Wiśniewski Antoni

1

SPIS Z A W A R T O Ś C I TECZKI

...

- 171. Relacja IL/t Ą 5- A ~ #

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora — . w I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące re la to ra ----

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora .— .

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — — 1II./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) *—

III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 --- III./5. Inne ----

IV. Korespondencja

"II. Materiały uzupełniające

y

V. Nazwiskowe karty in form acyjnej, ^ ^Lf

VI Fotografie

2

3

M / V * >

(

1 _2jcior^s_v/_skrćci2_s_cza3Ów_oku2ac^Jii}2^_]:2^2lł24^Ii_

Urodziłem się li. maja 1892 r, v/ Poznaniu. Jestem synem cieśli, Szczepana Wiśniewskiego i Franciszki z domu Gaertig.

Powołany jako porucznik rezerwy dnia 22. sierpnia 19?9r, do Wojska Polskiego, zostaję przydzielony do Sztabu Obrony Wybrzeża, gdzie biorę czynny udział w Obronie Narodowej do 14. 9. 1939r.

Po wkroczeniu armii niemieckiej na Wybrzeże około 15. września 1939r, biorę czynny udział w akcji podziemnej v: Gdyni.

Zagrożony w grudniu 1939r, udaję się do Warszawy, gdzie nawiązuję kontakt z Amię Podziemną wstępując do czynnej walki w Związku Walki Zbrojnej, później JUK. Komendy Głównej w Warszawie.

Wysłany w tej to akcji na tereny Pcłódniowej Polski/Krsków-Dębica- Tarnobrzeg-Bozwadów-Ostrowiec, gdzie biorę czynny udział w akcji dy. ersyjnej - sabotażowej. R kwietniu 1940 r, z rozkazu Komendy Głównej Akcji Podziemnej, jak również Tajnej QrfJanizacji Wojskowej Ogólnego Związku Podoficerów Rezerwy w Warszawie zostaję rozkazem wysłany na tereny Pomorza - Zachodniego - i "ybrzeźa - Gdynia - Gdańs gdzie jako szef podziemnej akcji formuję komórki "Zwiadu” sabotażu i i dy ersji. Ze względu na przydzielony teren jak wyżej, otrzymałem polecenie wpisania się na listę narodowościową niemiecką.

Aresztowany z początkiem sierpnia 1943 r, prz®z Gestapo Warszawskie osadzony w więzieniu w Gdyni, skąd no kilkutygodniowym pobycie przy pomocy kolegów od zewnątrz udajs mi się zbiec przez Pomorze- Poznańs­

kie - Śląsk na Kraków, gazie wstąpiłem do Oddziałów Leśno - Party- zantckich biorąc czynny udział z bronią w ręku pod przybranym nazwis­

kiem /Wincenty Góra/ aż do oswobodzenia Krokowa w lutym 1945 r.

Za wybitne zasługi w Akcji Podziemnej zostaję rozkazem Komendy Główne awansowany na kapitana.

Dowófi powyższego:

1/ książka wojskowa, V .

2/ uwierzytelniony odpis Ogólnego Związku Podoficerów 3*zerwy R.P.

Zarząd Główny w Warszawie,

3/ uwierzytelniony odpis postanowienia Prokuratury Specjalnego Sądi

Karnego w Poznaniu. *— / ^ y

yiZ 11 ł 'r -C* “ 7

y) , , , , Kpt.rez.Wiśniewski Antoni / - U .* '. v c Poznań,ul.Niegolewskich 14.m.6.

1

4

Moja ucieczka z więzienia - szpitala w Gdyni w roku 1953

W czasie śledztwa w więzieniu Gestapo w Gdyni ciężko zachorowałem, skąd zostałem przetransportowany do szpitala więziennego przy plęcu

Kaszubskim. ' * . >

Po dwutygodniowym pobycie w szpitalu nawiązałem łączność przez '£ali- rJ faktora z Ob. Władysławą Stern niewską, obecnie zamieszkałą W Gd^ni, t/ a przez nią dalszą łoczność z Ob. Michałem Śmigielskim, obecnie

zamieszkałym w Gdyni,ul. '\brahama, który w umówionym dniu miał mnię\

oczekiwać w nocy, gdyż oświadczyłem że' zbiegnę ze’ szpiatala.

Kie majEj-c w szpitalu prócz koszuli gadnego innego ubioru, dostar­

czyła mi wyżej wymieniona 7/ładysława Stempniewska piżamę i papudki

ranne. y

Po przygotowaniu się do ucieczki, było to w końcu wrześnie 43 roku, pewnego dnia o,p8łhocy wyrzucając z czterech łużek palowych 12 częśc materacy oknem z drugiego piętra na ogród szczęśliwie dotarłem do opłotowania szpitalnego, gdzie umówiono miał czekać na mnie SmigielsŁ

Michał wraz ze Serwą Władysławem samochodem. Z powodu wielkiej ulewj i.iwichury w tejże nocy Śmigielski mnie zawiódł i z samochodem się nie stawił. Postanowiłem zatem gdzie Już byłem no ulicy do najbliż­

szego mieszkania polaka ukryć się, który to Michał Serwa udzielił mi x dalszej pomocy w ucieczce w pewnej ubikacji podwurzowej ukrywa;

mnię. Niezaleznie od tej pomocy odszukał jeszcze w tej nocy Michał Serwa Śmigielskiego Michała i .Tładysława Serwę, którzy m ę z miej5 zaprowadzili na bezpieczne miejsce na poddasze w domu Władysława Serwy. Do tego ukrycia postarano mi się przez Śmigielskiego^Michała i '7ładysława Serwe o ubranie i buty z kąa po dwuch dniach odszukałer V i ukryłaem się u Ob. Mariana Gierszala. Do tego ukrycia w podziemiu

bardzo citężkich warunkach przynosiła mi wyżywienie i pomoc Ob.

