Ugodowe i polubowne rozstrzyganie sporów w świetle kanonicznego prawa procesowego

Tadeusz Pawluk

Ugodowe i polubowne rozstrzyganie

sporów w świetle kanonicznego

prawa procesowego

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 14/1-2, 189-203

1971

P ra w o kanoniczne 14 (1971) n r 1—2

KS. TADEUSZ PA W LU K

UGODOWE I POLUBOWNE ROZSTRZYGANIE SPORÖW W ŚWIETLE KANONICZNEGO PRAWA PROCESOWEGO

T r e ś ć : W stęp. — I. U goda stro n , 1. P o ję c ia w stę p n e, 2. P rz ep isy re g u lu ją c e zaw arcie ugody, 3. P rz e d m io t ugody, 4. S k u tk i p ra w n e ugody. — II. S ąd polubow ny, 1. P o jęc ia w stę p n e, 2. S ędziow ie p o lu ­ bow ni, 3. Z ak res są d o w n ictw a polubow nego, 4. P rzep isy re g u lu ją c e są ­ dow nictw o polubow ne.

W stęp

C harakterystyczną cechą działalności sądów jest to, że opiera się ona na ściśle określonych form ach proceduralnych. Ścisłe prze­ strzeganie tych form przez sąd daje gw arancję praw idłow ego w y ­ m iaru spraw iedliw ości. Są jednak sytuacje, k ied y cel, do którego zm ierza sąd w postępow aniu spornym — tj. usunięcie nieporozu­ m ień w e w zajem nych stosunkach społecznych i rozw iązanie w ą t­ p liw ości — m ożna łatw iej, szybciej, a n aw et z w iększą korzyścią dla społeczności, osiągnąć na drodze pozasądow ej. W ychodząc z te­ go założenia kanoniczne prawo procesow e w niektórych przypad­ kach n ie tylk o zezw ala, ale i zachęca strony do szukania rozstrzyg­ nięć sporu i w ątp liw ości z pom inięciem drogi foirmalnosądowej. Służyć tem u m ają d w ie in sty tu cje prawa procesowego: ugoda i sąd polubow ny. Skorzystanie z tych in stytu cji jest fakultatyw ne; stro­ ny zaw sze mają m ożność w stąpienia na drogę form alnego procesu (kan. 1932).

Praca niniejsza zakłada przypom nienie w yżej w spom nianych instytucji, znanych K ościołow i od p ierw szych lat jego istnienia, ra­ m ow e przedstaw ienie w sposób system atyczn y zw iązanej z nim i problem atyki, a zarazem zw rócenie uw agi na ich praktyczne zna­ czenie. Tem at pracy w yd aje się aktualny szczególnie dzisiaj, k ied y to daje się zauw ażyć pow szechną tendencję do pow oływ ania w społecznościach św ieckich różnego rodzaju in stytu cji rozjem ­ czych, które m iałyby za zadanie rozstrzyganie niektórych sporów zanim w ejdą na drogę sądową.

I. U goda stron

1. Pojęcia w stę p n e

U goda stron (transactio), to układ dw ustronny, mocą którego dochodzi do załatw ienia spraw spornych w duchu pojednania, o ile charakter ich na to pozwala. U goda ta następuje w w yn ik u w za ­ jem nych u stęp stw stron w zakresie istniejącego m ięd zy nim i sto­ sunku prawnego; ma uchylić n iepew ność co do roszczeń w y n ik a ją ­ cych z tego stosunku lub zapew nić ich w ykonanie, albo uchylić spór istn iejący lub m ogący powstać. U stępstw o, które doprowadza do ugody, polega na przyznaniu drugiej stronie jakichś korzyści prawnych, których dotąd nie m iała. Taką korzyścią m oże być np. um orzenie części długu, uznanie jego w ysokości, u stalen ie rat płatności. U stęp stw a jednej strony stanow ią rów now ażnik ustęp stw strony drugiej. N ie będzie ugodą um owa, w której ustępstw a czy­ ni tylk o jedna strona; tego rodzaju um owa jednostronna byłaby tylk o uznaniem lub zrzeczeniem się. N ie będzie rów nież ugody w ścisłym znaczeniu, lecz przyjacielskie rozw iązanie spraw y (am i­ cabitis compositio), jeżeli u stępstw o jest bezinteresow ne. Zawierając ugodę stron y w yk lu czają dalsze postępow anie sądow e w danej spraw ie. P rzedm iotem jednak zgody strony m uszą praw nie rozpo­ rządzać. Ugoda m oże być ogólna, jeżeli obejm uje w iele różnych spraw, albo szczegółow a, jeżeli dotyczy jednej spraw y określonej.

Ugoda, jako środek uniknięcia w przyszłości lub załatw ienia aktualnego sporu i n iep ew n ości praw nej, m a duże znaczenie spo­ łeczne; jest instytucją, która słu ży do usuw ania sprzeczności in te ­ resów , ułatw ia w yk on an ie zobowiązań, usuw a nienaw iść, um acnia pokój społeczny. Nic w ięc dziw nego, że w u staw od aw stw ie za­ rów no św ieckim jak i k ościelnym od najdaw niejszych czasów w i­ dzim y tendencje do popierania ugodow ego załatw iania sporów. Tendencja ta znalazła swój w yraz rów nież w K odeksie Praw a K anonicznego к Praw odaw ca k odeksow y poleca sędziem u, aby ten, g d y chodzi o spraw y sporne o charakterze pryw atnym , zachę­ cał strony do zawarcia ugody, zam iast prow adzenia procesu są­ dow ego (kan. 1925 § 1). Próbę pojednania stron sędzia m oże prze­ prow adzić w czasie, jaki uw aża za najstosow niejszy, a w ięc przed w ezw an iem ich do sądu, podczas pierw szego ich staw ienia się przed sądem lub w każdym in n ym stadium procesu, nie w y łą cza ­ jąc instancji apelacyjnej, b yleb y przed w yd an iem prawom ocnego

1 D e L u c a L., L a transazione n el d iritto canonico, R om a 1942; C o n t e a C o r o n a t a M., In stitu tio n e s iu ris canonici, vol. III, De

processibus, R om ae 1962, η. 1443—1446; L e g a M. — B a r t o c c e t t i

V., C o m m en ta riu s in iudicia ecclesiastica, vol. I l l , R om ae 1950, s. 119— 132; W e r n z F. — . V i d a i P., lu s canonicum , t. VI, De processibus, R om ae 1949, η. 663—675.

