Maria Wojtak
Gatunki mowy charakterystyczne dla
prasy motoryzacyjnej
Prace Językoznawcze 8, 61-77
2006
M a ria W o jtak L u b lin
Gatunki mowy
charakterystyczne dla prasy motoryzacyjnej
Genre of written forms characteristc of motor press
Abstract: The article aims to present the phenomenon o f genealogical reductionism characteristic o f the m otor press.
Key words: motor press, genealogy, genre, ensemble of genres, mentioning, announce ment, editorial, advisory commentary as a news piece.
Słowa kluczowe: prasa motoryzacyjna, genologia, gatunek, gatunek w formie kolekcji, wzmian ka, zapowiedź, edytorial, wypowiedź poradnikowa o kształcie wiadomości
1. Uwagi wstępne
P ra sę w y sp e c ja liz o w a n ą tw o rz ą ta k ie p e rio d y k i, k tó re m a ją o k re ślo n y p ro fil te m a ty c z n y i s ą p rz e z n a cz o n e d la k o n k re tn e g o k rę g u odbiorców . M o ż n a za te m w je j ra m a c h w y o d rę b n ia ć m a g a z y n y k o b ie c e i ad re so w a n e do m ę ż c z y zn , ty g o d n i k i d la m ło d z ieży , a ta k ż e p ism a p o św ię c o n e p ro b le m a ty c e h o b b y sty c z n e j (w ty m dla p rz y k ła d u p ra s ę m o to ry z a c y jn ą , ro w e ro w ą , k o m p u te ro w ą , g ó rsk ą, w ę d k a r ską). Je st to p ra sa z ró ż n ic o w a n a p o d w z g lę d e m g e n o lo g icz n y m . W arto się n ią z a ją ć za ró w n o ze w z g lę d u n a je j zn a c z en ie sp o łe c z n e o raz p o z y c ję n a ry n k u m ed ió w , ja k i z p o w o d u n ie w ie lk ie j lic z b y o p ra c o w a ń filo lo g ic z n y c h 1.
1 Por. W. Kajtoch: Odlotowe bez dwóch zdań! Kultura języka, stylu perswazji w czasopismach
dla młodzieży. „Zeszyty Prasoznawcze” 1999, z. 3-4, s. 79-101; M. Wojtak; „Wysoki współczynnik czadu”, czyli o słownictwie w prasie specjalistycznej - na wybranych przykładach.[W:] Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian. Red. J. Mazur. Lublin 2000, s. 117-130; tejże: O przemianach w języku mediów (prasa wyspecjalizowana). [W:] Język a komunikacja 1: Zbiór referatów z konferencji „Język trzeciego tysiąclecia” Kraków 2-4 marca 2000. Red. G. Szpila.
Kraków 2000, s. 235-244; tejże: Przejawy kunsztu stylizatorskiego w artykułach z prasy wyspe
D la g e n o lo g a sta n o w i o n a n ie z w y k le in te re su ją c y o b ie k t b a d a ń z d w ó ch p o w o d ó w : 1) p re fe ru je ta k ie fo rm y w y p o w ie d z i p ra so w e j, k tó ry c h b ra k w p ra sie o g ó ln ej, 2) w p ro w a d z a o so b liw e m o d y fik a c je re g u ł g a tu n k o w y c h , w e d łu g k tó ry c h re d a g o w a n e s ą p ra so w e k o m u n ik a ty ty p o w e d la p ra sy o g ólnej. N a z w a ła m to zja w isk o red u k c jo n izm e m g e n o lo g ic zn y m i u z n a ła m za ry s c h a ra k te ry sty cz n y d la p ra s y w y sp e c ja liz o w a n e j2.
W arto w ró c ić do te g o z a g a d n ie n ia i p rz e d sta w ić w o d d zieln ej ch a ra k te ry sty ce n a jw a ż n ie jsz e p rz e ja w y w sp o m n ia n e g o re d u k c jo n iz m u w p ra sie w y sp e c ja li zo w an ej.
P o la ry z a c ja g a tu n k o w a tej p ra sy je s t z ja w isk ie m n a ty le sk o m p lik o w a n y m i w ie lo w y m ia ro w y m , że z a s a d ą p o rz ą d k u ją c ą w y w o d y u c z y n ić trz e b a w y b ra n e ro d z a je p erio d y k ó w , a n ie g a tu n k i w y p o w ied zi.
W je d n y m a rty k u le n ie u d a się w y c z e rp u ją co sc h a ra k te ry zo w a ć w sz y stk ic h o d m ia n p ra sy w y sp e c ja liz o w a n ej. N ie k tó re je j se g m e n ty m a ją k o n fig u ra c ję g a tu n k o w ą an alo g ic zn ą. U w a g a ta o d n o si się p rz e d e w sz y stk im do prasy, k tó ra „ p ro filu je ” sw y c h o d b io rc ó w w e d łu g w ie k u i płci. W p e w n y m z a k re sie a n a lo g ic z n ie sw ój g e n o lo g ic z n y w iz e ru n e k k sz ta łtu je p ra s a h o b b y sty c z n a . N in ie jsz y a rty k u ł b ę d z ie w ię c p o św ię c o n y g a tu n k o m w y p o w ie d z i re a liz o w a n y m w p rasie m o to ry z a c y jn e j.
2. Formy przedstawiania poszczególnych numerów
2. 1. Wielokształtność zapowiedzi
Z a p o w ie d ź je s t w e w sp ó łc z e sn e j p ra sie je d n y m z n a jb ard ziej e k sp a n sy w n y c h i d y n a m ic z n y c h g atu n k ó w 3. Jej d y n am izm , z w ią z a n y z z a k re se m i ja k o ś c ią m eta m o rfo z , w y n ik a z ro li, j a k ą p rz y p isu je się te m u g a tu n k o w i w e w sz y stk ic h ty p a c h p rz e k a z u p ra so w e g o . Z a p o w ie d ź b o w ie m m a p rz e d e w sz y stk im w stę p n ie z a a n o n so w a ć o k re ślo n y te k s t ro z sz e rz o n y (a w ię c te k s t w ła śc iw y ) lu b s to w a rz y sz o n y (m o że to te ż b y ć c ała g a m a te k stó w ). S łu ży te ż je d n a k ja k o fo rm a re k la m y sam e g o p ism a lu b je g o k o n k re tn e g o n u m eru . W y k sz ta łc iła d w ie p o d sta w o w e o d m ia n y g atu n k o w e : z a p o w ie d ź a u to n o m iczn ą, re d a g o w a n ą w e d łu g o so b liw y c h
Poznań 2004, s. 179-188; tejże: Kolaże tekstowe jako forma komunikacji publicystycznej. „Studia Języ koznawcze”. T. 2: Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Szczecin 2003, s. 9-27.
2 M. Wojtak: Przejawy kunsztu..., s. 180. Nieco inny kształt przybiera to zjawisko w prasie regionalnej. Por. na ten temat: M. Wojtak: Gatunkowa wielokształtność tekstów z „Dziennika
Wschodniego". [W:] Media lokalne w świecie wolności i ograniczeń. Red. I. Borkowski, A. Woźny,
Wrocław 2003, s. 50-66.
w zo rcó w , i z a p o w ie d ź n ie a u to n o m ic z n ą , a w ię c sp o k re w n io n ą z in n y m i g a tu n k a m i w y p o w ie d z i p ra so w e j4.
P ra sa m o to ry z a c y jn a w y p ra c o w a ła w ła s n ą o d m ia n ę z a p o w ied zi. M o ż n a j ą tra k to w a ć z asa d n ic z o ja k o k o le jn ą w e rs ję o d m ia n y au to n o m ic z n e j, g d y ż k ie ru n e k ad a p ta c ji n ie o d p o w ia d a sta n d a rd o m z n a n y m z p ra sy o g ó ln ej. K sz ta łt o d n o śn y c h k o m u n ik a tó w , a n o n su ją c y c h w y b ra n e te k s ty z k o n k re tn e g o n u m e ru lub p rz e d sta w ia ją c y c h b a rd z ie j sz c z e g ó ło w o je g o z a w arto ść, z a le ż y p rz e d e w s z y s t k im o d m ie jsc a p u b lik a c ji. D a się w y o d rę b n ić d w ie z a sa d n ic z e p o d o d m ia n y g atu n k u : z a p o w ie d ź c h a ra k te ry s ty c z n ą d la o k ła d k i i z a p o w ie d ź w fo rm ie sp isu treści. O b ie w e rsje w y s tę p u ją w seriach.
