Ocena wpływu nieprawidłowej masy ciała przed zajściem w ciążę na masę urodzeniową noworodków oraz występowanie powikłań matczynych

(1)

Klinika Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Department of Obstetrics Medical University of Gdansk DARIUSZ LAUTENBACH, KAROLINA KARDASZ, AGNIESZKA ROLNIK, ALEKSANDRA KAŹMIERCZAK,

BLANKA MALCZEWSKA, KRZYSZTOF PREIS

Ocena wpływu nieprawidłowej masy ciała

przed zajściem w ciążę na masę urodzeniową noworodków oraz występowanie powikłań matczynych

Assessment of the impact of the wrong body weight before the conception to the newborns body mass and appearing

of motherly complications

Słowa kluczowe: przedciążowe BMI, wskaźnik masy ciała, nadwaga, otyłość, masa urodzeniowa, poród przedwczesny, makrosomia, niska masa urodzeniowa, cukrzyca ciężarnych, nadciśnienie indukowane ciążą

Key words: prepregnancy BMI, body mass index, overweight, obesity, birth weight, preterm delivery, cesarean delivery, macrosomia, low birth weight, gestational dia- betes mellitus, pregnancy-induced hypertension

WSTĘP

W ostatnich latach z problemem nadwagi i otyłości spotykamy się coraz czę- ściej. Szacuje się, że od 1980 roku liczba osób otyłych na świecie wzrosła dwukrot- nie. Według danych WHO pochodzących z 2014 roku, aż 1,9 miliarda osób doro- słych cierpi z powodu nadwagi, a 600 milionów z powodu otyłości. Oznacza to, że wśród kobiet współcześnie żyjących na świecie 40% ma nadwagę, a 15% otyłość [18].

W Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy, z roku na rok problem nadwagi i otyłości staje się coraz poważniejszy [10, 13, 17]. Ostatnie badania epidemiolo- giczne sugerują, że co druga osoba dorosła w Polsce cierpi z powodu nadwagi lub otyłości. Odsetek ten jest podobny dla dorosłych kobiet, wśród nich 28-29% ma nadwagę, a 19-22% otyłość [7,10]. W Polsce nie prowadzi się statystyk odnośnie częstości występowania nadwagi i otyłości u kobiet w wieku reprodukcyjnym, dla- tego ciężko znaleźć dokładne dane i oszacować skalę tego zjawiska [7].

W celu określenia stopnia otyłości wykorzystywany jest wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index). Jego prawidłowa wartość mieści się w przedziale od 18,5

(2)

do 24,9. Za niedowagę przyjmuje się wartości BMI poniżej 18,5, a za nadwagę większe niż 25,0 ale mniejsze niż 30,0. Wartości BMI od 30,0 wzwyż kwalifikowa- ne są jako otyłość, przy czym BMI w przedziale od 25,0 do 29,9 to otyłość I stopnia, BMI w przedziale 35,0-39,9 to otyłość II stopnia, a BMI powyżej 40 to otyłość III stopnia (czyli otyłość ekstremalna) [12].

Nadwaga i otyłość u ciężarnych stanowią czynnik wpływający niepomyślnie na przebieg ciąży i porodu. Zwiększają ryzyko powikłań położniczych, zarówno matczynych, jak i płodowych [2, 7, 8]. Nadmierna masa ciała i co za tym idzie podwyż- szona wartość wskaźnika BMI przed zajściem w ciążę zwiększa ryzyko rozwinięcia się w trakcie ciąży cukrzycy ciążowej (GDM) oraz nadciśnienia indukowanego ciążą (PIH) [2, 7, 8]. Obserwuje się również częstsze występowanie nieprawidło- wych mas ciała noworodków i wyższe ryzyko niewydolności cieśniowo-szyjkowej czy porodu przedwczesnego [2, 7]. Okazuje się, że u tych kobiet również częściej zachodzi potrzeba ukończenie ciąży cięciem cesarskim [2, 7, 14, 16]. Ze względu na wciąż narastający problem nadwagi i otyłości na świecie postanowiliśmy ukazać go na naszym materiale.

