Nowy sposób centrowania teodolitu w warunkach dużej prędkości powietrza w wyrobiskach górniczych

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ________________________1969

S e r i a : GÓRNICTWO z . 37 Nr k o l . 246

TADEUSZ DZIURA, ANTONI KOT

NOWY SPOSÓB CENTROWANIA TEODOLITU W WARUNKACH DUŻEJ PRĘDKOŚCI POWIETRZA W WYROBISKACH GÓRNICZYCH

S t r e s z c z e n i e . W a r t y k u l e podano o p i s i a n a l i z ę d o k ł a d n o ś c i p om ia r u k o p a l n i a ­ nych oiągów p ol lg o n ow yo h z z a s t o s o w a ­ niem p r z y r z ą d u zwanego pi onown i ki em c e n t r y c z n y m . Spos ób po m ia r u j e s t mody- f i k a o j ą a u t o m a t y c z n e g o c e n t r o w a n i a t e o d o l i t u p r z y s t o s o w a n y do s p e c y f i o z - nych warunków w w y r o b i s k a c h g ó r n i c z y o h . Wskazano c e l o w o ś ć s z e r o k i e g o z a s t o s o ­ wa ni a t e g o s p o s o b u po mi ar u z uwagi na z n a c z n e p o d n i e s i e n i e d o k ł a d n o ś o i wyni ­ ków, p o t w i e r d z o n y c h s z e r e g i e m p r z y k ł a ­ dów z p r a k t y k i g e o d e z y j n e j .

1 . Wstęp

P r a c a [ 1 ] w y k a z a ł a , że d z i a ł a n i e p r ą d u p o w i e t r z a , o odpowi ed­

n i o d u ż e j p r f d k o ś o i , na p i o n meohaniozny s z nu ro wy , j e s t s t o ­ sunkowo d u ż e . W i e l k o ś c i b ł ę d u o e n t r o w a n i a , p o w s t a ł e g o pod wpły­

wem d z i a ł a n i a p r ą d u p o w i e t r z a , p r z e k r a o z a j ą z n a c z n i e w a r t o ś c i d o p u s z o z a l n e , podane w normach t e c h n i c z n y c h . Bł ąd c e n t r o w a n i a w s p o s ó b z a s a d n i o z y wpływa na b ł ą d p o mi ar u k ą t a , a co za tym i d z i e , na d o k ł a d n o ś ć w y z n a c z e n i a w s p ó ł r z ę d n y o h punktów p o l i ­ gonowych. B ł ą d p o m ia r u d ł u g o ś o i spowodowany d z i a ł a n i e m p r ą d u p o w i e t r z a , na s k u t e k s p e c y f i c z n e g o c h a r a k t e r u k o p a l n i a n y c h o i ą - gów p o l i g o n o w y c h ( p r z e wa g a kątów o w a r t o ś c i o k o ł o 1 8 0 ° ) , j e s t

n i e d u ż y . W y s t ę p u j e on w z a s a d z i e p r z y z m i a n i e k i e r u n k u wyro­

b i s k ,

Z uwagi na p o w y ż s z e , w w y r o b i s k a o h g ó r n i o z y o h , w k t ó r y c h p r ę d k o ś ć p o w i e t r z a j e s t stosunkowo d uża ( powyżej 1 , 5 m / s e k . ) , n a l e ż a ł o b y p r z e j ś ć n a . p o m i a r k o p a l n i a n y c h ciągów p o l i g o n o w y c h p r z y u ż y c i u k i l k u s t a t y w ó w , z c e n t r o w a n i e m i c h za pomooą p l o ­ nu o p t y c z n e g o . Metody t e j n i e można j e d n a k s t o s o w a ć b e z z a ­ s t r z e ż e ń w war unkaoh d oł owyo h, gdyż p u nk t y p o l i go no w e p i e r w s z e ­

go i d r u g i e g o r z ę d u s t a b i l i z u j e s i ę w s t r o p i e w y r o b i s k g ó r n i - ozyoh ( b a r d z o r z a d k o w s p ą g u ) , n i e j e d n o k r o t n i e w spos ób u n i e ­ m o ż l i w i a j ą c y b e z p o ś r e d n i e o e l o w a n i e na p u nk t p ol ig on owy l u n e t ­ k ą p l o n u o p t y o z n e g o .