Z a p o w ie d ź z o k ła d k i je s t je d y n ie d o d a tk ie m do u ro z m a ic o n e g o m niej lub b ard ziej m a te ria łu ik o n o g ra fic z n eg o . P o je d y n c z e k o m u n ik a ty p rz y b ie ra ją w ięc fo rm ę n ie z w y k le la k o n ic z n ą i s ą fo rm ą ele m e n ta rn eg o p o w ia d o m ie n ia lu b z y s k u ją k s z ta łt w y p o w ie d z i n ie c o d łu ż sz y c h , łą c z ą c y c h p o w ia d a m ia n ie z w a lo ry z a c ją p rz e k a z y w a n y c h treści. O fo rm ie k o n k re tn e g o te k s tu d e c y d u je te ż p rz e d m io t a n o n so w a n ia. N a o k ład c e p ism a „ A u to + ” (A ) d la p rz y k ła d u w ro li k o m u n ik a tó w d o m in u ją c y c h fu n k c jo n u ją z a p o w ie d z i n o w y c h sam o ch o d ó w , g d y ż k ry te riu m n o w o śc i n a ry n k u m o to ry z a c y jn y m to p o d sta w o w a z a sa d a d o b o ru m a re k i m o d e li au t do p re z e n ta c ji w e w sp o m n ia n y m m a g a z y n ie . Z a p o w ia d a n ie b lo k u w y p o w ie d z i, słu ż ą c y c h p rz e d sta w ia n iu tej p ro b le m a ty k i, j e s t w p e w n y m se n sie sta n d a rd o w e . K o m u n ik a ty w y ró ż n ia ją s ię m ie js c e m n a o k ła d c e i g ra fią o raz k sz ta łte m ję z y k o w y m , n ie s ą je d n a k k lisz a m i te k sto w y m i. Por. dla p rzy k ład u :
(1) 30 nowości na polskim rynku po wejściu do Unii [A, 2004/6]5; (2) 180 premier w 2005 roku [A, 2005/1];
(3) 69 prem ier wiosna 2005 [A, 2005/3]; (4) 24 gorące premiery [A, 2005/9].
P o z o sta łe z a p o w ie d z i z o k ła d k i m a ją b ard ziej u ro z m a ic o n y k sz ta łt, ch o ć tru d n o tu się d o p a try w a ć szcz eg ó ln e j żu rn a listy c z n ej in w en c ji. C zęść z n ic h p rz y b ie ra fo rm ę p o w ia d o m ie ń p rz y p o m in a ją c y c h tytuły, np.:
(5) Pierwszy test Pandy z polskim dieslem [A, 2005/4]; (6) W szystko o ... Peugeocie 407 [A, 2004/6].
W y ra z is tą g ru p ę tw o rz ą p o n a d to k o m u n ik a ty o n ie c o b a rd z ie j zło żo n ej stru k tu rze. Z a w ie ra ją o ne o d e sła n ie do d z ia łu m a g a z y n u (m u ta c ja k lasy czn ej fo rm u ły o d sy łające j) i k ró tk i k o rp u s p o w ia d a m ia j ąco -o c en iający , p o p rz e d z o n y
4 Ibidem, s. 103 i n.
n a z w ą m a rk i lu b m o d e lu s a m o c h o d u , s ta n o w ią c e g o p r z e d m io t p re z e n ta c ji w g łę b i n u m eru . O to p rzy k ład y :
(7) PIERWSZA JAZDA KLASA R Najnowszy pomysł Mercedesa to próba połączenia w ody z ogniem [A, 2005/9];
(8) MEGATEST FIAT CROM A N a naszym rynku pojawił się samochód - wielka na dzieja Fiata. Sprawdziliśmy jak jeździ [A, 2005/9];
(9) AUTO+ TECHNIKA BEZPIECZEŃSTW O Dlaczego producenci przekonują, że akurat w ich autach nic nam nie grozi [A, 2005/9].
O p o lim o rfic z n o śc i c h a ra k te ry z o w a n e g o g a tu n k u św ia d c z y to , że w k o n k re t n y c h m a g a z y n a c h m o g ą fu n k c jo n o w a ć ty p o w e d la n ic h fo rm y z a p o w ia d an ia. R ó ż n ic a w sto su n k u do o p isa n y c h p o w y żej m o ż e m ieć w isto c ie c h a ra k te r k o sm etyczny. I ta k d la p rz y k ła d u w m a g a z y n ie „ M o to r” (M ) fu n k c jo n u ją n a o k ła d ce obie p rz e d sta w io n e ju ż p o d o d m ia n y zap o w ie d zi. R ó ż n ic a p o le g a je d n ie n a k o n se k w e n tn y m sto so w a n iu k la sy c z n e j fo rm u ły o d sy łające j: str. X . O d w o ła jm y się do n a stę p u ją c y c h p rzy k ład ó w :
(10) Zamienniki Tańsze niż oryginał str. 32 [M, 2004/36];
(11) Audi Q5 STYL I SPORT str. 8 Firm a z Ingolstadt zasypie nas nowościam i [M, 2004/53];
(12) PORÓW NANIE str. 14 M itsubishi Lancer kontra Subaru Impreza - niepozorni kuzyni WRC [M, 2004/38];
(13) NOW E MARZENIE: Ferrari F430 str. 8 [M, 2004/38].
W p o w sta ły m w ła śn ie m ie się c z n ik u „W y so k ie O b ro ty ” (W O b ), m a g a z y n ie , k tó ry p rz e ją ł „ A u to + ” , za p o w ie d z i z o k ła d k i p ie rw sz e g o n u m e ru p rz y b ie ra ją fo rm ę la k o n ic z n y c h k o m u n ik a tó w a n o n su ją c y c h rz e c z o w o w y b ra n e m a te ria ły z w n ę trz a n u m eru :
(14) Czym wozi się w ładza [WOb, 2006/1]; (15) Od czego zależy prestiż [WOb, 2006/1]; (16) Jeździmy Ferrari F 430 [WOb, 2006/1]; ( 17) Pojedynek superkompaktów [WOb, 2006/1].
Z a p o w ie d z i tw o rz ą c e ro z b u d o w a n y spis tre śc i te ż m a ją w z g lę d n ie u ro z m a ic o n y k sz tałt. W k a ż d y m m a g a z y n ie m o to ry z a c y jn y m w y d z ie la się część k o m u nik ató w , łą c z ą c j e ze z d ję c ia m i i n a d a ją c fo rm ę re k o m e n d a c ji m a te ria łó w sz c z e g ó ln ie p o le c a n y c h u w a d z e czy te ln ik a . S am e k o m u n ik a ty m o g ą n ie o d z n aczać się w y s z u k a n ą sty liz a c ją ję z y k o w ą (ta k je s t w m a g a z y n ie „ A u to + ”) lu b p rz e c iw n ie - p rz y b ie ra ć fo rm ę w y p o w ie d z i, k tó re p o w in n y się stać p rz e d m io te m lektury. T ę fo rm ę p rz e k a z u a n o n só w sto su je „ M o to r” , a ta k ż e m ie się c z n ik „W y so k ie O b ro ty ” . D la ilu stra c ji z a c y tu jm y n a stę p u ją c e p rzy k ład y :
(18) NOW E AUTA Ferrari F430 M iłośnicy aut legendarnej włoskiej marki znów m ają nowy przedmiot marzeń. Tych „skromniejszych”, bowiem nowe Ferrari F430 bę dzie najtańszą pozycją w cenniku firmy. Najtańszą, ale nie najbrzydszą i nie najgor szą. 8 (cyfra je st specjalnie wyróżniona graficznie i oznacza stronę) [M, 2004/36]; (19) TEST Smart Forfour M arka Smart zaistniała dzięki bardzo oryginalnym, budzącym
zainteresowanie, ale nieco „zabawkowym” m odelom - City-Coupe (obecnie For- two), później zaś Roadsterowi-Coupe. Testujemy najnowszego i zdecydowanie naj bardziej praktycznego ze wszystkich Smartów. [M, 2004/38];
(20) 90 FANGO REKORDZISTA Dopiero Michael Schumacher potrafił wyrównać jego rekord [WOb, 2006/1];
(21) 82 KRZYŚ SKANDALISTA M ister Bangle nie w ygląda na rewolucjonistę. A je d n ak ... [WOb, 2006/1] (zapowiedź odsyła do artykułu przedstawiającego sylwetkę nowego projektanta BMW).
