Andrzej F. Dziuba
"Anthropologie philosophique aux
XIIe et XVIIIe siècles", Bogdan
Suchodolski, 1981 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 19/1, 178-182
D ru g ą c e c h ą z n a m io n u ją c ą tw ó rc z o ś ć K a lin o w s k ie g o je s t d ą ż n o ść w łą c z a n ia do w y w o d ó w filo z o fic z n y c h o sią g n ię ć lo g ik i i m e ta lo g ik i. Bez o bu ty c h d y s c y p lin n ie m o ż n a dziś m ó w ić o p ra w d z iw e j w ie d z y . N ie u le g a w p ra w d z ie w ą tp liw o ś c i, że g łó w n y m ź ró d łe m m y ś li K a lin o w sk ieg o je s t filo z o fia to m is ty c z n a , i że o n a in s p ir o w a ła je g o o d p o w ie d z i n a p y ta n ia o B oga, jeg o p ra w a , jeg o s p ra w ie d liw o ś ć . N ie m n ie j, p o d k r e ś la Bozzi, K a lin o w s k ie m u u d a ł się t r u d n y i g o d n y p o d z iw u zab ie g p rz y s w o je n ia c z y ste m u to m iz m o w i a u te n ty c z n y c h z d o b y c z y m y ś li w s p ó ł cz e sn e j. J e d n y m p r z y k ła d e m te g o je s t w ła ś n ie w p ro w a d z e n ie (za A jd u - k ie w ic z e m ) lo g ik i i m e ta lo g ik i do filo zo fii. I n n y m je s t z in te r p r e to w a n ie (za In g a r d e n e m ) p o ję c ia p h ilo s o p h ia p e r e n n i» ja k o q u a e stio n e s
p h ilo so p h ic a e p e r e n n e s .
B ozzi d o s trz e g a w s z a k ż e w p o g lą d a c h K a lin o w s k ie g o ró w n ie ż n ie d o m ó w ie n ia , b r a k i i n ie ja s n o ś c i. T o d o ty c z y , jeg o z d a n ie m , w szcze g ó ln o śc i t a k i c h z a g a d n ie ń , ja k : d lacz eg o p ra w o je s t s p r a w ie d liw e , j a k ie są r e la c je m ię d z y le x i iu s, d lacz eg o o p ra c o w a n ie o n to lo g ii n a s tę p u je po o p ra c o w a n iu m e ta fiz y k i, czy p o ję c ie b y tu o d n o si się z a w sz e do rz e c z y w is to ś c i is tn ie ją c y c h , j a k ro z u m ie ć p o ję c ie b y tu p ra w n e g o , d la czego c z ę śc ie j m o w a o filo z o fii d u c h a n iż o filo z o fii c z ło w ie k a , czy w o la B oża je s t rz e c z y w iś c ie o s ta te c z n y m fu n d a m e n te m p r a w a w ieczn eg o .