Te t r u d n o ś o i d o p r o w a d z i ł y do p o w s t a n i a nowej metody pom ia r u k o p a l n i a n y o h ciągów p o l l g o n o w y o h , p o ś r e d n i e j pomiędzy metodą z a utomatycznym c e n t r o w a n i e m p r z y pomocy p i o n u o p t y o z n e g o , a met odą z a utomatycznym o e n tr o w a n i e m p r z y pomocy p i o n u mecha- n i o z n e g o .

Nowy spo só b p o m ia r u ciągów p o l l go n ow y oh w k o p a l n i , a w s z c z e ­ g ó l n o ś c i o e n t r o w a n i e s p o d a r e k t e o d o l i t u i s y g n a ł ó w , wymaga u ż y - o i a p r z y r z ą d u nazwanego p i on o wn i ki em c e n t r y c z n y m pomysłu mgr i n ż . T a d e u s z a DZIURY.

174___________ T a d e u s z D z i u r a , A n t o n i Kot

2 . P l o n o w n l k o e n t r j o z n y

P i o n o w n i k o e n t r y c z n y j e s t p r z y r z ą d e m służąoym do s y g n a l i z o w a ­ n i a o s i p i o n o we j p r z e c h o d z ą c e j p r z e z p un k t p o l i g o n o w y .

1 3 = »

i

R y s . 1. P i o n o w n i k o e n t r y c z n y . S k a l a 1: 2

Nowy s p o s ó b c e n t r o w a n i a t e o d o l i t u « . 175 S k ł a d a s i ę z n a s t ę p u j ą c y c h o z ę ś o i ( z o b . r y s . 1 ) :

- p i e r ś c i e n i a ze s z k ł e m matowym, na k t ór ym z a z n a c z o n e s ą o z a r - nym k o l o r e m w s p ó ł ś ro d k o we k o ł a ( 1 ) ,

- t u l e j k i z uchwytem na żarówkę 1 , 5 V ( 2 ) ,

- t u l e j k i d l a u m i e s z c z e n i a ogniwa s u ch e g o o n a p i ę o i u 1,5V ( 3 ) , - ś r u b y do zamooowania s z n u r k a 1 w ł ą c z e n i a o ś w i e t l e n i a ma-

t ó w k i ( 4 ) ,

- w y k ł a d z i n y i z o l u j ą o e j C5 ) .

P i o n o w n i k c e n t r y c z n y z a w i e s z a n y j e s t na p u n k t a c h p o l i g o n o - wyoh s t a b i l i z o w a n y c h w dowolny s p o s ób w s t r o p i e w y r o b i s k g ó r ­ n i c z y c h . O d l e g ł o ś ó p i o n o w n l k a od p u n k t u p o l i g o no w eg o ( d ł u g o ś ć s z n u r k a ) może byó r e g u l o w a n a z a l e ż n i e od w y s o k o ś c i w y r o b i s k a i p r ę d k o ś o i p o w i e t r z a . Dobre o ś w i e t l e n i e matówki - s y g n a ł u ś w i a t ł e m wewnętrznym p i o n o w n l k a p o zwa l a na c e n t r o w a n i e s p o d a r ­ k i pionem o p t y c z n y m , b e z k o n i e c z n o ś c i u ż y c i a dodatkowego ź r ó d ­ ł a ś w i a t ł a .

3 . Wpływ p r ą d u p o w i e t r z a na w y c h y l e n i e p i o n o w n l k a c e n t r y o z n e g o P i o n o w n i k o e n t r y o z n y z a w i e s z a s i ę t u ż p r z y s t r o p i e w y r o b i s k a

na b a r d z o k r ó t k i m s z n u r k u . To p o w o d u j e , że n i e możemy s k o r z y ­ s t a ć ze z nanych d o t y o h o z a s wzo­

rów d l a o b l i o z e n i a w y c h y l e n i a , p o w s t a ł e g o na s k u t e k d z i a ł a n i a p r ą d u p o w i e t r z a . J e d n a k ż e i w tym p r z y p a d k u musimy u o i e o s i ę do p r z e c i ę t n y c h warunków i z a ­ ł o ż e ń u p r a s z o z a j ą c y o h .

Zakładamy r o z k ł a d p r ę d k o ś c i wz dł uż p i on o w n l k a j a k na r y s . 2.