C zas sk u p ić u w a g ę n a w ła śc iw y m sp isie treści. M a o n k o m p o z y c ję s ta n d a r dow ą, g d y ż je s t z w y k le p o d z ie lo n y n a k ilk a części sy g n o w a n y c h w y ró ż n io n y m i g ra fic z n ie ty tu łam i, co u ła tw ia w s tę p n ą o rie n ta c ję i p la n o w a n ie lektury. P o ró w n a jm y dla p rzy k ład u :
(22) Nowości; Jakie auto; Twoje auto; Nowe auto - to tytuły z m agazynu „Auto+”. W „M otorze” dla odmiany stałe działy wymieniane są oddzielnie, a konfiguracje indywidualne obejm ują konkretny numer. W ytłuszczonym drukiem sygnuje się więc dla przykładu następujące działy:
(23) Nowe auta; Porównanie, Test, Używane, Porady, Motopasje, Sport [M, 2004/38]. P o je d y n c z e te k s ty m o g ą b y ć z a p o w ia d a n e w ro z m a ity sp o só b (sta ły m sk ła d n ik ie m je s t o cz y w iśc ie c y fra o z n a c z a ją c a stro n ę, a ta k ż e n a z w a g a tu n k o w a a n o n so w an eg o te k stu : p r e z e n ta c ja , test, m in itest, m eg a test, k o n fro n ta c ja , m in ik o n -
fr o n ta c ja , ra p o r t sp e c ja ln y itd.).
P o la ry z a c ja w y p o w ie d z i je s t dość d u ża i zn acząca. T ru d n o w y o d rę b n ić n a j w a ż n ie jsz e te n d e n c je sty lizac y jn e. M o g ą się w ię c p o ja w ia ć an o n se o k sz ta łc ie q u a s i-d e fin ic y jn y m (c h a ra k te ry z u je s ię w te n sp o só b n o w e lu b sz c z e g ó ln ie atra k c y jn e au ta), z a p o w ie d z i p o w ia d a m ia ją c e , w y p o w ie d z i ap elu jące (w z w ią z k u ze sto so w a n ie m p o e ty k i in te rak cy jn ej ja k o sp o so b u fin g o w a n ia b e z p o śre d n ie go k o n ta k tu z o d b io rc ą), z a p o w ie d z i p o w ia d a m ia ją co -o c e n ia ją c e . P o ró w n a jm y n a stę p u ją c e p rz y k ła d y :
(24) PIERWSZA JAZDA Volkswagen Passat Variant - większy od starszego brata [A, 2005/9];
(25) PiErWSzA JAZDA Range Rover Sport - sportowy, terenowy, elegancki [A, 2005/9]; (26) MINITEST Renault Vel Saris - limuzyna i hatchback w jednym [A, 2005/9]; (27) MARZENIE Mercedes-Benz CLK - elegancja tego kabrioletu i jego sportowa
zadziorność wywiera wrażenie na każdej dziewczynie [A, 2005/9];
(28) RAPOT SPECJALNY Nie bądź naiwny! - nie daj się nabrać, gdy decydujesz się za zakup używanego samochodu [A, 2005/9];
(29) KUPUJ Z GŁOW Ą - Przed kupnem auta zapoznaj się z kosztami eksploatacji, spadkiem wartości i opiniami właścicieli. W tym miesiącu limuzyny [A, 2005/9];
(30) M ARZENIE Volkswagen G olf GTI - 200 KM pod m aską najbardziej kultowego GTI [A, 2005/1];
(31) M INIKONFRONTACJA Fiat Doblo, Opel Combo Tour, Volkswagen Caddy - kombivany, czyli duża przestrzeń na małej powierzchni [A, 2005/1];
(32) 12 Jazda gwiazda Ferrari F 430 - auto przed którym nie wstyd upaść na kolana [WOb, 2006/1];
(33) 40 Naukowcy do wozu Samochód całkiem sam - czy wkrótce kierow ca nie będzie potrzebny? [WOb, 2006/1].
Z a w a rto ść k o n k re tn y c h n u m e ró w m a g a z y n ó w m o to ry z a c y jn y c h je s t a n o n so w a n a k ilk a k ro tn ie (o k ła d k a i sp is tre śc i z w y p o w ie d z ia m i sto w a rz y sz o n y m i), sele k ty w n ie i n ie b a n a ln ie . W y p o w ied zi fu n k c jo n u ją c e w ro li a n o n só w m o ż n a in te rp re to w a ć ja k o sz c z e g ó ln ą re a liz a c ję k o n w e n c ji g atu n k o w e j z a p o w ie d z i a u to n o m ic z n e j lub d o strz e g a ć w n ic h n o w ą g e n o lo g ic z n ą ja k o ś ć 6. O k ła d k a k o lo ro w e g o m a g a z y n u (nie ty lk o m o to ry z a c y jn e g o ), a ta k ż e stro n a z a w ie ra jąc a spis tre śc i to d w a se g m e n ty m a g a z y n u , k tó re m o g ły b y b y ć tra k to w a n e ja k o g a tu n e k w y p o w ie d z i w fo rm ie k o le k c ji, czy li u k o n k re tn ia ją c - z a p o w ie d ź au to n o m ic z n a w fo rm ie k o le k c ji7.
2.2. Edytorial
N a z w a ta o d n o si się do sp e c ja ln ie k sz ta łto w a n e g o k o m u n ik a tu , w k tó ry m re d a k to r n a c z e ln y p ism a k o m e n tu je ja k ie ś a k tu aln e w y d a rz e n ia , in te re su ją c e c z y te ln ik ó w m a g a z y n u , lu b p o le c a o k re ślo n y n u m e r p ism a ja k o c a ło ść b ą d ź k o n k re tn e m a te ria ły p u b lic y sty c z n e z te g o n u m e ru 8.
Z b ió r sy g n a łó w g a tu n k o w y c h e d y to ria lu , sp o śró d k tó ry c h m ie jsc e d ru k u z y sk u je ro lę d o m in u jąc ą, tw o rz y d y n a m ic z n e układy. O p ró c z stałeg o m ie jsc a p u b lik a c ji fu n k c ję sy g n a łó w g a tu n k o w y c h p ełn ią: n a z w a (ed ito ria l, edytorial,
k o m e n ta rz - to n o m in a c je ch a ra k te ry sty cz n e dla p ra sy m o to ry z a c y jn e j) lu b in n y
trw a ły in cip it, a ta k ż e z d jęcie au to ra. K o n k re tn e re a liz a cje m o g ą się ró ż n ić d o b o re m sy g n a łó w g atu n k o w y c h . W „ A u to + ” s ą to: m ie jsc e p u b lik a c ji, z w ro t do a d re sa tó w i dan e p e rso n a ln e n a c z e ln eg o w fin aln ej cz ęści k o m u n ik a tu , w „ M o to rz e ” zaś: m ie jsc e druku, z d jęcie a u to ra i n a k o ń c u je g o dan e p e rso n a ln e . „A u to
6 Na możliwość interpretowania okładki jako tworu gatunkowego wskazuje A. Woźny i inni autorzy rozpraw oraz szkiców zamieszczonych w tomie: Nowe media - nowe w mediach. 1:
W kulturze pierwszych stron. Red. I. Borkowski, A. Woźny. Wrocław 2005.
7 O pojęciach: gatunku w formie kolekcji i kolekcji gatunków piszę m.in. w następujących publikacjach: Zanr w formie kollekcji a kollekcija żanrow. [W:] Stereotipnost i tworczestwo w
tekste. T. 8. Red. M. P. Kotiurowa. Perm 2005, s. 108-115; Genologiczne aspekty charakterystyki modlitewnika. „Studia Językoznawcze”. T. 4. Szczecin 2005, s. 430.