N ie k a ż d y p o ls k i filo z o f p o szczy cić się m o że ty m , że jeg o tw ó rc z o ś ć s t a je się p rz e d m io te m z a in te re s o w a ń , s z e ro k ic h o m ó w ie ń i w n ik liw y c h a n a liz ró w n ie ż w ś ro d o w is k a c h , z k tó r y c h się n ie w y w o d z i i w k tó r y c h n ie p r a c u je . J e r z y K a lin o w s k i m o że się ty m poszczycić. I to — p r z y z n a je — go szcz e rz e cieszy, z a ra z e m je d n a k p e w n y m s m ę tk ie m n a p a w a . D la te g o p rz e d m o w ę do k s ią ż k i B ozzi’ego o tw ie r a z d a n ie m : N ik t n ie je s t p r o r o k ie m w o jc z y ź n ie sw o je j. B e r n a r d H a ła c ze k B o g d a n S u c h o d o ls k i: A n th r o p o lo g ie p h ilo s o p h iq u e a u x X I I e e t X V I I I e siè c le s. T r a d u it d u p o lo n a is p a r I r e n a W o jn a r e t S ta n is ła w L e d ó c h o w -
s k i, Z a k ła d N a ro d o w y im . O sso liń sk ic h , W y d a w n ic tw o P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k , W ro c ła w —W a rs z a w a —K r a k ó w —G d a ń s k —Ł ó d ź 1981, p. 618. F ilo z o fic z n a a n a liz a rz e c z y w is to ś c i c z ło w ie k a z a w sz e s ta n o w iła szcze g ó ln ie in t e r e s u j ą c y te m a t, m i n . d la te g o , iż d o ty c z y o n a n a jb a r d z ie j b e z p o ś re d n io sa m e g o p o d m io tu t e j a n a liz y . O b ra z p r a w d y o c zło w ie k u b y ł n a p r z e s tr z e n i d z ie jó w b a rd z o r ó ż n o r o d n y i u w a r u n k o w a n y w ie lo m a c z y n n ik a m i t a k o b ie k ty w n y m i ja k i s u b ie k ty w n y m i p o szczeg ó ln y ch filo z o fó w czy m y ś lic ie li w y r a ż a ją c y c h sw e o p in ie w ró ż n y c h fo rm a c h (słow o, o b ra z , m u z y k a ). B o g a c tw o ty c h p rz e m y ś le ń , zw ła sz c z a w p r z e szłości, n a d a l in t e r e s u j e w sp ó łc z e sn o ść , k tó r a p rz e c ie ż n a ty c h f u n d a m e n ta c h , je ś li n ie b u d u je , to p r z y n a jm n ie j c h c ą c lu b n ie o p ie ra się.
O d d łu ż sz e g o ju ż c z a su a n tr o p o lo g ią filo z o fic z n ą w p rz e s z ło śc i in t e r e s u j e się B o g d a n S u c h o d o ls k i, c z ło n e k rz e c z y w is ty P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k . K ilk a l a t te m u w y d a ł o p ra c o w a n ie p t. A n th r o p o lo g ie p h ilo s o p h i
q u e d e la R e n a is s a n c e (W y d a w n ic tw o im . O s s o liń sk ic h 1976). A k tu a ln ie
p r e z e n t u je d a ls z e p rz e m y ś le n ia , ty m ra z e m d o ty c z ą c e n a s tę p n e g o o k r e su, m ia n o w ic ie X V II i X V II I w ie k u o b e jm u ją c y c h O św ie c e n ie o raz o k re s p r z e jś c io w y m ię d z y n im a R e n e s a n s e m . P r a c a t a u k a z a ła się
sta ra n ie m I n s ty tu t u H is to r ii N a u k i, O ś w ia ty i T e c h n ik i P o ls k ie j A k a dem ii N au k .
G e n eraln ie od s tro n y f o r m a ln e j t a o b s z e rn a p r a c a (p o n a d 600 s tro n dru k u ) z a w ie r a w p ro w a d z e n ie , d w ie części w ła ś c iw e g o k o rp u s u tr e ś c io wego, r e f le k s je k o ń c o w e , in d e k s n a z w is k o ra z w y k a z 52 i l u s t r a c ji z a m ieszczanych w te k ś c ie .
Część p ie r w s z a z a ty tu ło w a n a z o s ta ła : M ię d z y R e n e s a n s e m a O św ie -
niern (s. 9— 240). P o u w a g a c h n a t e m a t g ra n ic c h ro n o lo g ic z n y c h ta k
zak reślan eg o te m a tu a u to r cało ść tr e ś c i o rg a n iz u je w o k ó ł c z te re c h g ru p : człowiek w e w sz e c h św ie c ie , c z ło w ie k w sp o łeczn o ści, c z ło w ie k w o b e c Boga oraz c z ło w ie k w so b ie sa m y m .