MATERIAŁ I METODA

Wśród pacjentek przebywających na Oddziale Położniczym Kliniki Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w przedziale czasowym od października 2015 roku do marca 2016 roku zostało przeprowadzone anonimowe badanie z uży- ciem autorskiej ankiety. Badanie objęło w sumie 252 pacjentki. Z późniejszej analizy wykluczone zostały pacjentki z ciążami wielopłodowymi oraz pacjentki choru- jące na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, trombofilię, zespół antyfosfolipidowy oraz zespół policystycznych jajników. Ostatecznie do analizy zostały zakwalifikowane 233 pacjentki.

Na jej potrzeby dokonano podziału na 2 grupy; pierwszą, grupę kontrolną, sta- nowiły kobiety o prawidłowym współczynniku BMI sprzed ciąży; drugą, grupę badaną, kobiety o zbyt niskim lub zbyt wysokim wskaźniku BMI sprzed ciąży. Po- łożnice biorące udział w badaniu ankietowym zostały poproszone o udzielenie od- powiedzi na pytanie o wzrost i masę ciała na krótko przed zajściem w ciążę, autorzy pracy na podstawie tych danych, za pomocą wzoru matematycznego BMI=masa ciała(kg)/wzrost^2(m^2), obliczyli dla każdego przypadku wskaźnik BMI i podzieli- li położnice w zależności od otrzymanego wyniku. BMI mieszczące się w przedziale 18,5-24,9 potraktowane zostało jako prawidłowe i wszystkie kobiety z takim wynikiem umieszczono w grupie kontrolnej. W grupie badanej znalazły się kobiety z BMI poniżej 18,5 (niedowaga), z BMI od 25,0 do 29,9 (nadwaga)i z BMI większym lub równym 30,0 (otyłość).

Pacjentki z dwóch grup nie różniły się znacząco wiekiem, kobiety z grupy badanej były nieco starsze od kobiet z grupy kontrolnej (średni wiek w grupie kontrolnej wynosił 30,85+/-4,69 lat, a w grupie badanej 31,31+/-4,51 lat), najstarszymi pa- cjentkami okazały się te z nadwagą (średnia 31,68+/-5,51 lat) i otyłością (średnia 32,00+2/-2,28 lat).

(3)

205 Wszelkie obliczenia na potrzeby pracy wykonano w programie Microsoft Excel i programie PQStat, wykorzystując do obliczenia ilorazu szans test chi-kwadrat, OR/RR (2x2).

GŁÓWNE PROBLEMY PODDANE ANALIZIE

1. Częstość występowania niedowagi, nadwagi i otyłości u kobiet w wieku reprodukcyjnym przebywających na Oddziale Położnictwa Kliniki Położnictwa Gdań- skiego Uniwersytetu Medycznego w okresie od października 2015 roku do marca 2016 roku.

2. Częstość występowania cukrzycy ciężarnych (GDM), nadciśnienia indukowanego ciążą (PIH) u kobiet z grup kontrolnej i badanej.

3. Częstość występowania nieprawidłowej masy urodzeniowej noworodka (poniżej 2500g i powyżej 4000g) u kobiet z grup kontrolnej i badanej.

4. Odsetek porodów przedwczesnych u kobiet z grup kontrolnej i badanej.

5. Odsetek ukończenia ciąży cięciem cesarskim u kobiet z grup kontrolnej i badanej.

WYNIKI

W przeprowadzonym badaniu zostały wykorzystane ankiety 233 pacjentek. Do grupy kontrolnej (pacjentki z wynikiem BMI sprzed ciąży mieszczącym się w granicach normy, to jest 18,5-24,9) przypisano 159 kobiet, co stanowiło 68,24% wszyst- kich kobiet zakwalifikowanych do tego etapu badania. Do grupy badanej (pacjentki z nieprawidłowym, zbyt niskim lub zbyt wysokim, wynikiem przedciążowego BMI) zaliczono pozostałe 74 kobiety (31,76%). Pacjentki z niedowagą, o BMI poniżej 18,5 stanowiły 8,15% (19 badanych), z nadwagą, o BMI w przedziale 25,0-29,9 stanowiły 14,59% (34 badanych), natomiast z otyłością, o BMI powyżej 30,0 sta- nowiły 9,01% (21 badanych).

