P ERSONALIZMUS A SÚ þASNOSŘ I.
Zborník príspevkov z medzinárodnej vedeckej konferencie
Dancák, P. – Hruška, D. – Rembierz, M. – Šoltés, R. (eds.)
Prešov 2010
Zborník príspevkov z medzinárodnej vedeckej konferencie
Vedeckí redaktori – editori:
doc. PhDr. Pavol Dancák, PhD.
PhDr. Dušan Hruška, PhD.
ThDr. Radovan Šoltés, PhD.
dr Marek Rembierz
Recenzenti:
prof. ThDr. Jozef Jarab, PhD.
prof. ATH dr hab. Wiesâaw Wójcik prof. UŒ dr hab. Ewa Ogrodzka-Mazur prof. ThDr. PhDr. Amatius Akimjak, PhD.
doc. ThDr. Štefan Mordel, PhD.
Technická úprava:
Mgr. Slavko Hanik, MENTA MEDIA s.r.o.
Tlaÿ:
Tlaÿiareł svidnícka s.r.o.
Texty publikované v tomto zborníku neprešli jazykovou redakciou – za jazykovú úroveł jednotlivých príspevkov zodpovedajú autori.
© Prešovská univerzita v Prešove, Gréckokatolícka teologická fakulta, Katedra filozofie a religionistiky.
ISBN 978-80-555-0135-2
Cieĺom konferencie bolo predstaviř význam personalistického filo- zofického myslenia pre súÿasnú multikulturálnu spoloÿnosř.
Personalistická filozofia vniesla do dejín ĺudského myslenia nový pohĺad na ÿloveka. Veĺký dôraz sa položil na fenomén medziĺud- ských vzřahov, ktoré podĺa personalistov tvoria základné východisko pri plnohodnotnom sebapoznaní a rozvoji ĺudskej osoby. Vzřah Ja – Ty však neostáva len v antropologickej rovine, ale sa necháva prenik- núř transcendentnou dimenziou, ktorá sa prejavuje v etickom kontex- te. Skúsenosř s bezpodmieneÿným Božím prijatím ÿloveka sa stáva vzorom pre prehlbovanie vzájomnej úcty a lásky v medziĺudských vzřahoch.
Medzinárodná vedecká konferencia Personalizmus a súÿasnosř sa ko- nala na pôde Gréckokatolíckej teologickej fakulty Prešovskej univerzity v Prešove v dłoch 23. a 24. apríla 2009. Vzhĺadom na poÿet úÿastníkov predstupujeme pred verejnosř s prvou ÿasřou zborníka príspevkov. V predkladanom zborníku sú všetky príspevky zoradené tematicky do sekcií a v jednotlivých sekciách sú usporiadané podĺa abecedy.
editori
Prešovská univerzita v Prešove, Gréckokatolícka teologická fakulta Katedra filozofie a religionistiky
Polskie Towarzystwo Filozoficzne - Oddziaâ w Cieszynie Zakâad Antropologii Kultury i Filozofii Czâowieka,
ATH w Bielsku-Biaâej Sekcja Etyki UKSW w Warszawie
ÚSKI – poboÿka Prešov
POZVÁNKA
NA MEDZINÁRODNÚ VEDECKÚ KONFERENCIU
PERSONALIZMUS A SÚþASNOSŘ
konanú pod záštitou prešovského arcibiskupa a metropolitu Mons. ThDr. JÁNA BABJAKA SJ, PhD.
veĺkého kancelára fakulty
23. - 24. apríl 2009
Cieĺom konferencie je predstaviř význam personalistického filozofického mysle- nia pre súÿasnú multikulturálnu spoloÿnosř.
Personalistická filozofia vniesla do dejín ĺudského myslenia nový pohĺad na ÿlo- veka. Veĺký dôraz sa položil na fenomén medziĺudských vzřahov, ktoré podĺa perso- nalistov tvoria základné východisko pri plnohodnotnom sebapoznaní a rozvoji ĺudskej osoby. Vzřah Ja – Ty však neostáva len v antropologickej rovine, ale sa necháva pre- niknúř transcendentnou dimenziou, ktorá sa prejavuje v etickom kontexte. Skúsenosř s bezpodmieneÿným Božím prijatím ÿloveka sa stáva vzorom pre prehlbovanie vzájom- nej úcty a lásky v medziĺudských vzřahoch.
Aula Gréckokatolíckej teologickej fakulty Prešovskej univerzity v Prešove
Vedeckí garanti konferencie:
Mons. prof. ThDr. PhDr. STANISLAV STOLÁRIK, PhD.
prof. dr hab. KRZYSZTOF WIECZOREK prof. ATH dr hab. WIESáAW WÓJCIK doc. PhDr. PAVOL DANCÁK, PhD.
doc. ThDr. PaedDr. ANDREJ SLODIþKA, PhD.
dr STANISLAV CADER dr MAREK REMBIERZ
Organizaÿný výbor konferencie:
PhDr. DUŠAN HRUŠKA,PhD.
ThDr. RADOVAN ŠOLTÉS, PhD.
Mgr. KAMIL KARDIS, PhD.
ThDr. MÁRIA KARDIS, PhD.
PaedDr. ĹUDOVÍT TOBIÁŠ ThLic. JANA KOPRIVŁÁKOVÁ Mgr. MARTINA TOMANOVÁ Mgr.ERIKA BINEKOVÁ Mgr.IVANA KOVAĹOVÁ Mgr.RICHARD LIPTÁK
23.4.2009 Program plenárnej ÿasti konferencie (Aula 1, 1. posch., ÿ. dv. 22)
8:00 Registrácia
8:30 Mons. ThDr. Ján BABJAK SJ, PhD.
prešovský arcibiskup a metropolita Otvorenie
8:45 Plenárne zasadnutie
Mons. prof. ThDr. PhDr. StanislavSTOLÁRIK, PhD.