P r z y t a k i m r o z k ł a d z i e p r ę d ­ ko ść p o w i e t r z a p r z y p u n k o i e po­

ligonowym j e s t równa z e r u , z a ś p r z y matówoe p io n own l ka o s i ą g a w a r t o ś ó maksymalną, j e d n a k co n a j m n i e j 2 - k r o t n i e m n i e j s z ą od p r ę d k o ś o i p o w i e t r z a w ś r o d k u p r z e k r o j u w y r o b i s k a .

H y s . 2 . Wykres p r ę d k o ś c i p o w i e t r z a wz dł uż p i o n o w -

n i k a c e n t r y o z n e g o

Krzywą p r ę d k o ś c i Bożeny o k r e ś l i ć wzorem:

176_____________________________________ T a d e u s z D z i u r a , A n t o n i Kot

v ( 1 )

g d z i e :

y - p r ę d k o ś ć p o w i e t r z a w dowolnym p u n k c i e p i o n o w n i k a , v Q - p r ę d k o ś ć p o w i e t r z a p r z y matówce,

1 - o d l e g ł o ś ć od p u n k t u p o l ig on o we go do dowolnego p u n k t u , 1 Q - o d l e g ł o ś ć od p u n k t u p o l ig on o we go do matówki p i o n o w -

E l e m e n t a r n ą w a r t o ś ć o p o r u a e ro d y n a m i c z n e g o d P , p r z y p a d a j ą c ą na e l e m e n t a r n ą p o w i e r z c h n i ę p r z e k r o j u pionowego d S, można p r z e d s t a w i ć wzorem:

g d z i e :

¿ i - g ę s t o ś ć p o w i e t r z a ,

y - p r ę d k o ś ć p o w i e t r z a d z i a ł a j ą o e g o na p o w i e r z o h n i ę d S , C - w s p ó ł c z y n n i k a ero dy n a mi o zn y

S t ą d w a r t o ś ć o po r u a e r o d y n a m i c z n e g o s t a w i a n e g o p r z e z s z n u r e k : n i k a .

dP - c a s ( 2 )

o

( 3 )

g d z i e :

Cg - w s p ć ł o z y n n i k a e ro d y n a mi o z n y s z n u r k a , d - ś r e d n i c a s z n u r k a

P o n i ew aż w a r t o ś ć Pg w s t o s u n k u do i n n y o h s i ł op or u a e r o d y n a ­ m ic zneg o j e s t k i l k a d z i e s i ą t r a z y m n i e j s z a , j e j d z i a ł a n i e w d a l ­

s z y c h o b l i c z e n i a o h pomij amy.

Nowy s p os ób c e n t r o w a n i a t e o d o l i t u , .

171

Wa rt o ść o p o r u a e r o d y n a m i c z n e g o d l a p i on o w n l k a p r z y z a ł o ż e n i u s t a ł e j j e g o ś r e d n i c y b :

P = i

/

1 2 1

o (a v 0 y ~

r, O

C ---2

V h

d l

Po s c a ł k o w a n i u :

2 1 o - h 4 U

J e a t t o w a r t o ś ć wypadkowa w s z y s t k i o h e l e m e n t a r n y c h o k ł a d o ­ wych a i ł n a p o r u p o w i e t r z a . Pu n k t p r z y ł o ż e n i a wypadkowej t y c h a i ł z a l e ż n y od w i e l k o ś c i 1 0 i h p r z e m i e s z c z a ć a i ę b ę ­ d z i e w g r a n i c a c h w a r t o ś c i j hfiy h od matówki p i o n o w n l k a . Dla d a l s z y c h o b l i o z e ń z a k ł a d a m y , że p unkt z a c z e p i e n i a s i ł y P l e ż y w o d l e g ł o ś c i h od matówki p i o n o w n l k a o r a z , że ś r o d e k masy p i o n o w n l k a l e ż y w tym samym p u n k c i e .

