Józef Herbut
"Sprachphilosophie", A.Keller,
Freiburg—München 1979 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 17/2, 243-244
okazać się pom ocna ta k ż e dla ty c h —· k tó rzy in te re s u ją się m etodolo gicznym i ogólnofilozoficznym i a sp e k ta m i te o rii in fo rm a c ji czy ogólnej teo rii system ów .
Sz. W. Slaga
A. K eller: Sprachphilosophie, 'F re ib u r g —M ünchen 1979, ss. 190, V erlag K a rl A lber.
Je śli się szuka pow odów w y w o łu jąc y ch żyw e za in te re so w an ie ję zy kiem u w ielu w spółczesnych filozofów, nleży zw rócić u w ag ę n a trz y co n a jm n ie j czynniki.
Po pierw sze, język p rz e sta ł być sam ozrozum iałym u posażeniem lub w y tw o re m ra c jo n a ln e j n a tu ry człow ieka. B a d an ia n ad zachow aniem się zw ierząt oraz te o ria ew o lu cji podw ażyła d a w n ą o pinię głoszącą, że ju ż p ie rw si ludzie p o sługiw ali się językiem w p ełn i u form ow anym . Na in try g u ją c e p y ta n ie „w ja k i sposób język p o w sta ł? ” n ie znaleziono do daiś żadnej n ie k o n tro w e rs y jn e j odpow iedzi, Do d o strzeżen ia zag ad k o w ej n a tu ry języka p rzyczyniły się od in n e j stro n y p orów naw cze b a d a n ia różnych k u ltu r z a w ierając y ch w łaściw e sobie języki. N asu n ęły one m. in. pro b lem w ielości języków i /ich w za jem n y ch relacji. P o drugie, g w ałto w n y p rz y ro st in fo rm a c ji w e w szy stk ich dziedzinach, koniecz ność ich p o rząd k o w an ia, p rze ch o w y w an ia i p rzesy łan ia, m ożliw ość w y k o rz y sta n ia ich do ro zm a ity c h celów w zm ogły sp ecjalisty czn e b a d a n ia n a d językiem , a te n asu n ę ły liczne pro b lem y b ard z iej p o d sta w o w e i ogólne, dotyczące sam ej n a tu ry języka. Po trzecie, do ro z w ija n ia filozofii języka sk ła n ia k ryzysow a sy tu a c ja n asze j k u ltu ry , a w szczególności —■ d y sk u sje dotyczące p odstaw , m etod i w zajem n y ch stosunków ta k licznych ju ż dyscyplin n aukow ych.
O dpow iednio do o d m iennych pow odów w y w o łu jąc y ch z a in te re so w an ie językiem oraz o d m iennych tr a d y c ji ogólnofilozoficznych i stoso w an y c h m etod badaw czy ch m am y ju ż dziś w iele k ie ru n k ó w w filozo fii języka (niektórzy w o lą m ów ić w p ro s t o różn y ch filozofiach języka). W szybkim te m p ie n a r a s ta też lite r a tu r a z z a k resu te j dyscypliny. P o noć w o sta tn im czasie jed y n ie w e u ro p e jsk ic h języ k ach u k azyw ało się p onad dw ieście pozycji rocznie, z tego około je d n a trz e c ia to k sią ż ki. W ta k ie j sy tu a c ji p o trze b n e są ju ż p u b lik a c je encyklopedycznie p re z e n tu ją c e dotychczasow y d o robek filozofii języka. P o trz e b n e p rz e de w szy stk im dla laików w te j dziedzinie, z ja k ich ś m otyw ów in te r e su ją cy c h się jej osiągnięciam i.
O m aw ian a tu k siążk a Sprachp h ilo so p h ie A lb e rta K e lle ra S J należy do pozycji ty p u przeglądow ego. A u to r (ur. 1932) w y k ła d a te o rię po zn a n ia oraz filozofię języ k a w p ro w a d zo n e j przez jezuitów H och
schule iiir P hilosophie M ünchen. D otychczasow e w iększe jego p rac e
to: Sein oder E xistenz?, A u fsä tz e z u r E rke n n tn isth eo rie, S p ra c h p h ilo
sophie u n d O ntologie.
S p rachphilosophie m a być z zam ierzenia a u to ra zw ięzłym przeglądem
n ajw a żn iejsz y ch p rąd ó w w e w spółczesnej filozofii języka. Za ta k ie a u to r u w aża: k ie ru n e k a n a lity cz n y w d w u o dm ianach: zw iązanej z lo giką języka id ealnego oraz zw iązanej z p o szu k iw an iem logiki języka
n a tu ra ln e g o ; k ie ru n k i nieanaldtyczne w yróżnione w edle dyscyplin, z k tó ry m i się łączą: z n a u k a m i o języku, z n a u k a m i o człow ieku, z tr a d y c y jn y m i p rą d a m i filozoficznym i. A oto ty tu ły głów nych p u n k tó w k siążki: 1. Czym je st filozofia języka?, 2, Czym je st język?, 3. S tr u k tu r y w języku, 4. Ję zy k i znaczenie, 5. P o zn an ie — język — rzeczy w istość, 6. M ówca ■— a d re s a t ·— społeczność.
