Międzynarodowa Konferencja Poetyki, 18-27 sierpnia 1960

Zdzisława Kopczyńska,Lucylla

Pszczołowska

Międzynarodowa Konferencja

Poetyki, 18-27 sierpnia 1960

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 51/4, 525-532

MIĘDZYNARODOW A KONFERENCJA POETYKI 18—27 sierpnia 1960

Z agadnienia poetyki, problem atyka badania struktury d zieła literack iego sta­ n o w iły n iejed n ok rotn ie przedm iot dyskusji na m iędzynarodow ych zjazdach i kon­ ferencjach. Do zu pełnej rzadkości należały jednak dotychczas k on feren cje p o św ię­ con e w y łą czn ie tej dziedzinie. N ie ze w zględ u chyba na skąpy zakres prob lem aty­ ki — w iad om o przecież, jak n iezliczon e m n óstw o spornych i trudnych do rozw iąza­ n ia k w estii n asu w a analiza utw oru, m ająca am bicje ukazania zarów no jego cech in d yw id u aln ych , jak i m iejsca w procesie h istorycznoliterackim . A n a lizy ta k ie (w w ięk szości prace szczegółow e, dotyczące tylko n iektórych asp ek tów dzieła) p row adzi się przy pom ocy różnych m etod i w oparciu o rozm aite stan ow isk a m etodologiczne. Z drugiej zn ów strony — w ychodząc od określonych założeń filo ­ zoficzn ych — d efin iu je się ogólną strukturę dzieła literack iego bez kon fron tacji tego obrazu struktury ze sposobam i i w yn ik am i szczegółow ych analiz. Jednak w ostatnich d ziesiątkach la t coraz w yraźn iej zaczęły się k ry sta lizo w a ć sposoby badań oparte o m etod ologię lin gw istyczn ą. Jako m ak sym aln ie ścisłe, ok azały się one n iezastąp ion e dla an aliz poszczególnych elem en tó w utw oru literack iego. C hociaż u ży cie tych m etod n ie d eterm in u je ogólnej koncepcji dzieła litera tu ry i procesu h istoryczn oliterack iego, ich stosow an ie stw arza coraz bardziej o d p ow ied n ią p ła ­ szczyznę dla szerokiego porozum ienia i w y m ia n y m y śli m ięd zy badaczam i n a w e t 0 różnych orientacjach.

T akiej w y m ia n ie m yśli w trybie roboczym p ośw ięcon a b y ła M iędzynarodow a K on feren cja P oetyki, zorganizow ana w W arszaw ie przez In sty tu t B adań L iterac­ k ich P A N oraz M inisterstw o S zkolnictw a W yższego w dniach 18— 27 sierpnia 1960. Z grom adziła ona uczonych z Bułgarii, C zechosłow acji, Francji, H olandii, Izraela, N iem ieck iej R ep u b lik i D em okratycznej, Polski, R um unii, S tan ów Z jednoczonych, W ęgier, W ielkiej B rytan ii i Zw iązku R adzieckiego, którzy w y g ło sili łą czn ie 51 referatów , zgrupow anych w określonych działach tem atycznych.

P roporcjonalnie dużo m iejsca, n ie tylko w referatach, ale tak że w d ysk u sjach K on feren cji, za jęły zagadnienia generalne, dotyczące w zajem n ego stosunku p oetyk i 1 lin g w isty k i, m o żliw o ści w yczerp an ia opisu utw oru literack iego przy pom ocy m e­ tod lin g w isty czn y ch . R ep rezen tow an e one b yły w referatach prof. prof. Ingarde­ n a 1 i S ta n k ie w ic z a 2, w referacie drów D oleżela i H ausenblasa, w referacie dra Górnego, sta n o w iły zasad n icze uogóln ien ie teoretyczne referatu prof. S k w arczyń - skiej, b yły ob ecne w referatach prof. prof. Żynkina i J a k o b so n a 8.

1 R om an I n g a r d e n (P o lsk a ): P o e ty k a a lin g w isty k a .

2 Edward S t a n k i e w i c z (USA): J ę z y k p o e ty c k i i jeg o sto su n ek do ję z y k a

n iep o etyck ieg o .

3 Rom an J a k o b s o n (U SA ): P o ezja g ra m a ty k i i g ra m a ty k a p o e zji. W ykład zn aczn ie rozszerzał prob lem atyk ę zaw artą w referacie.