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov
Niekoĺko poznámok k personalizmu ako aj pokus o náÿrt per- sonalizmu nádeje
prof. PhDr. Ján ŠLOSIAR, CSc.
Fakulta humanitných vied UMB, Banská Bystrica
Úzkosř ako predpoklad personálnej identifikácie ÿloveka prof. dr hab. Krzysztof WIECZOREK
Instytut Filozofii Uniwersytetu Slaskiego, Katowice
Osoba, czyn, dramat. Personalistyczne inspiracje Wojtyly i Tischnera
prof. zw dr hab. Tadeusz MICZKA
Wyůsza Szkoâa Administracji, Wydziaâ Nauk Humanistycznych i Studiów Międzynarodowych, Bielsko-Biaâa
Personalizm w perspektywie antropologii mediów dr hab. Ewa PODREZ, prof. UKSW
Instytut Filozofii UKSW w Warszawie
Personalizm a dylematy wspóâczesnej bioetyki dr hab. Bogadan ZELER , prof. UŒ
Instytut Nauk o Kulturze, Uniwersytetu Slaskiego, Katowice
„To“. Personalizm (?) we wspóâczesnej poezji polskiej 10:15 - 10:35 Prestávka
dr hab. Anna DRABAREK, prof. APS Instytut Filozofii i Socjologii,
Wydziaâ Stosowanych Nauk Spoâecznych, Warszawa Koncepcja zâa w poglĊdach etycznych J. Maritain'a
doc. Dr. Roman KRÁLIK, ThD. a Ing. Tibor MÁHRIK
Filozofická fakulta UKF, Nitra
Ja a Ty (Kierkegaardov koncept blížneho) dr hab. Wiesâaw WÓJCIK, prof. ATH
Akademia Techniczno - Humanistyczna, Zakâad Antropologii Kultu- ry i Filozofii Czâowieka, Bielsko - Biaâa
Personalistyczna wizja rodziny w nauczaniu Jana Pawâa II dr hab. Ryszard MOĽ, prof. UKSW
Instytut Filozofii UKSW w Warszawie
The Recognition of a Person as a Fundament of Moral Duties (Uznanie osoby fundamentem powinnoœci moralnych)
dr hab. Artur ANDRZEJUK, prof. UKSW Instytut Filozofii UKSW w Warszawie
Jaki personalizm? Szerokie i wĊskie rozumienie personalizmu dr hab. Michaâ DROŮDŮ, prof. PWSZ
Papieska Akdemia Teologiczna w Krakowie, Wydziaâ Nauk Spoâecz- nych
Komunikowanie medialne jako manifestacja osoby 12:05 – 12:25 Diskusia
12:30 – 13:15 Obÿerstvenie formou teplého bufetu
Rokovanie v sekciách
1. sekcia (1. posch., ÿ. dv. 25)
Moderátori: dr hab. RyszardMOĽ, prof. UKSW doc. ThDr. PaedDr. Andrej SLODIþKA, PhD.
13:15 dr Stanisâaw CADER
Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku –Biaâej Indywidualnoœý czâowieka a kultura popularna dr Izabella ANDRZEJUK
Instytut Filozofii UKSW w Warszawie
Osoba i relacje osobowe w tomizmie konsekwentnym
PhDr. Ondrej ŠTEFAŁAK, PhD.
Pedagogická fakulta Katolíckej univerzity, Ružomberok Bonum Comunae v chápaní predstaviteĺov personalizmu lublinskej filozofickej školy
dr Agnieszka LENARTOWICZ
Wyůsza Szkoâa Humanistyczno - Ekonomiczna w áodzi, Wydziaâ Kulturoznawstwa
Poœrednioœý w filozofii ks. Józefa Tischnera PhDr. PaedDr. Peter GREþO
Filozofická fakulta Katolíckej univerzity, Ružomberok Antipersonálnost demokracie ako formy vlády vo filozofii Nikolaja BerĐajeva
14:30 - 14:50 Prestávka dr Dariusz JURUŒ
Uniwersytet ŒlĊski, WEiNoE, Ciszyn Personalizm ekonomiczny dr Beata SZLUZ
Uniwersytet Rzeszowski Instytut Pedagogiki
Godnoœý osoby podstawĊ dziaâaľ we wspóâczesnej pomocy spoâecznej
dr Sâawomira RUCHAáA
Uniwersytet ŒlĊski w Katowicach, Wydziaâ Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie
Rola personalizmu we wspóâczesnej dyskusji nad prawami czâowieka
dr Bogdan WIĘCKIEWICZ
Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wydziaâ zamiejscowy Kultura rozwojem osobowym czâowieka
15:50 – 16:10 Diskusia
2. sekcia (2. posch., U1, ÿ. dv. 47)
Moderátori: dr Marek REMBIERZ
doc. PhDr. PavolDANCÁK, PhD.
13:15 dr Marek REMBIERZ
Instytut Nauk o Edukacji, Uniwersytet ŒlĊski, Katowice-Cieszyn Personalizm i metafilozofia. Odkrywanie osoby filozofa dr Aleksy KOWALSKI
Instytut Teologiczny w Częstochowie, WSD w Częstochowie Personalizm w „Stromatach“ Klemensa Aleksandryjskiego PhDr. Ing. Peter FOTTA OP, PhD.