W p ie rw sz e j g r u p ie te m a ty c z n e j S u c h o d o ls k i z a u w a ż a is to tn y w p ły w n a obraz c z ło w ie k a ó w c z e sn y c h o d k ry ć n a u k o w y c h o ra z m o d n e g o m e- ch an icy sty czn eg o w y o b ra ż e n ia w s z e c h ś w ia ta . W ty m ś r o d o w is k u w y stępuje K a r te z ju s z ze sw y m s p rz e c z n o śc i o w y m w y o b ra ż e n ie m e g z y s te n c ji i m y ślen ia. P o d w p ły w e m m .in . te g o filo z o fa o ra z św ia d o m o śc i d u szy i ciała, ja k o e le m e n tó w k o n s ty tu ty w n y c h c z ło w ie k a d ość o ży w io n a staje się d y s k u s ja n a te m a t r e l a c ji m ię d z y rz e c z y w is to ś c ią c z ło w ie k a i zw ierzęcia. P o d w p ły w e m w s p o m n ia n y c h o d k ry ć z a u w a ż a się ró ż n icę m iędzy w y o b ra ż e n ie m ś w ia ta w m y ś le n iu n a u k o w y m a d o ś w ia d czeniu lu d z k im . W re s z c ie a u to r p o d e jm u je jesz c z e p ro b le m e s e n c ji człow ieka w ó w c z e sn e j sz tu c e , o c z y w iśc ie ty lk o w z a k re s ie te m a tu czło w iek we w sz e c h św ie c ie .
Człow iek w sp o łe c z n o śc i — to k o le jn a g r u p a z a g a d n ie ń , k tó r ą ro z p oczynają u w a g i u k a z u ją c e go ja k o je d n o s tk ę i ja k o lu d z k o ś ć w m a larstw ie. Ó w c z e sn a s y t u a c ja sp o łe c z n a m ia ła w y r a ź n y w p ły w n a r e la c ję m ięd zy e le m e n ta m i d u c h a a e le m e n ta m i n a m ię tn o ś c i. W p ły w ścierania się ty c h te n d e n c ji d a je się z a u w a ż y ć w a r ty s ty c z n e j w iz ji elem entów r a c jo n a ln y c h i e m o c jo n a ln y c h c z ło w ie k a . B. S u c h o d o ls k i p o św ięca w ie le m ie js c a p o g lą d o m H o b b e s a w z a k re s ie s p o łe c z n e j c h a r a k te ry s ty k i c z ło w ie k a , a n a s tę p n ie s p r a w ie d liw o ś c i s p o łe c z n e j i p o lepszeniu s y tu a c ji lu d z i. I s to tn ą te n d e n c ją te g o o k re s u je s t p o d e jm o w a n ie p ró b u k a z a n ia c z ło w ie k a w c a łe j n a g o ś c i jeg o s p o łe c z n e j is to ty , k o n k lu d u je a u to r .
A ntropologia filo z o fic z n a o k re s u p rz e jś c io w e g o z w ra c a ta k ż e u w a g ę n a obraz c z ło w ie k a w o b e c B oga. I d e e r e lig ijn e w ty m w z g lę d z ie są n a d a l żyw e i s ta n o w ią c zęsto o m ie rz e c z ło w ie k a . Ś w ia d o m o ś ć s tw o - rzoności z o s ta je b a r d z ie j p r z e s u n ię te n a p ła s z c z y z n ę a u to k r e a c ji. W a ż n ą osobistością, co p o d k re ś la a u to r , je s t P a s c a l, z w ła sz c z a jeg o M y ś li, k tó r e w z n a c z n y m s to p n iu o d d z ia ły w u ją n a ó w c z e sn y o b ra z c z ło w ie k a w obec B oga. W re s z c ie p o d ję te z a s ta ło jeszcze z a g a d n ie n ie in s p ir a c ji relig ijn y ch w filo z o fii c z ło w ie k a .
C zw arta p ła s z c z y z n a s p o jrz e n ia n a c z ło w ie k a p r z e d s ta w ia go w jeg o sam otności. Z w ła sz c z a is to tn e są t u : s p u ś c iz n a m a la r s k a R e m b r a n d ta o raz spuścizna p is a r s k a S p in o zy . C z ło w ie k ja w i się w b o g a c tw ie w ie lu idei u k a z u ją c y c h go w ró ż n y c h a s p e k ta c h , czy to p o d k r e ś la ją c y c h m ądrość czy je g o o saczoność.