Ś w iat” z k o le i p re fe ru je n a stę p u ją c y z b ió r sy g n ałó w : m ie jsc e , n a z w ę g a tu n k o w ą (k o m e n ta rz), z d ję c ie au to ra, ty tu ł k o n k re tn e g o te k stu i dan e o so b o w e n a c z e ln e go. W m ie się c z n ik u „W y so k ie O b ro ty ” k o n w e n c ja d o p iero się tw orzy. N u m e r p ie rw sz y z a w ie ra n a z w ę g a tu n k o w ą (e d y to ria l), ty tu ł k o m u n ik a tu i dan e o so b o w e nad aw cy . C zas p o k a ż e , w ja k im sto p n iu je s t to trw a ła p rak ty k a.
Z a sa d a u ro z m a ic a n ia fo rm p rz e k a z u d e c y d u je o ty m , że p ra s a m o to ry z a c y j n a z a w ie ra dw a z a sa d n ic z e ty p y e d y to r ia li: a) w y p o w ie d ź k o m e n tu ją c ą sp o k re w n io n ą z k o m e n ta rz e m au to n o m ic z n y m , p o z b a w io n ą fu n k c ji a n o n so w a n ia n u m e ru - n a z w ijm y te n ty p ed y to ria lu in te rp re ta cy jn y m , b) w y p o w ie d ź h y b ry d a ln ą , łą c z ą c ą fra g m e n ty k o m e n tu ją c e z z a p o w ia d a n ie m całeg o n u m e ru lu b w y b ra n y c h p u b lik a c ji - m o ż n a dla n ie g o z a p ro p o n o w a ć n a z w ę e d y to ria l in te rp re tu ją co - a n o n su ją c y 9. Z m o ic h w c z e śn ie jsz y c h u sta le ń w y n ik a , że fo rm a e d y to ria lu z a le ż y o d p rz y p isy w a n y c h m u fu n k cji. W n ie k tó ry c h m a g a z y n a c h d o m in u je ro la b u d o w a n ia w ię z i z c z y teln ik am i, g d y ż in te ra k c ja p rz e b ie g a w n ic h z g o d n ie z z a sadą: e n tu z ja śc i k o m u n ik u ją się z e n tu z ja sta m i10. K o m e n ta rz e re d a k c y jn e m a ją w te d y k s z ta łt k o m u n ik a tó w fin g u ją c y c h b e z p o śre d n i k o n ta k t z c z y te ln ik a m i (w p ro w a d z e n ie p y ta ń lu b c a ły c h w y m ia n d ia lo g o w y c h , u ż y c ie w ie lo k ro p - k a ) 11. W p ra sie m o to ry z a c y jn e j częściej p o ja w ia ją się je d n a k w y p o w ie d z i, k tó ry c h z a d a n ie m je s t k re o w a n ie w iz e ru n k u p ism a. M a g a z y n p o św ię c o n y z a g a d n ie n io m m o to ry z a c ji p rz y p isu je so b ie zw y k le ro lę doradcy, p rz y ja c ie la, a ta k ż e w y b a w ia ją c e g o z k ło p o tó w fa c h o w c a 12.
B ard ziej s z c z e g ó ło w ą p re z e n ta c ję e d y to ria li z p ra s y m o to ry z a c y jn e j z a c z n ij m y o d c h a ra k te ry sty k i w y p o w ie d z i in te rp re tu ją cy c h , g d y ż w n ie k tó ry c h p ism a c h to w ła śn ie o ne d o m in u ją. S ą to p rz e k a z y dość b lisk o sp o k re w n io n e z k o m e n ta rz a m i a u to n o m ic zn y m i. P rz e d sta w ia n e w n ic h fa k ty lu b z d a rz e n ia u k ła d a ją się w se k w e n cje te m a ty c z n e b lisk ie o d b io rc o m . Isto tę in te rp re ta cji zaś sta n o w i w n ic h rz e c z o w e i fa ch o w e p re z e n to w a n ie o k re ślo n y c h sk ła d n ik ó w te g o św iata. „ A u to + ” b y ło d la p rz y k ła d u n a sta w io n e n a p rz e d sta w ia n ie n o w o śc i n a ry n k u m o to ry z a c y jn y m . „A u to Ś w iat” (A S ), o p ró cz te g o p re z e n tu je w y n ik i sp ra w d z ia nów , ja k im p o d d a w a n e s ą a u ta n o w e i u ż y w a n e , ab y p o m ó c c z y te ln ik o m w d o k o n y w a n iu w y b o ró w . „ M o to r” zaś u p ra w ia , i w ed y to ria la c h an o n su je, w ie lo a sp e k to w e d o ra d z tw o . O c e n a o k re ś lo n y c h z ja w isk , z a jm o w a n ie sta n o w is k a w o k reślo n ej sp raw ie c z y te ż p o le c a n ie czeg o ś - w sz y stk ie te d z ia ła n ia in te rp re ta c y jn e z y s k u ją u ro z m a ic o n y k sz ta łt, g d y ż au to rz y e d y to ria li o d w o łu ją się do
9 Ibidem, s. 115-117. Przedstawiam tu edytoriale z różnych typów pism wyspecjalizowanych, wyodrębniając: wypowiedzi komentujące, wypowiedzi anonsująco-komentujące i realizujące kon wencję recenzji. Tych ostatnich nie ma w prasie motoryzacyjnej.
10 Por. na ten temat: M. Wojtak: „Wysoki współczynnik czadu”. , s. 117-130; tejże: O prze
mianach w języku m ediów ., s. 235.
11 Zob. M. Wojtak: Osobliwość genologiczna..., s. 117-118. 12 Ibidem, s. 118.
ró ż n y c h te c h n ik k o m e n to w a n ia : p rz e z p o ró w n a n ie , b e z p o śre d n ie w y ra ż a n ie o p i n ii i fo rm u ło w a n ie ocen , w p ro w a d z a n ie ró ż n y c h śro d k ó w o b ra z o w a n ia , s p rz y ja ją c y c h re d a g o w a n iu k o m u n ik a tó w su g e sty w n y ch , a ta k ż e , ch o ć rzad k o , p o s łu g i w a n ie się in n o w a c ja m i ję z y k o w y m i. C h c ąc c z y te ln ik a za sk o c z y ć , re d a k to rz y częściej s to s u ją b o w ie m k o n c e p ty stru k tu ra ln e , a w ię c o d n o sz ą c e się do cało ści k o m u n ik a tu , n iż k o n c e p ty w o ln e , czy li n ie z w y k łe sp o so b y w y sło w ie n ia d ro b n y c h fra g m e n tó w 13.
O to w y b ra n e fra g m e n ty k o m e n ta rz y z o p in ia m i i o c e n a m i fo rm u ło w a n y m i b ez p o śre d n io :
(34) Kto jak kto, ale włoski koncern potrafi od lat produkować ładne i popularne małe auta [AS, 2004/9];
(35) Byłby to zatem kolejny samochód z naszych fabryk, co niewątpliwie przyniesie nam kolejny powód do dumy [AS, 2004/9];
(36) W miejscach szczególnie niebezpiecznych m ożna by ustawić znaki ostrzegające o napadach. Fakt, że to wstydliwe ostrzeżenia, ale dzięki nim przynajmniej kilka pań więcej uchroniłoby się przed napadem [AS, 2001/48];
(37) Co zatem stoi za Toyotą? Chyba jednak legendarna niezawodność marki potw ier dzona licznymi rankingami nawet na bardzo wymagającym niemieckim rynku m o toryzacyjnym. Japońska firma sympatię naszych rodaków zaskarbiła sobie nie tytko atrakcyjną ofertą rynkową, lecz także z pew nością dość pokaźnymi finansowymi inwestycjami w Polsce. [AS, 2003/48].