L3] Ugodow e rozstrzyganie sporów 191

w yroku (kan. 1925 § 2). Z zasady jednak pojednanie stron sędzia pow inien przeprow adzić nie osobiście, lecz za pośrednictw em in ­ nego kapłana, zw łaszcza w ybranego spośród sędziów synodalnych. W ym aga tego godność sądzącego (kan. 1925 § 3). Sędzia nie m oże w yw ierać przym usu na strony, by dokonały ugody, gdyż m ają one zaw sze zagw arantow aną m ożliw ość w n iesien ia sp raw y na drogę sądow ą (kan. 1932). U goda zaw arta pod przym usem fizycznym jest niew ażna (kan. 103), zawarta natom iast pod w p ły w em niespraw ie­ dliw ej bojaźni ciężkiej lub czyjegoś podstępu, m oże być rozw ią­ zana po m yśli kan. 1684. W szczęcie postępow ania pojednaw czego m oże nastąpić rów nież z in icja ty w y strony, która zwróci się do sądu z prośbą o w ezw an ie przeciw nika do próby ugodow ej, zw ięzłe przedstaw iając sprawę. A by ugoda m ogła być zaw arta przez p eł­ nom ocnika, potrzebne jest pełnom ocnictw o szczegółow e, tj. w yraź­ nie upow ażniające do tej czynności.

2. P rze p isy regulujące zaw arcie ugody

Gdy chodzi o form alności przy zaw ieraniu ugody, Kodeks Prawa K anonicznego nakazuje stosow anie się do odnośnych przepisów prawa państw ow ego, obow iązującego w m iejscu zaw ierania ugody. Prawo kanoniczne kanonizuje w ięc przepisy prawa państw ow ego dotyczące pojednania ugodow ego. N ie m ożna jednak przy zaw ie­ raniu ugody stosow ać się do przepisów prawa państw ow ego, je­ żeli sprzeciw iają się one prawu Bożem u lub kanonicznem u (kan. 1926).

P olski K o d e k s C y w i l n y z 1964 r.2 ugodzie bezpośrednio pośw ięcił artykuły 917— 918.

A rt. 917: „P rzez ugodę stro n y czynią sobie w za jem n e u stę p stw a w za­ k re sie istniejącego m iędzy n im i sto su n k u p raw n eg o w ty m celu, aby

uchylić niepew ność co do roszczeń w y n ik a ją c y c h z tego sto su n k u lu b zapew nić ich w y k o n an ie albo by uchylić spór istn iejący lu b m ogący p o w sta ć” .

A rt. 918. § 1: „U chylenie się od sk u tk ó w p ra w n y c h ugody z a w a r­ tej pod w pływ em b łę d u je s t dopuszczalne ty lk o w tedy, gdy b łą d do­ tyczy sta n u faktycznego, k tó ry w ed łu g tre śc i ugody obie stro n y u w a ­ żały za n ie w ą tp liw y , a spór albo niepew ność n ie b y ły b y pow stały , gdyby w chw ili za w arcia ugody stro n y w ied ziały o p raw d ziw y m sta n ie rzeczy ”.

§ 2. „Nie m ożna uchylić się od sk u tk ó w p ra w n y c h ugody z p o w o ­ du o d nalezienia dow odów co do roszczeń, k tó ry c h ugoda dotyczy, ch y ­ b a że została z a w a rta w złej w ie rz e ”.

W ięcej m iejsca ugodzie pośw ięca polski K o d e k s Postępow ania

C yw iln e g o z 1964 rA

A rt. 10: „W sp raw ac h , w k tó ry c h zaw arcie ugody je s t dopuszczalne, sąd pow in ien w każd y m sta n ie p o stę p o w an ia dążyć do ich ugodow ego z a ła tw ie n ia ”.

A rt. 184: „S p raw y cyw ilne, k tó ry c h c h a ra k te r n a to zezw ala, m ogą być u reg u lo w a n e drogą ugody sądow ej z a w a rte j p rze d w n iesien iem pozw u. Sąd uzna ugodę za niedopuszczalną, jeżeli jej tre ść je s t n ie ­ zgodna z p ra w e m lu b za sa d am i w spółżycia społecznego albo rażąco n a ru sz a u sp raw ie d liw io n y in te re s je d n ej ze s tro n ”.

A rt. 185. § 1: „O zaw ezw anie do p ró b y ugodow ej — bez w zględu n a w łaściw ość rzeczow ą — m ożna zw rócić się do są d u pow iatow ego ogólnie w łaściw ego dla przeciw n ik a. W w ez w a n iu n ależy oznaczyć zw ięźle sp ra w ę ”.

§ 2: „P o stęp o w an ie pojed n aw cze p rze p ro w ad z a sąd w składzie je d ­ noosobow ym ” .

§ 3: „Z posiedzenia sp isu je się p ro to k ó ł, a jeżeli doszło do ugody, osnow ę je j w ciąg a się do p ro tokołu. S tro n y p o d p isu ją ugodę; niem oż­ ność p o d p isa n ia ugody sąd stw ie rd z a w p ro to k o le ”.

Art.' 188. § 1: „Jeżeli w zy w ając y n ie staw i się n a posiedzenie, sąd na żąd an ie p rze ciw n ik a w łoży n a niego obow iązek zw ro tu kosztów w y w o ­ ła n y c h p ró b ą ugodow ą”.

§ 2: „Jeż eli p rze ciw n ik bez u sp ra w ie d liw ie n ia n ie staw i się n a po­ siedzenie, sąd n a żąd an ie w zyw ającego, k tó ry w n ió sł n a stę p n ie w tej sp ra w ie pozew , uw zględni koszty w y w o łan e p ró b ą ugodow ą w o rze­ czeniu kończącym p o stę p o w an ie w sp ra w ie ”.

A rt. 223. § 1: „P rzew odniczący p o w in ie n w e w łaściw ej chw ili sk ła ­ niać stro n y do p o je d n an ia , zw łaszcza n a p ierw szy m posiedzeniu, po w stę p n y m w y ja ś n ie n iu sta n o w isk a stron. O snow a ugody z a w artej przed sądem p o w in n a być w cią g n ię ta do p ro to k o łu roizprawy i stw ie r­ dzona podpisam i stron. N iem ożność p o d p isan ia są d stw ie rd z i w p ro to ­ ko le” .

§ 2: „P rzepis art. 203 § 4 sto su je się odpow iednio”.