Część d r u g a p r e z e n to w a n e j p r a c y o p a tr z o n a z o s ta ła ty t u łe m O ś w ie
cenia (s. 241— 577). A u to r o d d z ie ln ie a n a liz u je p o c z ą tk i, n a s tę p n ie o k re s
rozkw itu i d e k a d e n c ji O ś w ie c e n ia w c a ły m b o g a c tw ie jeg o n o w y c h przem yśleń, p r o p o z y c ji a n tr o p o lo g ic z n y c h i o d n ie s ie ń p rz y s z ło śc io w y c h .
P o u w ag ach o d n o ś n ie do g ra n ic c h ro n o lo g ic z n y c h p r z e d s ta w ia p o czątk i w iek u o ś w ie c e n ia . C z ło w ie k w sw e j p ła s z c z y ź n ie m o r a ln e j r y
s u je się ja k o p e łe n u fn o ś c i w sw ą n a t u r a l n ą n a tu r ę . J e d n a k n a tle ro z w o ju ja w i się ta k ż e b a rd z o w ie le b ra k ó w ja k ie p o s ia d a , z w łaszcza w p ła s z c z y ź n ie s p o łe c z n e j. N ie m n ie j w s z y stk o , ja k z a u w a ż a a u to r , ro z p a tr y w a n e je s t w k a te g o r ia c h ra c jo n a ln y c h . C ało ść m o r a ln e g o o b ra z u c z ło w ie k a z a m y k a ją u w a g i ,na te m a t filo z o fii H u m e , k tó r y z w ra c a z a in te r e s o w a n ie k u e le m e n to m k o n f lik tu m ię d z y p o rz ą d k ie m a r t y f ic ja l- n y m a n a tu r a ln y m w k w e s tia c h m o r a ln y c h .
W p o c z ą tk a c h O ś w ie c e n ia dość m o d n y m e le m e n te m a n tr o p o lo g ii b y ło ro z w a ż a n ie c z ło w ie k a ja k o „ h o m o e c o n o m ic u s” . P o d s ta w ą z ro d z e n ia się ty c h e le m e n tó w a n tr o p o lo g ii b y ł rz w ó j h a n d lu i k o r s a r s tw a , k tó r e u ro s ły do s w o is ty c h m itó w . W e d łu g te o r ii S m i th ’a c z ło w ie k w r a m a c h o k r e ś la n e j c y w iliz a c ji k la s y fik o w a n y je s t w e d łu g p ra c y . W iele u w a g i p o ś w ię c a się w ty m c zasie ta k ż e m o r a ln o ś c i p o ż y tk u i u ż y tk u w p ła s z c z y ź n ie e k o n o m ic z n e j.
O św ie c e n ie , w sw y c h p o c z ą tk a c h , p rz y n o s i k r y t y k ę sp o łe c z n o śc i a o b ro n ę c z ło w ie k a . S ły n n y S w ift p r z e d s ta w ia s a t y r ę w p o s z u k iw a n iu p ra w d y o c z ło w ie k u . R o d z ą się ta k ż e d o ść lic z n e u to p ijn e p ro g r a m y o b ro n y w a r to ś c i h u m a n is ty c z n y c h . W re sz c ie B. S u c h o d o ls k i cało ść u w a g o o k re s ie p o c z ą tk o w y m O ś w ie c e n ia z a m y k a o m ó w ie n ie m u c ie c z k i, szczęścia i p r o t e s tu ja k o te m a tó w ó w czesn eg o m a la r s tw a .