N a sta w ie n ie in te rp re ta cy jn e p rz e ja w ia się ju ż w ty tu ła c h e d y to ria li, choć n ie s ą to ty tu ły sp ecja ln ie atrak cy jn e. O to k ilk a p rz y k ła d ó w b e z p o d a w a n ia lo k a liz a cji: P o lsk a d la E u ro p y; W ybieram y A u to n r 1 w P o lsc e ; J e s te ś m y w U nii E u ro
p e js k ie j; J u ż c ze k a m y na F ia ta T repiuno; K u rs sa m o o b ro n y n ie w ysta rczy; Z a p ła c im y za rec yklin g ? ; W ięcej o p tym izm u ; O drobina o p tym izm u ; Z n o w u zim a ;
L id e rzy rynku.
U w y p u k la ją c fu n k c ję tw o rz e n ia i p o d trz y m y w a n ia w ię z i z c z y teln ik am i, re d a k to rz y p ism m o to ry z a c y jn y c h fo rm u łu ją ra d y d o ty c z ą c e sp raw ży w o o d b io r có w in te re su ją c y c h , w ię c np. o c e n y ró ż n y c h ro d z a jó w p a liw a czy z a sa d p o stę p o w a n ia u m o ż liw ia ją c e g o u z y sk a n ie o sz c z ę d n o śc i p o le g a ją c y c h n a z m n ie jsz e n iu zu ż y c ia p aliw a . O to sto so w n e fra g m e n ty edytoriali:
(38) Teraz postanowiliśmy rozwiać kolejne wątpliwości kierowców: czy warto więcej zapłacić i tankować benzynę o wyższej liczbie oktanowej, niż zaleca producent samochodu? [AS, 2003/31];
(39) N iew ielu kierowców zdaje sobie sprawę z tego, że spokojna technika jazdy bez gwałtownych zrywów i „kręcenia” silnika do wysokich obrotów też pozwala zao szczędzić paliwo. [AS, 2002/32].
W tej sam ej stra te g ii k o m u n ik a c y jn e j m ie s z c z ą się d ek la ra c je to w a rz y sz e n ia cz y te ln ik o m w śle d z e n iu tre n d ó w i z m ia n n a ry n k u m o to ry zac y jn y m :
(40) M iejmy nadzieję, że obejmie on [chodzi o optymizm, który w yrażają producenci aut - dop. M. W.] również wszystkich naszych Czytelników, że spełnią się ich liczne marzenia, w tym również i te o nowym aucie. Będziemy pomagać w ich realizacji, dostarczając co tydzień świeżych informacji o nowych modelach, za mieszczać testy i porównania. Postaramy się też, tak jak w mijającym roku, by przynajmniej kilku Czytelników zostało właścicielami nowych aut, które będą do wygrania w naszych konkursach. Życzymy spełnienia marzeń. [AS, 2002/51/52]. W k o m e n ta rz a c h in te rp re tu ją c o -z a p o w ia d a ją c y c h z p ra sy m o to ry z a c y jn e j b ra k w sz y stk ic h ch a ra k te ry sty cz n y c h d la te g o ty p u ed y to ria li te c h n ik sty liz o w a n ia w y p o w ie d z i. P rz y p o m n ę , że p rz e d sta w ia ją c k o m e n ta rz e re d a k c y jn e z ró ż n y c h p ism i m a g a z y n ó w p o ra d n ik o w y c h , z w ra c a łam u w a g ę n a trz y ró ż n e sty le zap o w iad an ia: „ z a ja w k o w y ” (za ja w k ą n a z y w a ją d zie n n ik a rz e za p o w ie d ź ), re- c e n z y jn y i re k la m o w y 14. W p ra sie m o to ry z a c y jn e j p o ja w ia się z re g u ły te n p ierw szy , g d y ż, an o n su ją c w y b ra n e p u b lik a c je z k o n k re tn e g o n u m e ru p ism a, re d a k to rz y n a c z e ln i w p ro w a d z a ją fo rm u ły o d sy łające. O to p rzy k ład :
(41) Pomiarów mocy, m om entu obrotowego, toksyczności spalin oraz jakości benzyn dokonywaliśmy w specjalistycznych laboratoriach i warsztatach (strona 28). I co się okazało? [AS, 2003/31].
A b y p o k a z a ć m o ż liw o śc i z m ia n y k o n w e n c ji re d a g o w a n ia ed y to ria li, o d w o ła m się n a k o n ie c do te k stu , k tó ry łą c z y ró ż n e sty le w y sło w ie n ia i z a k re sy ad a p ta c ji g atu n k u . Je st to w y p o w ie d ź re d a k to ra n a c z e ln eg o „ A u to + ” , re a liz u ją c a ty p o w y d la te g o m a g a z y n u ro d zaj sty liz a c ji k o m e n ta rz a , n a w ią z u ją c e g o do fo r m y o ficja ln eg o listu , z w b u d o w a n y m i w e ń ż y c z e n iam i św iąteczn y m i, p o w ią z a n y m i ściśle z a n o n so w a n ie m z a w a rto śc i n u m eru . O o ry g in a ln o śc i w y sło w ie n ia d e c y d u je je s z c z e łą c z e n ie to n u rz e c z o w eg o z d o rad zan iem , p o słu g iw a n ie się a lu z ja m i i in n y m i śro d k a m i o b razo w an ia , n a d a ją c y m i w y p o w ie d z i fo rm ę k o m u n ik a tu su g esty w n eg o . O to ó w e d y to ria l w całości:
(42) Szanowni Czytelnicy N a tradycję nie m a mocnych, więc nie wypada, by w arty kule wstępnym do świąteczno-noworocznego „auto+” zabrakło życzeń. W przy padku nas, polskich kierowców, lista życzeń mogłaby być długa jak nogi Jennifer Lopez, ale ja ograniczę się tylko do kilku. Po pierwsze, życzę sobie i Wam, byśmy mogli przez cały rok szaleć po drogach takimi samochodami jak A ston M artin (str. 70). Życzę nam, by stać nas było pod choinkę podarować żonom, matkom, kochankom takie auto jak now a Honda Civic (str. 12) czy Renault Clio (str. 42). Naszymi wymarzonymi samochodami wyruszmy w wakacyjne podróże drogami tak niezwykłymi jak prowadząca z Paryża nad Morze Śródziemne (str. 50), a nie pol skimi „autostradami” . Niech w podróżach towarzyszą nam kobiety tak piękne jak
hostessy ozdabiające sw ą obecnością targi motoryzacyjne (str. 74). A na koniec życzę nam wszystkim : kierowcom , producentom sam ochodów i dilerom , by w przyszłym roku w Polsce sprzedało się więcej nowych aut niż w Albanii, a benzyna kosztowała mniej niż piwo. Zapraszam do lektury. Redaktor naczelny Cezary Jęksa [A, 2006/1].
A n a liz a ed y to ria li z p ra sy m o to ry z a c y jn e j p o k a z u je , ja k b a rd zo z ło ż o n y je s t ch a ra k te r in te rfe re n cji g a tu n k o w y c h c h a ra k te ry s ty cz n y c h d la te g o ty p u k o m e n ta rz y p ra so w y ch . A d a p ta c je g lo b a ln e z y s k u ją d w a za sa d n ic z e k ie ru n k i, g d y ż re a li z u ją się w p o sta c i n a w ią z a ń do k o n w e n c ji k o m e n ta rz a au to n o m ic z n e g o lu b k o n w e n c ji e p isto larn ej, ad a p ta c je cz ą stk o w e zaś w y n ik a ją z k o n ta m in a c ji stru k tu ry au to n o m ic z n e g o k o m e n ta rz a p ra so w e g o 15 lub listu z e stru k tu rą z a p o w ie d z i p ra sow ej. O g ra n ic z a się w te n sp o só b ty p o w e d la e d y to ria li z a k re sy in te rfe re n c ji sty listy c z n y c h , re z y g n u ją c z p o k re w ie ń stw a ze sty le m re c e n z ji lu b reklam y. Z a sad a re d u k c jo n iz m u g en o lo g ic z n e g o d z iała w ty m p rz y p a d k u je d y n ie ja k o re g u ła se le k cy jn a, ch o ć w in d y w id u a ln y c h p rz y p a d k a c h m o ż n a m ó w ić ta k ż e o p ró b a c h tw o rz e n ia k o n w e n c ji w ła sn y c h (por. p rz y k ła d 42).