A rt. 777: „T y tu łam i egzek u cy jn y m i są: 1) orzeczenie sądu p ra w o ­ m ocne lu b p o d leg ające n aty c h m ia sto w e m u w y k o n an iu , ja k rów nież ugoda z a w a rta p rze d sądem ; 2) w y ro k są d u polubow nego lub ugoda z a w a rta przed ta k im sądem ; 3) inne orzeczenia, ugody i ak ty , k tó re z m ocy u staw y p o d le g ają w y k o n a n iu w drodze egzekucji sądow ej...”

Zaw arcie ugody nie w ym aga szczególnej form y. Jeżeli jednak w jej w yn ik u następuje przeniesienie prawa w łasności nieruchom o­ ści lub u stanow ienie na nich praw rzeczow ych, w ym agana jest

[5] Ugodow e rozstrzyganie sporów 193

form a dla tych ak tów przepisana, tj. akt notarialny (art. 158 i 245 § 2 k.c.).

Do ugody stosują się odpow iednie przepisy ogólne dotyczące um ów (kan. 1529— 1543; art. 384— 396 k.c.).

Jeżeli w ugodzie strony zobow iązały się do przeniesienia prawa własności,- to w razie istnienia w ad i braków odpow iadają w edług przepisów o rękojm i przy sprzedaży (art. 556— 576 k.c.) 4.

3. P rze d m io t ugody

U goda jest um ow ą dw ustronną, stąd przedm iot jej m usi leżeć w granicach dyspozycji stron zaw ierających ją. Strony nie m ogą zaw rzeć ugody w spraw ie o prawa, którym i nie m ogą sw obodnie rozporządzać. O bow iązuje tu w pełni zasada, w m yśl której nikt nie m oże dać drugiem u w ięcej, an iżeli to jem u sam em u przysłu­ guje. Czego strony nie m ogą zm ienić w drodze um ow y, to nie m oże być rów nież przedm iotem ugody.

Praw o kanoniczne w yk lu cza ugodę pod sankcją jej n iew ażn o­ ści w następujących sprawach: 1) karnych; 2) o rozw iązanie m ał­ żeństw a ; 3) beneficjalnych, gd y spór d otyczy ty tu łu do nabycia be­ neficjum , ch yb a że na ugodow e postępow anie w tej spraw ie zgo­ dzi się odpow iednia władza; 4) dotyczących rzeczy duchow ych, ile ­ kroć w zam ian za nie trzeba dać rzecz doczesną (kan. 1927 § 1). W przypadku sporu o doczesne dobra kościeln e lub o rzeczy do­ czesne złączone z duchow ym i, które m ogą być rozpatryw ane od­ dzielnie od rzeczy duchow ych, ugoda jest m ożliw a. W takim przy­ padku n ależy zachow ać — jeżeli przedm iot tego w ym aga — for­ m alności, jakie w ym agane są przez prawo przy alienacji dóbr ko­ ścieln ych (kan. 1927 § 2, 1533) 5.

W yliczenie w kan. 1927 spraw , które nie m ogą być przedm iotem ugody pod sankcją jej niew ażności, nie jest w yczerpujące, ale przykładow e. W ynika to z kan. 1925, w którym jest zalecenie, aby sędzia w przypadku sporu o charakterze pryw atnym zachęcał stro­ n y do zawarcia ugody. D latego n ależy stw ierdzić, że istn ieje jesz­ cze cały szereg innych spraw, które n ie m ogą być przedm iotem ugody m iędzy stronam i, np. sp raw y o przyw rócenie do stan u po­ przedniego, o niew ażność św ięceń kapłańskich czy profesji zakon­ nej i inne o charakterze publicznym .

4 L a p i è r r e J., Ugoda sądow a w p o lsk im procesie c y w iln y m , W arszaw a 1968.

5 P or.: kan. 1530—1532; S. C. C onsist., 13. V II. 1963. AAS 55 (1963) 656; M otu p ro p rio P astorale m u n u s , 30. X I. 1963, fac. 32. AAS 56 (1964) 5; R e scrip tu m C um a dm otae, 6. XI. 1964, η. 9. AAS 59 (1967) 374; S. C. de R eligiosis, D ecretu m R e lig io n u m laicaliwm, 31. V. 1966, I, 2. AAS 59 (1967) 362.

4. S k u tk i p ra w n e ugody

S kutkiem p ozytyw n ie zakończonego postępow ania pojednaw cze­ go czyli ugody jest niedopuszczenie do w szczęcia sporu lub um o­ rzenie sporu w szczętego m iędzy stronam i. K odeks Praw a K ano­ nicznego skutek ugody n azyw a compositio seu concordia (kan. 1928 § 1). Ugoda sądow a stan ow i ty tu ł egzekucyjny, podobnie jak w yrok sądow y. W przypadku w y toczen ia pow ództw a w sprawie, którą załatw iono ugodą sądową, strona przeciw na m oże podnieść zarzut spraw y praw om ocnie rozstrzygniętej. Jest to tzw . exceptio

litis finitae. Zarzut ten n ależy zgłosić i badać przed w daniem się

w spór. G dyby z tego rodzaju zarzutem w ystąpiono później, m ożna go uw zględnić, jednakże ten, kto z nim w ystęp u je, m usi ponieść koszty z tym zw iązane, chyba że udowodni, iż w n iesien ie zarzutu nie zostało odłożone u m yśln ie (kan. 1629 § 1). U w zględ n ien ie tego zarzutu przez sąd sprawia, że pow ództw o zostaje oddalone jako nieuzasadnione.

Jeżeli z zaw arciem ugody zw iązane są jakieś koszty, to ponoszą je obie stron y w rów nej m ierze, chyba że inaczej w yraźn ie po­ stanow iono (kan. 1928 § 2).

Strony nie m ogą się uchylić od sk u tk ów praw nych ugody. Jeżeli jednak któraś ze stron zaw arła ugodę pod iwipływem cięż­ kiej i n iesp raw ied liw ie w yw ołan ej bojaźni, lub na skutek czyjegoś podstępu, m oże za pom ocą skargi, po udow odnieniu bojaźni lu b podstępu, uzyskać u n iew ażn ien ie ugody (kan. 1684 § 1). Jest to tzw . actio rescissoria. Skarga o u n iew ażn ien ie przysługuje rów nież tej stronie, która w sk u tek w łasn ej pom yłki przy zaw ieraniu ugo­ dy doznała szkody ponad połowę. Można ją w n ieść w ciągu dwóch lat od ch w ili poznania pom yłki (kan. 1684 § 2).