O ś w ie c e n ie w p e łn i sw eg o ro z k w itu to w a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j b o g a c tw o te m a tó w i ró ż n o ro d n o ś c i ic h tr a k to w a n ia . D la s y s te m a ty k i c a ło ś c i m a t e r ia łu a u to r u k a z u je n a jp i e r w c z ło w ie k a ja k o e le m e n t n a t u r y . P o s ia d a on o k re ś lo n e z a s a d y fu n k c jo n o w a n ia jatko p e w ie n z w a r t y m e c h a n iz m . Z n im w ią ż ą się p r a w a t a k b io lo g ic z n e j a k i p s y c h ic z n e. M im o b o g a c tw a e le m e n tó w s k ła d o w y c h tw o r z y o n je d n o ś ć n a tu r y 0 o k re ś la n y m p o rz ą d k u p s y c h o - m o ra ln y m . J e d n y m ze szczeg ó ło w y ch z a g a d n ie ń p o d ję ty c h p rz e z a u to r a je s t ó w c z e sn a k r y t y k a m a te ria liz m u m e c h a n ic y sty c z n e g o . N a s tę p n a g r u p a z a g a d n ie ń w a n a liz ie ro z k w itu O ś w ie c e n ia d o ty c z y r e l a c ji m ię d z y c z ło w ie k ie m a h is to r ią . Z a u w a ż a się w ie le k o n flik tó w n a s ty k u ro z u m i h is to ria , o ra z p o w s ta n ie p ró b n o w eg o s p o jrz e n ia n a d z ie je lu d z k o ś c i. N p. V ico u k a z u je r e la c ję m ię d z y ro z u m e m h is to ry c z n y m a h is to r ią r a c jo n a ln ą . N a to m ia s t B o lin g b ra k e i M o n te s q u ie u r o z u m ie ją h is to r ię ja k o n a u k ę o c z ło w ie k u . W ty m g ąszczu ro d z ą się p y ta n i a czy is tn ie je p e r s p e k ty w a ro z w o ju czy r a c z e j r u in y t e j n a u k i. D la w ie lu w s p o m n ia n y ro z w ó j m o że p o c h o d z ić ty lk o od m a s u c is k a n y c h . D la ś r o d o w is k a n ie m ie c k ie g o c h a r a k te r y s ty c z n a je s t o p o z y c ja w s to s u n k u do d o k tr y n y ro z w o ju . W z a m k n ię c iu t e j te m a ty k i a u to r s ta w ia p y ta n ie d o ty c z ą c e w e w n ę trz n e g o p o w ią z a n ia d r a b in y ro z w o ju 1 ró ż n ic y to ż s a m o śc i, czy w yboiru je d n e g o z ty c h d w ó c h s ta n o w is k w s p o jrz e n iu n a h is to r ię w a n tr o p o lo g ii O św ie c e n ia . Is to tn y m te m a te m O ś w ie c e n ia b y ło ro z w a ż a n ie c z ło w ie k a ja k o s tw o r z e n ia sp o łeczn eg o . D o ch o d z ą c a w ty m o k re s ie do g ło su id e o lo g ia ca - ło ś c io w o śc i s p o ty k a się z k o n c e p c ją szczęścia o ra z m o d e le m c z ło w ie k a św ia to w e g o . W k o n k r e tn y m p r z y p a d k u n p . H e lv e tiu s je s t z w o le n n ik ie m d ą ż e n ia do w s z e c h s tr o n n e j w ie lk o ś c i cz ło w ie k a . D id e ro t z w ra c a z aś u w a g ę n a p e w n e w y k rz y w ie n ia d ro g i w a n tr o p o lo g ii t a k s p o łe c z n e j ja k i n a tu r a lis ty c z n e j. R o u sse a u d o s trz e g a n a to m ia s t sp rz e c z n o śc i w e g z y s te n c ji lu d z k ie j. W p re z e n to w a n y m o k r e s ie m o ż n a z a u w a ż y ć t a k że z w o le n n ik ó w n a m ię tn o ś c i ja k i e g o izm u w s p o jrz e n iu n a c z ło w ie k a. W m a la r s tw ie o b o k sie b ie w y s tę p u ją z w o le n n ic y u ro k ó w ja k ie n ie sie ś w ia t, m e d y ta c ji n a d ż y c ie m czy p e w n e j n ie w o li c z ło w ie k a .