V Gierszalowa, zamieszkała również obecnie w Gdyni.

Po kilku dniach zmuszony byłem ukrycie zmienić i zostałem przyjęty

\/ i ukryty przez Michała Henszla we swoim warsztacie rzemieślniczym, obecnie Henzel mijeszka w Gdyni przy Skwerze Kościuszki.

Z tego ukrycia musiałem znowóż po trzech tygodniach uciekać i zosta!

przyjęty przez Michała Semrała w Orłowie, gazie bliśko trzy miesiąc<

ukrywałem się. Semrał również zamieszkuje obecnie w Orłowie. v

Z'początkiem 44 roku musiałem z ukrycia u Ob. Semrała uciekać , skąi rpzinaitymi drogami dostałem się do Poznania, z Poznania do Katowic i" t Katowic dalej do Krakowa, gdzie przyłączyłem się do Oddziału Ł&.Śho-Partyzanckichw ©kolicach pod Krakowem.

I J

■ty' .

/Antoni Wiśniewski /

Poznań ul. Samuela Engla Kr.20.m.6.

Poznań, dnia 25.czerwca 1954 r.

5

służby wojskowej.

/ ^-912—1914 służyłem .jako poborowy w armii niemieckiej

4 pułku artylerji ciężkie,i w itógdeburgu, poczem w roku 1914 wyruszy łetn z tym pułkiem na front.,Byłem ranny w lutym 1915 r. Następnie z koncern roku 1915 przeniesiony zostałem do 2 pułku lotniczego szko pilotów w Pile, skąd wyruszyłem z początkiem 1918 r. na front. Dosł żyłem się stopnia starszego sierżanta.

$ czerwcu 1918 r. zbię.łem _{, 2} frontu do Poznania, gdzie wstąpiłem do polskiej tajnej organizacji i brałem czynny udział aż do chwili mes;

aresztowania w sierpniu 1518 r. /zasądzony Wyrokiem niemieckiego sądi wojennego w Poznaniu za cie ercję i zdradę stanu na 9# roku ciężkiego więzienia. Upadek niemiec zastał mnie w więzieniu w Głogowie, skąd w listopadzie 1918 r. zbiegłem do Poznania. Od chwili tej brałem cz;

ny udział w akcji p r z y g o t o w u j ą c e j powstanie, a następnie z bronią w ręku w samym powstaniu wielkopolskim w ioznaniu.

Dnia 4.1.1919 r. jako podporucznik zostałem ranny przy zdobywaniu koszarów niemieckich 6. pułku grenadierów v Poznaniu. Po wyleczeniu się wstąpiłem w-maju 1919 r. do Wojska Polskiego I-go baonu balono­

wego w Poznaniu, który następnie został przeistoczony na I-szy pułk aeronautów. gdzie prowadziłem wydział gospodarczy.

W roku 192Ó zostałem zdemobilizowany jiko porucznik rezerwv.

(id 193? r. zamieszkałem w G. yni, ie w końcu sier nia 1939 r. zos1 łem powołany do wojska i przydzielony do służby wywiadowczej. Po ody wiednim przygotowaniu mie przez kpt*. Jana Blichewicza w G yni rozpć cząłem służbę na terenie .yorzeża Bałtyckiego, która siła rzeczy stc się po wkroczeniu woj- ka niemieckiego,' dnia 12 września 1939 r. pod­

ziemną.

Z początkiem 1940 r. naw i-.za łem pono nie łączność ze sferami wojsko- wemi w Warszawie, gdzie mnie podporządkowano Komendzie Głównej.

Mianowano mnie szefem samo"zielnej komórki szpiegowskiej na teren wybrzeża i tam pracowałem aż dp mego aresztowania w dniu 7.8.1943 r, przez gestapo.

Stopień kapitana nadano mi w lutym 19/!3 r.

Dnia 1 5 ; . 1 9 4 3 r. udało mi się zbiec z szpitala więziennego gestapc w Gdyni, ukrywając się pod prz.ybranem nazwiskiem na terenie Krakowa aż db dnia oswobodzenia Krakowa w końcu stycznia 1945 r.

Dnia 10 lutego 1945 r. z łosiłem się do rejestracji H.K.U. w Krakowi gdzie po zbadaniu lekarskim .-.ostałem uznany jako niezdolny do służby

wojskowej. .

Od dnia 15 sierpnia 1943 r. t.j. od dnia mojej ucieczki z szpitala więziennego z Gdyni do dnia dzisiejszego nie brałem ju& udziału w żadnej akcji wojskowej.

Posiadam odznaczenia!

Krzyż Niepodległości

Krzyż Walecznych »$a Polu Chwały 1920 1

Medal Pamiątkowy za wojnę 1913-1921 Polska Swemu Obrońcy Srebrny Krzyż Zasługi

Odznakę Za «alec<nosó K. a .L.

Odznakę Więźnia Ideowego 1914-1918

Poznań, dnia 15 listopada 1945 r. /-/ Antoni Wiśniewski

Poznań, ul. Półwiejska 24.m.6,

6

WIŚNIEWSKI ANTONI / 1 8 9 2 - 1 9 5 5 / , p r z y b r a n e n a z w i s k a : A n t o n i W i e n s , W i n ­ c e n t y G ó r a , pse-«dtmi»- " G r u b s k i " , k r y p t o n i m "A-14",*^MUłd®nik 'rezra rwy , k a ę i i t a n : - a z a B U - w o y n y , o ' f ± e e r wywia4a_WP, o f i c e r wyw iad u SZP-ZWZ-AK.