Tab.I. Odsetek pacjentek z grup kontrolnej i badanej Pacjentki z grupy kon-

trolnej

Liczba pacjentek 159 Udział procentowy 68,24%

Pacjentki z grupy badanej

Tab.II. Podział pacjentek z grupy badanej w zależności od wskaźnik BMI sprzed ciąży

BMI<18,5 BMI:25-29,9 BMI>30

Liczba pacjentek

Udział procentowy

Liczba pacjentek

Udział procentowy

Liczba pacjentek

Udział procentowy

19 8,15% 34 14,59% 21 9,01%

(4)

Wyk.1. Rozkład procentowy BMI pacjentek przed rozpoczęciem ciąży

Jedną z nieprawidłowości poddaną analizie była cukrzyca ciężarnych. Wystąpiła ona u 10,06% (16 pacjentek) z grupy kontrolnej. W grupie badanej w zależności od wyjściowego BMI jej częstość przedstawia się następująco: 0% u kobiet z BMI poniżej 18,5; 8,82% u kobiet z BMI od 18,5 do 24,9 (3 pacjentki); 38,10% u kobiet z BMI powyżej 30,0 (8 pacjentek). W podgrupie kobiet z otyłością stwierdzono 5,5 razy wyższą szansę rozwinięcia się tej choroby niż u kobiet z prawidłową wyjściową masą ciała (OR=5,5; 95% CI=1,98-15,26).

Tab.III. Występowanie cukrzycy ciężarnych (GDM) wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

GDM Pacjentki z grupy

kontrolnej

BMI:

18,5-24,9

BMI<18,5 Liczba pacjentek 0 Udział procentowy 0,00%

BMI:

25-29,9

BMI>30 Liczba pacjentek 8 Udział procentowy 38,10%

(5)

207 Wyk.2. Występowanie cukrzycy ciężarnych wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

Drugą zbadaną nieprawidłowością było nadciśnienie indukowane ciążą. Jego częstość występowania oceniono na 5,03% w grupie kontrolnej (8 położnic). Wśród pacjentek z niedowagą nie stwierdzono żadnego przypadku wystąpienia PIH, natomiast u pacjentek z nadwagą tych przypadków odnotowano 6, co daje wynik 17,65%, a u pacjentek z otyłością 1, co daje wynik 4,76%. W podgrupie kobiet z nadwagą stwierdzono 4,04 razy wyższą szansę rozwinięcia się tej choroby niż u kobiet z prawidłową wyjściową masą ciała (OR=4,04; 95% CI=0,11-7,95).

Tab.IV. Występowanie nadciśnienia indukowanego ciążą (PIH) wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

PIH Pacjentki z grupy

kontrolnej 18,5-24,9 Liczba pacjentek 8 Udział procentowy 5,03%

<18,5 Liczba pacjentek 0 Udział procentowy 0,00%

25-29,9 Liczba pacjentek 6 Udział procentowy 17,65%

>30 Liczba pacjentek 1 Udział procentowy 4,76%

(6)

Wyk. 3. Występowanie nadciśnienia indukowanego ciążą wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

W badaniu porównano także masy urodzeniowe noworodków. Średnia masa noworodka wyniosła 3446,82kg+/-539,42kg (2907,40-3986,25kg), w grupie kontrolnej: 3442,50kg+/-540,89kg (2901,61-3983,39kg), w grupie badanej z niedowagą:

3271,42kg +/-614,12kg (2657,30-3885,54kg), w grupie badanej z nadwagą:

3463,82kg+/-553,60kg (2910,23-4017,42kg), w grupie badanej z otyłością:

3610,71kg+/-512,09kg (3098,62 -4122,81kg).

Tab.V. Średnie masy ciała noworodków w zależności od przedciążowego BMI ich matek

Uwagę badaczy zwróciła częstość występowania nieprawidłowych mas urodzeniowych noworodka. Rozpatrzono dwie kwestie, gdy masa ciała noworodka była za niska, to znaczy poniżej 2500g, i gdy była za wysoka, to znaczy powyżej 4000g.