3. Komunikaty stanowiące właściwą publicystykę magazynów
3.1. Sposoby redagowania wzmianek
W z m ia n k a je s t ta k im g a tu n k ie m p rz e k a z u p ra so w e g o , k tó ry św ie tn ie się n a d a je do p rz e k a z y w a n ia la k o n ic z n y c h in fo rm a c ji o w ie lu a k tu a ln y c h w y d a rz e - n ia c h 16. W p ra sie m o to ry z a c y jn e j je s t to z w y k le z b ió r w y p o w ie d z i (n a w ią z a n ie do k o n w e n c ji w z m ia n k i sery jn ej) sy g n o w a n y c h w sp ó ln y m ty tu łe m i z a w ie ra ją c y c h dan e o w a ż n y c h z d a n ie m re d a k c ji w y d a rz e n ia c h n a ry n k u m o to ry z a c y j- n y m 17. W z m ia n k i n ie w y s tę p u ją z a te m w m a g a z y n a c h m o to ry z a c y jn y c h ja k o sam o d z ie ln e k o m u n ik aty . S p o só b ic h re d a g o w a n ia sp ra w ia p rz y ty m , że n a w ią z u ją za ró w n o do w z o rc a k an o n ic z n e g o , a w ię c s ą re a liz a c ją re g u ł g atu n k o w y c h w z m ia n k i z d o m in a n tą in fo rm a c y jn ą , ja k i do w z o rc ó w a lte rn a c y jn y ch , k tó re p rz e s ą d z a ją o k sz ta łc ie w z m ia n e k z d o m in a n tą p u b licy sty c zn ą.
W z m ia n k i z d o m in a n tą in fo rm a c y jn ą to d la p rz y k ła d u p u b lik o w a n e w d ziale
N o w o śc i p re z e n ta c je p o je d y n c z y c h n o w y c h m o d e li au t o k reślo n ej m ark i. K o m u
n ik a ty te m a ją s c h e m a ty c z n ą b u d o w ę , g d y ż s k ła d a ją się z ty tu łu (zaw sze n a z w a m o d e lu ) i k ró tk ie g o k o rp u su , p rz y b ie ra jąc e g o w n ie k tó ry c h se ria c h k s z ta łt re a li
15 Wyznaczniki gatunkowe tego typu komentarza zostały opisane w: M. Wojtak: Gatunki pra
sowe..., s. 170-192.
16 Ibidem, s. 39-55.
za c ji m a try c y te k sto w e j, w ra m a c h k tó rej p o m ie sz c z o n e s ą p o d sta w o w e dane te c h n ic z n e i in fo rm a c je o o sią g a c h sam o ch o d u . S e rię u ro z m a ic a w te d y je d y n ie m a te ria ł ik o n o g raficzn y . O p ró c z ta k z re d a g o w a n y c h d z ia łó w p o ja w ia ją się re a li za c je n ie c o m n iej sch e m a ty c z n e, g d y k o rp u s z a w ie ra o d w o ła n ia do o p in ii p ro d u c e n tó w lu b in n e p rz e k sz ta łce n ia , k tó re n ie o d d a la ją go je d n a k z b y tn io o d w s p o m n ia n e g o sch em atu . O to p rzy k ła d :
(43) A udi R8 Zaprezentowany w 2003 roku, podczas frankfurckiego salonu samocho dowego, prototypowy model Audi Le Mans, wejdzie do seryjnej produkcji. Samo chód będzie wytwarzany w fabryce w Neckarsulm. Koszt przygotowania linii pro dukcyjnej supersportowego auta, które według prezesa zarządu Audi AG M artina W interkona je st hołdem oddanym sukcesom sportowym firmy, wyniósł ponad 28 milionów euro. Do salonów nowy model trafi jako R8 [A, 2006/1].
S erie w z m ia n e k z d o m in a n tą in fo rm a c y jn ą m o g ą b y ć m niej sch e m a ty c z n e ta k ż e ze w z g lę d u n a ic h te m a ty c z n e zró ż n ic o w a n ie. T ak m o ż n a sc h a ra k te ry z o w a ć sta ły d ział „ M o to ru ” z a ty tu ło w a n y W sk r ó c ie (z w ró ć m y u w a g ę n a p o k re w ie ń stw o ze w z m ia n k a m i z p ra s y o g ó ln ej), g d zie re d a k to rz y u m ie s z c z a ją k ró tk ie k o m u n ik aty , d o ty c z ą c e n o w o śc i n a ry n k u m o to ry z a c y jn y m , ró ż n y c h w y d a rz e ń z ry n k ó w k o n k re tn y c h k ra jó w , p ro g n o z u ją , p rz e w id u ją c , ja k ie te n d e n c je n a o w y c h ry n k a c h się u s ta b iliz u ją itd. W zm ia n k o m , k tó re p rz e k a z u ją w sp o m n ia n e treści, n a d a ją k s z ta łt w y p o w ie d z i rz e c z o w y c h i p re c y z y jn ie p o w ia d a m ia ją c y c h o k o n k re tn y m fak cie lub zd arz en iu . T ytuł tak iej w z m ia n k i je s t n a o g ó ł p o w ia d o m ie n ie m (w w e rsji zd an io w e j lub ró w n o w a ż n ik o w e j), a k o rp u s u z u p e łn ia dane za w a rte w ty tu le i m a k o n stru k c ję o d w ró co n ej p iram id y , g d y ż in fo rm a c ja n a j w a ż n ie jsz a z a w a rta j e s t w p ie rw sz y m zd a n iu , a sz c z e g ó ły p o ja w ia ją się w k o le j n y c h w y p o w ie d z e n ia c h . D o m in u je to n rz e c z o w y ze w z g lę d u n a u ż y c ie le k sy k i w sp ó ln o o d m ia n o w e j lu b p o to cz n ej z re je stru n e u tra ln e g o i ta k ic h p o k ła d ó w le k sy k i fach o w ej, k tó re s ą z n a n e sz e ro k ie m u g ro n u czy teln ik ó w . O d w o ła jm y się do p rzy k ład u :
(44) 12 mln Renault w Hiszpanii. Z taśmy fabryki Renault w hiszpańskiej Palencji zjechał 12-milionowy samochód tej marki. To Megane w wersji Sport. Zakład działa od 1953 roku, a pierwszym autem, jakie tam budowano, było Renault 4CV (na zdjęciu). W Hiszpanii poza Palencją fabryki Renault są także w Valladolid i Sewilli. Pow stają tam silniki, skrzynie biegów, a także sam ochody M odus [M, 2006/7].
W o d m ie n n y sp o só b re a liz u je k o n w e n c ję w z m ia n k i m a g a z y n „W y so k ie O b ro ty ” , w k tó ry m w d z ia le N o w o śc i p o m ie sz c z o n e s ą k o m u n ik a ty o w y razistej sty lizac ji w izu aln ej (n a w ią z a n ie do sty lu p re z e n ta c ji ty p o w e g o d la p ra s y m ło d zieżo w ej), a w ię c w y p o w ie d z i d ru k o w an e n a ap li ze z ró ż n ic o w a n ie m k s z ta łtu g e o m e try c z n eg o ta k k sz ta łto w a n e g o k o lo ro w e g o tła i u z u p e łn ie n ie m o a tra k c y j n ie sk o n fig u ro w a n y m a te ria ł ik o n o g raficzn y . L ic z y się d y n am izm p re z e n ta cji
o sią g a n y ta k ż e z a p o śre d n ic tw e m in d y w id u a liz u ją c e g o sp o so b u re d a g o w a n ia części k o m u n ik a tu . C z ę śc i, g d y ż ty tu ły s ą sc h e m a ty c z n e i sp ro w a d z o n e do n a z w y m a rk i czy raczej m o d e lu p re z e n to w a n eg o sa m o ch o d u . R z ad k o p o ja w ia się ty tu ł z a w ie ra ją c y in n eg o ro d z a ju in fo rm a cje. S ty liz a c y jn a in w e n c y jn o ść o b o w ią zu je zaś w k o rp u sa c h . P o ja w ia ją się w n ic h p o d sta w o w e in fo rm a c je o sa m o c h o dzie, p o d a n e je d n a k w o ry g in a ln y sp o só b , a w ię c su g e sty w n ie i o b razo w o , c z a sem te ż n ie b a n a ln ie . W y p o w ie d ź łą c z y fu n k c ję w m ia rę p re c y z y jn e g o p o w ia d a m ia n ia z r o lą d y sk re tn e g o in te rp reto w an ia. Jak o p rz y k ła d n ie c h p o słu ż y n a s tę p u ją c a w zm ian k a:
(45) A uto dla 20-latka N ow a edycja popularnego w Japonii i USA [ . ] młodzieżowego pojazdu w yróżnia się mniej kanciastym nadwoziem. Kierowca autka może poczuć się w jego w nętrzu jak w klubie lub na dyskotece. To zasługa sprzętu audio z dziesięciom a głośnikami [...] oraz zainstalowanych w różnych miejscach kabiny, pulsujących w rytm muzyki punktów świetlnych. [...] Bez większych zmian pozo stały natom iast zespoły napędowe [...]. Obłe kształty, zwłaszcza przedniej części karoserii nadano z m yślą o maksymalnej ochronie pieszych [WOb, 2006/1].