U r o d z o n y 11 m a j a 1892 r . w P o z n a n i u . S y n S z c z e p a n a i F r a n c i s z k i G a e r t i g . O j c i e c z zaw od u c i e ś l a wychowywał 13 s w o i c h d z i e c i w d u c h u p a t r i o t y c z n o - n i e p o d l e g ł o ś c i o w y m o r g a n i z u j ą c im p o t a j e m n i e n a u k ę j ę z y - k a p o l s k i e g o i h i s t o r i i . W 1906 r . ukońc zyj| S z k o ł ę W y d z i a ł o w ą w P o z n a n i u . W l a t a c h 1 9 o 6 - 1 9 o 9 o d b y w a ł n a u k ę w M i e j s k i e j S z k o l e H a n d l o ­ w e j w P o z n a n i u / " z p r a k t y k ą h a n d l o w ą w b r a n ż y ż e l a z n e j " / . Od 19o9 do

1912 r . p r a c o w a ł j a k o h a n d l o w i e c w B e r l i n i e . C z y n n i e u c z e s t n i c z y ł w s z e r e g u o r g a n i z a c j a c h n p « : w ^ w i ą z k u P o l a k ó w , UT o w a r z y s t w i e P o l s k i c h t e r m i n a t o r ó w / T o w a r z y s t w i e Ś p i e w u " H a l k a " , u " S o k o l e " . W l a t a c h 1912—

- 1 9 1 4 o d b y ł s ł u ż b ę w o j sk o w ą w 4 p u ł k u a r t y l e r i i c i ę ż k i e j w M a g d e b u r ­ g u . P o d c z a s I w o j n y ś w i a t o w e j s ł u ż y ł w a r m i i p r u s k i e j na f r o n c i e z a - c h o d n i m . Ranny w l u t y m 1915 r 0 po w y l e c z e n i u w k o ń c u t . r . s k i e r o w a n y do S z k o ł y P i l o t ó w p u ł k u L o t n i c z e g o w P i l e . W p o c z ą t k a c h 1916 r » j a k o s i e r ż a n t p o n o w n i e s k i e r o w a n y na f r o n t . W m a j u 1917 r * z d e z e r t e r o w a ł z w o j s k a n i e m i e c k i e g o . Był c z ł o n k i e m P o l s k i e j O r g a n i z a c j i W o j s k o w e j w P o z n a n i u . A r e s z t o w a n y i s k a z a n y p r z e z N i e m i e c k i S ą d 'Wojenny w p o z n a ­ n i u z a d e z e r c j ę i z d r a d ę n a d z i e w i ę ć i p ó ł r o k u c i ę ż k i e g o w i ę z i e n i a ,

^ a r ę o d b y w a ł w w i ę z i e n i u w G ł o g o w i e , s k ą d w l i s t o p a d z i e 1918 r 0 z b i e g ł do P o z n a n i a i w z i ą ł u d z i a $ w P o w s t a n i u W i e l k o p o l s k i m . Ra nn y 2 l u b 4 s t y c z n i a 1919 r . p o d c z a s a t a k u n a k o s z a r y n i e m i e c k i e . Po od­

b y t e j r e k n n w a l e s c e n c j i p r z y d z i e l o n y w c h a r a k t e r z e o f i c e r a g o s p o d a r ­ c z e g o do I Baon u B a l o n o w e g o , g d z i e p r o w a d z i ł wy w iad g o s p o d a r c z y . Zde m o b i l i z o w a n y w l i s t o p a d z i e 192o r 0 j a k o p o r u c z n i k r e z e r w y . Po z w o l n i ę n i u z Wojfeka P o l s k i e g o z a ł o ż y ł w y t w ó r n i ę wyrobów m e t a l o w y c h , a n a s t ę p n i e z o s t a ł w s p ó ł w ł a ś c i c i e l e m Z a k ł a d u C u k i e r n i c z o - ^ a s t r o n o m i c z n e g o w P o z n a n i u ® W 193o l u b w 1932 r » p r z e n i ó s ł s i ę do G d y n i , g d z i e b y ł

p r z e d s t a w i c i e l e m f i r m e k s p o r t o w y c h . P o n a d t o z a o p a t r y w a ł w p r o w i a n t

-IV: 'o -Sia 4

7

s t a t k i ( ^ G d y n i a - A m e r y k a L i n e ^ o r a z o k r ę t y P o l s k i e j M a r y n a r k i Wojen­

n e j . P o s i a d a ł h u r t o w n i ę i s k l e p s p r z e d a ż y wyrobów P o l s k i e g o Monopo­

l u T y t o n i o w e g o . Od 1934 r e p o n o w n i e z w i ą z a n y z wywiadem p o l s k i m * P o s i a d a ł r o z l e g ł e k o n t a k t y z K o m i s a r i a t e m R z ą d u w G d y n i m . i n . z C z e s ł a w e m K a r w o w s k i m - k i e r o w n i k i e m O d d z i a ł u b e z p i e c z e ń s t w a i P o r z ą d -

U

k u P u b l i c z n e g o i z K o m i s a r i a t e m G e n e r a l n y m RP / g ł ó w n i e z p r a c o w n i ­ k a m i w y w i a d u / w Wolnym M i e ś c i e Gda iisk u . . Je dn ym z p u n k t ó w k o n - t a k t o w y c h W<r(b y ł a r e s t & u r a c j a n a d w o r c u k o l e j o w y m w Gdańsku^ p r o w a -

\j dzo n a p r z e z M a r ię i F r a n c i s z k a S z m e l t e r ó w o J e g o b e z p o ś r e d n i m p r z e ­ ł o ż o n y m b y ł k p t o r e z . J a n B l i c h i e w i c z / z g i n ą ł w 194o r 0-wię- 2r±«ń

o-bo2-j(^- w S t a r o b i e l s k u / . O d b y ł co n a j m n i e j dw i e p o d r ó ż e do R z e s z y / 3 o s ie a ^ p n ia i 27 w r z e ś n i a 1937 r 0/ o © m o b i l i z o w a n y 23 s i e r p n i a

i

1939 r , / p r z y d z i e l o n y do s ł u ż b y w y w i a d o w c z e j w y b r z e ż a g d a ń s k i e g o . B r a ł u d z i a ł w o b r o n i e G d y n i . Z p o l e c e n i a J . B l i c h i e w i c z a r o z p o c z ą ł p r a c ę k o n s p i r a c y j n ą . W p a ź d z i e r n i k u 1939 r . u d a ł s i ę do W a r s z a w y ,