526

C entralnym zatem p u n k tem zagad n ien ia b yła spraw a zd oln ości m etod lin g w i­ styczn ych do p ełn ej a n a lizy d zieła literack iego, m o żliw o ści całościow ej in terp reta­ cji utw oru w oparciu o k ateg o rie lin g w isty czn e. Z arysow ało się tu k ilk a poglą­ dów . S tan ow isk o oparte n a prześw iad czen iu , że w szystk o w u tw orze literack im je s t w yrażon e poprzez język , a w ię c da się zbadać i ująć w ram ach szeroko rozum ianej lin g w isty k i, za jm o w a ł prof. Jakobson. B y ła to g łó w n a teza jego w y p o ­ w ied zi, bardzo bogato ud ok u m en tow an ej an alizam i tek stow ym i. P rzeciw staw ian o tem u stan ow isk u p oglądy m ó w ią ce o n iew ystarćzaln ości w y łą czn ie lin g w isty czn y ch kategorii przy badaniu d z ie ła literack iego. M otyw acja tych pogląd ów b yła różna i zależna od rozu m ien ia zadań oraz zakresu lin g w isty k i, a tak że od k on cep cji utw oru literack iego. S p raw ę istn ien ia takich elem en tó w d zieła literackiego, które n ie są c a łk o w ic ie ob jęte w a rstw ą język ow ą, n ie dadzą się też m etodam i lin g w isty ­ k i zan alizow ać, w y su w a ł w sw o im referacie prof. Ingarden. Z arazem w sk a zy w a ł on na śc iśle ok reślon y teren tw ierd zeń lin g w isty k i, n ie dający się rozciągnąć na zja­ w isk a tak sp ecy ficzn e i n iejed n ozn aczn e, z ja k im i często m a się do czynienia w języku poetyck im .

Prof. S ta n k iew icz n atom iast ograniczał p rzedm iot lin g w isty k i do badań struk­ tury zdania, które m ia ło b y być n a jw y żej zorgan izow an ą jed n ostk ą język ow ą, do­ stęp n ą tej dyscyp lin ie. R ozróżniał też zadania lin g w isty k i i poetyki. P rzedm iotem lin g w isty k i je st b ad an ie kodu; teren em p o ety k i b y ło b y — w ed łu g referen ta — b a­ d a n ie stru k tu ry w y p o w ied zi (m essage). In n e w y p o w ied zi gru p ow ały się w ok ół tych trzech stan ow isk , dorzucając e w e n tu a ln ie n ow ą argu m en tację lub n o w e przy­ k ład y, w sk a zu ją ce na n iem ożn ość objęcia • w szy stk ich zagadnień p oetyk i przez lin ­ g w isty k ę (prof. Sk w arczyń sk a), p rzew id u jąc rozszerzen ie i w y d o sk o n a len ie m etod lin g w isty k i, tak b y w jej obręb dało się w łą czy ć całą poetykę.

D ążen ie do d alszych u ściśleń , a zarazem i u ogólnień, w zakresie lin g w isty cz­ n y ch m etod bad an ia d zieła literack iego zn alazło sw ój w yraz w referatach p o św ię­ conych za sto so w a n iu m atem atyk i w poetyce. Z agadnieniam i ty m i zajm ow ały się refera ty w y ch o d zą ce z założeń n ow ej d y scy p lin y n au k ow ej, jak ą jest teoria infor­ m acji, oraz refera t dotyczący zastosow an ia m etod statystyczn ych w a n a lizie utw oru. W w y k ła d a ch prof. prof. Ż y n k in a 4, A b ern a th y ’e g o 5 i F ôn agy’a 6 chodziło g łó w n ie o u sta len ie, k tóre spośród cech i zja w isk języ k o w y ch dadzą się ok reślić jak o r eg u lo w a n e i p rzew id y w a ln e — i w jak im stopniu. B rano przy tym pod u w agę różn e fu n k cje języ k a i na ich tle w y k a zy w a n o sp ecy fik ę język a poetyckiego, za­ w a rto ść in fo rm a cy jn ą przekazu p oetyck iego w stosunku do in n y ch przekazów . Roz­ w a ża n ia nad tą p ro b lem a ty k ą przech od ziły ró w n ież d alej, na teren zróżnicow ania p o szczególn ych sty ló w literack ich , trak tow an ych jak o rezu ltat odm iennych praw w yboru. J ed n o cześn ie za ry so w y w a ło się tak isto tn e za g a d n ien ie teoretyczn e g ra n ic sto so w a ln o ści teo rii in fo rm a cji w p oetyce, tj. w y o d ręb n ien ia tych cech, które n ie m ogą być za m ien io n e na w artości liczb o w e (referat prof. A b ern a th y ’ego, g ło s w dysk u sji prof. Żynkina).

S tatystyk a w od n iesien iu do b adania w iersza ukazana została w referacie dra W o ro n cza k a 7 jak o m etod a sp raw d zan ia w ierzy teln o ści h ip otez i uogóln ian ia w n io sk ó w . P o zw a la w ięc ona ocenić isto tn o ść różnic lub zw ią zk ó w m ięd zy ce­ cham i p oszczególn ych u tw o ró w lub ich części. T akże w oparciu o sta ty sty k ę m ożna 4 N ikołaj Ż y n k i n (ZSRR): M ech a n izm reg u lo w a n ia se g m e n ta rn y c h i p r o -

z o d y jn y c h k o m p o n e n tó w ję z y k a .