Z a re a liz a c ję k o n w e n c ji w z m ia n k i z d o m in a n tą p u b lic y sty c z n ą n a le ż y u zn ać te ż ta k ie w y p o w ie d z i, w k tó ry c h p o ja w ia ją się p y ta n ia n a p o c z ą tk u k o rp u su i in n e e le m e n ty d y n a m iz u ją c e k o m u n ik at (np. p rz y to c z e n ia lu b d o ść b lisk ie p rz y to c z e n io m p a ra fra z y słó w lu d z i z w ią z a n y ch z m o to ry zacją).
R e d a k to rz y p ism m o to ry z a c y jn y c h n ie p rz e k s z ta łc a ją k o n w e n c ji g a tu n k o w y c h w z m ia n k i w z n a c z ą c y m sto p n iu , a re d u k c jo n iz m g e n o lo g ic z n y w o d n ie sie n iu do te g o g a tu n k u p o le g a n a re d u k c ji je d n e j z o d m ian , a m ia n o w ic ie w z m ia n k i a u to n o m ic z n e j, g d y ż n ie j e s t o n a n o śn y m k o m u n ik a c y jn ie ty p e m w y p o w ie dzi i n ie m ie śc i się w z w y c z a ja c h re d a k c y jn y c h te g o ty p u m a g a z y n ó w (w ic h m ak iecie ). W sp o m n ie ć je s z c z e ty lk o w y p a d a , że m ie się c z n ik „W y so k ie O b ro ty ” , n a w ią z u ją c do p ra k ty k ty p o w y c h dla p ra sy p o ra d n ik o w e j (k o b iecej d la p rz y k ła d u ), p o słu g u je się w z m ia n k a m i ja k o b u d u lc e m k o rp u su w y p o w ie d z i o k sz ta łc ie w ia d o m o ści. W te k śc ie z a ty tu ło w a n y m R e la c ja z ta rg ó w D e tr o it 2 0 0 6 p o o p iso w y m lid z ie (z ele m e n ta m i k o m e n ta rz a ) p o ja w ia się k o rp u s (b o g ato i d y n am iczn ie ilu stro w a n y ) z ło ż o n y z k o n ste la c ji w z m ia n e k sk o m p o n o w a n y c h sc h em aty czn ie, a w ię c z ty tu łe m z a w ie ra jąc y m n a z w ę m o d e lu i la k o n ic z n y m k o rp u se m , k tó ry z a w ie ra u w a g i o p rz e d sta w ia n y m m o d e lu p o d a n e w to n ie rz e c z o w y m , ch o ć b e z sz a b lo n o w o śc i. O to p rz y k ła d je d n e g o sk ła d n ik a tak iej k o n ste lacji:
(46) FROD F-250 SUPER CHIEF Choć nazwa zaczerpnięta została od luksusowego pociągu kursującego w latach 1937-1971, ten samochód bardziej związany jest z przyszłością. Doładowany silnik V10 może być napędzany wodorem, etanolem lub benzyną. M onumentalne kształty karoserii w skazują stylistyczną drogę, ja k ą będzie podążał Ford w projektowaniu pickupów [WOb, 2006/1].
3.2. Teksty poradnikowe o kształcie wiadomości
S ą o ne g e n o lo g ic z n ą o so b liw o śc ią c h a ra k te ry s ty c z n ą d la p ism o c e n ia ją cy c h ja k ie ś u rz ą d z e n ia (z w ła sz c z a p o ja z d y ), a w ię c p ra sy ro w e ro w e j, p o św ięco n ej m o to c y k lo m i p ra sy p re z e n tu ją ce j s a m o c h o d y 18. Z m o ic h d o ty c h c z a so w y c h u s ta le ń w y n ik a , że s ą to w y p o w ie d z i p rz e z re d a k c je p o strz e g a n e ja k o testy, su p e rte -
sty, m egatesty, te sty p o r ó w n a n ia . U ż y w a n a j e s t te ż n a z w a te st teleg ra m n a o z n a
czen ie je d n e g o z ty p ó w ta k ic h k o m u n ik a tó w 19. C zy m m o ty w o w a n e s ą ow e n o m in a c je , k tó re m o g ą b y ć o d b ie ra n e ja k o k w a lifik a c je g a tu n k o w e o d n o śn y c h w y p o w ie d z i? U z a sa d n ie n ie m p o d sta w o w y m je s t tre ść k o m u n ik ató w , k tó ra o g ra n ic z a się do p re z e n ta c ji w y n ik ó w sp raw d zian u , ja k ie m u p o d d a w a n y je s t o k re ślo n y p o ja z d lu b g ru p a p o jazd ó w . D o k o n w e n c ji te s tu (sp ra w d z ia n u ) n a w ią z u ją te ż w y p o w ie d z i u z u p e łn ia ją c e k o m u n ik a t głów ny. S ą to w z m ia n k i (lu b ty lk o sy g n a ły ) to w a rz y s z ą c e z d ję c io m , ta b e le z a w ie ra ją c e d an e te c h n ic z n e sa m o c h o d u , a ta k ż e se g m e n t z a w ie ra ją c y o c e n ę o g ó ln ą w p o sta c i c y fry (ja k o cen a szk o ln a) i w y lic z e n ia c ech d o d a tn ic h i ce c h o d b ie ra n y c h ja k o n ie d o g o d n o ść . O b a ro d z a je w y p o w ie d z i fu n k c jo n u ją z a te m ja k o k o le k c ja g a tu n k o w a o b e jm u ją c a w sp ó łw y - stęp u jące ty p y p rz e k a z ó w p ra so w y c h , p e łn ią c y c h tę s a m ą fu n k cję. P o n ie w a ż istn ie je coś ta k ie g o , ja k stru k tu raln e zw ie ń c z en ie cało ści w p o sta c i ty tu łu c y k liczn eg o : A u to Ś w ia t Test tele g ra m + n a z w a m a rk i i m o d e lu c z y A u to Ś w ia t
P o r ó w n a n ie + n a z w y sp ra w d z a n y c h m o d e li, m o ż n a w sp o m n ia n e w y p o w ie d z i
tra k to w a ć ja k o c h a ra k te ry sty cz n e d la p ra s y m o to ry z a c y jn e j g a tu n k i w y p o w ie d z i p o ra d n ik o w y c h , fu n k c jo n u ją c y c h ja k o g a tu n k i w fo rm ie k o le k c ji. N a z w y sto so w a n e p rz e z re d a k c je p ism n ie m a ją z a k o tw ic z e n ia w g e n o lo g ii, m o ż n a w ię c j e u z n a ć z a g a tu n k o w e n a m o c y arb itraln e j d e c y z ji lu b z a p ro p o n o w a ć n o w e te rm i ny. N ie s te ty tru d n o zn a le ź ć te rm in lak o n iczn y , w ię c ro b o c z o p ro p o n u ję o k re śle n ie w y p o w ie d zi p o r a d n ik o w e o k szta łc ie w ia d o m o ści.