Filozofická Fakulta Trnavskej univerzity, Trnava Substanciálnosř osoby a jej súÿasné znehodnotenia dr Andrzej KOBYLIĽSKI
Instytut Filozofii UKSW w Warszawie
Thephenomenological-axiological Personalism of Max Sche- ler (Personalizm fenomenologiczno-aksjologiczny Maxa Schelera)
PhDr. Mgr. JozefDRONZEK
Teologická fakulta Katolíckej univerzity, Košice Wojtylovské chápanie ja-ty a my
14:30 – 14:50 Prestávka
Mgr. Tomáš GERBERY
Filozofická fakulta UPJŠ Košice
Metafyzika konca metafyziky (niekoĺko poznámok k súÿasnej potrebe transcendencie)
dr Aniela RÓŮAĽSKA
Zakâad Pedagogiki Ogólnej, Instytut Nauk o Edukacji, Wydziaâ Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie, Uniwersytet ŒlĊski Wdzięcznoœý jako wartoœý w kontekœcie wychowania perso- nalistycznego
dr Lucjan WROĽSKI
Uniwersytet ŒlĊski, Wydziaâ Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszy- nie Szacunek dla osoby a posâuszeľstwo wâadzy
15:35 – 16:00 Diskusia
3. sekcia (2. posch., A3, ÿ. dv. 53)
Moderátori: prof. dr hab. Krzysztof WIECZOREK
PhDr. Dušan HRUŠKA,PhD.
13:15 doc. ThDr. Ing. Inocent-MáriaSZANISZLÓ,PhD.
Katolícka univerzita v Ružomberku, Teologická fakulta v Košiciach Osoba a osobnosř zoÿi-voÿi teórii druhizmu
dr Adam ŒWIEŮYĽSKI
Instytut Filozofii UKSW, Warszawa
Personalistyczne uwarunkowania semejotycznej koncepcji cudu
dr Dariusz RYMAR
Instytut Sztuki; Katedra Teorii Sztuki w Cieszynie
Doœwiadczenie religijne, jako apsekt etycznego samopoznania ThDr. PaedDr. Róbert SARKA, PhD.
Pedagogická fakulta Katolíckej univerzity, Ružomberok Personalizmus pred súÿasnými kultúrnymi výzvami dr Stanisâaw CIUPKA
Zakâad Antropologii Kultury i Filozofii, ATH Bielsko- Biaâa Gâówne tematy pedagogiki personalistyczne
14:30 – 14:50 Prestávka
dr Urszula KLAJMON-LECH
Instytut Nauk o Edukacji, Katedra Pedagogiki Ogólnej Polska pedagogika inspirowana chrzeœcijaľstwem wobec wspóâczesnych idei edukacyjnych
dr Mirosâaw REWERA
Katolicki Uniwersytet Lubelski
Od autorytetu instytucjonalnego do autorytetu osobowego: w kierunku personalistycznej koncepcji autorytetu
dr hab. Piotr MAZUR
Paľstwowa Wyůsza Szkoâa Zawodowa w Cheâmie
Personalistyczne podstawy edukacji wedâug Jana Pawâa II.
ThLic. Marián GAVENDA
Filozofická fakulta KU Ružomberok
Zmena vnímania pod vplyvom mediálnej kultúry 15:50 – 16:10 Diskusia
4. sekcia (2. posch., T2, ÿ. dv. 56)
Moderátori: dr hab. Wiesâaw WÓJCIK, prof. ATH ThDr. Mária KARDIS, PhD.
13:15 dr Anastazja SEUL
Instytut Filologii Polskiej, Zakâad Teorii i Antropologii Literatury, Zielona Góra
Perspektywa personalistyczna w pismach Cypriana Norwida i wypowiedziach Jana Pawâa II do Polaków
dr Aleksandra KAMIĽSKA
Wyůsza Szkoâa Humanitas w Sosnowcu
Koncepcje czâowieka w nurtach feministycznych jako reflek- syjny element ponowoczesnoœci
dr KatarzynaPIĉTEK
Katedra Socjologii ATH, Bielsko- Biaâa
Kobiecoœý i męskoœý – ponowoczesne wzory osobowe ThDr. Ing. Milan FULA, PhD.
RK CMBF UK, Bratislava
Žena v personalizme E. Mouniera dr JadwigaDASZYKOWSKA
Katedra Pedagogiki Ogólnej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Rozwój a jakoœci ůycia wspóâczesnego czâowieka
14:30 – 14:50 Prestávka
dr Witold ADAMCZYK
ATH Bielsko-Biala
Student osoba - personalistyczna wizja wychowania Mgr.DominikROMAN
Filozofická fakulta UKF Nitra
Vplyv filozofie Maxa Schelera na myslenie Viktora E. Frankla
PhDr. Martin SUMEC, PhD.
Teologická fakulta Trnavskej univerzity, Bratislava þlovek - „brat za ktorého zomrel Ježiš Kristus“
15:35 – 16:00 Diskusia
16:15 þaša vína
17:15 Prehliadka katedrály
24.4.2009 Rokovanie v sekciách
8:00 Registrácia
5. sekcia (1. posch., ÿ. dv. 25)
Moderátor: ThDr. Radovan ŠOLTÉS, PhD.
8:30 doc. PhDr. Pavol DANCÁK, PhD.
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov Personalistický charakter filozofie Paula Ricoeura doc. ThDr. PaedDr. Andrej SLODIþKA, PhD.
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov
Univerzálny personalizmus vo filozofickom a teologickom myslení Czesâawa Stanisâawa Bartnika
Mgr. Kamil KARDIS, PhD.
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov
Konzum ako základný cieĺ a hodnota západnej civilizácie v kontexte postmodernej spoloÿnosti
Mgr. Mária POLIAKOVÁ PhD.