W e ta p ie d e k a d e n c ji O św ie c e n ia B. S u c h o d o ls k i z w ra c a n a jp ie r w uw agę n a c z ło w ie k a w d o ś w ia d c z e n iu r e w o lu c ji. I s to tn y , m ó w ią c b a r dziej p re c y z y jn ie , je s t tu e le m e n t to ż s a m o śc i t a k c z ło w ie k a ja k o j e d nostki ja k i ja k o o b y w a te la . P o u w a g a c h o „ E g a u x ” a u to r o m a w ia jeszcze p r a w a c z ło w ie k a i w sz c z e g ó ln o śc i osoby.
O statnia g r u p a z a g a d n ie ń d o ty c z y a k ty w n o ś c i tw ó r c z e j n a tl e e s e n c ji człow ieka. A k ty w n o ś ć ta u k a z a n a je s t n a j p i e r w w h is to r ii a n a stępnie w sp o łeczn o ści. Z e sz c z eg ó ło w y ch p rz y k ła d ó w z a p re z e n to w a n a jest k o n c e p c ja K a n ta p o d k r e ś la ją c a w y r a ź n ie a k ty w n o ś ć . D o s trz e g a jąc w ielkość c z ło w ie k a i jeg o z n a c z e n ie B. S u c h o d o ls k i z a ry s o w u je jego p ro m e te js k ą w iz ję o ra z p o d k r e ś la w p ły w ty c h te n d e n c ji n a k s z ta łt ów czesnej a n tr o p o lo g ii. C z ło w ie k r o z p a tr y w a n y je s t ta k ż e ja k o s tw ó r ca swego w ła s n e g o ś w ia ta . W re s z c ie D a v id i G o y a w o p in ii a u to r a ukazują t r i u m f i o k r u t n ą p r a w d ę o d e k a d e n c ji szczęścia czło w ie k a w an tro p o lo g ii s c h y łk u O św ie c e n ia .
Całość z a w a rto ś c i tr e ś c io w e j z a m y k a ją r e f le k s j e k o ń c o w e sta n o w ią c e syn tety czn e p o d s u m o w a n ie o p ra c o w a n ia . B. S u c h o d o ls k i w o m a w ia n e j pracy p r e z e n t u je sw o iśc ie p o ję tą su m ę z z a k r e s u a n tr o p o lo g ii filo z o ficznej X V II i X V II I w ie k u . P r z e w ij a s ię w n ie j b a rd z o w ie le n a z w is k w y b itn y ch filo z o fó w , m a la rz y , m y ś lic ie li i n a u k o w c ó w , k tó r z y w s p ó ł tw orzyli cało ść ó w czesn eg o s p o jrz e n ia n a c z ło w ie k a . T a ró ż n o ro d n o ść opinii i o cen z o s ta ła u m ie ję tn ie p o d s u m o w a n a w r e f le k s ja c h k o ń c o wych. C ało ść to k u p ro w a d z e n ia p o sz c z e g ó ln y c h , c z a se m d o ść szcze gółowych, a n a liz d o w o d zi z n a jo m o ś c i p r o b le m a ty k i i dość sw o b o d n e g o poruszania się w m a te r ia le . A u to r o s ta te c z n ie w y łu s k a ł w a ż n ie js z e elem enty sk ła d o w e a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j o m a w ia n e g o o k re s u , co pozwala n a b a r d z ie j o s tr e s p o jrz e n ie u o g ó ln ia ją c e i o c e n ia ją c e n a szc z e gółowe e le m e n ty s ia tk i fa k to g r a f ic z n e j (d zieła p is a n e , r u c h y ek o n o - m iczre, filo z o fic z n e czy re lig ijn e ).