5 R obert A b e r n a t h y (U SA): L in g w is ty k a m a te m a ty c z n a i p o e ty k a .

r> Ivan F ó n a g y (W ęgry): Z a w a r to ść in fo rm a c y jn a sło w a i d ź w ię k u w p o e z ji.

dokonyw ać an aliz w ersyfik acyjn ych dzieła literackiego — dzięki stosow an iu m etod y rep rezentacy j ne j .

Z u p ełn ie n o w e p ersp ek tyw y dla badacza języka literatury przed staw ia m o żli­ w ość stosow an ia elek tron ow ych m aszyn liczących, z których pracą zapoznał ze­ branych prof. Sebeok 8. P od staw ow ą zaletą tych m aszyn jest fakt, iż m ogą o n e w y ­ k on yw ać w ie le sk om plikow anych prac badaw czych. Jeśli się raz odpow iednio przygotu je tek st przeznaczony do badania, są one zdolne do u d zielen ia bardzo szyb k iej od p ow ied zi na szereg pytań na ta k ie tem aty, jak liczb a sylab w k olejn ych w ersach , liczba i rozpiętość sylabiczna w yrazów , ilość poszczególn ych k ategorii g ram atycznych itp.

C harakterem zdań kom unikatu p oetyckiego z punktu w id zen ia m o żliw o ści ich w ery fik a cji zajm ow ał się prof. S c h o o n e v e ld 9. P rzyjm ując trzy ew en tu aln ości: sp raw d zaln ość zdań kom unikatu poetyckiego, n iespraw dzalność i p oten cjaln ą sp ra w - dzalność — referen t próbow ał dać w yzn aczn ik i tzw . stylu realistycznego.

L iczny zespół referatów pośw ięcony b y ł spraw om w iersza i różnym aspektom tego układu językow ego.

M ożliw ości rekonstrukcji język ow ych stan ów p rzedhistorycznych na p od staw ie znajom ości b u d ow y m etrycznej zachow anych tek stów w ierszow an ych w języ k o ­ zn a w stw ie in doeuropejskim w sk azyw ał referat prof. K u r y ło w ic z a 10. P odobnym zagad n ien iem zajm ow ał się prof. W a tk in sn . W ynikiem jego badań je s t za liczen ie do język ów , które zach ow ały m etryczną form ę indoeuropejskiej tradycji p oetyckiej (grecki, in dyjski, słow iański), języka irlandzkiego. Z asadnicza niezgodność m ięd zy referen tam i dotyczyła granic m ożliw ości rekonstrukcji w iersza.

O ryginalną hip otezę w y su w a ł referat prof. D żudżew a 12, w sk azu jący na istn ie n ie bezpośred n ich zw iązk ów p om iędzy k w a n ty ta ty w n y m i m etram i greckim i a opar­ tym i o m u zykę tak tow ą 'wzorcami w ierszow ym i bułgarskiej poezji ludow ej.

W p ływ y m etryki n iem ieckiej na k ształtow an ie się w iersza górn ołu życk iego rozp atryw ała dr T o p o liń sk a 13, ukazując opozycję m ięd zy p rzyjętym w zorcem w e r ­ sy fik a cy jn y m a m ateriałem językow ym . W rezu ltacie rozw oju droga w iersza gór­ n ołu życk iego prow ad ziła — inaczej n iż w w ierszu p olsk im — od sylab oton izm u do sylabizm u.

T em atyka kilku referatów tej grupy skupiała się w okół zagadnienia w za jem ­ n ych w p ły w ó w i rozgraniczeń m iędzy w ierszem a prozą. O m aw iała tu sp ecy fik ę w iersza i prozy na p od staw ie porów nania lek syk i i składni p olsk ich tek stó w szes­ n asto w ieczn y ch prof. M a y e n o w a 14. Z agadnienie istn ien ia form p rzejściow ych b yło rozw ażan e pod różnym k ątem w id zen ia przy okazji referatów prof. prof. H r a b â k a 15,

8 T hom as A. S e b e o k (USA): U w a g i o m a szyn a ch liczących .

9 C ornelius К. van S c h o o n e v e l d (USA): P ro b le m re a lizm u a rty s ty c z n e g o

w ś w ie tle lin g w isty k i.

10 Jerzy K u r y ł o w i c z (Polska): Z badań m e try c zn y c h w in d o e u ro p e isty c e . 11 C alvert W a t k i n s (USA): In d o eu ro p ejsk ie źr ó d ła m e tr y k i c e lty c k ie j.

12 Stoyan D ż u d ż e w (Bułgaria): A s p e k t ry tm ic z n o -m e lo d y jn y fo r m y d ź w ię ­

k o w e j.

13 Zuzanna T o p o l i ń s k a (Polska): S tosu n ek k o n sta n t m e tr y c z n y c h d o s y ­

ste m u p ro zo d y c zn e g o ję z y k a . Przyczynek do historii w ersy fik a cji górnołużyckiej.