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov
Smrř, vzkriesenie a posmrtný život ÿloveka v myslení juda- izmu
ThLic. VojtechLAKOMÝ
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov Spirituálna vízia osoby
9:45 – 10:15 Prestávka
PhDr. Dušan HRUŠKA,PhD.
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov Kritika Foucaultovho „dehumanizmu“
ThDr. Radovan ŠOLTÉS, PhD.
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov Chápanie osoby vo filozofii Nikolaja A. BerĐajeva PaedDr. Ĺudovít TOBIÁŠ
Gréckokatolícka teologická fakulta PU, Prešov Základné východiská personalizmu
PhDr. Ján VIŠŁOVSKÝ
Fakulta masmediálnej komunikácie UCM, Trnava
þlovek v reflexii masového rozmeru komunikovania v kon- texte personalizmu
Dr. Marcel PAPP
Filozofická fakulta UKF, Nitra
Životné hodnoty v interpersonálnych vzřahoch 11:30 – 12:00 Diskusia
O B S A H
Filozofické základy personalizmu Artur ANDRZEJUK
Jaki personalizm? Szerokie i wĊskie rozumienie personalizmu...19 Izabella ANDRZEJUK
Osoba i relacje osobowe w tomizmie konsekwentnym ...26 Pavol DANCÁK
Personalistický charakter filozofie Paula Ricouera ...32 Anna DRABAREK
Renaissance of the sacred in the philosophy
of J. Maritain and Ch. Taylor...40 Peter FOTTA
Substanciálnosř osoby a jej súÿasné znehodnotenia...49 Tomáš GERBERY
Metafyzika konca metafyziky...61 Dušan HRUŠKA
Kritika Foucaultovho dehumanizmu ...70 Andrzej KOBYLIĽSKI
The Phenmenological-axiological personalism according
to Max Scheler...83 Roman KRÁLIK - Tibor MÁHRIK
„Ja a ty“ – Kierkegaardov koncept blížneho...91 Vojtech LAKOMÝ
Spirituálna vízia osoby...100 Agnieszka LENARTOWICZ – PODBIELSKA
Poœrednioœý w filozofii ks. Józefa Tischnera...105 Ryszard MOĽ
Recognition as the Foundation of Moral Obligation...114 Dominik ROMAN
Vplyv Maxa Schelera na Viktora Emanuela Frankla v chápaní osoby...123 Stanislav STOLÁRIK
Niekoĺko poznámok k personalizmu ako aj pokus
o naÿrtnutie personalizmu nádeje ...133
Radovan ŠOLTÉS
Chápanie osoby vo filozofii BerĐajeva...149 Ján ŠLOSIAR
Úzkosř ako predpoklad personálnej identifikácie ÿloveka...160 Krzysztof WIECZOREK
Osoba, czyn, dramat. personalistyczne inspiracje Wojtyây i Tischnera ...167 Personalizmus a náboženstvo
Aleksy KOWALSKI
Personalizm w Stromatach Klemensa Aleksandryjskiego ...183 Roman KRÁLIK - Tibor MÁHRIK
Význam utrpenia v odkaze Sorena Kierkegaarda Vzřah ÿlovek – Boh ...195 Mária POLIAKOVÁ
Smrř, vzkriesenie a posmrtný život ÿloveka v chápaní judaizmu ...206 Dariusz RYMAR
Doœwiadczenie religijne, jako aspekt etycznego samopoznania ...214 Anastazja SEUL
Perspektywa personalistyczna pism Cypriana Norwida przywoâanych
przez Jana Pawâa II podczas pielgrzymek do Polski...221 Andrej SLODIþKA
Univerzálny personalizmus vo filozofickom a teologickom myslení
Czesâawa Stanisâawa Bartnika ...233 Martin SUMEC
þlovek – „Brat za ktorého zomrel Ježiš Kristus“...241 Adam ŒWIEŮYĽSKI
Personalistyczne uwarunkowania semejotycznej koncepcji cudu...246 Personalizmus a pedagogika
Witold ADAMCZYK
Student osobĊ - personalistyczna wizja wychowania ...257 Stanisâaw CIUPKA
Gâówne zagadnienia pedagogiki personalistycznej...264 Urszula KLAJMON-LECH
Polska pedagogika inspirowana chrzeœcijaľstwem wobec
wspóâczesnych idei edukacyjnych...271
Piotr MAZUR
Personalistyczne podstawy edukacji wedâug Jana Pawâa II...284 Aniela RÓŮAĽSKA
Wdzięcznoœý jako wartoœý w kontekœcie wychowania personalistycznego...290 Personalizmus spoloÿnosř
Jadwiga DASZYKOWSKA
Rozwój a jakoœý ůycia wspóâczesnego czâowieka...300 Milan FULA
Žena a rodina v Mounierovom personalizme ...312 Peter GREþO
Antipersonálnosř demokracie ako štátneho zriadenia
vo filozofii Nikolaja BerĐajeva ...321 Dariusz JURUŒ
Personalizm ekonomiczny ...336 Aleksandra KAMIĽSKA
Koncepcje czâowieka w nurtach feministycznych
jako refleksyjny element ponowoczesnoœci...348 Katarzyna PIĉTEK
Kobiecoœý i męskoœý – ponowoczesne wzorce osobowe ...358 Ewa PODREZ
Personalism and the Dilemmas of Contemporary Ethics ...373 Sâawomira RUCHAáA
Rola personalizmu we wspóâczesnej dyskusji nad prawami czâowieka ...383 Beata SZLUZ
Godnoœý osoby podstawĊ dziaâaľ we wspóâczesnej pomocy spoâecznej...394 Ondrej ŠTEFAŁAK
Bonum Comunae v chápaní predstaviteĺov personalizmu
lublinskej filozofickej školy...405
Personalizmus a dilemy súÿasnej kultúry Michaâ DROŮDŮ
Komunikowanie medialne jako manifestacja osoby...413 Marcel PAPP
Životné hodnoty v interpersonálnych vzřahoch...428
Mirosâaw REWERA
Od autorytetu instytucjonalnego do osobowego w kierunku
personalistycznej koncepcji autorytetu...436 Róbert SARKA
Personalizmus a aktuálne kultúrne výzvy ...450 Ján VIŠŁOVSKÝ
Sociálno-antropologická reflexia ÿloveka v kontexte
masového rozmeru komunikovania ...462 Bogdan WIĘCKIEWICZ
Kultura rozwojem osobowym czowieka...472 Adresár autorov...479
PERSONALISTYCZNE PODSTAWY EDUKACJI WEDáUG JANA PAWáA II
Piotr MAZUR
Abstract: The man is a being who is continuously developing mainly through education. In his teaching, Pope John Paul II put the emphasis on personalistic bases of education. According to Pope John Paul II, education ought to be oriented to the development of the whole person. In Pope’s view, it is value-based upbringing that is the most important challenge of contemporary education.