II. Sąd polubow ny

1. Pojęcia w s tę p n e

D rugim sposobem uniknięcia zw yczajnego postępow ania sądo­ w ego w spraw ach spornych, poza ugodą, jest pow ołanie sądu po­ lubow nego. Sądem polubow nym (com prom issum in arbitros) jest sąd pow ołany za obopólną zgodą stron do praw nie w iążącego roz­ strzygnięcia sporu pow stałego lub m ogącego pow stać z określonego stosunku prawnego. W przypadku zgody stron na sąd polubow ny spraw ę rozstrzyga jedna lub kilka osób albo w ed łu g przepisów prawa albo w ed łu g zasad sp raw iedliw ości i słuszności (kan. 1929) 6.

6 M y r c h a M., S ą d y p o lu b o w n e w praw ie k a n o n ic zn y m , L u b lin 1948; J u l l i e n H., E vo lu tio historica co m p ro m issi in arb itro s in iure

arbi-Ugodowe rozstrzyganie sporów 195

P ow ołan ie do życia sądu polubow nego następuje w w yn ik u do­ browolnej um ow y stron. Sama jednak w ola stron nie wystarcza, aby m ożna było m ów ić o sądzie polubow nym w znaczeniu praw ­ nym . Sąd p olubow ny czerpie sw ą moc praw ną nie tylko z w o li stron, ale rów nież z przepisu prawa uznającego sądy polubow ne i regulującego całokształt zagadnień z nim i zw iązanych. Sąd po­ lu b ow n y działa w ięc w oparciu o dwa czynniki: w zajem ną zgodę stron i p ozytyw n y przepis ustaw y.

Sądy polubow ne m ogą m ieć charakter stały, jeżeli zostały u sta­ now ione w statutach i regulam inach p ew nych organizacji czy sto­ w arzyszeń, albo m ogą być tw orzone do rozstrzygnięcia poszczegól­ nego sporu. W przypadku pierw szym członkow ie danych w spólnot już w ch w ili przystępow ania do n ich dobrow olnie przekazują m o­ gące w yniknąć na tle przynależności organizacyjnej spory do roz­ strzygn ięcia ustanow ionem u w przepisach organizacyjnych sta­ łem u sądow i polubow nem u. W przypadku zaś drugim strony za­ w ierają ze sobą konkretną um ow ę, zw aną zapisem na sąd polu­ bowny.

Od sądów polubow nych w e w łaściw ym znaczeniu należy odróż­ nić różnego rodzaju kom isje rozjem cze lu b sądy społeczne, działa­ jące z przepisu u staw y państw ow ej w zakresie oznaczonych sto ­ sunków praw nych. Są to instytucje posiadające kom petencję n ie­ zależną od w o li stron, w ynikającą z przepisów ustaw y, a w ięc przy­ m usową.

Sądy polubow ne spełniają w każdej społeczności pozytyw ną ro­ lę. Z apew niają one n iek ied y bardziej życiow e rozstrzygnięcie sp o­ ru przez pow ołanie do n ich osób dobrze znających daną dziedzi­ nę stosunków społecznych. Sądy polubow ne, nie będąc skrępow ane taką form ą proceduralną jak sądy zw yczajne oraz nie m ając sp ię­ trzonych jak one spraw, m ogą działać szybko przy ich załatw ia­ niu. Ponadto nie bez znaczenia jest k w estia niższych k osztów przy rozstrzyganiu spraw przez sądy polubow ne.

Idea rozjem stw a, która jest podstaw ą sądow nictw a polubow ­ nego, znana jest najstarszym kodeksom św iata. Szczególnie rzym ­ ski proces cy w iln y w yk ształcił się w oparciu o postępow anie roz­ jem cze. Proces ten aż do czasów cesarstw a m iał dw a stadia: in

iure oraz in iudicio. Postępow anie in iure, zm ierzające do w y ­

jaśnienia stanow isk stron i zadecydow ania czy sprawa nadaje się do przew odu sądow ego, odbyw ało się, w oparciu o liczne for­ m alności, przed m agistraturą, postępow anie zaś in iudicio, w k tó ­ rym badano praw dziw ość tw ierdzeń przytoczonych przez strony w postępow aniu in iure oraz w ydaw ano w yrok, przed rodzajem sądu polubow nego.

Instytucja sądow nictw a polubow nego znana była też chrześci­ jaństw u od początku jego istnienia; nie tylko dlatego, że K ościół

w znacznej m ierze przejął do sw ych stosunków społecznych · pra­ w o rzym skie, ale i stąd, że idea rozjem stw a w y p ły w a ła z m iło­ ści i zgody, a w ięc zasad ew angelicznych, oraz m iała sw e oparcie w upom nieniu św . P aw ła A p o sto ła 7. Na sędziów polubow nych pierw si chrześcijanie p o w o ły w a li najczęściej biskupów, jako cieszą­ cych się dużym zaufaniem w sp ołeczeń stw ie i posiadających do­ św iadczenie życiow e. Sądow nictw o polubow ne spraw ow ane przez b iskupów zostało n aw et up rzyw ilejow an e przez cesarzy rzym skich, a zw łaszcza przez K onstantyna W ielkiego; w yrok biskupiego sądu polubow nego sta ł na rów ni z w yrokiem sądu pretorskiego oraz przysługiw ała m u actio in f a c tu m służąca do w ym uszania 8. Na So­ borze C halcedońskim w r. 451 w yraźnie postanow iono, aby spory pom iędzy duchow nym i b yły rozstrzygane bądź przez biskupa, bądź przez arbitrów pow ołanych przez strony (c. 9) 9. Sądy polubow ne zalecają różni papieże, zw łaszcza Grzegorz I W ielki, A leksander III, Innocenty III, G rzegorz IX, B onifacy V I I I 10. K odeks Praw a Kanonicznego pośw ięcając in stytu cji sądu polubow nego kanony 1929— 1932 naw iązuje w ięc do bogatej tradycji praw nokościelnej.

2. Sę d zio w ie polu bow n i

K odeks Praw a K anonicznego rozróżnia sęd ziów polubow nych dw ojakiego rodzaju: w ścisłym znaczeniu oraz o charakterze po­ średników . Sędzią polubow nym w ścisłym znaczeniu (a r b ite r ) jest osoba biegła i godna zaufania, zgodnie obrana przez strony do rozstrzygnięcia p ow stałego lub m ogącego pow stać m iędzy ni­ m i sporu w oparciu o odpow iednie przepisy prawa. Sędzią-pośred- n ikiem (a rb itra to r) natom iast jest człow iek uczciw y i rozumny, zgodnie w ybrany przez strony w tym celu, aby rozstrzygnął przed­ łożoną w ątp liw ość w duchu przyjacielskim , w ed łu g zasad sp ra w ie­ dliw ości i słuszności (de bono et aequo). Tego rodzaju pośrednik przy rozstrzyganiu sporu nie jest zw iązany przepisam i praw nym i ani procesow ym i an i m aterialnym i (kan. 1929).

