencjami ponoszonymi przez podatników) wyko- rzystywanego do realizacji takich przed- siÚwziÚÊ, abtakĝe tym, ĝe tych wydatków wbwiÚkszoĂci nie uwzglÚdniano wbbilan- sach budĝetu pañstwowego, pomimo zapewnienia gwarancji Skarbu Pañstwa.

– George Osborne ogïosiï ulgi podat- kowe dla przedsiÚbiorstw inwestujÈcych wbwydobycie gazu ïupkowego ibumoĝliwiï budowÚ trzydziestu elektrowni gazowych³.

Podsumowanie

Kryzys finansowy negatywnie wpïynÈï na gospodarkÚ realnÈ Wielkiej Brytanii. Ogra- niczyï moĝliwoĂci konsumpcyjne gospodarstw domowych oraz nastroje konsumen- tów, powodujÈc spadek konsumpcji, która wbWielkiej Brytanii jest waĝnym elementem PKB. PrzedsiÚbiorstwa ograniczyïy swoje moĝliwoĂci inwestycyjne na skutek wzrostu kosztu pozyskania kapitaïu spowodowanego krachem na rynku papierów wartoĂciowych oraz ograniczeniem akcji kredytowej przez banki. Kolejnym komponentem PKB, które zmniejszyïo dochody pañstwa, byïo osïa- bienie handlu zagranicznego. Wszystkie te czynniki wprowadziïy WielkÈ Brytania wbfazÚ recesji, ograniczajÈc aktywnoĂÊ eko- nomicznÈ. RzÈd brytyjski oraz Bank Cen- tralny, chcÈc ratowaÊ gospodarkÚ pañstwa, ogïosiïy programy stymulujÈce wzrost gospodarczy liczony wbsetkach miliardów dolarów.

Na stan gospodarki Wielkiej Brytanii, jak wykazujÈ analizy, wpïynÚïa potrzeba redukcji deficytów finansów publicznych wbposzczególnych rynkach strefy euro, jak równieĝ silna awersja do ryzyka na rynkach finansowych, przy utrzymujÈcej siÚ niepew- noĂci co do sytuacji na rynku Ăwiatowym, która przeïoĝyïa siÚ na wyhamowanie realnej gospodarki. Wszelkiego rodzaju zjawiska towarzyszÈce procesom gospodarczym sÈ zïoĝone ibdobra koniunktura oraz wzrost gospodarczy zaleĝy od wielu czynników wewnÚtrznych, ale ibod sytuacji na rynkach Ăwiatowych (Kaěmierczak, 2008).

(11)

Decyzje Ministra Finansów nie zawie- raïy specjalnych niespodzianek. Uwaĝa on, ĝe wzrost gospodarczy wb Wielkiej Bryta- nii wymaga wielu poĂwiÚceñ. ¥wiadczy to, ĝe rzÈd od momentu przejÚcia wïadzy nie poczyniï konkretnych ibtrwaïych postÚpów majÈcych na celu zmniejszenie deficytu budĝetowego.

Zmniejszanie wydatków inwestycyjnych oraz podwyĝki podatków, czyli dziaïania, które przynoszÈ skutki wbkrótkim terminie, zapewniïy wiÚkszoĂÊ korzyĂci budĝetowych uzyskanych do tej pory przy realizacji pro- gramu dostosowania. DobrÈ wiadomo- ĂciÈ jest fakt, ĝe deficyt budĝetowy zmalaï zb11,2%. PKB wb2009 roku do mniej wiÚ- cejb8% obecnie. Jednak rzÈd musi rozwiÈ- zaÊ znacznie powaĝniejszy problem redukcji bieĝÈcych wydatków, aby deficyt zostaï zmniejszony.

Bardzo dobrze postrzegane sÈ przez podmioty gospodarcze decyzje Ministra Finansów sïuĝÈce zïagodzeniu ograniczeñ finansowych, które napotykajÈ przedsiÚ- biorstwa ibgospodarstwa domowe, abtakĝe umiarkowany wzrost wydatków inwestycyjnych na programy infrastrukturalne.

Jednak tym co najbardziej martwi firmy produkujÈce jest niepewna przyszïoĂÊ, jeĂli chodzi obpopyt na ich produkty. PrzedsiÚ- biorstwa bÚdÈ decydowaÊ siÚ na inwestycje, jeĂli nie bÚdÈ miaïy pewnoĂci, ĝe na ich produkty bÚdzie dostateczne zapotrze- bowanie. Panuje ogólny poglÈd, ĝe rzÈd nie zamierza nic robiÊ wbcelu pobudzania popytu.

Przypisy

1 Opracowanie wïasne na podstawie modelu Minsky’ego.

2 Opracowanie wïasne na podstawie danych zbFinancial Times (2008).

3 Londyn tnie deficyt, gdy problemem jest brak popytu, Obserwator finansowy.pl 2013

Bibliografia

Bank of England (2012). Quarterly Bulletin, Q1, 52(1), 50–51.

Bryx, M. (2008). Rynek nieruchomoĂci system ibfunk- cjonowanie. Warszawa: Poltekst.