Value-based upbringing gives young people a chance to become spiritually sensitized.
The development of moral awareness will enable young people to do good. This article presents the concept of a person according to Pope John Paul II and his view on education as personal fulfilment.
Czâowiek jest istotĊ rozwijajĊcĊ się. Jego rozwój dokonuje się przede wszystkim przez edukację. Papieů Jan Paweâ II w swoim nauczaniu zwracaâ uwagę na personalistyczne podstawy edukacji. W niniejszym artykule przedstawiona zostanie koncepcja osoby wedâug Jana Pawâa II oraz Jego rozumienie edukacji jako speânienie osoby.
Czâowiek jako osoba
Koncepcja czâowieka jako osoby zostaâa uksztaâtowana na gruncie rozwaůaľ wypracowanych przez antycznĊ tradycję filozoficznĊ. Bierze ona swój poczĊtek w okresie wczesnej patrystyki i stanowi poâĊczenie nurtów filozoficznych oraz teologii chrzeœcijaľskiej1.
PierwszĊ definicję osoby sformuâowaâ Boecjusz (ok. 480-524), okreœlajĊc jĊ jako rationalis naturae individua substantia, czyli indywidualna substancja o rozumnej naturze. W filozofii scholastycznej oprócz definicji Boecjusza podawano jeszcze dwie inne. Pierwsza z nich byâa zaczerpnięta z teologicznych pism patrystyki:
„Persona est hypostasis distincta proprietate ad dignitatem pertinente” (hipostaza wyróůniona wâaœciwoœciĊ nadajĊcĊ godnoœý). DrugĊ sformuâowaâ Ryszard ze Œw.
Wiktora: „Persona est intellectualis naturae incommunicabilis existentia”
(nieudzielalna egzystencja o intelektualnej naturze)2.
Termin grecki prosopon oznaczaâ maskę. W teatrze greckim jej funkcjĊ byâo nie tyle zakrywanie twarzy, ile odsâanianie istoty przesâania, które byâo niesione przez aktora. Maska miaâa wyraůaý istotę sztuki, wskazywaý, czy jest
1 Por. J. HERBUT: Osoba, w: Leksykon filozofii klasycznej, red. J. Herbut, Lublin 1997, s. 417;
T. KOBIERZYCKI: Filozofia osobowoœci: od antycznej idei duszy do wspóâczesnej teorii osoby, Warszawa 2001, s. 245-246.
2 Por. J. HERBUT: Osoba, dz. cyt., s. 417-418.
to tragedia czy teů komedia. Treœý przesâania sztuki wyraůana byâa przez akcję, sâowa, gesty oraz caâe ciaâo aktora3.
AnalizujĊc historię myœli europejskiej, wyróůniý moůemy dwa wiodĊce modele definiowania czâowieka, w oparciu o które powstaâa i jest rozwijana koncepcja osoby:
a) model platoľski – relacjonistyczny, który sprowadza się do stwierdzenia, ůe o osobie moůna mówiý w kontekœcie relacji czâowiek – byty zewnętrzne. Moůna wyróůniý następujĊce relacje: „czâowiek–Bóg” (M. Eliade, S. Kierkegaard, K. Rahner) „czâowiek-kultura i przyroda” (Norwid),
„czâowiek-inna osoba” (Buber), relacja „czâowiek-szersza struktura traktowana jako caâoœý” (Levi-Strauss, Teilhard de Chardin) relacja „do siebie samego” (M.
Heidegger, J. P. Sartre);
b) model arystotelesowski – substancjalistyczny lub esencjalictyczny, wedâug którego o osobie mówi się w kontekœcie wewnętrznych treœci czâowieka.
OwĊ treœý okreœla się jako substancję, lub raczej substancję rozumnĊ (m. in.
Boecjusz, Tomasz z Akwinu, Maritain, Wojtyâa, Gilson, KrĊpiec)4.
Karol Wojtyâa tworzĊc wâasnĊ koncepcję osoby za punkt wyjœcia przyjmuje arystotelesowsko-tomistycznĊ interpretację osoby ludzkiej – jako byt substancjalny o rozumnej naturze. Zaznacza jednak, ůe „ani pojęcie natury (rozumnej), ani teů jej indywidualizacja zdajĊ się nie oddawaý owej specyficznej peâni, jaka odpowiada pojęciu osoby. Owa peânia to nie tylko konkretnoœý, to juů raczej jedynoœý i niepowtarzalnoœý. Język potoczny dysponuje tutaj lapidarnym, a zarazem dosadnym wyraůeniem zaimkowym: osoba – to ktoœ”5.