P rzedkodeksow e prawo kanoniczne obok dobrow olnych sędziów polubow nych (arbitri voluntarii seu compromissarii), znało rów ­ nież koniecznych (arbitri necessarii), których pow oływ anie przez

tros iu x ta C odicem Iu ris C anonici, tam że, s. 544—569; C o n t e a C o ­

r o n a t a M., jw . η. 1447—1450; L e g a M. — B a r t o c c e t t i V., jw. s. 132—149; W e r n z F. — V i d a 1 P ., jw . η. 676—689.

7 1 ko r 6, 1—9.

8 M y r c h a M., jw . s. 19—26; W i l a n o w s k i В., R o zw ó j h isto ry c z­

n y procesu kanonicznego, t. I, Proces ko śc ie ln y w sta ro żytn o ści ch rześci­ ja ń sk ie j, W ilno 1929, s. 238 nn.; B o s s o w s k i F., W p ły w sądo w n ictw a polub o w n eg o b isk u p ó w na praw o rzy m s k ie , W ilno 1932.

9 M ansi 7, 362.

[9] Ugodowe rozstrzyganie sporów 197 stron y następow ało w zw iązku z przepisem prawa n . Podział ten w św ie tle dzisiejszego prawa kanonicznego nie ma praktycznego znaczenia.

Gdy chodzi o w ybór sędziego polubow nego, to K odeks Praw a K anonicznego w prow adza p ew n e ograniczenia. I tak nie m ogą w ażnie pełnić funkcji sędziego polubow nego: 1) osoby św ieckie w spraw ach k ościeln ych (in causis ecclesiasticis); przez spraw y k ościeln e n a leż y tu rozum ieć raczej spraw y duchowe, a nie do­ czesne Kościoła; oraz 2) ekskom unikow ani i zniesław ien i po w y ­ roku skazującym lub stw ierdzającym . Zakonnicy, b y m ogli godzi­ w ie pełnić funkcję sędziego polubow nego, pow inni m ieć pozw o­ len ie sw ego przełożonego (kan. 1931). Nic natom iast nie stoi na przeszkodzie, aby w yżej w y m ien io n e osoby w y stę p o w a ły w roli pośredników; prawo kanoniczne bow iem pow yższy zakaz stosu je tylko w odniesieniu do funkcji arbitra.

3. Z akres s ą d o w n ic tw a polubow nego

Sąd polubow ny m oże m ieć m iejsce w tych w szystk ich przypad­ kach, w których dozw olona jest ugoda (kan. 1930), A zatem sądem polubow nym , podobnie jak i ugodą, m ożna zakończyć w szelk i spór m iędzy stronam i w granicach ich zdolności do sam odzielnego zo­ bow iązania się. Praw o kanoniczne z uw agi na dobro publiczne w y ­ raźnie w yklucza sądy polubow ne, podobnie jak i ugodę, w spra­ w ach karnych, o rozw iązanie m ałżeństw a, o ty tu ł do nabycia b e­ neficjum , oraz w spraw ach dotyczących rzeczy duchow ych, ilekroć w zam ian za n ie trzeba dać rzecz doczesną. D opuszczalny jest sąd polubow ny, jeżeli doczesne dobra kościelne lub rzeczy docze­ sne złączone z duchow ym i mogą być rozpatryw ane oddzielnie od rzeczy duchowych; w takim przypadku, o ile przedm iot tego bę­ dzie w ym agał, m uszą być zachow ane przepisy dotyczące a lien a­ cji dóbr kościelnych (por. kan. 1927). Ponadto na podstaw ie ana­ logii m ożem y pow iedzieć, że sąd polubow ny jest niedopuszczalny także w innych sprawach, w których tk w i dobro publiczne, jak np. w spraw ach o niew ażność św ięceń kapłańskich, ślubów zakon­ nych, egzem pcji, o przyw rócenie do stanu poprzedniego.

Bardziej szczegółow ych przepisów dotyczących zakazu sądow ­ nictw a polubow nego n ależy szukać w przepisach ustaw państw o­ w ych, o których m owa niżej.

11 C. 46, C. X I, 1; c. 14, X, I, 3; c. 39, X, I, 29; c. 10, X, II, 2;,C onc. T rid., sess. XIV, cap. 5, de ref.; W y s o c k i S., O sędziach polubow­ nych w prawie kościelnym, K ra k ó w 1911, s. 5.

4. P rzep isy regulujące s ą d o w n ic tw o polu bow n e

K odeks Praw a K anonicznego zaw iera stosunkow o n iew iele prze­ pisów dotyczących sądow nictw a polubow nego. Praw odaw ca kodek­ so w y odsyła bow iem , podobnie jak i w przypadku ugody, do odnośnych przepisów prawa państw ow ego, obow iązującego w da­ nym m iejscu — z zastrzeżeniem , że n ie m oże ono sprzeciw iać się praw u Bożem u lufo kanonicznem u (kan. 1930, 1926).

Gdy chodzi o polskie ustaw od aw stw o państw ow e, to przepisy dotyczące sądów polubow nych zaw arte są w k sięd ze III części I

K o d e k s u P o stępow an ia C yw ilnego, czyli w artykułach 695— 715.

Z u w agi na to, że K odeks Praw a K anonicznego przepisy te kano­ nizuje, przytoczym y je poniżej w c a ło ś c i12.

P rze p isy w stę p n e

A rt. 695. P rz ep isy księgi n in ie jsz ej sto su je się zarów no do są d u p o lu ­ bow nego pow ołanego do ro zstrz y g n ięc ia poszczególnego sporu, ja k i do stałeg o sąd u polubow nego.

A rt. 696. Ilek ro ć w k siędze n in ie jsz e j m ów i się o sądzie, rozum ie się p rzez to sąd, k tó ry b y łb y w łaściw y do ro zp o zn aw an ia sporu, gdyby stro n y n ie dokonały zapisu n a sąd polubow ny; ilekroć zaś m ow a o s ą ­ dzie pow iatow ym , rozum ie się p rzez to sąd p ow iatow y w łaściw ości ogól­ nej.