/V f-

g d z i e n a w i ą z a ł k o n t a k t z w ł a d z ą m i SZP0 Z a g r o ż o n y aa»eszThrwartieffl

______

g r u d n i u 1939 r . ^ " p o n o w n i e w y j e c h a ł do Warszawy i ś k i e r o w a n y z c s - w

t a ł n a t e r e n y K r a k o w a - D ę b i c y - T a r n o b r z e g u - R o z w a d o w a - O s t r o w c a . Wyko­

n y w a ł t a m z a d a n i a d y w e r s y j n o - s a b o t a ż o w e « W k w i e t n i u 194 o r . p o w r ó - c i ł do W a r s z a w y , gda-ie w y s ł a n o gcK na W y b r z e ż e z z a d a ­ n i e m o r g a n i z o w a n i a i p r o w a d z e n i a w y w i a d u . Ł ą c z n i k i e ^ ^ o ^ W a r s z a w y v b y ł p ł k W i k t o r T r o j a n o w s k i / " W i k t o r o w s k i ”/ i M i c h a ł W i ś n i e w s k i

/ " G r z m o t n i c k i " / z K o m i s a r i a r u u e n e r a l n e g o w G d a ń s k u . K i e r o w a ł wy- wiaddm w c ho d zą cy m w s k ł a d s i e c i "A" / z a k ł a d a n e j p r z e z c z ł o n k ó w Z J / , k t ó r a n a l e ż a ł a do g r u p y " W y b r z e ż e " R e f e r a t u " Z a c h ó d " c e n t r a l n e j

s i e c i w y w ia d u o f e n s y w n e g o " S t r a g a n " KG ZWZ-AK.Miał t e ż k o n t a k t z

•^ompnrlontrfMa-Qkupa c j i N i e m i e c k t e ^ - ^ - p ó ź n i e j K om en da nt em Głównym ZWZ- p ł k / g e n . S t e f a n e m Ro we cki m . Na r o z k a z w ł a d z z w i e r z c h n i c h w p i s a ł s i ę n a N i e m i e c k ą L i s t ę N a r o d o w o ś c i o w ą i z m i e n i ł n a z w i s k o n a W ie n s*

J a k o h a n d l o w i e c j e ź d z i ł po P o m o r z u , P o z n a ń s k i e m , d o P r u s W s c h o d n i c h

8

- 3 - $

o r a z do p ó ł n o c n e j i c e n t r a l n e j R z e s z y ^ B e r l i n - B r e m a - H a m b u r g - L i p s k - - D r e z n o / . O d 194o r . do 7 s i e r p n i a 1943 r . p r z y w o z i ł r e g u l a r n i e co V|ii

m i e s i ą c m e l d u n k i wywiadowcze do W a r s z a w y . D o t y c z y ł y one m . i n . o b i e ­ k t ó w p r z e m y s ł u z b r o j e n i o w e g o ^ w ty m m o r s k i e g o , s t o c z n i , d y s l o k a c j i w o j s k , b r o n i "V", k w a t e r y H i t l e r a w K ę t r z y n i e / w czym p o m óg ł mu A d o l f C z a r n e c k i - w e i e l on y -do W e h r m a c h t u / . W s p ó ł p r a c o w a ł n p . z F r a n ­ c i s z k i e m P a w e l ą / " J a r o c i ń s k i ”/ , A n t o n i m J a k u b o w s k i m , p p ł k F r a n c i ­ s z k i e m Ka t a j e m , p p o r . r e z . B e r n a r d e m Ł a m a s z e w s k i m - W o l s k i m . Odbyw ał l i c z n e s p o t k a n i a z p r a c o w n i k a m i wy w iad u Komendy G ł ó w n e j i Komendy O k r ę g u P o m o r s k i e g o ZWZ-AK.m.in. z J a n e m ^ a n a c h e m / " C z a r n y L i s ”/ , J e r z y m C h m i e l e w s k i m / " R a f a ł ”- f ^ p ó t k a n i e -tg/ w s p r a w i e b r o n i "V" m i a ­ ł o m i e j s c e w G d y n i p r z y u l . L e ś n e j w domu J . B a n a c h a / , Han sem Kurow­

s k i m / d o s t a r c z a ł i n f o r m a c j e o b r o n i " V " * , z o s t a ł s t r a c o n y / . Sk-en o l i -

-fi i cLo ' , ^ '

- bo wał / t a k ż e \6dcTbTxią i n i c j a t y w ę M i e c z y s ł a w a S e m r a u a z G d y n i - O r ł o w a , k t ó r y n a w ł a s n ą r ę k ę k o l p o r t o w a ł w y d a w n i c t w a " N " . O k a z y w a ł t e ż po ­ moc S t e f a n o w i H e n s l o w i i A n d r z e j o w i E l i a s z e w i c z o w i ^ k i e r u j ą c y m wy­

wi ad em " Z a c h ó d ” Z J w G d y n i . Pomoc o b e j m o w a ł a r ó w n i e ż o k r e s i s t n i e ­ n i a NSZ / w e d ł u g g e s t a p o d o s t a r c z a ł ” / . . . / d l a o r g a n i z a c j i NSZ i n ­ f o r m a c j e o n a s t r o j a c h l u d n o ś c i n i e m i e c k i e j w G d y n i " , k t ó r e NSZ p r z e k a z y w a ł o do W a r s z a w y / . W p o c z ą t k a c h 1942 r . s k o n t a k t o w a n y z o s ­ t a ł z g e n . M i c h a ł e m R o l ą - Ż y m i e r s k i m , k t ó r e m u t a k ż e p r z e k a z y w a ł ma­