Zbyt małą masę ciała noworodka zanotowano u 3,14% matek z grupy kontrolnej (5 kobiet), w tej grupie pacjentek zbyt dużą masę ciała noworodka zaobserwowano częściej, bo u 13,21% matek (21 kobiet). Dwie położnice z grupy badanej, mającej niedowagę, urodziły dzieci o nieprawidłowych masach ciała, jedna o zbyt niskiej a

BMI Średnia m.c. noworodka Pacjentki z grupy kontrolnej BMI: 18,5-24,9 3442,50kg+/-540,89kg

BMI<18,5 3271,42kg+/-614,12kg BMI: 25-29,9 3463,82kg+/-553,60kg BMI>30 3610,71kg+/-512,09kg

(7)

209 druga o zbyt wysokiej (5,26% kobiet o BMI<18,5 w obu przypadkach). Z kolei położnice z nadwagą, które urodziły dzieci o masie ciała poniżej 2500g stanowiły 2,94% (1 kobieta), a te których dzieci po porodzie ważyły powyżej 4000g stanowiły 14,71% (5 kobiet). Położnice z otyłością nie urodziły dziecka poniżej 2500g, natomiast 19,05% z nich (4 kobiety) urodziły je o zbyt dużej masie ciała.

Tab.VI. Występowanie nieprawidłowej masy ciała noworodków wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

Wyk. 4. Występowanie nieprawidłowej masy ciała noworodków wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

W badaniu porównano również odsetek porodów przedwczesnych w stosun- ku do grupy kontrolnej i do grupy badanej. W grupie kontrolnej do porodu przedwczesnego doszło w 14 przypadkach (8,81%). Poród przedwczesny był zdecydowa-

<2500g >4000g Pacjentki z grupy

kontrolnej

BMI:

18,5-24,9

Liczba pacjentek 5 21 Udział procentowy 3,14% 13,21%

BMI<18,5 Liczba pacjentek 1 1 Udział procentowy 5,26% 5,26%

BMI:

25-29,9

Liczba pacjentek 1 5 Udział procentowy 2,94% 14,71%

BMI>30 Liczba pacjentek 0 4 Udział procentowy 0,00% 19,05%

(8)

nie częściej obserwowany u pacjentek z BMI poniżej 18,5; 26,32% z nich (5 położ- nic) urodziła przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży. W tej podgrupie kobiet stwierdzono 3,7 razy wyższą szansę rozwinięcia się tego powikłania niż u kobiet z prawi- dłową wyjściową masą ciała (OR=3,7; 95% CI=1,16-11,79). Wśród pacjentek w BMI mieszczącym się w granicach 25,0-29,9 poród przedwczesny wystąpił u 11,76% (4 położnice), a wśród tych z BMI powyżej 30,0 u 9,52% (2 położnice).

Tab.VII. Odsetek porodów przedwczesnych wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

Poród przedwczesny Pacjentki z grupy

kontrolnej

BMI:

18,5-24,9

Liczba pacjentek 14

Udział procentowy 8,81%

BMI:

25-29,9

Liczba pacjentek 4

Udział procentowy 11,76%

Wyk.5. Odsetek porodów przedwczesnych wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

Na potrzeby badania policzona została także częstość wykonywania cięć cesarskich w odniesieniu do obu grup. W grupie kontrolnej ich odsetek wyniósł 30,82%

(49 przypadków). W grupie badanej wyniki przedstawiają się następująco: 10,53%

(2 pacjentki) - niedowaga; 20,59% (7 pacjentek) - nadwaga i 28,57% (6 pacjentek) - otyłość.

(9)

211 Tab.VIII. Odsetek cięć cesarskich wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

Wyk.6. Odsetek cięć cesarskich wśród pacjentek z grup kontrolnej i badanej

DYSKUSJA

W ostatnich latach nadwaga i otyłość stają się coraz częstszym i coraz poważ- niejszym zagrożeniem dla ludzi w krajach rozwiniętych. Według szacunkowych danych na terenie Polski 50% kobiet dotkniętych jest tym problemem, z czego 28- 29% boryka się z nadwagą, a 19-22% z otyłością [7,10]. Wśród kobiet z naszej grupy badanych, 23,6% miała nieprawidłowo wysoki (powyżej 25,0) wskaźnik BMI, z czego u 14,59% BMI mieściło się w przedziale 25,0-29,9, a u 9,01% prze- kraczało wartość 30,0. W innym polskim badaniu, dla przykładu, odsetek kobiet z