14 M aria R enata M a y e n o w a (Polska): O n ie k tó ry c h ró żn ica ch ję z y k o w y c h

m ię d z y te k s te m w ie r s z o w a n y m a nie w ie rs zo w a n y m .

15 Josef H r a b â k (CSR): W ie rsz i p ro za w ich w z a je m n y m sto su n k u o ra z

528

S tu tte r h e im a 16 i G r z ę d z ie ls k ie j17. Z ajm ow ano się tu charakterystyką takich form , podnoszono w a g ę stan ow isk a historycznego w określaniu pogranicznych teren ów m ięd zy w ierszem a prozą. Sp raw ę tę u jm ow an o też od strony realizacji głosow ej tekstu literack iego, która m oże rzutow ać na jego p ercepcję — jako w iersza lub prozy.

W śród prac traktujących o zagadnieniach w ersy fik a cji zn alazły się rów n ież referaty charak teryzu jące poszczególn e rodzaje w iersza. Francuski v e rs lib re ana­ liz o w a ł prof. C z e r n y 18, opierając jego typ ologię na różnych rodzajach p raw id łow o­ ści. R óżnorodność struktury w ersy fik a cy jn ej litew sk ich p ieśn i lu d ow ych przed­ sta w ił prof. T r o s t19. P rob lem y w ersy fik a cji w sp ółczesn ej o m aw iały dw a re fe ­ raty. Z agadnienia ek sp erym en taln ej i p seu doeksperym entalnej m etryki w e w sp ó ł­ czesnej p oezji am erykańskiej b yły tem atem referatu prof. H o lla n d e r a 20. N ajn ow ­ szą w ersy fik a cję polską a n a lizo w a ł referat m gra S ia tk o w sk ie g o 21 pod k ątem w y stęp o w a n ia i in terferen cji różnych sy stem ó w w ierszow ych .

P roblem atyka o g ó ln a ,. dotycząca w iersza polskiego, znalazła m iejsce w referacie prof. D łu s k ie j22, stan ow iącym próbę now ej system atyk i w tej dziedzinie. Za p od ­ sta w ę tej system atyk i autorka przyjęła czyn n ik i w ew n ętrzn ej regularności wierszo^ w ej i elem en ty d elim itu jące. R eferat m gr m gr K opczyńskiej i P sz c z o ło w sk ie j23 za w iera ł program badań in stru m en taln ych n ad rolą in ton acji w p olskim w ierszu. Z asadnicza m etoda tych badań opiera się n a porów n yw an iu w iersza z prozą. Prof. K le m e n s ie w ic z 24 p rzed sta w ił sposoby an alizy stosu n k ów sk ła d n io w o -w ersy fik a cy j- n ych w o d n iesien iu do w iersza polskiego.

O drębny p unkt w id zen ia na w ersy fik a cję i strukturę język a p oetyckiego zn a­ lazł w yraz w referacie prof. B e r r y 25, m ó w ią cy m o znaczen iu fizyczn ych cech głosu poety dla jego tw órczości. W arto tu dodać, że zarów no n iek tóre tek sty referatów , jak i g ło sy d y sk u sy jn e n asu w ają m yśl o k on ieczności ponow nego p rzem yślenia w y ­ su n iętego n iegd yś przez E. S iev ersa problem u „ A u to ren leser i „ S e lb s tle se r“.

S zczegółow a charak terystyk a język a p oetyck iego b yła rów n ież reprezentow ana w referatach d otyczących sem an tyk i i sk ład n i u tw orów literackich. N ajw ięcej u w a ­ g i p ośw ięcon o przy tym sp ra w ie m etafory. P róbę teorii tego p ojęcia z punktu w i­ 16 C ornelius S t u t t e r h e i m (H olandia): W ie rsz i p ro za w ich w z a je m n y m s to ­

su n k u o ra z fo r m y p r z e jśc io w e .

17 M aria G r z ę d z i e l s k a (Polska): D ążn ość do za ciera n ia gran ic m ię d z y

w ie r s z e m a prozą. R om antyzm — M łoda Polska.

18 Z ygm unt C z e r n y (Polska): F ran cu ski w ie r s z w o ln y i jeg o a r ty z m s tr u k ­

tu ra ln y.

19 P a v e l T r o s t (CSR): W ie rsz lite w s k ic h p ie śn i lu d o w ych .

20 John H o l l a n d e r (U SA): Z a g a d n ien ie e k sp e r y m e n ta ln e j i p se u d o e k sp e ­

r y m e n ta ln e j m e tr y k i w e w s p ó łc z e sn e j p o e z ji a m e r y k a ń sk ie j.

21 Z b ign iew S i a t k o w s k i (Polska): W sp ó łistn ie n ie ró żn ych s y s te m ó w w n a j­

n o w s z y m w ie r s z u p o lsk im .