T y tu ł I. Z apis na sąd p o lu b o w n y

A rt. 697. § 1. S tro n y w g ra n ic a c h zdolności do sam odzielnego zobo­ w iąz y w a n ia się m ogą po d d ać pod ro zstrzy g n ięcie sąd u polubow nego sp o ry o p ra w a m a jątk o w e , z w y ją tk ie m sporów o alim e n ty i ze s to ­ su n k u pracy.

§ 2. D opóki stro n y , obow iązuje taska um ow a, nie m ożna żądać ro zp o ­ z n a n ia sp o ru p rze z sąd.

§ 3. Roizporządzenie R ady M in istró w o k reśli w yp ad k i, w k tó ry c h je d ­ n o stk i g o sp o d ark i uspołecznionej m ogą zaw ierać um ow y o po d d an ie sp o ru pod ro zstrzy g n ięcie są d u polubow nego.

§ 4. P oza w y p a d k a m i o k reślo n y m i stosow nie do p a ra g ra fu p o p rze­ dzającego, je d n o stk i g o sp o d ark i uspołecznionej m ogą zaw ierać um ow y o po d d an ie pod ro zstrzy g n ięcie sąd u polubow nego sporów ze stro n a m i zam ieszkałym i lu b m a jąc y m i siedzibę za granicą.

A rt. 698. § 1. U m ow a o p o d d an ie sporu pod ro zstrz y g n ięc ie są d u polubow nego (zapis n a sąd polubow ny) p o w in n a być sp o rzą d zo n a n a piśm ie i p o d p isa n a przez obie stro n y .

12 S i e d l e c k i W., Z a rys postęp o w a n ia cyw ilnego, W arszaw a 1966, s. 560—573; G o ł ą b S. — W u s a t o w s k i Z., K o d e k s sądów p o lu ­

b ow nych, K ra k ó w 1933; W r ó b l e w s k i S., S ą d y p o lu b o w n e w histo rii praw a, K ra k ó w 1928.

[11] U godowe rozstrzyganie sporów 199 § 2. W zapisie n a sąd polu b o w n y n ależ y d okładnie oznaczyć p rz e d ­ m iot sp o ru albo sto su n ek p raw n y , z k tó reg o spór w y n ik ł lub m oże w yniknąć. Z apis m oże rów nież zaw ierać w sk az an ie a rb itró w i p rz e ­ w odniczącego (super arb itr a) lu b liczbę a rb itró w i sposób p o w o łan ia ich oraz s u p e ra rb itra .

T y tu ł II. A r b itr z y

A rt. 699. § 1. A rb itre m m oże być k aż d a osoba fizyczna m a ją c a p ełn ą zdolność do czynności p ra w n y c h , k o rz y sta ją c a w p e łn i z p ra w p u ­ b licznych i o b y w ate lsk ich p ra w honorow ych.

§ 2. A rb itre m nie m oże być sędzia państw ow y.

A rt. 700. § 1. Jeżeli a rb itrz y n ie zostali w yzn aczen i w zapisie lub w um ow ie d o d atk o w ej, a w yznaczenie ich n a le ż y do stro n , stro n a, k tó ­ r a w y zn a cz y ła swego a r b itr a (arb itró w ), zaw iadom i o ty m p rze ciw ­ n ik a , w zy w a ją c go, aby w ciągu ty g o d n ia od o trz y m a n ia w ezw an ia w yznaczył sw ego a r b itr a (arb itró w ) i zaw iadom ił ją o sw ym w y b o ­ rze. Z aw iad o m ien ia dokonyw a się n o ta ria ln ie lu b listem poleconym . § 2. Je że li w yzn aczen ie a rb itró w n a le ż y w ed łu g zapisu do osoby tr z e ­ ciej, k aż d a stro n a m oże ją do tego w ezw ać. W ty m w y p a d k u w yznacze­ n ie a rb itró w przez osobę trze cią pow inno n a s tą p ić w te rm in ie ty g o d n io ­ w ym od o trzy m an ia w ez w a n ia stro n y . W ezw ania osoby trzeciej doko­ n u je się w sposób p rze w id zia n y w p a ra g ra fie poprzedzającym .

§ 3. W yznaczeni a rb itrz y w y b io rą s u p e ra rb itra , jeżeli zapis, n ie s ta ­ now i inaczej.

A rt. 701. § 1. Je że li s tro n a p rze ciw n a n a w ezw anie n ie w yznaczy w te rm in ie sw ego a r b itra lu b jeżeli a rb itrz y n ie zgodzili się n a w y b ó r . s u p e ra rb itra , sąd p o w iato w y n a w niosek stro n y w yznaczy a r b itr a lub

s u p e ra rb itra , chyba że zapis stan o w i inaczej.

§ 2. P rzep is pow yższy sta su je się odpow iednio w w y p ad k u , gdy a r ­ b itr a lu b s u p e ra rb itra m ia ła w yznaczyć osoba trż e c ia albo gdy w y z n a ­ czenie ich okazało się n iem ożliw e z in n y c h przyczyn.

§ 3. P o stan o w ie n ie sąd u w sp ra w ie w y zn aczen ia a r b itra lu b s u p e r­ a r b itr a m oże być w y d an e n a posiedzeniu n ie ja w n y m . Na p o sta n o w ie ­ n ie p rz y słu g u je zażalenie.

A rt. 702. § 1. W b ra k u o dm iennej um ow y zapis n a sąd p o lubow ny tr a c i moc, gdy a rb ite r lu b S u p erarb ite r w yznaczony w sp ó ln ie p rze z stro n y w zapisie albo w um ow ie d o d atk o w e j uchyli siię od w y k o n an ia sw ego o b o w ią z k u . lu b gdy w y k o n an ie tego obow iązku z innych p r z y ­ czyn sta n ie się niem ożliw e, a nie n a s tą p i w y znaczenie a r b itra lub s u p e r ­ a r b itr a w sposób o k reślo n y w a rty k u ła c h poprzedzających.

§ 2. Je że li obow iązku sw ego n ie w y k o n a a r b ite r lu b S u p erarb iter, k tó ry nie został w yznaczony w sposób o k reślo n y w p a ra g ra fie p o p rze­ dzającym , a stro n a za in te re so w a n a n a w n io sek d ru g iej stro n y nie w y ­ znaczy now ego a r b it r a albo a rb itrz y nie d o k o n ają w y b o ru now ego

su-p e ra rb itra , sąd su-p ow iatow y n a w niosek stro n y w yznaczy a r b itr a lu b su ­ p e ra rb itra . N a p o sta n o w ien ie są d u p rz y słu g u je zażalenie.