Cesarskie cięcie Pacjentki z grupy

kontrolnej

BMI:

18,5-24,9

BMI:

25-29,9

(10)

nadwagą i otyłością okazał się znacznie wyższy, kolejno 59% dla BMI>25,0, 34,78% dla BMI:24,9-30,0 i 29,35% dla BMI>30,0 [2]. Powyższe różnice w roz- dziale procentowym mogą wynikać chociażby z odmienności w prowadzonym stylu życia u kobiet zamieszkujących województwa pomorskie i łódzkie lub z kilkuletniej różnicy między przeprowadzonymi badaniami. Z tego powodu zaleca się przepro- wadzenie dokładnych badań w celu uzyskania wiarygodnych danych dotyczących częstości występowania nadwagi i otyłości u kobiet w wieku reprodukcyjnym na terenie Polski.

Od dawna nadwaga i otyłość uważane są za czynniki mogące niekorzystnie wpływać na przebieg ciąży i porodu oraz stan okołourodzeniowy noworodków [2, 7, 8]. W badaniu porównano częstość występowania powikłań położniczych, takich jak GDM, PIH, poród przedwczesny, w zależności od wyjściowej wartości wskaźnika BMI. Podobnego zestawienia dokonano dla nieprawidłowych mas ciała noworodka (poniżej 2500g i powyżej 4000g). Analogicznie obliczono dla każdej z grup odsetek cięć cesarskich.

Jednym z powikłań matczynych, szeroko opisywanych w piśmiennictwie, jest cukrzyca ciężarnych (GDM). Wśród pacjentek z grupy kontrolnej wystąpiła ona u 10,06%. W grupie badanej, u pacjentek z nadwagą zaobserwowano ją u 8,82%, a u pacjentek z otyłością u 38,10%. Upraszczając, powikłanie to wystąpiło u co piątej pacjentki z BMI powyżej 25,0. W naszym badaniu istotny statystycznie okazał się tylko związek między otyłością a GDM, szansa rozwinięcia się tej choroby w tej grupie ciężarnych jest 5,5 razy większa niż w grupie kontrolnej ciężarnych z prawi- dłowym wskaźnikiem BMI. W innych publikacjach również podkreśla się wpływ nadwagi i otyłości na częstsze występowanie cukrzycy ciężarnych. Dla przykładu Heude i wsp. piszą o jej występowaniu u 11% kobiet z nadwagą i u 19% kobiet z otyłością (dla porównania- 3% kobiet z prawidłową masą ciała), wskazując na 2,43 razy większą szansę rozwinięcia się tej choroby u ciężarnych z nadwagą i 4,07 razy większą szansę u ciężarnych z otyłością w porównaniu do ciężarnych z prawidłową masą ciała [9]. Z kolei Heddderson i wsp. podają nieco inne dane, 2,44 razy większe prawdopodobieństwo zachorowania dla ciężarnych z BMI w przedziale 25,0-29,9 i 3,89 razy dla ciężarnych z BMI powyżej 30,0. [8] Shin i Song natomiast dla ciężarnych z BMI powyżej 30,0 podają wartość 2,78 [15].

Wśród powikłań matczynych ważne miejsce zajmuje nadciśnienie indukowane ciążą (PIH). Zaburzenia biochemiczne i zmiany metaboliczne związane z otyłością mogą prowadzić do uszkodzeń śródbłonka naczyń, pogłębianych przez kompensa- cyjne rozszerzenie naczyń, i w konsekwencji prowadzić do rozwoju nadciśnienia tętniczego. W naszym badaniu wśród pacjentek z grupy kontrolnej PIH rozpoznano u 5,03% kobiet. W grupie badanej u kobiet z nadwagą PIH stwierdzono w 17,65%

przypadków, był to zdecydowanie najwyższy odsetek, biorąc pod uwagę wszystkie grupy badanych kobiet, i jako jedyny wykazał istotność statystyczną, w tej podgrupie szansa rozwinięcia się choroby była 4,04 razy większa niż w grupie kontrolnej.

W grupie badanej u kobiet z otyłością PIH stwierdzono tylko w 4,76% przypadków.