Czâowiek jako suppositum domaga się uwzględnienia róůnicy, jaka zachodzi pomiędzy „ktoœ” a „coœ”. Zarówno „ktoœ” i „coœ” sĊ podmiotem istnienia oraz dziaâania jednakůe istnienie „kogoœ” jest osobowe, a „czegoœ” tylko indywidualne w znaczeniu indywidualizacji natury6.
Waůnym elementem definiujĊcym osobę jest uzdolnienie do samoœwiadomoœci. W odróůnieniu od innego bytu, nie będĊcego osobĊ, jest œwiadoma swojego „ja” i przez to zdolna do rozwijania siebie poprzez realizację okreœlonych wartoœci, a jednoczeœnie odpowiedzialna za swe czyny7.
Termin „osoba” oznacza wszystko to, przez co czâowiek staje się sobĊ.
Czâowiek staje się „kimœ” przez swoje czyny, przez rozumne i œwiadome
3 Por. A. MARYNIARCZYK: Filozoficzne obrazy czâowieka a psychologia, w: Czâowiek – wartoœci – sens. Studia z psychologii egzystencji, red. K. Popielski, Lublin 1996, s. 106.
4 Por. M. GOGACZ: Wokóâ problemu osoby, Warszawa 1974, s. 16-17, 23-25.
5 K. WOJTYáA: Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, Lublin 1994, s. 123. Zob. J.
GALAROWICZ: Czâowiek jest osobĊ. Podstawy antropologii filozoficznej Karola Wojtyây, Kęty 2000, s. 49-53; K. WROĽSKA: Osoba i wychowanie. Wokóâ personalistycznej filozofii wychowania Karola Wojtyây – Jana Pawâa II, Kraków 2000, s. 29-38.
6 K. WOJTYáA: Osoba i czyn..., dz. cyt., s. 123.
7 Por. tamůe, s. 83-89.
- 285 -
dziaâanie. Zdaniem Wojtyây: „Czâowiek przez swoje czyny, przez dziaâanie œwiadome, staje się dobrym lub zâym w znaczeniu moralnym. Byý moralnie dobrym – to znaczy byý dobrym czâowiekiem, byý dobrym jako czâowiek. Byý moralnie zâym – to znaczy byý zâym czâowiekiem, byý zâym jako czâowiek.
Przez swoje czyny czâowiek staje się moralnie dobrym lub moralnie zâym – w zaleůnoœci od tego, jakie sĊ owe czyny”8.
Edukacja jako speânienie osoby
W czâowieku moůemy zauwaůyý pewien rozdŭwięk. Z jednej strony czâowiek ontycznie jest w peâni osobĊ, ale z drugiej strony pod względem etycznym – staje się osobĊ. Jan Paweâ II w przemówieniu do przedstawicieli UNESCO stwierdziâ jednoznacznie, ůe: „W wychowaniu bowiem chodzi wâaœnie o to, aby czâowiek stawaâ się coraz bardziej czâowiekiem - o to, aby bardziej byâ, a nie tylko więcej miaâ - aby więc poprzez wszystko, co ma, co posiada, umiaâ bardziej i peâniej byý czâowiekiem - to znaczy, aby równieů umiaâ bardziej byý nie tylko z drugimi, ale takůe i dla drugich”9.
Czâowiek to homo educandus. Czâowiek to istota, która nieustannie podlega edukacji. Caâe ůycie czâowieka polega na zdobywaniu wiedzy niezbędnej do funkcjonowania w œwiecie. Czâowiek to istota, która podlega nieustannym zmianom. Ten aspekt zmiennoœci zwiĊzany jest z osobowym rozwojem czâowieka, który zwiĊzany jest z rozwojem moralnym.
W rozwoju czâowieka, w jego osobowym speânianiu się kluczowĊ rolę peâni czyn. Czyn jest ŭródâem poznania osoby: „Czâowiek przeůywa swój czyn jako dziaâanie, którego jest podmiotowym sprawcĊ, które jest takůe jakimœ dogâębnym wyrazem i ujawnieniem tego, co skâada się na jego wâasne ja, czym to ja po prostu jest”10.
Speânianie siebie przez czyn wâaœciwe jest tylko osobie. Czâowiek w czynie speânia siebie, tzn. urzeczywistnia, doprowadza do wâaœciwej peâni strukturę samo-panowania i samo-posiadania. Wojtyâa podkreœla: „Czyny ludzkie trwajĊ w czâowieku dzięki wartoœciom moralnym, które stanowiĊ rzeczywistoœý przedmiotowĊ najœciœlej spójnĊ z osobĊ, czyli zarazem dogâębnie podmiotowĊ.
Czâowiek jako osoba jest kimœ, a jako ktoœ – jest dobry albo zây”11.
Wedâug Jana Pawâa II na edukację naleůy spojrzeý z perspektywy
„speânienia osoby”. Podczas spotkania z przedstawicielami szkóâ katolickich w
8 Tamůe, s. 147.
9 JAN PAWEá II: Wychowanie jest pierwszym i zasadniczym zadaniem kultury, Paryů 2.06.1980, w:
Wychowanie w nauczaniu Jana Pawâa II (1978-1999), Warszawa 2000, s. 130-131. Zob. P.
KAŬMIERCZAK:Personalistyczna koncepcja wychowania w nauczaniu Jana Pawâa II, Kraków 2003; A. MAKÓWKA: Pedagogia ewangeliczna Jana Pawâa II, Kalwaria Zebrzydowska 2003; S.