Schemat s i ł d z i a ł a j ą c y c h na p l on o w ni k p r z e d s t a w i a r y s . 3 . Z warunku momentów:

W i 3 JŁ J

Ry s . 3 . S i ł y d z i a ­ ł a j ą c e na p i o n o w -

n i k c e n t r y c z n y

a l e :

s t ą d :

f . mg = P f l 0 - ify h )

T

L o ' 1 2 h

f = C

P - P —Ii 1 " ' mg

<«v2 . S (2 1 0 - h )

"K mg ^{( 5 )}

178 T a d e u s z D z i u r a , A n t o n i Kot P r z y j m u j ą c J e d n o s t k i j a k n i ż e j , aby o t r z y m a ć w y c h y l e n i e w mm wzór ( 5 ) b ę d z i e m i a ł p o s t a ć :

y„ . S ⁽² i -

C - 2 - — 2. M

40 mg ( 6 )

C g d z i e :

f — w a r t o ś ć o d c h y l e n i a p i o n ow ni k a c e n t r y c z n e g o od o s i p i o ­ n o w e j , mm,

- w s p ó ł c z y n n i k a e r o d y n a m i c z n y = 0 , 7 , - p r ę d k o ś ć p o w i e t r z a , m / s ,

1 Q - o d l e g ł o ś ć od znaku p ol ig o n ow eg o do matówki p i o n o w n i ­ k a , m,

h - wysokość p i o n o w n i k a , m,

S - p o w i e r z c h n i a p r z e k r o j u p i o n o w n i k a , cm ,o m - masa p i o n o w n i k a , k g ,

p

g - p r z y s p i e s z e n i e z i e m s k i e , m/s .

Dla o k r e ś l e n i a w i e l k o ś c i wychyl eń p i o n o w n i k a c e n t r y c z n e g o p r z y j ę t o : m = 0 , 3 k g , S = 24 cm2 , ¿o = 1 , 2 kg/m3 , C = 0 , 7 , h = 0 , 1 m 1 Q = 1 , 5 h , 1 Q = 2 , 0 h .

Wyni ki o b l i c z e ń z e s t a w i o n o w t a b e l i 1.

Dl a z o b r a z o w a n i a r z ę d u w i e l k o ś c i t y c h wy c hyl eń porównano w i e l k o ś o i wyc hy l eń p i o n o w n i k a z w y c h y l e n i a m i p i o n u o podobnych p a r a m e t r a c h , p r z y j e g o d ł u g o ś c i r ó w n e j 1 ,0 m i p r ę d k o ś c i maksy­

m a l n e j p o w i e t r z a d w u k r o t n i e w i ę k s z e j ( t a b l i c a 1, r y s . 4 ) .

T a b l i c a 1 W i e l k o ś c i wyohyl eń p i o n ow ni k a c e n t r y c z n e g o [mm]

v - p r ę d k o ś ć p o w i e t r z a [m/s'

LixO__,h.A*5.... _2i P ^. 2 , 5 ^., 3*0 3 , 5 4 . 0 L0 - 1 , 5 H 0 , 0 3 0 , 0 8 0 , 1 4 0 , 2 1 0 , 3 1 0 , 4 2 0 , 5 5

10 = 2 , 0 h 0 , 0 5 0 , 1 1 0 , 2 0 0 , 3 2 0 , 4 6 0 , 6 3 0 , 8 2

Nowjr apo8($b centrow ania t e o d o lit u « » 179

, L____ ,____

0 > 2 j i s y [ j J

E y s . 4 . W i e l k o ś o l w y o h y l e n l a p l o n u 1 p l o n o w n i k a o e o t r y o z n e g o

180 T a d e u s z D z i u r a » A n t o n i Kot Z r y s . 4 w y n i k a , j a k duża j e s t r ó ż n i c a w w a r t o ś c i a c h w y o h y l e - n i a p i o n u s znurowego i p i on o w n i k a c e n t r y c z n e g o od o s i p i o n o ­ w e j , p r z e c h o d z ą o e j p r z e z p u n k t p o l i g o n o w y . J e s t t o spowodowa­

ne z j e d n e j s t r o n y m ał ą d ł u g o ś c i ą p i o n o w n i k a (za wi es zamy go t u ż p r z y s t r o p i e ) , a z d r u g i e j r o z k ł a d e m p r ę d k o ś c i p o w i e t r z a w p r z e k r o j u w y r o b i s k a .