22 M aria D ł u s к a (Polska) : S y s te m a ty k a w ie rs za polskiego.

23 Z d zisław a K o p c z y ń s k a i L u cylla P s z c z o ł o w s k a (Polska): Rola

in to n a c ji w ro zc zło n k o w a n iu w ie r s z o w y m .

24 Zenon K l e m e n s i e w i c z (Polska): E le m e n ty sk ła d n io w e w b u d o w ie w iersza .

2o F rancis B e r r y (A nglia): W p ły w fizy c zn e g o głosu p o e ty na je g o p o e zję

dzenia logik i p rzedstaw ił prof. P e lc 2(i. R ozpatrzył on strukturę i m echanizm m e­ tafory, w skazując na charakterystyczne cechy w yrażeń m etaforycznych, bez w zględu na ich funkcję artystyczną. W zakres rozw ażań w ch od ziła m etafora w łaściw a, m eto- nim ia, synekdocha, peryfraza, ironia i antyironia.

Istotę m etafory poetyckiej om aw iał w sw oim referacie prof. V ia n u 27. S zcze­ gólną u w agę zw rócił on na problem w ieloznaczności m etafory jako na najbardziej charakterystyczną cechę tej figury poetyckiej. M etafora nigdy n ie m oże być prze- kładalna na jedno pojęcie; znaczenia tej sam ej m etafory zm ieniają się także w za­ leżn ości od kontekstu.

Prof. S ła w iń s k a 28 rozpatryw ała sp ecyfik ę m etafory w dram acie na m ateriale tw órczości dram atycznej N orw ida. A utorka zajm ow ała się zw iązk iem m etafory z teatraln ym (w idow iskow ym ) charakterem dramatu. M etafora w dram acie N or­ w id a m a w artość inscenizatorską: określa bliżej przestrzeń sceniczną, rekw izyty, g esty k ę postaci dram atu, brzm ienie słów i m uzyki. Stan ow i w ięc istotn y elem en t tw orzyw a dramatu.

Spraw ą obrazow ania w języku now szej poezji zajął się prof. H r u sh o v sk y 29, g ło w n ie na przykładzie u tw orów R ainera M arii R ilkego.

Prof. K r z y ż a n o w sk i30 przed staw ił analizę alegorii jako obrazu poetyckiego i zjaw isk a literackiego. R eferent dał przegląd funkcji, jak ie p ełn iła alegoria w li­ teraturze średniow iecza, baroku, rom antyzm u i neorom antyzm u. W ystępow anie a le ­ gorii jest jedną ze znam iennych cech tych prądów, którym autor daje w sp óln e m ian o rom antycznych.

P rzedm iotem rozw ażań kilk u referatów była składnia utw oru literackiego. Prof. N ic u le s c u 31 w sk a zy w a ł na znaczenie elip sy orzeczenia w strukturze narracji. P osługując się liczn ym i przykładam i referent starał się dow ieść, że konstrukcje e lip ­ tyczn e w noszą elem en t opisow ości i statyczności — p rzeryw ają b ieg akcji. W p e w ­ nych w ypadkach m ogą one jednak w y w o ły w a ć efek ty nagłości i nieoczekiw an ego w y stą p ien ia zjaw iska.

Szczegółow e zagadnienie składni poetyckiej — fu n k cję zm iany czasów gram a­ tycznych analizow ał prof. D a v ie 32, w ychodząc od p oetyk i sym bolistów . Funkcję tę referen t in terpretow ał jako sposób oddania ruchom ości granic m iędzy teraźn iej­ szością, przeszłością i przyszłością. W tym sposobie „kształtow ania czasu“ w u tw o ­ rze w id zia ł autor analogię pom iędzy poezją a muzyką.

R eferat dra Ś w ie c z k o w sk ie g o 33 om aw iał spraw ę sposobu łączenia zdań, trak ­ tow an ą jako aspekt stylistyczn y, na m ateriale prozy an gielsk iej. M iernikiem różnic 26 Jerzy P e l c (Polska): F unkcje sem a n tyczn e w za sto so w a n iu do a n a lizy

p o jęcia m eta fo ry.

27 Thudor V i a n u (Rumunia): O m e ta fo rze p o e ty c k ie j. 28 Irena S ł a w i ń s k a (Polska): M etafora w dram acie.

29 B eniam in H r u s h o v s k y (Izrael): A n a liza ję z y k a o b ra zo w eg o w p o e z ji

n o w o czesn ej. ,

30 Julian K r z y ż a n o w s k i (Polska): A leg o ria (sym b o l) i je j fu n k c ja w s ty lu

p rą d ó w ro m a n tyczn ych .

31 A lexan d ru N i c u l e s c u (Rumunia): U życie e lip s y o rzeczen ia w s ty lu n a rra cyjn ym .

32 D onald D a v i e (A nglia): Z w ią ze k m ię d z y sk ła d n ią a m u zy k ą na p o d sta w ie

n ie k tó ry c h n o w o czesn ych d zie ł p o e ty c k ic h w ję z y k u a n gielskim .