A rt. 703. § 1. S tro n a m oże żądać w y łączen ia a r b itr a lu b su p e ra rb i- tr a z ty c h sam y ch przyczyn, k tó re u z a sa d n ia ją w yłączenie sędziego. Ż ąd a n ie ta k ie zgłosić n ależ y w te rm in ie ty godniow ym od pow zięcia w ia ­ dom ości o w y zn aczen iu a rb itra , n ie później je d n a k niż p rzed ro zp o ­ częciem ro zp o z n an ia sp ra w y p rzez sąd polubow ny, ch y b a że stro n a u p raw dopodobni, iż p rzy c zy n a w y łąc ze n ia d o p ie ro później p o w sta ła lub doszła do je j w iadom ości.

§ 2. S ąd m oże ro zstrz y g n ąć o w yłączen iu a r b itr a lu b s u p e ra rb itra n a posiedzeniu n ie jaw n y m . Je że li je d n a k w yznaczy ro zp raw ę, w zyw a oso­ by, co do k tó ry c h zgłoszono żąd an ie w yłączenia.

A rt. 704. § 1. A rb itrz y m a ją p ra w o do w y n ag ro d ze n ia za sw oje czyn­ ności oraz do zw ro tu w y d a tk ó w poniesionych w zw iązku z w y k o n an ie m ty c h czynności. Je że li co do w y n ag ro d ze n ia n ie n a s tą p iło p orozum ienie ze stro n am i, sąd p o w iato w y oznaczy n a p osiedzeniu n ie ja w n y m w y n a ­ g rodzenie a rb itró w stosow nie do n a k ła d u ich p rac y oraz w ysokość w y d atk ó w p o d le g ają cy c h zw rotow i. N a p o sta n o w ien ie są d u p rzy słu g u je zażalenie.

§ 2. Z a za p ła tę w y n ag ro d ze n ia i zw rot w y d a tk ó w a rb itró w stro n y o d p o w iad a ją solidarnie.

Tytuł III. Postępowanie przed sądem polubownym

A rt. 705. § 1. S tro n y m ogą o kreślić sam e aż do chw ili rozpoczęcia p o stę p o w an ia try b p o stęp o w an ia, k tó ry pow in ien być stosow any w toku ro zp o z n aw an ia spraw y.

§ 2. Je że li stro n y tego n ie uczyniły, sąd p o lu b o w n y sto su je ta k i tr y b p o stęp o w an ia, ja k i uzn a za w łaściw y. S ąd polu b o w n y n ie je st zw ią­ zany p rzep isam i p o stę p o w a n ia cyw ilnego. Nie m oże je d n a k zaniechać w szech stro n n eg o w y ja ś n ie n ia okoliczności n iezb ę d n y ch do ro zstrz y g n ię­ cia spraw y.

A rt. 706. § 1. S ąd polu b o w n y m oże p rze słu ch iw a ć strony, św iadków i biegłych i odb ierać od n ic h p rzy rze cze n ia , n ie .może je d n a k stosow ać śro d k ó w przy m u su .

§ 2. O w y k o n an ie czynności, k tó re j sam nie może przedsięw ziąć, sąd p o lubow ny zw raca się do są d u pow iatow ego, w k tó reg o o k ręg u czyn­ ność m a być w yko n an a.

A rt. 707. § 1. W yrok są d u p o lubow nego zap ad a bezw zględną w ię k ­ szością głosów, chyba że zapis w y m ag a jednom yślności. W b ra k u W ięk­ szości głosów p rze w a ża głos s u p e ra rb itra .

§ 2. Je że li p rz y w y d a n iu w y ro k u n ie m ożna osiągnąć w ym ag an ej je d ­ n om yślności lub w iększości głosów co do ro zstrz y g n ięc ia o całości lub o części p rze d m io tu sporu, zapis n a sąd p o lubow ny w ty m zakresie tra c i moc.

[13] U godowe rozstrzyganie sporćw 201 A rt. 708. § 1. W yrok są d u polubow nego pow inien za w ierać:

1) oznaczenie zapisu n a sąd po lu b o w n y ; . 2) m iejsce i d atę w y d a n ia w y ro k u ; 3) oznaczenie stro n i a rb itró w ; 4) ro zstrz y g n ięc ie o żą d an iac h stro n ;

5) przy to czen ie m otyw ów , k tó ry m i k ie ro w a ł się sąd p o lu b o w n y p rzy w y d a n iu w y ro k u ;

6) podpisy' w szy stk ich a rb itró w .

§ 2. Je że li k tó ry k o lw ie k z a rb itró w odm ów i podpisu lub n ie m oże podpisać w y ro k u , zaznacza się to n a sam ym w y ro k u . W yrok p o d p i­ san y przez w iększość a rb itró w m a m oc p ra w n ą .

A rt. 709. S ąd polubow ny doręcza obu stro n o m za p o kw itow aniem lu b dow odem d o ręczenia odpis w y ro k u p o d p isa n y ta k ja k oryginał.

A rt. 710. § 1. P o doręczeniu stro n o m od p isu w y ro k u sąd p o lubow ny złoży w sądzie a k ta sp ra w y w ra z z o ry g in ałem wyroku^ dow odam i do­ ręc zen ia jego odpisów i in n y m i doku m en tam i.

§ 2. S tałe sądy polubow ne m ogą przech o w y w ać a k ta w e w łasnym a rc h iw u m i w ów czas p o w in n y ich udzielać sądow i n a jego żądanie.

A rt. 711. § 1. Od -wyroku są d u polub o w n eg o n ie p rzy słu g u je odw o­ łanie.

§ 2. W yrok sądu polubow nego oraz ugoda p rze d nim z a w a rta m a ją m oc p ra w n ą n a ró w n i z w y ro k iem sąd u pań stw o w eg o lub ugodą przed ta k im sąd em za w a rtą , po stw ie rd z en iu p rze z sąd p ań stw o w y ich wy konalności.

§ 3. P o stan o w ie n ie co do w y k o n aln o ści w y ro k u są d u polubow nego oraz ugody w y d a je się n a posiedzeniu n ie jaw n y m . Sąd odm ów i w y ­ d an ia takiego p o stan o w ien ia, jeżeli ze złożonych a k t są d u p o lu b o w ­ n ego w y n ik a, że w y ro k lub ugoda tre śc ią sw ą u c h y b ia praw o rząd n o ści lu b zasadom w spółżycia społecznego w P olsk iej R zeczypospolitej L u ­ dow ej.

§ 4. N a p o sta n o w ien ie co do w yk o n aln o ści p rzy słu g u je zażalenie.