W a r t o ś ć w y c h y l e n i a p i on o w n i k a c e n t r y c z n e g o , p o w s t a ł e g o na sku­

t e k p a r c i a p o w i e t r z a w p r z e c i ę t n y c h wa r un ka ch j e s t , j a k wi da ć na r y s u n k u b a r d z o mała i c a ł k o w i c i e możliwa do p o m i n i ę c i a . 4 . Metoda p o m ia r u

P o n i e w a ż metoda p o m i a r u oiągćw p o l i g o n o w y c h z a utomatycznym c e n t r o w a n i e m o p i s a n a j e s t d o s t a t e c z n i e w l i t e r a t u r z e g e o d e z y j ­ n e j , w p r a c y n i n i e j s z e j o g r a n i c z y m y s i ę t y l k o do p r z e d s t a w i e ­ n i a samego s p o s o bu c e n t r o w a n i a s tat ywów pod p u n k t a m i p o l i g o ­ nowymi ( r y s . 5 ) .

Na p u n k c i e poligonowym z a w i e s z a s i ę p l on o w n l k c e n t r y c z n y . Pod nim u s t s - w l a s i ę s t a t y w ze s p o d a j k ą , w k t ó r ą wk ł ad a s i ę p i o n o p t y c z n y d w u s t r o n n y . Po w ł ą c z e n i u o ś w i e t l e n i a p i o n o w n i k a

c e n t r y c z n e g o p o d c i ą g a s i ę go do s t r o ­ p u , w z a l e ż n o ś c i od p o t r z e b y , n a j ­ c z ę ś c i e j j a k n a j w y ż e j , a n a s t ę p n i e , z a pomocą p l o n u o p t y c z n e g o , c e n t r u - R* S* l t a t j w u ?0,,* n l e 3 6 S i ę s * e d a r k * '

Po wykonani u c e n t r o w a n i a wyjmuje s i ę p i o n o p t y c z n y i wk ł ad a t e o d o l i t

l u b s y g n a ł . <

J a k w y k a z a ł r o z d z i a ł 3 , p l on o w n l k c e n t r y c z n y z a w i e s z o ny ną b a r d z o k r ó t k i m s z n u r k u , nawet p r z y z n s o z n e j p r ę d k o ś c i powi e­

t r z a w w y r o b i s k u g ó r n i c z y m , o d c h y l a s i ę od o s i p i o n o w e j m i n i ­ m a l n i e o w a r t o ś ć , k t ó r a Die ma w zasadzie z n a c z e n i a p r a k t y c z ­ nego.

Nowy, s p o s ób o e n t r o w a n i a t e o d o l i t u « . 181 5 . A n a l i z a d o k ł a d n o ś c i

Z p u b l l k a o j i [ i ] w y n i k a , że w c z ę s t o s p o t y k a n y c h w ar unk a ch po ­ mi ar u ciągów p o l i g o n o w y c h w k o p a l n i t j . p r z y p r ę d k o ś c i p owi e­

t r z a r z ę d u 2 m/s i w y s o k o ś o i w y r o b i s k o k o ł o 3 m, c e n t r o w a n i e t e o d o l i t u za pomocą p i o n u meo ha ni ozn eg o o mas ie 0 , 3 kg o b a r - ozone J e s t bł ęd em o k o ł o 2 , 5 mm. W m i ar ę w z r o s t u p r ę d k o ś o i po­

w i e t r z a , b ł ą d c e n t r o w a n i a spowodowany p a r c i e m p o w i e t r z a b a r ­ dzo s zybko w z r a s t a i p r z y v = 4 m/s o s i ą g a Już w a r t o ś ć oko­

ł o 10 mm. C e n t r o w a n i e t e o d o l i t u pionem opt ycznym z b e z p o ś r e d ­ nim c el owan ie m na p u n kt p o l ig o no w y wp r awd zi e u w a l n i a m ie r zo n y k ą t od b ł ę d u c e n t r o w a n i a , p o w s t a ł e g o w wyniku p a r c i a p o w i e t r z a , a l e w d z i s i e j s z y c h w a r u n ka ch g ó r n i c z y c h t a k i s po s ób p o m ia r u J e s t b a r d z o u t r u d n i o n y a l b o t e ż c z ę s t o n i e m o ż l i w y . J e s t t o s po ­ wodowane z a s t ą p i e n i e m obudowy murowej g ł ówn y ch w y r o b i s k g ó r n i ­ c z y c h obudową s t a l o w ą , p r z e z co ponad 80% punktów p o l ig o n o w y o h s t a b i l i z u j e s i ę w p o s t a c i b a r d z o s ł a b o widooznyoh n a c i ę ć w ł u - k ac h p o d a t n y c h l u b w s t r o p n i o a c h s t a l o w y c h .