33 W alerian S w i e c z k o w s k i (Polska): N a m argin esie sk ła d n i i styłu . S tu ­ dium ilościow e.

530

stylistyczn ych p om iędzy u tw oram i b ył dla autora stosunek elem en tó w nom inalnych do p ronom inalnych i ich dystrybucja zarów no w ew n ą trz zdania, jak i poza nim.

S ty lem i strukturą tek stu w odróżnieniu od sty lu i struktury utw oru zajm ow ał się w sw o im referacie dr G ó r n y 34. A n aliza stylu tekstu jako jednego ze składo­ w y ch czyn n ik ów w strukturze stylow ej utw oru to — zdaniem referenta — cel sty­ listy k i język ozn aw czej. S ty listy k a literack a n atom iast m iałab y d aw ać funkcjonalną in terp retację w y n ik ó w sty listy k i językoznaw czej, opierając się na zestaw ian iu tych w y n ik ó w ze strukturą całego utw oru.

P rzykład sem an tyczn ej k onstrukcji h asła sło w n ik o w eg o ukazał prof. G ó r s k i35 w oparciu o m ateriał jed n ego z h a seł S łow n ik a M ick iew iczow sk iego.

P rob lem y ogólne, dotyczące zagadnienia sty listy k i jako dziedziny badań, b y ły p rzedm iotem rozw ażań referatu drów D oleżela i H a u s e n b la sa 36. A utorzy pró­ bow ali z jednej strony w yod ręb n ić różne płaszczyzn y badaw cze, np. sty listy k ę języ­ k ow ą od sty listy k i literack iej, z drugiej zaś w sk a zy w a li na potrzebę w yp racow a­ n ia ogólnej teorii stylu, jako nauki o stylu w e w szy stk ich dziedzinach, gdzie p rzejaw ia się organizacja stylow a, a w ię c także poza dziedziną język ow ej tw órczości człow ieka.

Prof. SkW arczyń sk a37 zajęła się an alizą pojęcia stylizacji oraz ok reśleniem ty p ó w i fu n k cji stylizacji. U jm u jąc zjaw isk o stylizacji jako zachodzące n ie tylko w zak resie język a utw oru literackiego, a le także w jego tem atyce oraz w kon­ strukcji, autorka w yróżnia szereg ty p ó w stylizacji literack iej, stan ow iących odpo­ w ied n ik i różnego stopnia i różnej jakości „nasycenia sty liza cy jn eg o “ utw oru.

Z agadnienia grupujące się w o k ó ł p oetyki folk loru b y ły tem atem k ilk u re­ feratów .

Prof. D in e k o w 38 om aw iał stosunek w sp ółczesn ej ludow ej p ieśn i bułgarskiej do tradycji lu d ow ej i ogóln oliterack iej. P odkreślał przy tym w p ły w przem ian spo­ łeczn y ch na k szta łto w a n ie się n ow ych m o ty w ó w p ieśn iow ych i środków w yrazu. Prof. H o r â le k 39 w referacie o konstrukcji tem atyczn ej w tw órczości ludow ej w y ­ k azał zw iązk i tej tw órczości z sytu acją ku ltu raln ą i w arunkam i społecznym i na przyk ład zie m od yfik acji jed n ego z epickich w ą tk ó w w p ieśn i narodów b ałk ań ­ skich.

Folklor ostiack i i g ilia ck i b ył p rzedm iotem a n a lizy w referatach prof. A u ster- l i t z a 40. W w yn ik u an alizy tw órczości p lem ien ia G iliak ów autor w y d zielił i zde­ fin io w a ł gatu n k i p oetyckie, p rzyjm ując jako w yzn aczn ik — rytm iczny elem en t m uzyki. W ielop łaszczyzn ow y paralelizm , zdaniem autora, jest zasadą k o n sty tu ty w ­ ną dla struktury p ieśn i ostiackich.

Prof. P e u k e r t41 w sk a zy w a ł na szczególn e zn aczen ie trw ałych , usch em atyzow a- n ych form w yrazu (form uł) w pieśni lu d ow ej, na ich fu n k cję zarów no w

proce-34 W ojciech G ó r n y (Polska): S tr u k tu ra te k s tu na tle s tr u k tu r y ję z y k a . ' 35 K onrad G ó r s k i (Polska) : H asło „D O B R Y “ w S ło w n ik u M ic k ie w ic zo w sk im .

36 L ubom ir D o l e ż e l i K areł H a u s e n b l a s (ĆSR): S to su n ek p o e ty k i do

s ty lis ty k i.

37 S tefan ia S k w a r c z y ń s k a (P o lsk a ): S ty liz a c ja i j e j m ie jsc e w nauce

o litera tu rze.