t e r i a ł y w yw iad ow cze / k o n t a k t n a w i ą z a ł p r z e z W a l e r i ę i J ó z e f a P r z y ­ b y l a k , k t ó r z y z n a l i L > s i o s t r ę Z o f i i Ż y m i e r s k i e j - ż o n y g e n e r a ł a } W ^ P r z y b y l a k j a k o c z ł o n e k ZWZ p r a c o w a ł a w c h a r a k t e r z e t ł u m a c z k i w S c h u t z p o l i z e i w W a r s z a w i e / . S p o t k a n i a z g e n . M o R o l ą - Ż y m i e r s k i m m i a ł y m i e j s c e p r z y u l . K r ó l e w s k i e j 29ĄlrP ł‘ w m i e s z k a n i u P r z y b y l a k ó w n a t e r e -

i/Sf. . ...

n i e 'w arszawy / o s t a t n i e 5 s i - e r p n i a 1943 r . j W i f a i e w i e d z i a ł o p o w i ę - z a n i a c h ^ f . R o l i - Ż y m i e r s k i e g o z wywiadem r a d z i e c k i m i c z ł o n k o w s t w i e w G L / . W l i p c u l u b w s i e r p n i u 1943 rgi s p o t k a ł w W a r s z a w i e A . E l i a - s z e w i c z a , p y t a ł go o l o s y a r e s z t o w a n e g o g e n . ^ ^ R o w e c k i e g o . P r a c ę wy­

9

w i a d o w c z ą u ł a t w i a ł y mu d o b r e k o n t a k t y z g e s t a p o w c a m i ^ - w s z e l k i e i n ­ f o r m a c j e u z y s k a n e z k r ę g ó w p o l i c j i n i e m i e c k i e j p r z e k a z y w a ł do War­

s z a w y . ] A r e s z t o w a n y 7 s i e r p n i a 1943 r , w r a z z żo ną p r z e z g e s t a p o wa­

r s z a w s k i e i g d y u s k i e w Gdynio W s k u t e k obj aw ów c u k r z y c y z o s t a ł p r z e -

\UL1 w i e z i o n y do s z p i t a l a m i e j s k i e g o , s k ą d w n o c y o k o ł o 15 s i e r p n i a

1943 r . p r z y pomocy M i c h a ł a Ś m i g i e l s k i e g o i W ł a d y s ł a w a S e r w y u d a ł o mu s i ę z b i e c ,/w ^ k trcrzryf-?; o k n a I I p i ę t r a / . Na t e r e n i e G d y n i u k r y -

c z c e t e s z p i t a l a f u n k c j o n a r i u s z e g d y ń s k i e j p o l i c j i z r o z u m i e l i ^ i ż z

p r a c o w a ł on d l a wyw iad u Z W Z - A K / p o d e j r z e w a l i , ż e u c i e k ł d r o g ą m o r s k ą do S z w e c j i / . Za pomoc w u j ę c i u go Nie mcy w y z n a c z y l i n a g r p d ę w w yso­

k o ś c i 5ooo m a r e k . W iaAis k i e i Ś l ą s k p r z e d o s t a ł s i ę do GG. W k o ń c u 1943 r . d o t a r ł do K r a k o w a , g d z i e u k r y ł s i ę * P r z y pomocy

b r a c i B o l e s ł a w a i Adama L i t e w k i n a w i ą z a ł k o n t a k t z o d d z i a ł e m p a r t y ­ z a n c k i m A K j o p e r u j ą c y m w r e j o n i e Ojc owa i M i e c h o w a . B r a ł u d z i a ł w w y z w a l a n i u Kra kowa w s t y c z n i u 1945 r « W d n i u 1o ł4*£ego 1945 r . z g ł o s i ł s i ę do R e j o n o w e j Komendy U z u p e ł n i e ń w K r a k o w i e , g d z i e u z n a n o go z a n i e z d o l n e g o do s ł u ż b y w o j s k o w e j . P r z e d t e m 3 l u t e g o t . r , s k i e -

pomoc w u z y s k a n i u do kum ent ów / p o d c z a s o k u p a c j i m i a ł g r u p ę n a r o d o -

o ś w i a d c z e n i a od ż y j ą c y c h u c z e s t n i k ó w j e g o g r u p y w y w i a d o w c z e j . Z r e ­ h a b i l i t o w a n y p r z e z P r o k u r a t u r ę S p e c j a l n ą S ą d u K a r n e g o w P o z n a n i u w d n i u 19 g r u d n i a 1945 r . . D n i a 2 3 p a ^ ś ż ^ r r r i k a

1947 r . w y s t ą p i ł do U r z ę d u W o j e w ó d z k i e g o w B y d g o s z c z y z p r o ś b ą o p r z y w r ó c e n i e dawnego n a z w i s k a . P r a c o w a ł w Z j e d n o c z e n i u P r z e m y s ł u C u k i e r n i c z e g o w B y d g o s z c z y i w P o z n a ń s k i e j S p ó ł d z i e l n i P r z e m y s ł o w o - - H a n d l o w e j . W p a ź d z i e r n i k u 1948 r . m u s i a ł p r z e r w a ć p r a c ę zawodową r o w a ł z Krakowa l i s t do m a r s z a ł k a ^ o R o l i - Ż y m i e r s k i e g o z p r o ś b ą o

w o ś c i o w ą / i ś r o d k ó w do ż y c i a . J>koR o l a - Ż y m i e r s k i p o l e c i ł mu z e b r a ć

10

- 5 -

f 5 v f w s k u t e k c h o r o b y n a c u k r z y c ę .