P i o n o w n i k o e n t r y c z n y , s ł u ż ą c y J ako s y g n a l i z a t o r p u n k t u po­

l i g o n o w e g o , po zwa l a na b a r d z o d o k ł a d n e i s z y b k i e c e n t r o w a n i a t e o d o l i t u pod p u n k t a m i p o l ig o no w ym i p r z y pomocy p i o n u o p t y o z - n e g o . P r ę d k o ś ć p o w i e t r z a , p ł y n ą c e g o w y r o b i s k i e m g ó r n i c z y m , n i e ma t u t a j p r a k t y c z n e g o z n a c z e n i a . B a d a n i a w y k a z a ł y , ż e pi onow­

n i k c e n t r y c z n y s y g n a l i z u j e p un kt p o li g o n o w y z d o k ł a d n o ś c i ą

— 0 , 2 mm, p r z y p r ę d k o ś c i p o w i e t r z a v = 0 m / s . P i o n o w n i k z a ­ w i e s z a s i ę na p u n k o i e poligonowym b a r d z o b l i s k o s t r o p u wyro­

b i s k a ( 0 , 1 m < 1 Q < 0 , 2 m), g dy ż p r ę d k o ś ć p o w i e t r z a w t e j od­

l e g ł o ś c i od s t r o p u J e s t o k o ł o dwa r a z y m n i e j s z a n i ż w ś r o d k u w y r o b i s k a , powodując n i e w i e l k i e o d c h y l e n i e p i o n ow ni k a ( r y s . 4 ) .

Na b ł ą d c e n t r o w a n i a t e o d o l i t u pod punktem poligonowym s k ł a ­ d a j ą s i ę :

a ) b ł ą d e k s c e n t r y c z n o ś c i p i on o w n i k a mc ,

b ) b ł ą d spowodowany o d c h y l e n i e m p i o n ow ni k a w wyniku p a r c i a po­

w i e t r z a mf = f ,

c ) b ł ą d p i o n u o p t y c z n e g o Bp,

Wykonane w K a t e d r z e M i e r n i c t w a - G ó r n i c z e g o P o l i t e c h n i k i Ś l ą s k i e j p i o n o w n i k i c e n t r y c z n e ( r y s . 1 ) , w y k a z u j ą maksymalny b ł ą d e k s -

182 T a d e u s z P z l u r a . A n t o n i Kot o e n t r y c z n o ś c l bo = - 0 , 2 min. B a d an i a plonów o p t y o z n y o h PZO i Z e i s s , w y k a z a ł y , że i c h b ł ą d w y z n ao z en i a k i e r u n k u pi onowe go, p o w s t a ł y w s k u t e k n i e d o k ł a d n o ś c i l i b e l i i r ó ż n i o y ś r e d n i o g ł o - wioy p i o n u o p t y c z n e g o o r a z s p o d a r k i t e o d o l i t u , wynos i w od­

l e g ł o ś c i 1 , 5 m o k o ło 0 , 3 mm. Błąd c e n t r o w a n i a p o w s t a ł y w wy­

n i k u p a r c i a p o w i e t r z a na p i on o wn i k z a l e ż y od p r ę d k o ś c i powi e­

t r z a w w y r o b i s k u i w i e l k o ś o i 1Q. W b a r d z o n i e k o r z y s t n y o h wa­

r u n k a c h p o m i a r u , t j . p r z y p r ę d k o ś o i p o w i e t r z a w ś r o d k u wyro­

b i s k a w y n o s z ą c e j 6 m/s i 1 Q = 2 h * 0 , 2 m, mf ■ i 0 , 5 mm.

B i o r ą c pod uwagę powyższe w a r t o ś c i l i c z b o w e błędów e le men­

t a r n y c h , C a ł k o w i t y b ł ą d c e n t r o w a n i a :

m0 = + m| + m* = t ^ ( 0 , 2 ) 2 + ( 0 , 5 > 2 + ( 0 , 3 ) 2 B 3 - 0 . 6 11

c ’

N a l e ż y p o d k r e ś l i ć , ż e Już p r z y p r ę d k o ś o i p o w i e t r z a v = 3 m/s i d ł u g o ś c i p i o n u mec h an ic z ne g o 1 Q = 1 , 5 i mas ie 0 , 3 k g , b ł ą d c e n t r o w a n i a t e o d o l i t u spowodowany p a r c i e m - p o w i e t r z a wyno­

s i o k o ł o 6 , 0 mm. Z powyższych r oz wa ża ń w y n i k a , że z a s t o s o w a n i e p i o n o w n i k a c e n t r y c z n e g o , s z c z e g ó l n i e w w y r o b i s k a c h , g d z i e p r ę d k o ś ć p o w i e t r z a J e s t w i ę k s z a od 1 m / s , pozwal a na duże z w i ę k s z e n i e d o k ł a d n o ś c i pomiar u kątów w i e r z c h o ł k o w y c h oiągów p o l i g o n o w y c h .