W an a liz ie f a k to r ó w o b ra z u O św ie c e n ia a u to r je d n a k p r e f e r u j e t r w a łe zabytki teg o o k re s u . A n a liz u je d z ie ła filo z o fó w czy o b ra z y m a la rz y . M niej n a to m ia s t u k a z u je p ro c e s y z a c h o d z ą c y c h z m ia n , a k c e p ta c ji, p r z e obrażeń czy k r y ty k . D z ie je O św ie c e n ia c h y b a są o w ie le b a r d z ie j g łę b sze niż p r z e ja w y tr w a ły c h z a b y tk ó w k u lt u r y . G e n e ty c z n o - p e r s p e k ty wiczny c h a r a k t e r te g o o k re s u ro z w o ju m y ś li ja w i się n ie c o sta ty c z n ie . D ynam ika b y ła n ie ty lk o jeg o c e c h ą , lecz b a r d z ie j o d n ie s ie n ie m w k o n tekście ó w czesn eg o ż y c ia i d z ie jó w .
Autor, ja k się w y d a je , dość d o b rz e u k a z a ł z d e rz e n ie k o n c e p c ji i t e n dencji, k tó r y c h n a g ro m a d z e n ie je s t f a k to r e m d y n a m ik i a je d n o c z e ś n ie otw artości te g o o k re s u . S tą d t a k ró ż n o r o d n e s p o jrz e n ia n a t e n sam fak to r d z ie jó w c z ło w ie k a — m o g ły b y ć z a a k c e p to w a n e czy to w f o r m ie k ry ty k i czy p o z y ty w n e g o o d n ie s ie n ia . W b o g a c tw ie ty c h p rą d ó w zbyt je d n o s tro n n ie p o tr a k to w a n a z o sta ła ó w c z e sn a to m is ty c z n a k o n c e p c ja an tro p o lo g ii. Id z ie o c zy w iście o je j p ła s z c z y z n ę filo z o fic z n ą . Z a wężenie je j do o b ra z u ja k i p r e z e n t u je s tu d iu m B. S u c h o d o ls k ie g o je s t niepełnym z a ry s e m , co. o d b ija się n ie k o r z y s tn ie n a cało ści m o ż liw o śc i zrozum ienia in n y c h k ie ru n k ó w .
Spojrzenie n a e le m e n ty r e lig ijn e , z w ła sz c z a p o c h o d z ą c e z r e lig ii ch rz e śc ija ń sk ic h je s t z b y t tr a d y c y jn e . A u to r n ie ro z ró ż n ia m i e d z y „R.e- form acja” . ..K o n tr r e f o r m a c ja ” a „ K a to lic k a r e f o r m ą ” . J e s t to u p r o s z czenie o b ra z u c a łe g o zîaw is'k a w ó w c z e sn e j E u ro p ie , k tó r e sw ó j szczyt znalazło w c z a sa c h M. L u tr a .
b a rd z o m in im a ln ie z o s ta ł d o tk n ię ty . Z a b ra k ło szerszeg o z a ry s o w a n ia jeg o o d d z ia ły w a n ia n a cało ść a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j e u ro p e js k ie j. F a k te m je s t, iż n a d a l d y s p o n u je m y z n ik o m y m i o p ra c o w a n ia m i z teg o z a k re s u .
J a k o e le m e n t p o z y ty w n y z a le ż y o d n o to w a ć c e n n e a z a ra z e m c ie k a w e filo z o fic z n e a n a liz y d z ie ł m a la r s k ic h . T a k ż e z a m ie sz c z o n e r e p r o d u k c je są d o d a tk o w y m e le m e n te m p rz y b liż a ją c y m i u ła tw ia ją c y m le k t u r ę w ie lu fra g m e n tó w .