Z b r o j n e j o N i e p o d l e g ł o ś ć i ^ ymUCTa(J~ję /'\9A5/)\ Z w i ą z k u b y ł y c h W i ę ź n i ó w P o l i t y c z n y c h N i e m i e c k i c h Obozów K o n c e n t r a c y j n y c h i Wię­

z i e ń , Z r z e s z e n i a Kupców S a m o d z i e l n y c h w B y d g o s z c z y / 1 9 4 7 / 9 Z w i ą z k u P o w s t a ń c ó w W i e l k o p o l s k i c h 1 9 1 8 - 1 9 1 9 / 1 9 4 8 / . Z m a r ł 25 k a a ^ t n i a

1955 r . w P o z n a n i u . P o s i a d a ł o d z n a c z e n i a : K r z y ż W a l e c z n y c h / 1 9 2 1 / , M e d a l P a m i ą t k o w y z a Wojnę 19 18 -1 921 / 1 9 2 1 / , K r z y ż W a l e c z n y c h " H « - Prrircr C h w a ł y " , K r z y ż N i e p o d l e g ł o ś c i / 1 9 3 5 / , S r e b r n y K r z y ż ^ a s ł u g i / 1 9 3 6 / , Odznakę W i ę ź n i a I d e o w e g o 1 9 1 4 - 1 9 1 8 , M e d a l Z w y c i ę s t w a i Wol­

n o ś c i / 1 9 4 5 / 9 M e d a l z a Odrę i Nysę / 1 9 4 5 / 9 Odzn akę G r u n w a l d z k ą / 1 9 4 5 / • Ż o n a t y z J u l i a n n ą H u b i a s z / ś l u b k o ś c i e l n y w k o ń c u g r u d n i a

1939 r . w G d y n i , a k t U r z ę d u S t a n u C y w i l n e g o z 5 s t y c z n i a 194o r , J 9 2 ° v o t o D z i a ł a k .

A M S , s y g n . : Z - I I - 1 - 7 } r e l a c j e } AWIH, A k t a KG A K , s y g n . : I I I / 2 1 / 1 9 / t u t a j w m e l d u n k u n r 352 z 1942 r . g e n . ^ „ R o w e c k i w s po m in a o a g e n - c i e - h a n d l o w c u z G d a ń s k a w y j e ż d ż a j ą c y m do B e r l i n a , k t ó r y o d d a j e u s ł u ­ g i wyw iado wi p o l s k i e m u i d y s p o n u j e i n f o r m a c j a m i n a t e m a t d z i a ł a l n o ś ­ c i wy w iad u n i e m i e c k i e g o w A n g l i i / $ ChEiranowski B . , S t r u k t u r a o r g a n i ­ z a c y j n a Z w i ą z k u W a l k i Z b r o j n e j - A r m i i K r a j o w e j n a P o m o r z u w l a t a c h

1 9 3 9 - 1 9 4 5 / ^ a t e r i a ł y do d y s k u s j i / / w / : Armia K r a j o w a na P o m o r z u .Ł l a - 15 l i s t o p a d a 1992 r . Pod r e d . E . Z a w a c k i e j i-ŁŁ-W o j e i e ohoweteirege^Tor u ń 199^ s 7 ^ 4 j t e g o ż , K o n s p i t a c j a Rz ą d u RP ^{n a i} 'P p m u r z u ^w l a -te e h ^■ 1-9->9-~ł-945-,--Gdańsk 199 2, p as-eim j t e g o ż , Z w i ą z e k J a s z c z u r c z y i Naro dow e S i ł y Z b r o j n e n a Pomo- q r z u 1939 — >-947« N i e z n a ne k a r t y p o m o r s k i e j k o n s p i r a c j i / w " d ru -

' k u / j M ę c l e w s k i A . , N e u g a r t e n 2 7» Z dE- ie jó w g d a ń s k i ggtr-ge-s t a p o , War­

szaw a 1 9 7 4 , s , 3 6 3 - 3 8 o 0

11

12

Wiśniewski Antoni ps. „A-14”, przybr. nazw.

.Anton Wiens”, „Antoni Wiens”, „Wincenty Góra”, „Grubski” (1892-1955), oficer wywiadu SZP-ZWZ-AK.

Urodzony 11 V 1892 r. w Poznaniu; syn Szcze­

pana i Franciszki z d. Gaertig. Ojciec z zawodu cieśla wychowywał 13 swoich dzieci w duchu pa- triotyczno-niepodległościowym organizując im potajemnie naukę języka polskiego i historii. W 1906 r. Wiśniewski ukończył Szkołę Wydziałową w Poznaniu. W latach 1906-1909 odbywał naukę w Miejskiej Szkole Handlowej w Poznaniu („z praktyką handlową w branży żelaznej”). Od 1909 do 1912 r. pracował jako handlowiec w Berlinie.

Czynnie uczestniczył w szeregu organizacji, m.in.

w Związku Polaków, w Towarzystwie Polskich Terminatorów, w Towarzystwie Śpiewu „Halka”, w „Sokole”. W latach 1912-1914 odbył służbę wojskową w 4 pac w Magdeburgu. Podczas I wojny światowej służył w armii pruskiej na froncie zachodnim. Ranny w lutym 1915 r. został po wyleczeniu w końcu tegoż roku skie­

rowany do Szkoły Pilotów Lotniczych w Pile. W początkach 1916 r. jako sierżant ponownie skierowany na front. W maju 1917 r. zdezerterował z wojska niemie­

ckiego. Był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej w Poznaniu. Aresztowany i skazany przez Niemiecki Sąd Wojenny w Poznaniu za dezercję i zdradę na dziewięć i pół roku ciężkiego więzienia. Karę odbywał w więzieniu w Głogowie, skąd w listo­

padzie 1918 r. zbiegł do Poznania i wziął udział w Powstaniu Wielkopolskim.