FERFOGLIA: Jana Pawâa II filozofia kultury i wychowania, Kraków 2007.
10 K. WOJTYáA: Osoba i czyn..., dz. cyt., s. 97.
11 Tamůe, s. 196.
Glasgow papieů stwierdziâ: „Byý moůe powinniœmy najpierw zastanowiý się nad filozofiĊ edukacji: edukacji jako speânienia osoby. Byý wyksztaâconym znaczy byý bardziej przygotowanym do ůycia; mieý większĊ zdolnoœý do oceny, czym jest ůycie, co ono ma do zaofiarowania i co czâowiek moůe ofiarowaý w zamian ludzkoœci jako takiej”12.
Zdaniem papieůa realizacja takiej filozofii edukacji pozwoli przekazaý uczniom trwaâe wartoœci „jako antidotum nazbyt często oczekiwanej frustracji i nudy, nie mówiĊc o niepewnej przyszâoœci”13.
Jan Paweâ II w przemówieniu skierowanym do uczestników europejskiego sympozjum „Wyzwania edukacji” zwróciâ uwagę, ůe we wspóâczesnym œwiecie mâodzi ludzie sĊ zdezorientowani i nie radzĊ sobie ani w ůyciu prywatnym ani spoâecznym, tracĊ nadzieję. Równoczeœnie polityka oœwiatowa na œwiecie coraz bardziej koncentruje się na nauczaniu szkolnym, na wĊsko pojmowanej szkolnej edukacji, zaniedbujĊc integralne wychowanie mâodzieůy. Wedâug papieůa kierunek rozwiĊzania jest jeden: „edukacja musi byý rozumiana jako dĊůenie do peânego i harmonijnego rozwoju osoby, ksztaâtowanie dojrzaâej œwiadomoœci moralnej, która pozwoli rozpoznawaý dobro i odpowiednio postępowaý, a takůe jako uwraůliwienie na wymiar duchowy dorastajĊcej mâodzieůy”14.
Ojciec œwięty przestrzega przed zewnętrznym „ukierunkowaniem”
edukacji. W wielu wspóâczesnych szkoâach, zwâaszcza w szkoâach œrednich, moůna zauwaůyý tendencję do specjalizacji w danej dziedzinie tak, aby w przyszâoœci zdobyý spodziewanĊ karierę. Takie podejœcie do edukacji „jest zagubieniem pewnego sensu równowagi i perspektywy, perspektywy caâej osoby, jego wewnętrznego ja, jak równieů jego czystych aspiracji zewnętrznych”15.
Celem „nowoczesnej edukacji” jest tworzenie „nowego czâowieka”.
Uczeľ ma posiĊœý okreœlone cechy spoâeczne i psychiczne. Powinien uwolniý się od tzw. tradycyjnych przywiĊzaľ: więzów wynikajĊcych z toůsamoœci narodowej, religijnej, kulturowej, oraz z więzów rodzinnych (stĊd teů walka z autorytetem rodziców). „Nowy czâowiek” ma byý „ograniczony”, pozbawiony swobodnego myœlenia. Niezaleůne myœlenie, wiedza jest przeszkodĊ w tworzeniu nowej rzeczywistoœci, nowego œwiata. Tak ksztaâtowany czâowiek jest wyzbyty wartoœci, wewnętrznie uboůszy.
Fundamentalnym celem edukacji powinien byý integralny rozwój ucznia.
Szkoâa w swoich dziaâaniach powinna dĊůyý do peânego rozwoju wychowanka.
12 JAN PAWEá II: Etos szkoây katolickiej, Glasgow 1.06.1982, w: Wychowanie w nauczaniu..., dz.
cyt., s. 202.
13 Tamůe, s. 203.
14 JAN PAWEá II: Wychowanie mâodego pokolenia zadaniem wszystkich, „L'Osservatore Romano“
2004, nr 11-12, s. 22.
15 JAN PAWEá II: Etos szkoây..., dz. cyt., s. 202.
- 287 -
Naleůy, zatem dĊůyý do wzrostu caâej osoby, który obejmuje jego sferę intelektualnĊ, emocjonalnĊ, fizycznĊ, spoâecznĊ, jak i duchowĊ.
Czâowiek realizuje się poprzez wartoœci. Wartoœci ksztaâtujĊ czâowieka, inspirujĊ jego myœli, uczucia i dziaâanie. Wedâug papieůa o dojrzaâoœci osoby, o jej doskonaâoœci, w znacznej mierze œwiadczy to, ůe pozwala się ona pociĊgnĊý prawdziwym wartoœciom16.
Jan Paweâ II bardzo mocno akcentowaâ znaczenie wartoœci w ůyciu czâowieka, zarówno w wymiarze indywidualnym jak i spoâecznym. W przemówieniu do uczestników XIV Œwiatowego Kongresu Szkóâ Katolickich podkreœliâ: „We wspóâczesnym spoâeczeľstwie wychowanie do wartoœci jest bez wĊtpienia najpowaůniejszym wyzwaniem dla caâej spoâecznoœci edukacyjnej, jakĊ stanowicie. Przekazywanie kultury nie moůe się dokonywaý bez jednoczesnego przekazu tego, co stanowi jej najgâębszy fundament i istotę – objawionej przez Chrystusa prawdy i godnoœci ůycia i czâowieka, który w Bogu znajduje swój poczĊtek i kres. Dzięki takiemu przekazowi mâodzi odkryjĊ gâęboki sens swego istnienia i będĊ mogli zachowaý nadzieję”17.