T y tu ł IV. Ska rg a o u c h y le n ie w y r o k u sądu polubow nego

A rt. 712. § 1. S tro n a m oże żądać u ch y len ia w y ro k u są d u po lu b o w ­ nego, jeżeli:

1) n ie było zapisu n a sąd p o lubow ny albo gdy zapis b y ł n ie w a żn y lub u tra c ił moc;

2) stro n ę pozbaw iono m ożności obrony jej p ra w przed sądem p o lu ­ bow nym ;

3) nie zachow ano tr y b u p o stę p o w an ia p rzed sąd em p o lubow nym u s ta ­ lonego przez stro n y lu b p rzepisów ustaw y, w szczególności p rze p isó u o składzie sądu, głosow aniu, w yłączen iu sędziego i o w yroku;

4) ro zstrzy g n ięcie o żą d an iac h stro n je st n iezrozum iałe, zaw iera sprzeczności albo uch y b ia p raw o rz ąd n o ści lu b zasadom w spółżycia spo­ łecznego w P olsk iej R zeczypospolitej L u dow ej;

5) zachodzą przyczyny, k tó re sta n o w ią p o d sta w ę sk a rg i o w znow ić n ie p o stę p o w an ia w m y śl p rzep isó w kodeksu.

§ 2. Je że li ro zstrzy g n ięcie p rze k ra c z a g ra n ic e zapisu, stro n a moż= żądać u ch y len ia w y ro k u w części p rze k ra c z a ją c e j zapis. Je d n a k ż e p rz e ­ kro czen ie g ran ic zapisu nie m oże stan o w ić p o d sta w y żą d an ia u chylenia w y ro k u , jeżeli stro n a, k tó ra b ra ła udział w p ostępow aniu, nie zgłaszała z a rzu tó w co do rozp o zn an ia roszczeń w y k ra c z a ją c y c h poza g ran ic e za­ pisu.

A rt. 713. § 1. S kargę o u ch y len ie w y ro k u sąd u polubow nego w nosi się do są d u w ciągu m iesiąca od doręczenia w yroku.

§ 2. G dy sk a rg a o p a rta je st n a p rzyczynach, k tó re sta n o w ią p o d staw ę sk a rg i o w znow ienie p o stęp o w an ia, te rm in liczy się w edług p rz e p i­ sów o w znow ieniu.

§ 3. S ąd n a p o siedzeniu n ie ja w n y m może w strzy m a ć w y k o n an ie w y ­ ro k u są d u polubow nego, m oże je d n a k uzależnić w strz y m a n ie od zło­ żenia zabezpieczenia. N a p o sta n o w ien ie p rz y słu g u je zażalenie.

A rt. 714. Sąd je st zw iązany p o d sta w am i sk a rg i o uch y len ie w y ro k u są d u polubow nego, b ie rz e je d n a k z u rzędu pod rozw agę, czy w y ro k nic u c h y b ia p raw o rz ąd n o ści lu b zasadom w spółżycia społecznego w P o l skiej R zeczypospolitej L udow ej.

A rt. 715. P o stęp o w a n ie ze sk a rg i o uch y len ie w y ro k u są d u p o lu ­ bow nego odbyw a się w ed łu g p rze p isó w o p o stę p o w an iu w p ierw szej in sta n c ji.

*

* *

P ow yższe przepisy K o d e k s u Postępow ania C yw iln eg o w zasadzie są zgodne bądź uzupełniają się z przepisam i K odeksu Praw a K a­ nonicznego o sądach polubow nych. Zastrzeżenie zaw arte w kan, 1926 nie m oże m ieć tu w ięk szego znaczenia praktycznego. Jedynie niektóre przepisy o arbitrach m uszą być uzgodnione z przepisem kan. 1931. Ponadto niektóre w yrażenia K o d e k s u P o stępow an ia C y ­

w iln ego n a leży rozum ień odpow iednio * na gruncie kanonicznym ;

np. przez „sąd p ow iatow y” n a leży rozumieć sąd k ościelny p ierw ­ szej instancji; przez „jednostki gospodarki uspołecznionej” — oso­ by m oralne w K ościele; przez „przyrzeczenie” — przysięgę.

ARGUM ENTU M

De m odis

evitandi iudicium contentiosum iuxta processualem

In a rtic u lo de m odis p ro ce ssu ali lege can o n ica p ra e sc rip tis evitan d i iudiciuim contentiosum , id est d e tra n sa c tio n e e t de com prom isso in a r ­ b itro s, dicitu r. N om ine tra n sa c tio n is v e n it b ila te ra lis c o n tra ctu s quo p a rte s c o n tro v e rsiam vel d u b iu m de a liq u a re la tio n e iu rid ic a a u fe ru n t in v icem aliq u id dando, re tin e n d o vel p ro m itten d o . A lius m odus

decli-[15] Ugodowe rozstrzyganie sporów 203

n a n d i iu d ic iu m co n ten tio su m co n sistit in p a rtiu m conventione, q u a con­ tro v e rsia c o m m ittitu r iudicio un iu s vel p lu riu m , u t ad n o rm as iu ris q u ae stio n em d irim a n t v e l de bono e t aequo n eg o tiu m p e r tr a c te n t et tra n s ig a n t; illi a r b itri, isti a rb itra to re s p ro p rio n o m in e ap p e lla n tu r.

In tra n sa c tio n e e t com prom isso in a r b itro s p erficien d is s e rv e n tu r n o r­ m ae s ta tu ta e a legibus civilibus re sp e c tiv i loci, n isi iu ri divino v el ec­ clesiastico a d v e rse n tu r. C a n o n ista e ig itu r h ac in r e leges su a e civ ita tis c o n su lan t; q u a e leges vim legis canonicae o b tin e n t. In a rtic u lo dispo­ sitio n es hac de r e legis civilis P o lo n iae re la ta e su n t. H ae dispositiones in Codice civili et Codice procedurae civilis a. 1964 in v e n iu n tu r.

E cclesia, cuius indoles n a tiv a est pacem non iurgiia se m in a re , pacificis litiu m compositiandbu-s se m p e r fa v e b a t. In le g isla tio n ib u s q u o q u e m o­ d ern is civ ita tu m , p ra e te r ad m issam tra n sa c tio n e m e t a rb itro r u m iu d i­ cium , in s titu ti s u n t v a rii generis iudices conciliato res vel iudices pacis, ad quos c e rta e c o n tro v e rsia e ded u cen d ae su n t p riu sq u a m ad fo r ­ m ale iu d ic iu m p ro v o c e tu r. E a in luce th e m a p ra e se n tis a rtic u li m agis a c tu a le est.