Ranny 2 lub 4 I 1919 r. podczas ataku na koszary niemieckie. Po odbytej rekon­

walescencji przydzielony w charakterze oficera gospodarczego do I Baonu Balono­

wego, gdzie prowadził wywiad gospodarczy. Zdemobilizowany w listopadzie 1920 r.

jako porucznik rezerwy. Po zwolnieniu z Wojska Polskiego założył wytwórnię wyrobów metalowych, a następnie został współwłaścicielem Zakładu Cukierniczo- -Gkstronomicznego w Poznaniu. W 1930 lub 1932 r. przeniósł się do Gdyni, gdzie był przedstawicielem firm eksportowych. Ponadto zaopatrywał w prowiant statki GAL („Gdynia-Ameryka Line”) oraz okręty Polskiej Marynarki Wojennej. Posia­

dał hurtownię i sklep sprzedaży wyrobów Polskiego Monopolu Tytoniowego. Od 1934 r. ponownie związany z wywiadem polskim. Posiadał rozległe kontakty z Komisariatem Rządu w Gdyni, m.in. z Czesławem Karwowskim — kierownikiem Oddziału Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego i z Komisariatem Generalnym RP (głównie z pracownikami wywiadu) w Wolnym Mieście Gdańsku. Jednym z punktów kontaktowych Wiśniewskiego była restauracja na dworcu kolejowym w Gdańsku, prowadzona przez Marię i Franciszka Szmelterów. Jego bezpośrednim przełożonym był kpt. rez. Jan Blichiewicz (zginął w 1940 r. w Starobielsku). Odbył

175

13

a co najmniej dwie podróże do Rzeszy (30 VIII i 27 IX 1937 r.). Został zmobiliz0.

wany 23 VII 1939 r. i przydzielony do służby wywiadowczej wybrzeża gdańskiego Brał udział w obronie Gdyni. Z polecenia J. Blichiewicza rozpoczął pracę konspi.

racyjną. W październiku 1939 r. udał się do Warszawy, gdzie nawiązał kontakt z władzami SZP. Zagrożony po raz kolejny aresztowaniem w grudniu 1939 r. wyje.

chał do Warszawy i został skierowany na tereny Krakowa-Dębicy-Tarnobrzegu- -Rozwadowa-Ostrowca. Wykonywał tam zadania dywersyjno-sabotażowe, ty kwietniu 1940 r. powrócił do Warszawy, skąd wysłano go ponownie na Wybrzeże z zadaniem organizowania i prowadzenia wywiadu. Łącznikiem jego do Warszawy był płk Wiktor Trojanowski („Wiktorowski”) i Michał Wiśniewski („Grzmotnicki”) z Komisariatu Generalnego w Gdańsku. Kierował wywiadem wchodzącym w skład sieci „A” (zakładanej przez członków ZJ), która należała do grupy „Wybrzeże”

Referatu „Zachód” centralnej sieci wywiadu ofensywnego krypt. „Stragan” KG ZW Z-AK. Miał też kontakt z płk/gen. Stefanem Roweckim. Na rozkaz władz zwierzchnich wpisał się na Niemiecką Listę Narodowościową i zmienił nazwisko na

„Wiens Anton”. Jako handlowiec jeździł po Pomorzu, Poznańskiem, do Prus Wschodnich oraz do Północnej i Centralnej Rzeszy (Berlin-Brema-Hamburg- -Lipsk-Drezno). Od 1940 r. do 7 VIII 1943 r. przywoził regularnie co miesiąc mel­

dunki wywiadowcze do Warszawy. Dotyczyły one m.in. obiektów przemysłu zbro­

jeniowego, w tym morskiego, stoczni, dyslokacji wojsk, broni „V”, kwatery Hitlera w Kętrzynie (w czym pomagał mu Adolf Czarnecki — żołnierz Wehrmachtu).

Współpracował np. z Franciszkiem Pawelą ps. „Jarociński”, ppor. rez. Bernardem Łamaszewskim-Wolskim. Odbywał liczne spotkania z pracownikami wywiadu Kmdy Głównej i Kmdy Okręgu Pomorskiego ZWZ-AK, m.in. z Janem Banachem ps. „Czarny Lis”, Jerzym Chmielewskim ps. „Rafał” (spotkanie w sprawie broni

„V” w Gdyni przy ul. Leśnej, w domu J. Banacha) i Hansem Kurowskim (dostarczał informacje o broni „V”; został stracony). Włączył także do akcji „N” oddolną inicja­

tywę Mieczysława Semraua z Gdyni-Orłowa, który na własną rękę kolportował wydawnictwa „enowe”. Okazywał też pomoc Stefanowi Henslowi i Andrzejowi Eliaszewiczowi, kierującym wywiadem „Zachód” ZJ w Gdyni. Pomoc obejmowała również okres istnienia NSZ (według gestapo dostarczał „[...] dla organizacji NSZ informacje o nastrojach ludności niemieckiej w Gdyni”, które NSZ przekazywało do Warszawy). W początkach 1942 r. skontaktowany został z gen. Michałem Rolą- -Żymierskim, któremu także przekazywał materiały wywiadowcze (kontakt nawiązał przez Walerię i Józefę Przybylak, które znały siostrę Zofii Żymierskiej — żony generała; Waleria Przybylak jako członek ZWZ pracowała w charakterze tłumaczki w Schutzpolizei w Warszawie). Spotkania z gen. M. Rolą-Żymierskim miały miejsce przy ul. Królewskiej 29a w mieszkaniu Przybylaków na terenie War­

szawy (ostatnie 5 VIII 1943 r.). Nie wiedział o powiązaniach Roli-Żymierskiego w wywiadem radzieckim i członkostwie w GL. W lipcu lub sierpniu 1943 r. spotkał w Warszawie A. Eliaszewicza i pytał go o losy aresztowanego Roweckiego. Pracę wywiadowczą ułatwiały mu dobre kontakty z gestapowcami. Wszelkie informacje uzyskane z kręgów policji niemieckiej przekazywał do Warszawy.