W licznych publikacjach poruszany jest problem związku między wskaźnikiem BMI a częstością występowania nadciśnienia indukowanego ciążą [2, 9]. Najczęściej spotyka się publikacje, których wyniki świadczą o tym, że PIH najrzadziej występu-

(11)

213 je u kobiet z prawidłową masą ciała, częściej u kobiet z nadwagą, a najczęściej u kobiet otyłych [9]. W jednej z tych prac, w grupie kobiet z prawidłową masą ciała PIH wystąpił u 2%, w grupie kobiet z nadwagą u 4%, a w grupie kobiet z otyłością u 11%. Dodatkowo autorzy pracy obliczyli szansę wystąpienia powyższego powikła- nia i okazuje się, że w grupie z nadwagą jest ona 1,95 razy większa, a w grupie z otyłością 6 razy większa niż w grupie z prawidłową masą ciała. [9]

W drugiej pracy wyniki przedstawiają się podobnie; 2,1 dla grupy z BMI w przedziale 25,0 -29,9 i 7,0 razy dla grupy z BMI powyżej 30,0 [24]. W innym badaniu z kolei wykazano związek między wskaźnikiem BMI a średnią wartością ciśnienia tętniczego, pacjentki o prawidłowej masie ciała: 124,2/81,7mmHg, pacjentki z nad- wagą: 128,6/85,2mmHg i pacjentki z otyłością: 140/90,8mmHg [2].

W części piśmiennictwa spotkamy się z opinią, że wynik przedciążowego BMI jest dobrym predykatorem masy urodzeniowej noworodka [7]. W naszym badaniu także udało się wykazać zależność między wskaźnikiem BMI a średnią masą ciała noworodka. U ciężarnych z niedowagą (BMI<18,5) wynosiła ona 3271,42kg, u ciężarnych z prawidłową masą ciała (BMI:18,5-24,9): 3442,50kg, u ciężarnych z nadwagą (BMI: 25,0-29,9): 3463,82kg, a u ciężarnych z otyłością (BMI>30,0):

3610,71kg.

W badaniu porównano również częstość występowania nieprawidłowych (za wysokich) urodzeniowych mas ciała noworodków w zależności od przynależności do poszczególnych grup (kontrolnej i badanej). Za nieprawidłową (zbyt wysoką) uznaliśmy masę ciała noworodka przekraczającą 4000g. Inni autorzy za kryterium przyjmują 4300g, a jeszcze inni 4500g [3,7]. Spośród naszych pacjentek 13,21% z prawidłową masą ciała, 14,71% z nadwagą i 19,01% z otyłością urodziło zbyt duże dzieci. Nie stwierdziliśmy istotnych różnic statystycznych pomiędzy tymi grupami kobiet, co potwierdza obserwacje części autorów, którzy uważają, że jeśli u kobiet z nadwagą lub otyłością poza nadmierną masą ciała nie stwierdza się innych niepra- widłowości, noworodki nie należą do grupy podwyższonego ryzyka [2,19]. Inni autorzy przekonują jednak, że występuje istotny statystycznie związek między nie- prawidłowo wysokim wynikiem przedciążowego BMI a odsetkiem noworodków z makrosomią. Alberico i wsp. stwierdzili 15,7 procentowy odsetek noworodków z makrosomią u kobiet z BMI powyżej 30,0; a Gaudet i wsp. wykazali, że już przy BMI powyżej 25,0 szansa wystąpienia makrosomii u noworodka jest 2 razy większa niż u kobiet z prawidłową masą ciała [1,5].

W przeprowadzonym przez nas badaniu poddano analizie również częstość wy- stępowania porodów przedwczesnych. Za porody przedwczesne uznaliśmy te, które odbyły się jeszcze przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży. I tak zaobserwowano je u 8,81% kobiet z prawidłową masą ciała, 11,76% kobiet z nadwagą i 9,52% kobiet z otyłością. W tym przypadku nie zaobserwowano różnic istotnych statystycznie, chociaż można znaleźć w literaturze wiele publikacji, w których taką zależność udało się odnotować. Jedni autorzy przekonują, że grupa kobiet z otyłością jest bardziej narażona na wystąpienie porodu przedwczesnego (przed 32 tygodniem ciąży)

(12)

niż grupa kobiet z prawidłową masą ciała [11]. Drudzy wykazują wyższy odsetek porodów przedwczesnych u kobiet zarówno z nadwagą jak i otyłością, podkreślając, że w tych grupach badanych szczególnie często występują ekstremalnie przedwczesne porody (22-27 tydzień ciąży) [4].