38 P iotr D i n e k o w (Bułgaria): S w o iste cech y p o e ty k i fo lk lo ru .

39 K areł H o r â l e k (ĆSR) : Z a sa d y k o n stru k c ji te m a ty c z n e j w fo lk lo rze. 40 R obert A u s t e r l i t z (USA): 1) Z ró żn ic o w a n ie g a tu n k ó w fo lk lo ry s ty c zn y c h . W oparciu o m a teria ły z język a G iliaków . — 2) Z agadn ien ie p a ra lelizm u .

sie tw órczym , jak i w procesie percepcji. W zakres pojęcia form uły — oprócz zw iązk ów frazeologicznych, syn taktycznych i tekstow ych, obejm ujących n ieraz całe strofy — prof. P eukert w łącza rów n ież pow iązania rym ow e.

Jednym z dalszych tem atów K onferencji było zagadnienie p oetyk i historycznej i porów naw czej. N ajogóln iejszą problem atykę w tym zakresie ob ejm ow ał referat prof. T a ta r k ie w ic z a 42, syn tetyzu jący poglądy średniow iecza na p oezję w k onfron­ tacji przede w szystk im z poetyką starożytności.

Prof. L ic h a c z o w 43 analizow ał źródła i rolę n iezw y k le istotn ego dla literatury śred niow iecznej zjaw iska, u m ow n ie przez autora nazw anego „etyk ietą litera ck ą “. P olega ono na stylizacji postaci i ich zachow ań, przed staw ian ych w utw orze lite ­ rackim , w ed łu g ó w cześn ie panujących cerem oniałów (w tym także ety k iety dw or­ skiej).

R eferat prof. Z g o rzelsk ieg o 44 om aw iał k ształtow an ie się i rozw ój gatunku literack iego — na przykładzie ballady i jej dziejów w literaturze polskiej. R efe­ rent ukazyw ał tak charakterystyczne dla tego gatunku w sp ó łw y stęp o w a n ie i ście­ ranie się różnorodzaj ow ych elem en tów strukturalnych, prow adzące w rezultacie do bogatego zróżnicow ania odm ian poezji balladow ej. W dalszym rozw oju ten m ieszan y gatunek przyjm uje coraz w yraźniej kształt w yp ow ied zi lirycznej.

T em atem referatu prof. E r lic h a 45 b ył w zajem n y stosunek m iędzy „obrazem autora“ w u tw orze literack im a koncepcją poety, charakterystyczną dla danego kierunku lub szkoły literack iej. A utor rozw ażał zagadnienie, w jaki sposób dom i­ n ujący id eał tw órcy w p ły w a na obecność poety w u tw orze i na charakter zw iąz­ ków m ięd zy realnym autorem a podm iotem lirycznym .

B ardziej szczegółow e zagadnienie, bo dotyczące p oetyki jednego pisarza, poru­ szał prof. B r o w e r 46, zajm ując się analizą przekładów na język francuski i rosyj­ ski sztuk Szekspira i zestaw iając je z oryginałem .

Studium o jed n ym u tw orze poetyckim p rzedstaw ił prof. S t e i n 47.

Potrzeby i persp ek tyw y rozbudow yw ania porów naw czej p oetyki literatur sło ­ w ia ń sk ich u zasadniał referat prof. G e o r g ije w a 48.

O statni zespół referatów przedstaw ionych na K on feren cji d otyczył p roblem a­ tyki w artości i oceny dzieła literackiego.

W ychodząc od przeglądu i krytyki najw ażn iejszych dotychczas ogólnych k ie ­ ru n k ów w badaniach literackich, prof. Ż ó łk ie w s k i49 form u łow ał postu laty i potrzeby integracji tych badań. A utor w yróżnił d w ie „płaszczyzny znaczenia“ przy a n a lizie struktury dzieła literackiego: „sam ego kom unikatu język ow ego i rzeczyw istości, o której kom unikat in form u je“. Strukturę kom unikatu — inform acji jako takiej — określa poetyka, opierając się na lin g w isty ce i teorii kom unikacji. N atom iast

42 W ładysław T a t a r k i e w i c z (Polska): P o etyk a śre d n io w ie c zn a o fo r m ie

г tre śc i p o ezji.

43 D m itrij L i c h a c z o w (ZSRR.): E ty k ie ta litera ck a ro sy jsk ie g o śred n io w iecza . 44 C zesław Z g o r z e l s k i (Polska): O dyn a m ice b a lla d y ja k o gatunku.

45 W iktor E r l i c h (USA): O braz p o e ty ja k o p ro b le m p o e ty k i.

46 R euben A. B r o w e r (USA): S tru k tu ra d ra m a ty c zn a i p o e ty c k a w p r z e k ła ­

dach i p rzeró b k a ch S zek sp ira .

47 A rnold S t e i n (USA): Ś w ia d o m o ść w y o b ra źn i i p ro sto ta w p o em a cie „D zień

d o b r y “ Johna D onne’a.

48 E m il G e o r g i j e w (Bułgaria): Z agadn ien ia p o ró w n a w c ze j p o e ty k i sło ­

w ia ń sk ie j.