Szkoâa jest szczególnym miejscem w ůyciu kaůdego czâowieka. Jest to œrodowisko, w którym wzrastamy i przygotowujemy się do dorosâego ůycia.
Atmosfera szkoây zaleůy od wszystkich osób, które jĊ tworzĊ tę specyficznĊ wspólnotę: uczniów, nauczycieli, personelu pomocniczego, rodziców.
Ojciec œwięty Jan Paweâ II podczas homilii w áowiczu, zwracajĊc się do nauczycieli i wychowawców, podkreœliâ, ůe „Potrzeba szczególnej wraůliwoœci ze strony wszystkich, którzy pracujĊ w szkole, aůeby stworzyý w niej klimat przyjaznego i otwartego dialogu. We wszystkich szkoâach niech panuje duch koleůeľstwa i wzajemnego szacunku, co byâo i jest charakterystyczne dla szkoây polskiej. Szkoâa winna staý się kuŭniĊ cnót spoâecznych tak bardzo potrzebnych naszemu narodowi. Trzeba, aby ten klimat przyczyniâ się do tego, by dzieci i mâodzieů mogây otwarcie przyznawaý się do swoich przekonaľ religijnych i zgodnie z nimi postępowaý. Starajmy się rozwijaý i pogâębiaý w sercach dzieci i mâodzieůy uczucia patriotyczne i więŭ z OjczyznĊ. Wyczulaý na dobro wspólne narodu i uczyý mâodzieů odpowiedzialnoœci za przyszâoœý.
Wychowanie mâodego pokolenia w duchu miâoœci ojczyzny ma wielkie znaczenie dla przyszâoœci narodu. Nie moůna bowiem sâuůyý dobrze narodowi, nie znajĊc jego dziejów, bogatej tradycji i kultury. Polska potrzebuje ludzi otwartych na œwiat, ale kochajĊcych swój rodzinny kraj”18.
16 Por. WOJTYáA: Osoba i czyn..., dz. cyt., s. 173; S. KOWALCZYK: Czâowiek w poszukiwaniu wartoœci. Elementy aksjologii personalistycznej, Lublin 2006, s. 5.
17 JAN PAWEá II: Wychowanie czâowieka do wartoœci moralnych, Watykan 5.03.1994, w:
Wychowanie w nauczaniu..., dz. cyt., s. 361-362.
18 JAN PAWEá II: Homilia w czasie Mszy œw., áowicz 14.06.1999, w: Jan Paweâ II. Pielgrzymki do Ojczyzny. Przemówienia homilie, Kraków 2005, s. 1144.
ReasumujĊc nauczanie Jana Pawâa II na temat edukacji naleůy podkreœliý, ůe winna ona byý ukierunkowana na rozwój caâej osoby. Za najwaůniejsze wyzwanie dla wspóâczesnej edukacji papieů uznaâ wychowanie do wartoœci. W nim upatruje szansę na uwraůliwienie mâodzieůy na wymiar duchowy.
Ksztaâtowanie dojrzaâej œwiadomoœci moralnej pozwoli rozpoznawaý dobro i zgodnie z nim postępowaý.
BIBLIOGRAFIA
Ferfoglia S., Jana Pawâa II filozofia kultury i wychowania, Kraków 2007.
Galarowicz J., Czâowiek jest osobĊ. Podstawy antropologii filozoficznej Karola Wojtyây, Kęty 2000.
Gogacz M., Wokóâ problemu osoby, Warszawa 1974.
Herbut J., Osoba, w: Leksykon filozofii klasycznej, red. J. Herbut, Lublin 1997, s.
417-419.
Jan Paweâ II, Etos szkoây katolickiej, Glasgow 1.06.1982, w: Wychowanie w nauczaniu Jana Pawâa II (1978-1999), Warszawa 2000, s. 200-207.
Jan Paweâ II, Homilia w czasie Mszy œw., áowicz 14.06.1999, w: Jan Paweâ II.
Pielgrzymki do Ojczyzny. Przemówienia homilie, Kraków 2005, s. 1141-1147.
Jan Paweâ II, Wychowanie czâowieka do wartoœci moralnych, Watykan 5.03.1994, w:
Wychowanie w nauczaniu Jana Pawâa II (1978-1999), Warszawa 2000, s. 359-363.
Jan Paweâ II, Wychowanie jest pierwszym i zasadniczym zadaniem kultury, Paryů 2.06.1980, w: Wychowanie w nauczaniu Jana Pawâa II (1978-1999), Warszawa 2000, s. 130-133.
Jan Paweâ II, Wychowanie mâodego pokolenia zadaniem wszystkich, „L'Osservatore Romano“ 2004, nr 11-12, s. 22.
Kaŭmierczak P., Personalistyczna koncepcja wychowania w nauczaniu Jana Pawâa II, Kraków 2003.
Kobierzycki T., Filozofia osobowoœci: od antycznej idei duszy do wspóâczesnej teorii osoby, Warszawa 2001.
Kowalczyk S., Czâowiek w poszukiwaniu wartoœci. Elementy aksjologii personalistycznej, Lublin 2006.
Makówka A., Pedagogia ewangeliczna Jana Pawâa II, Kalwaria Zebrzydowska 2003.
Maryniarczyk A., Filozoficzne obrazy czâowieka a psychologia, w: Czâowiek – wartoœci – sens. Studia z psychologii egzystencji, red. K. Popielski, Lublin 1996, s. 95-114.
Wojtyâa K., Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, Lublin 1994.
Wroľska K., Osoba i wychowanie. Wokóâ personalistycznej filozofii wychowania Karola Wojtyây – Jana Pawâa II, Kraków 2000.
- 289 -