Co ciekawe w naszym badaniu najwyższy odsetek porodów przedwczesnych wystąpił w grupie kobiet z niedowagą (BMI poniżej 18,5) i wynosił 26,2%. Wyka- zano, że kobiety z tej podgrupy są 3,7 razy bardziej narażone na wystąpienia tego powikłania niż kobiety z grupy kontrolnej. Girsen i wsp. doszli do podobnych wnio- sków, ponadto w grupie kobiet z niedowagą zaobserwowali następującą prawidło- wość: im niższe BMI, tym wyższy odsetek porodów przedwczesnych i wyższa szansa na ich wystąpienie (kolejno 7,8% dla najwyższych wyników BMI z tej podgrupy;

9,0% dla średnich i 10,2% dla najniższych oraz analogicznie 1,22; 1,41; 1,61) [6].

Analizując częstość występowania cięć cesarskich u ciężarnych z nadwagą i otyłością, nie udało się uzyskać w tym względzie istotności statystycznej. Części autorom udało się jednak udowodnić istnienie silnego związku między odsetkiem cięć cesarskich a otyłością [14,16]. Co niektórzy nawet poszli o krok dalej i wykazali, że im wyższy wynik BMI w tej grupie ciężarnych, tym wyższy odsetek cięć cesarskich (20.7% dla ciężarnych z prawidłową masą ciała, 33.8% z otyłością i 47.4%

z otyłością ekstremalną) [14].

WNIOSKI

1. Spośród 233 pacjentek Oddziału Położniczego Kliniki Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego 74 kobiety (31,76%) miały nieprawidłową masę ciała przed zajściem w ciążę, z czego nadwagę stwierdzono u 34 z nich (14,59%) a otyłość u 21 (9,01%).

2. U ciężarnych z nadwagą lub otyłością stwierdzono wyższy odsetek powikłań matczynych, w postaci cukrzycy ciężarnych i nadciśnienia indukowanego ciążą, niż u ciężarnych z prawidłową masą ciała.

3. Wykazano, że pacjentki z podwyższonym wskaźnikiem BMI, częściej niż kobiety z prawidłowym, rodziły noworodki hipertroficzne (powyżej 4000g). Stwier- dzono także dodatnią korelację między wskaźnikiem BMI a średnią masą uro- dzeniową noworodka.

4. Dowiedziono, że pacjentki z obniżonym wskaźnikiem BMI są bardziej narażone na wystąpienie porodu przedwczesnego niż kobiety o prawidłowej lub nadmier- nej masie ciała.

PIŚMIENNICTWO

1. Alberico S i wsp.: The role of gestational diabetes, pre-pregnancy body mass index and gestational weight gain on the risk of newborn macrosomia: results from a prospective multicentre study, BMC Pregnancy Childbirth. 2014 Jan 15, 14:23.

(13)

215 2. Berner-Trąbska M. i wsp.: Wpływ nadwagi lub otyłości u ciężarnych na przebieg ciąży i okresu okołoporodowego z uwzględnieniem stanu urodzeniowego noworodka w oparciu o materiał kliniczny, Ginekol Pol. 2009, 80, 845-850.

3. Cedergren M: Maternal morbid obesity and the risk of adverse pregnancy outcome, Obstet Gynecol. 2004 Feb, 103(2):219-24.

4. Cnattingius S i wsp.: Maternal obesity and risk of preterm delivery, JAMA. 2013 Jun 12, 309(22):2362-70.

5. Gaudet L i wsp.: Maternal obesity and occurrence of fetal macrosomia: a systematic review and meta-analysis, Biomed Res Int. 2014, 2014:640291.

6. Girsen A i wsp.: Women's prepregnancy underweight as a risk factor for preterm birth: a retrospective study, BJOG. 2016 Nov, 123(12):2001-2007.

7. Gutaj Pi wsp.: Matczyny BMI oraz przyrost masy ciała w ciąży i ich wpływ na wyniki położnicze u kobiet z cukrzycą ciążową, Ginekol Pol. 2011, 82, 827-833.