Döhle, P. ibHage, S. (2008). Tajemnica baniek spe- kulacyjnych, Manager Magazine.

ECRA (2012). Ethical Consumerism Report 2010.

Pobrano z: http://www.goodwithmoney.co.uk/ethi- calconsumerismre.

Financial Times (2008).

Gadomski, W. (2009). Chmury bardzo czarne, Manager, 1(50), 55.

Gospodarka brytyjska (2013). Londyn: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej wbLondynie.

Jajuga, K. ibCegielski, P. (2003). Stopa dyskontowa wbwycenie nieruchomoĂci podejĂciem dochodowym, cz. I – stopa procentowa, stopa zwrotu, stopa dys- kontowa – podstawy teoretyczne, NieruchomoĂci, 9(61), wrzesieñ.

Jurek, M. (2008). Lekarstwo na ekonomicznÈ depresjÚ, Rynki zagraniczne, 46–47(7672), 21.

Kaěmierczak, A. (2008). Podstawy polityki pieniÚĝ- nej. Warszawa: WN PWN.

Kindleberger, Ch. (1999). Szaleñstwo, panika, krach. Warszawa: WIG Press.

Kosiñski, A. (1997). Sekurytyzacja aktywów na Ăwiecie ib wb Polsce, Warszawa: Biblioteka Mene- dĝerabibBankowca.

Kowalak, T. (2009). Integracja rynków kapitaïowych.

Warszawa: Narodowy Bank Polski.

Kowalska, M.M. (2009). Polityka stabilizacyjna Wielkiej Brytanii wbwarunkach kryzysu ibjej konse- kwencje po roku 2012. W: S. Antkiewicz, M.bPro- nobis (red.), Gospodarka wb warunkach kryzysu.

Warszawa: CeDeWu.

Miles, D. (2011). Speech, Mortgages, housing and monetary policy – what lies ahead?, Bank of Eng- land, York Racecourse, 22 November 2011.

Nawrot, W. (2009). Globalny kryzys finansowy wb XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy.

Warszawa: CeDeWu.

Ofek, E. ibRichardson, M. (2003). DotCom Mania:

The Rise and Fall of Internet Stock Prices, Journal of Finance, June, 1113–1137.

Shiller, R.J. (2001). Irrational Exuberance. New Jer- sey: Princeton University Press.

Sïawiñski, A. (2006). Rynki finansowe. Warszawa:

PWE.

UpadïoĂÊ kosumencka – tylko na papierze (2012).

Bankier.pl, wrzesieñ.

Woěniak, M.G. (2011). Wzrost gospodarczy. Pod- stawy teoretyczne. Kraków: AE wbKrakowie.

Strony internetowe

Bank Anglii. Pobrano z: http://www.bankofengland.

co.uk/.

Bank ¥wiatowy. Pobrano z: http://data.worldbank.

org/country/united-kingdom.

Brown przyznaje: Wielkiej Brytanii grozi recesja.

Pobrano z: http://www.tvn24.pl/biznes-gospodarka,6/brown-przyznaje-wielkiej-brytanii-grozi- recesja,74404.html (22.10.2008).

Creditreform, Annual Reports, 2010.

(12)

102 Studia i Materiaïy 2013 (16)

Druga kroplówka dla brytyjskich banków. Pobrano z: http://www.tvn24.pl/biznes-gospodarka,6/druga- kroplowka-dla-brytyjskich-bankow,83016.html.

Eurostat. Pobrano z: http://epp.eurostat.ec.europa.

eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en

&pcode=tec00115&plugin=1.

http://www.bankofengland.co.uk/publications/

Documents/quarterlybulletin/qb1201.pdf.

http://www.communities.gov.uk/housing/housin- gresearch/housingstatistics/housingstatisticsby/

housingmarket/livetables/.

http://www.communities.gov.uk/publications/housing/housingstrategy2011.

http://www.housepricecrash.co.uk/#statistics.

http://www.lloydsbankinggroup.com/media1/econo- mic_insight/halifax_house_price_index_page.asp.

http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-refe- rence-tables.html?edition=tcm%3A77-242396.

http://www.tradingeconomics.com/united-kingdom/

inflation-cpi.

http://www.tradingeconomics.com/united-kingdom/

interest-rate.

http://www.tvn24.pl/biznes-gospodarka,6/niewypla- calny-jak-brytyjczyk,78467.html.

Kryzys rzÈdzi juĝ rok. Pobrano z: http://www.tvn24.

pl/raporty/kryzys-rzadzi-juz-rok,233.

Nbportal.pl (2013). deficyt strukturalny.

Obserwator finansowy.pl (2013).

Rada kredytodawców hipotecznych (CML). Pobrano z: http://www.cml.org.uk/cml/media/press/3247.

Speculative Bubble. Pobrano z: http://fi nancial-dic- tionary.thefreedictionary.com/Speculative+Bubble.

UrzÈd Statystyczny Wielkiej Brytanii. Pobrano z:

http://www.statistics.gov.uk/hub/economy/prices-o- utput-and-productivity/price-indices-and-inflation/

index.html.