P ro b le m a ty k ę o b ję tą ty m i ty tu ła m i s ta ra się a u to r p rze d staw ia ć w ielo stro n n ie, u w zg lę d n ia jąc p ropozycje lu b u sta le n ia w jej za k resie pochodzące z k ie ru n k ó w w yżej w yem ienionych. Często n a w ią z u je ró w nież do re fle k s ji n ad językiem , poczynionych przez filozofów s ta ro żytnych i średniow iecznych. (W arto tu przypom nieć, iż K e lle r w art.:
A rb e ite n zu r Sprachp h ilo so p h ie T h o m a s v o n A q u in s, „T heologie u n d
P h ilo so p h ie” 49 (1974) 464— 476, om ów ił p ra c e dotyczące w ypow iedzi św. T om asza o języku i jednocześnie zestaw ił listę p ra c o całej ś re d n iow iecznej filozofii języka). T ak ie p ró b y w łączenia d aw n iejszy ch r e fle k sji n a d językiem w obręb ro zw aż ań w spółczesnych są n ie w ą tp liw ie cenne, a le tru d n o p rzy n ic h dać je d n o lity ob raz poszczególnych z a gadnień. Dla p rz y k ła d u : o m a w iają c k w estię analogiczności w y ra że ń (p u n k t 4.45), a u to r w y m ien ia obok tra d y c y jn y c h od m ian analo g ii (m e ta fo ry cz n ej, a try b u c ji i m etafizycznej) ja k o o d m ian ę c z w artą: k oncep cję „ro d zin n y ch p o d o b ie ń stw ” słów, op isan ą przez L. W ittg en stein a. To zesta w ien ie budzi za strzeżenia choćby z tego pow odu, że W ittg en stein p o słu g u je się in n y m niż scholastycy pojęciem podobieństw a.
D la polskiego czy teln ik a n a jb a rd z ie j in te re su ją c y m oże być o sta tn i p u n k t k sią żk i K ellera, w k tó ry m z a p reze n to w an a je st p rag m a ty cz n a stro n a języka. Je st tu : o m ów ieniu ja k o d ziała n iu w różnych jego asp ek ta ch , o języ k u ja k o sp o n tan iczn y m lu b zam ierzo n y m w y ra zie oso bow ości człow ieka, o a p e la ty w n e j fu n k c ji ję zy k a (tu ta j w ażn y fra g m e n t o zw iązku języka z ety k ą) i ro li ję zy k a w k o n sty tu o w a n iu lu d z k ie j społeczności. W polskim p iśm ien n ictw ie te za g ad n ien ia dochodzą do głosu w stounkow o sk ą p y m w ym iarze.
„ Sprachphilosophie” K ellera, p isa n a z in te n c ją p rz e d sta w ie n ia głów
n ych k ie ru n k ó w w spółczesnej filozofii języka, m a w szystkie p lu sy i m i nu sy p u b lik a c ji ty p u encyklopedycznego. P rz y n o si dużo in fo rm ac ji, lecz sk ró to w y ch i nie zaw sze do b rze zh arm onizow anych. W łasne p ró b y a u to ra ro zw ią zan ia k o n tro w e rsy jn y c h za g ad n ień m a ją z reg u ły postać z g ru b sza zary so w a n y ch prop o zy cji i dlatego tru d n o ocenić ich tr a f ność. N a końcu k siążk i z n a jd u je , się b ib lio g ra fia u p o rzą d k o w a n a w e dług kolejności om aw ian y ch problem ów , o b ejm u ją ca około 1 0 0 pozycji
p rzed e w szy stk im w języku niem ieckim .
J ó ze f H erb u t
E d w ard Z ieliński O FM Conv.: N ieskończoność b y tu Bożego w filo zo
fii Jana D unsa S zk o ta , L u b lin 1980, ss. 128.
N iniejsza książka, b ęd ą ca p ra c ą d o k to rsk ą obro n io n ą n a W ydziale F ilozofii C h rze śc ijań sk ij K U L, je st je d n ą z pierw szy ch ro z p ra w w ję zyku polskim , dotyczącą ro zu m ien ia p ro b lem u niskończoności b y tu Bożego przez m yślicieli średniow iecza. W cześniej u k az ały się trz y p ra