532

b ad an ie struktury zaw artości in form acyjnej dzieła m usi być od n iesion e do struk­ tury rzeczyw istości społeczn o-k u ltu raln ej. P ełn a interpretacja dzieła w ym aga w ięc ścisłeg o p ow iązan ia lin g w isty czn ej p oetyki z historią literatury, a tej ostatniej z teorią kultury. N a tej drodze znajdują się rów nież pow iązania z problem atyką praktyczną — p o lity k ą kulturalną, dla której istotn ą spraw ą są rozstrzygnięcia dotyczące w artości dzieła w stosunku do określonego środow iska odbiorców .

Z agadnienia zw ią za n e z w a rto ścio w a n iem i oceną dzieła literack iego b yły głó w n y m tem atem referatu prof. M a r k ie w ic z a 50. U znając dzieło litera ck ie za tw ór w ielo w a rto ścio w y referen t rozw ażał, jak ie sfery w artości przyn ależn e są dziełom literack im , a w ięc p o w in n y być p rzedm iotem badań literackich. A n alizu jąc różne sfery w artości — konstrukcyjnych, obrazow ych, em ocyjnych, p oznaw czo-oceniają- cych i p o stu la ty w n y ch — autor dochodzi do w niosku, że „ukonstytuow anie się sw o isty ch w artości em ocyjnych, poznaw czych i p ostu latyw n ych jest zależne od w artości konstru k cyjn ych i obrazow ych, a le n ie na od w rót“. U tw ór w ięc pozba­ w io n y tych w artości przestaje rep rezentow ać w artości sw o iście literackie.

W artości w y łą czn ie estetyczn e z punktu w id zen ia in d yw id u aln ego odbiorcy u tw oru literack iego m ia ł na u w ad ze referat prof. M o le s a 51. Z aw ierał on program an alizy kom unikatu poetyckiego ze stan ow isk a proponow anej przez autora e ste ­ tyki nau k ow ej, która m iałab y zastąp ić p ojęcie w artości — p ojęciem przyjem ności.

*

Sk rótow y z kon ieczn ości charakter tego spraw ozdania, obejm ującego w y łą czn ie tem atyk ę referatów , n ie p ozw ala na zrelacjon ow an ie żyw ej i ciek aw ej dyskusji, 0 której rozm iarach św iad czy cyfra 120 głosów dyskusyjnych. W dyskusji tej, p od ob n ie jak w referatach, w y r a z iły się d w a g łó w n e kierunki w interpretacji utw oru literackiego: 1) z punktu w id zen ia założeń fen om en ologii i bliskiego jej

„n e w c r itic is m “ oraz 2) in terp retacja lin gw istyczn a, zarów no o charakterze sy n ­

chronicznym , strukturalnym , jak i o tendencjach historycznych.

Ogrom ną korzyścią, jaką K onferencja n ie w ą tp liw ie przyniosła, b yła szeroka w y m ia n a dośw iad czeń m etodologicznych, osiągnięć badaw czych i teoretycznych u ogólnień. Tej w zajem n ej inform acji, tak w ażnej w d zied zin ie m łodej, operującej bardzo m ałą ilością tez ogóln ie przyjętych, słu żyła także w y sta w a w y d a w n ictw 1 inform acja bibliograficzna.

K onferencja n ie rozw iązu je o czy w iście potrzeb n au k ow ych w zak resie studiów nad poetyką, n iem n iej stanow i w ażn y w stęp n y etap do dalszej w sp óln ej dyskusji. T ak ie b yły k oń cow e w n io sk i z sierp n iow ego spotkania. A by zap ew n ić k ontynuację tej w spółpracy, w y su n ięto propozycję utw orzen ia stałego kom itetu m ającego za zadanie organizację n astępnych k onferencji, a w przyszłości — u tw orzen ie m ię­ dzynarodow ego stow arzyszen ia badaczy zagadnień poetyki.

R eferaty w y g ło szo n e na K on feren cji zostaną w yd an e drukiem w P olsce, każdy w jed n y m z czterech języ k ó w K onferencji (angielski, francuski, niem ieck i, rosyj­ ski). W sk ład k om itetu redakcyjnego tom u referatów w eszli: prof. prof. M aye- now a, W yka i Ż ółk iew sk i oraz prof. prof. D avie (A nglia), Fónagy (Węgry), J a ­ kobson (USA), L ich aczow (ZSRR) i S tein itz (NRD). K om itetow i tem u pow ierzono rów n ież zorgan izow an ie najbliższej roboczej k on feren cji poetyki. W stępem do niej m ają być w sierpniu 1961 obrady dw óch m ałych grup: lin g w isty k i m atem a­ tycznej i folkloru.

Z d zis ła w a K o p c zy ń sk a i L u cylla P szczo ło w sk a

50 H enryk M a r k i e w i c z (Polska): W a rto ści i o cen y w badan iach literackich . 51 A braham M o l e s (Francja): A n a liza s tr u k tu r y te k s tu p o e ty c k ie g o na ró ż ­