8. Hedderson M i wsp.: Body mass index and weight gain prior to pregnancy and risk of gestational diabetes mellitus, Am J Obstet Gynecol. 2008, 198, 409.e1- 409.e7.

9. Heude B i wsp.: Pre-pregnancy body mass index and weight gain during pregnancy: relations with gestational diabetes and hypertension, and birth outcomes, Matern Child Health J. 2012 Feb, 16(2):355-63.

10. Jarosz M, Rychlik E.: Overweight and obesity amo]ng adults in Poland, 1983- 2005, Adv Med Sci. 2008, 53, 158- 166.

11. Kanadys W i wsp.: Maternal pre-pregnancy obesity and the risk of preterm birth:

a systematic overview of cohort studies with meta-analysis Ginekol Pol. 2012 Apr, 83(4):270-9

12. Pi-Sunyer F.: Obesity: criteria and classification, Proc Nutr Soc. 2000, 59, 505- 509.

13. Rywik S i wsp.: Częstość występowania nadwagi i otyłości w wybranych popu- lacjach Polski. POL-MONICA-Bis Projekt, Med Metab. 2003, 7, 8-15.

14. Sheiner E i wsp.: Maternal obesity as an independent risk factor for caesarean delivery, Paediatr Perinat Epidemiol. 2004, 18, 196-201.

15. Shin D, Song W: Prepregnancy body mass index is an independent risk factor for gestational hypertension, gestational diabetes, preterm labor, and small- and large-for-gestational-age infants, J Matern Fetal Neonatal Med. 2015, 28(14):1679-86.

16. Weiss J i wsp.: Obesity, obstetric complications and cesarean delivery rate- a population-based screening study, Am J Obstet Gynecol. 2004, 190, 1091-1097.

17. WHO MONICA Project: MONICA Manual. Revised edition, Geneva, World Health Organization, Cardiovascular Disease Unit, 1990.

(14)

18. World Health Organisation. Global database on body mass index. 2014.

19. Zdziennicki A: Nadwaga i otyłość jako czynnik zagrożenia w perinatologii, Ginekol Pol. 2001, 72, 1194-1197.

STRESZCZENIE

Celem pracy była analiza przedciążowego BMI pacjentek Kliniki Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz jego wpływu na masę urodzeniową noworodków, częstość występowania porodów przedwczesnych, cięć cesarskich, cukrzycy ciężarnych oraz nadciśnienia indukowanego ciążą. Badaniem ankietowym objęto 233 pacjentki. BMI<18,5 stwierdzono u 8,15% respondentek, nadwagę u 14,59%, a otyłość u 9,01%. Wykazano związek między otyłością przed ciążą (BMI>30 kg/m²⁾, a występowaniem cukrzycy ciężarnych (OR=5,5; 95% CI=1,98- 15,26). U kobiet z nadwagą (BMI 25,0-29,9 30 kg/m²) częściej obserwowano nadci- śnienie indukowane ciążą (OR=4,04; 95% CI=0,11-7,95). Z kolei BMI <18,5 30 kg/m² wiązało się z większym ryzykiem wstąpienia porodu przedwczesnego (OR=3,7; 95% CI=1,16-11,79).

ABSTRACT

The aim of the study was to analyze prepregnancy BMI of patients of Obstetric Clinic of Medical University of Gdansk and its impact on the newborns body mass, cesarean and preterm delivery, gestational diabetes mellitus and pregnancy-induced hypertension. 233 patients were enrolled in the questionnaire survey. There was 74 respondents (31.76%) with abnormal BMI before pregnancy. We estimated associa- tions between obesity before pregnancy (BMI>30 kg / m²) and gestational diabetes frequency (OR = 5.5, 95% CI = 1.98-15.26). Prepregnancy overweight (BMI 25.0- 29.9 30 kg / m²) was associated with decreased risk of gestational hypertension (OR

= 4.04; 95% CI = 0.11-7.95). BMI <18.5 kg / m² was associated with a higher risk of premature labor (OR = 3.7, 95% CI = 1.16-11.79).

Artykuł zawiera 26727 znaków ze spacjami + grafika