Aresztowany 7 VIII 1943 r. wraz z żoną przez gestapo warszawskie i gdyńskie w Gdyni. Wskutek objawów cukrzycy został przewieziony do szpitala miejskiego, skąd w nocy około 15 VIII 1943 r. przy pomocy Michała Śmigielskiego i Władysława Serwy udało mu się zbiec (skacząc z okna II piętra). Na terenie Gdyni ukrywał się

176

14

u M. Serwy, Mariana Gierszala, u M. Semraua i u Michała Hensla (ojca Stefana) w jego zakładzie stolarskim przy ul. Śląskiej. Gestapo uważało Wiśniewskiego za swojego człowieka i to bardzo pewnego. Dopiero po ucieczce ze szpitala funkcjo­

nariusze gdyńskiej policji zrozumieli, iż pracował on dla wywiadu ZW Z-AK (po­

dejrzewali, że uciekł drogą morską do Szwecji). Za pomoc w ujęciu go Niemcy wyznaczyli nagrodę w wysokości 5000 marek. Wiśniewski przez Poznańskie i Śląsk przedostał się do GG. W końcu 1943 r. dotarł do Krakowa, gdzie ukrył się. Przy pomocy braci Bolesława i Adama Litewskich nawiązał kontakt z oddziałem party­

zanckim AK, operującym w rejonie Ojcowa i Miechowa. Brał udział w wyzwoleniu Krakowa w styczniu 1945 r. W dniu 10 II 1945 r. zgłosił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Krakowie, gdzie uznano go za niezdolnego do służby wojskowej.

Przedtem, 3 II tegoż roku, skierował z Krakowa list do marszałka Roli-Żymierskie- go z prośbą o pomoc w uzyskaniu dokumentów (podczas okupacji miał grupę naro­

dowościową) i środków do życia. Rola-Żymierski polecił mu zebrać oświadczenia od żyjących uczestników jego grupy wywiadowczej. Zrehabilitowany przez Prokura­

turę Specjalną Sądu Karnego w Poznaniu w dniu 19 XII 1945 r. (D.spec. 3450/45).

Dnia 23 X 1947 r. wystąpił do Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy z prośbą o przywrócenie dawnego nazwiska. Pracował w Zjednoczeniu Przemysłu Cukiernicze­

go w Bydgoszczy i w Poznańskiej Spółdzielni Przemysłowo-Handlowej. W paździer­

niku 1948 r. musiał przerwać pracę zawodową wskutek choroby na cukrzycę.

Był członkiem Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i D e­

mokrację (1945), Związku Byłych Więźniów Politycznych Niemieckich Obozów Koncentracyjnych i Więzień, Zrzeszenia Kupców Samodzielnych w Bydgoszczy (1947), Związku Powstańców Wielkopolskich 1918-1919 (1948). Zmarł 25 IV 1955 r. w Poznaniu.

Odznaczony Krzyżem Walecznych (1921), Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1920 (1921), Krzyżem Niepodległości (1935), Srebrnym Krzyżem Zasługi (1936), Odznaką Więźnia Ideowego 1924-1928, Odznaką Grunwaldzką (1945), Medalem za Odrę i Nysę (1945), Medalem Zwycięstwa i Wolności (1945).

Żonaty z Julianną Hubiasz (ślub kościelny w końcu grudnia 1939 r. w Gdyni, akt Urzędu Stanu Cywilnego z 5 I 1940 r.), II voto Działak.

AMSt., sygn.: Z -II -1 -7 . Relacje; AW IH, Akta KG AK, sygn.: 111/21/19 (tu w m eldunku nr 352 z 1942 r. gen. Rowecki wspomina o agencie-handlow cu z G dańska wyjeżdżają­

cym do Berlina, który oddaje usługi wywiadowi polskiemu i dysponuje inform acjam i na temat działalności wywiadu niemieckiego w Anglii); C h r z a n o w s k i B., Działalność Związku Jaszczurczego — Narodowych Sił Zbrojnych na Pomorzu Gdańskim w latach oku­

pacji hitlerowskiej, [w:] Walka podziemna..., s. 247-272; T e n ż e , Konspiracja..., G dańsk 1992; T e n ż e , Struktura organizaęyjna Związku Walki Zbrojnej — Arm ii Krajowej na Pomorzu w latach 1939-1945, [w:] A K na Pomorzu..., s. 25-75; T e n ż e , Związek Jasz­

czurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu w latflch okupacji hitlerowskiej, [w:] Pom. org.

konsp. poza A K .., s. 97-111; M ę c 1 e w s k i A., Neugarten..., s. 363-380.

SIL j OO. A u A M Bogdan Chrzanowski

}f\AOW ^ / *3 3*3 *0 j

177

15

16

17

18

19

20

21

22

23

* • WBP i W ^ ikl# "Konspiracji* . . . \ »tr.

^.«oJt/VX.94.

24

25

ftyo

fU\y\AQuoi G&iftflĄ

k p t . r e z . W I Ś N I E W S K I - W I E N S A N T O N I w y w . A K

Z o r g a n i z o w a ł n a P o m o r z u p r ę ż n ą s i a t k ę w y w i a d o w c z ą AK. B a z o w a ł a o n a n a p r z e d w o j e n n y c h k o n t a k t a c h O d d z . I I .

2 r . : B .C h r z a n o w s k i , K o n s p i r a c j a r z ą d u R P w r e g i o n i e n a d b a ł t y c k i m ( 1 9 3 9 - 1 9 4 5 ) , [w:] W a l k a p o d z i e m n a . . . , s . i _{3 5} .

M G r ‘ 1 9 9 4

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43