K a t e d r a M i e r n i c t w a G ó r n i c z e g o p r z e k a z a ł a P r z e d s i ę b i o r s t w u M i e r n i c t w a G ó r n i c z e g o w Bytomiu p i on own ik o e n t r y c z n y , celem p r z e p r o w a d z e n i a d o ś w i a d c z e ń w r z e c z y w l s t y o h - warunkach g ó r n i ­ c z y c h . W k o p a l n i " G l i w i c e 1» po mier zono s z e r e g ciągów p o l i g o - nowyoh z a ł o ż o n y c h w w y r o b i s k a c h o d uż yc h p r ę d k o ś c i a c h p r z e ­ pływu p o w i e t r z a . Kąt y w i e r z c h o ł k o w e w c i ą g a c h o b u s t r o n n i e do­

w i ą z a n y c h pomi er zo no metodą r e p e t y c y j n ą z Jednym p o w t ó r z e n i e m t e o d o l i t e m o d o k ł a d n o ś c i o d c z y t u t = 3 0 " , a d ł u g o ś o i boków t a ś m ą s t a t o w ą , wykonując o d c z y t y z d o k ł a d n o ś c i ą - 1 mm.

C h a r a k t e r y s t y k ę p o m ie r zo o yc h ciągów p ol ig o no wy ch wr az z o t r z y ­ manymi o d o h ył k am i kątowymi i l i n i o w y m i p r z e d s t a w i o n o w t a b l i ­ c y 2 .

Ta bli ca

Nowjr s p o s ób o e a t r o w a a l a t e o d o l i t u # # # _________________________ 183

J ł s

H i

f A LA ON ON O OJ fA o -

• •» •>

fA OJ fA fA OJ fA * -

t - fA

X

t fa

ca

«H

«*OX

a

OJ

8

V O r - O o r -

<0

rM

x:

TJ

o

OJ

r*

fA

•

O $

» * • ♦

O a C) ^{O O O O}

Cd

+»

.X

>J

x;

•oo

X G

cm6®-

T“ c o I A V O NO r *

CO o ^{C - LA OJ OJ N0}

CNJ r - 0J fA fA fA r -

O fA

fA O

r * fA

«H «a.

c^-

'O'W • O 4->

r~* JĆ

♦H O«

00CO IA

r-

OJ

ON OJ

O

'O

rM *H

o O

r * NO fA Ol ON fA

•

O NO OJ V

c^-

cT

c o

3 to bo *»H nr r-4 h *H O KOP .

184 T a d e u s z . D z i u r a . A n t o n i Kot Z t a b l i c y 2 w y n i k a , ż e o t r z ym an e z pomiarów o d c h y ł k i kątowe fjg s ą w i e l o k r o t n i e m n i e j s z e od d o zwol onych normami t e o h n i o z n y m l , a b ł ę d y wz gl ęd ne l i n i o w e s ą k i l k a r a z y m n i e j s z e od d o p u s z c z a l ­ n y c h , k t ó r e d l a olągów p o l i g o n o w y c h k o p a l n i a n y c h p i e r w s z e g o r z ę d u o b l i c z o n o wzorem:

£ _ 1

Lmax ” KToó

L - suma d ł u g o ś c i boków c i ą g u p o l i g o n o w e g o .