W d ość b o g a ty c h p rz y p is a c h w y s tę p u je w ie le n ie k o n s e k w e n c ji, b r a k ó w (por. n p . s. 38, 42, 166, 207). Z a m ie sz c z o n y , c e n n y in d e k s n a z w is k je s t n ie k o m p le tn y (por. n p . s. 594, 601). U ła tw ia on z n a c z n ie o rie n ta c j ę w o g ro m n y m g ąszczu n a z w is k p r z e w ija ją c y c h się n a k a r t a c h k sią ż k i. Z d u ż y m u z n a n ie m n a le ż y o d n o to w a ć p o ja w ie n ie się n a r y n k a c h k s ię g a rs k ic h o s ta tn ie j p r a c y p ro f. В. S u c h o d o ls k ie g o . W y d a n ie to je s t ty m c e n n ie js z e , g d y ż u k a z u je się w 'f r a n c u s k im , co u ła t w i a z n a c z n ie s z a n s ę jeg o z a u w a ż e n ia i w y k o r z y s ta n ia w ś ro d o w is k a c h b a d a c z y za c h o d n ic h . A u to r po z a p re z e n to w a n iu w c z e ś n ie j e p o k i R e n e s a n s u u d o s tę p n ia k o le jn y o k re s d z ie jó w a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j, X V II i X V II I w ie k . P u b lik a c ja t a s p o tk a się z p e w n o ś c ią z s z e ro k im u z n a n ie m s p e c ja lis tó w , choć ja k k a ż d e d zieło lu d z k ie p o s ia d a sw e n ie d o s k o n a ło śc i. W y ra ż a ją c w d z ię c z n o ść W y d a w c y , Z a k ła d o w i N a ro d o w e m u im . O sso liń s k ic h o ra z I n s ty tu to w i H is to r ii N a u k i, O ś w ia ty i T e c h n ik i P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k , k tó r e g o s ta r a n ie m p r a c a t a u d o s tę p n io n a z o s ta ła czy te ln ik o m , n a le ż y życzyć je j a u to r o w i d a ls z y c h w y n ik ó w b a d a w c z y c h n a d p o z n a n ie m p rz e s z ło śc i a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j.
A n d r z e j F. D ziu b a
700 la t m y ś li p o ls k ie j. F ilo z o fia i m y ś l sp o łe c zn a X V I I w ie k u . W y
b r a ł. o p ra c o w a ł, w s tę p e m i p rz y p is a m i o p a tr z y ł Z b ig n ie w O g o n o w sk i, część 1, s. 738; część 2, s. 469, W a rs z a w a 1979, P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o N a u k o w e B a d a ją c y te r a ź n ie js z o ś ć i w y b ie g a ją c y m y ś la m i w p rz y s z ło ść n ie m o gą z a p o m n ie ć ty c h , k tó r z y ż y c ie m i w k ła d e m s w e j p r a c y d o p ro w a d z i li n a u k ę do a k tu a ln e g o s ta n u ro z w o ju . W k a ż d y m fa k c ie n a p ła s z c z y ź n ie n a u k o w e j, c h o ć b y n a jb a r d z ie j g e n ia ln y m , tk w i w ie le e le m e n tó w w y p ra c o w a n y c h p rz e z p o p rz e d n ie g e n e r a c je u c z o n y c h , a n ie k ie d y c a łe p o k o le n ia p o p rz e d n ie . Is to tn y m z a d a n ie m je s t w ła ś c iw e w y k o r z y s ta n ie teg o d o ro b k u . O c zy w iście m u s i to b y ć p o p rz e d z o n e g ru n to w n y m i i w ie lo a s p e k to w y m i a n a liz a m i. P ro c e s w ie lo s tr o n n y c h i w ie lo k ie r u n k o w y c h b a d a ń ź ró d e ł i p rz y c z y n s ta n u d z is ie js z e j n a u k i p o zw o li ró w n ie ż o d tw o rz y ć d ro g ę , ja k a p ro w a d z iła do n a jn o w s z y c h p rz e m y ś le ń i o sią gnięć.
W y d a je sie. że ja k o s p e c y fic z n y w y ra z re a liz a c ji sy g n a liz o w a n y c h p o trz e b , n a le ż y o d n o to w a ć p o ja w ie n ie sie m .in. z b io ro w eg o d z ie ła 700 l a t m y ś li p o ls k ie j w y d a w a n e g o p rz e z Z a k ła d H is to r ii P o ls k ie j F ilo z o fii N o w o ż y tn e j (p rz y w s p ó łu d z ia le Z a k ła d u H is to rii P o ls k ie j F ilo z o fii Ś re d n io w ie c z n e j) w r a m a c h I n s ty tu t u F ilo z o fii i S o c jo lo g ii P o ls k ie j