P r z y z a s t o s o w a n i u pl o no wn l ka o e n t r y c z n e g o po mier zono meto­

d ą r e p e t y c y j n ą d w u k r o t n i e z powtórnym c e n t r o w a n i e m k ą t y w l e r z - ohoł kowe na 315 p u n k t a o h p o l i g o n o w y c h . Bł ąd ś r e d n i mi er zon e go k ą t a , w y l i c z o n y z p a r s p o s t r z e ż e ń , wynos i i 6 " , co w t r u d n y o h w ar un k a ch p om ia r u t e o d o l i t e m o d o k ł a d n o ś c i o d c z y t u 3 0 ” , uwa­

ż a ć n a l e ż y za d uż ą d o k ł a d n o ś ć . Powyższe p r z y k ł a d y - ś w i a d c z ą d o b i t n i e o duż yc h k o r z y ś c i a c h p ł y n ą c y o h z z a s t o s o w a n i a plonow­

n l k a c e n t r y o z n e g o w p o m i a r a c h ciągów p o l i g o n o w y c h d l a z w i ę k s z e ­ n i a d o k ł a d n o ś o l pomiarów zarówno kątowych j a k i d ł u g o ś c i o w y c h . P r a k t y c z n e z a s t o s o w a n i e p l o no wn l ka o e n t r y c z n e g o i o t r z y ma ne w y n i k i p o t w i e r d z a j ą t e o r e t y c z n i e o b l i c z o n y wpływ p r ę d k o ś c i po ­ w i e t r z a ( P r a c a 1) na w i e l k o ś ć o d c h y l e n i a p l o n u .

LITERATURA

[ 1 ] Budryk W. - W e n t y l a c j a k o p a l ń c z ę ś ć I - K a t o wi c e 1951.

[ 2 ] D z i u r a T . , Kot A. - Z a g a d n i e n i e wpływu p r ą d u p o w i e t r z a na d o k ł a d n o ś ć pomiarów k o p a l n i a n y c h olągów p ol l g o n o w y o h . Z e s z y t y Naukowe P o l . Ś l .

[ 3 ] Kowalozyk Z. - M l e r n l o t w o g ó r n i c z e o z . I - Kat owl oe 1 952.

[ 4 ] Szymońskl J . - I n s t r u m e n t o z n a w s t w o g e o d e z y j n e - Warszawa 1 9 5 4 .

Nowy s p o s d b o e n t r o w a n l a t e o d o l l t u » . 185

HOBolii CIIOCOB U EH TH iPO B K K TEOflCtflLTA B yCJIOBHHX EGJIbiuOil CKOPQCTU 3 0 3 fly X A B TOPHliX BiiPABOTKAX

P e 3 b m e

3 p a d O T e j a Hbi o n H c a m i e n a Ha j i H3 t o^h o c t h HSMepeHvia yr oJi bHbi x n o a H r o H H U x x o^ob c n p j i Me He HHe u n p H d o p a , H a s u B a e w o r o q e H T p H u e c - khm n p o e K T H p o M H a n p a B J i eh h s•

Cnocod MSMepeHwa a B a a e T c a M0,nn4>nKaqHeii aBTOMaTHHecKoro qeHTpHpoBaaaa T e o x o a a T a , npacnoco6aeHHbiii k cnemi4>HuecKHM y o n o - bmhm ropHHX BtipadoTOK. yica3aHa yeaecoo(5pa3HOCTb umpoKoro n p a - MeHeHaa s t o t o c n o c o d a H3MepeHaa b Baxy 3HaunTeJibHoro noBbimeHMa t o u h o c t h pe3yabTaTOB , nojTBepxxeHHUx p a x o a npawepOB H3 r e o s e 3 H - ueCKOii npaKTMKM.

A NEW WAY OF THEODOLITE CEUTRING UNDER THE GREAT AIR - SPEED IN THE MINING EXPLOITED ARCAS

S u m m a r y

I n t h e p a p e r t h e d e s c r i p t i o n and a n a l y s i s o f t h e mi ni ng p o l i g o n s e q u e n c e s a c c u r a c y medsurement by means o f an I n s t r u m e n t c a l l e d c e n t r i c a l - plummet - h av e b e e n g i v e n .

The way o f measurement i s a m o d i f i c a t i o n o f an a u t o m a t i c t h e o ­ d o l i t e c e n t r i n g , a d a p t e d t o t h e s p e o l a l c o n d i t i o n s i n t h e mi­

ni ng e x p l o i t e d a r e a s . S u l t o b l e n e s s o f wide u s e o f t h i s method on a c c o u n t o f much g r e a t e r a c c u r a c y c o n f i r m e d by a s e r i e s o f e xampl es t a k e n from t h e g e o d e s y p r a c t i c e - h a s be e n p o i n t e d o u t i n t h i s a r t i c l e .