S ta n o w ią o ne p o d s ta w o w ą fo rm ę p u b lic y sty k i w p ra sie m o to ry z a c y jn e j. K o le k c ja sk ła d a się z te k s tu b ę d ą c e g o m u ta c ją w ia d o m o śc i (a d a p ta c ja g a tu n k o w a) o raz w y m ie n io n y c h j u ż te k stó w sa te lic k ich . O w e k o m u n ik a ty to w a rz y sz ą ce w y p o w ie d z i u z n aw an ej z a g łó w n ą m a ją trw a łą form ę, w y p a d a w ię c p o św ię c ić im k ilk a słó w n a p o c z ą tk u c h a ra k te ry sty k i całej k o lek cji. T ab elk i z d an y m i te c h n ic z n y m i n ie w y m a g a ją sp e c ja ln y c h o m ó w ień . T ak że s y g n a ły to w a rz y sz ą c e z d ję c io m n ie b u d z ą sp ecjaln ej c ie k aw o ści, g d y ż s ą n a o g ó ł sfo rm u ło w a n e ja k o rz e c z o w e k o m u n ik a ty o b ja ś n ia ją c e . S e g m e n t z a w ie ra ją c y o c e n ę o s ta te c z n ą p rz e d sta w ia za ró w n o w a lo ry o cen ian eg o auta, ja k i ce c h y u z n a n e za m n iej a tra k cyjne. K sz ta łt o w eg o se g m e n tu z a le ż y te ż o d teg o , c z y o c e n ia n y je s t je d e n sam ochód, czy kilka pojazdów . N ie stosuje się w ocenach żadn y ch gier ję z y k o w y c h
18 Mogą się też pojawiać w pismach komputerowych. 19 M. Wojtak: Przejawy kunsztu stylizatorskiego..., s. 180.
lu b in n y c h sy m p to m ó w z a b a w y (a ta k a p ra k ty k a b y ła c h a ra k te ry sty cz n a sw eg o czasu d la p ra s y ro w e ro w e j), le c z w p ro w a d z a w a lo ry z o w a n ie k ilk u p a ra m e tró w te c h n ic z n y c h auta. O to d la p rz y k ła d u o cen a je d n e g o sam o ch o d u :
(47) + [plusy — dop. M.W.] Oszczędny silnik, dobra relacja ceny do wyposażenia, sku teczne hamulce; - [minusy] Mały bagażnik, brak ESP i kurtyn, mało atrakcyjny design karoserii, brak radia [AS, 2003/46].
W seg m e n c ie o c e n ia ją cy m k ilk a p o ja z d ó w p o ja w ia się ic h ra n k in g oraz w y sz c z e g ó ln ie n ie p lu só w i m in u só w p o d n a z w ą m a rk i auta:
Renault (plusy) - żwawa jednostka napędowa - dużo m iejsca z przodu - pojemna
przestrzeń ładunkowa - niska cena; (minusy) - najniższa ładowność w teście - słaby układ hamulcowy;
Opel (plusy) - najniższe zużycie paliwa w teście - skuteczny układ hamulcowy - prze
stronne wnętrze; (minusy) - wysoka cena - najmniejszy bagażnik - mało dynamicz na jednostka napędowa;
Peugeot (plusy) największy bagażnik po złożeniu siedzeń - w ysoka ładowność kom for
towo zestrojone zawieszenie; (minusy) - najwyższe spalanie - tylko roczna gwaran cja - wysoko poprowadzony próg załadunkowy [AS, 2003/46].
S c h e m a t stru k tu ra ln y w y p o w ie d z i p o d sta w o w e j w c h a ra k tery zo w an ej k o le k c ji ju ż k ie d y ś o m aw iałam , o g ra n ic z ę się tu taj w ię c do p rz y p o m n ie n ia k w e stii n a jw a ż n ie jsz y c h 20.
W y p o w ied ź p rz e d sta w ia ją c a o c e n ę je d n e g o sa m o c h o d u m a s tru k tu rę dw u- se g m en to w ą, o b e jm u ją c ą ty tu ł cy k lu i ty tu ł k o n k re tn e g o te k s tu o raz d o ść ro z b u d o w a n y k o rp u s p o d z ie lo n y n a cz ęści śró d ty tu ła m i, k tó re s ta n o w ią sw eg o ro d z a ju k o m p o z y c y jn e ru sz to w a n ie i s ą p o w ie la n e w k o le jn y c h re a liz a cja c h : N a d w o z ie /
ja k o ś ć ; U kła d n a p ę d o w y /o sią g i; U kła d je z d n y /k o m fo r t; K o szty /b e zp ie c ze ń stw o .
T y tu ły ca ło ści b y ły n ie g d y ś p o d d a w a n e ró ż n o ro d n y m z a b ie g o m sty lizacy j- ny m . O statn io ta te n d e n c ja się o sła b iła i w e w s p o m n ia n y c h ty p a c h w y p o w ie d z i p rz e w a ż a ją ty tu ły o ce n iające: U dana o p era cja (o p o łą c z e n iu N issa n a i R en au lt);
L u k su s z d ieslem ; B e z a drenaliny; S p o rto w y in a c ze j (w ty m ty tu le m o ż n a się
d o p a try w a ć alu z y jn o śc i); U szla ch etn io n y; W odoodporny?; J a k R o m e o i Ju lia ;
W sp o m n ien ie lata lu b ty tu ły in fo rm a c y jn e : T ra n sp o rto w iec; S p o só b na życie; L u k su s i s p o r t; N a d a le k ie w o ja ż e ; J e d y n y w g a m ie ; N ie w a rto u c ie k a ć ; A u to dla o d w a żn yc h ; W ska źn ik w zrostu.
W p o sz c z e g ó ln y c h se g m e n ta c h k o rp u su d o m in u je n a rra c ja rz e c z o w a i sto n o w a n a w w a rstw ie sty listy c z n e j, choć z d a rz a ją się te ż fra g m e n ty z n e o lo g iz m a m i, n a d a ją c y m i cało ści fo rm ę k o m u n ik a tu o b razo w eg o i su g e sty w n e g o . O to w y b ra n e p rzy k ład y :
(48) U kład jezdny/kom fort Wygodnie, wręcz kom fortowo, ale bez „rajdow ania” . M iękkie zawieszenie powoduje silne bujanie się karoserii, a zmienianie obciążenia w czasie pokonywania łuku nie jest dobrym pomysłem [AS, 2002/27];
(49) Zawieszenie auta zasługuje na pochwałę - nawet na złych nawierzchniach prowadzi się ono stabilnie i dobrze utrzymuje kierunek jazdy, je st też stosunkowo mało wrażliwe na koleiny. Komfort jazdy powyżej przeciętnej w tym segmencie aut [AS, 2003/48];
(50) Nie je st to z pew nością samochód dla ludzi ceniących sobie komfortowe prze jeżdżanie przez wyboje. [...] Jadący odczuw ają naw et niewielkie nierówności. Za to szybka jazda krętymi drogami to czysta przyjemność [...] [AS, 2003/30].
W y p o w ied zi, w k tó ry c h p rz e d sta w ia się o k re ślo n y m o d e l sam o ch o d u , b ę d ą cego n o w o ś c ią n a ry n k u , lu b p o ró w n u je się ja k o ś ć d w ó c h p o jazd ó w , n ie m a ją ta k sch e m a ty c z n eg o k o rp u su (ch o ć m o ż e o n b y ć p o d z ie lo n y n a se g m e n ty sy g n o w a n e ty tu ła m i) i n a w ią z u ją w sz e rsz y m z a k re sie do stru k tu ry w ia d o m o śc i. S ą to w y p o w ie d z i trój se g m e n to w e z ło ż o n e z ty tu łu , w k tó ry m m ie s z c z ą się zaró w n o e le m e n ty sta n d a rd o w e , ja k i in d y w id u a ln e , lid u o ra z k o rp u su . K a ż d y z ty c h sk ła d n ik ó w p o d d a w a n y je s t u a tra k c y jn ia ją c y m z a b ie g o m sty liz a c y jn y m 21. O b e c n ie część ty c h k o n c e p tó w ju ż n ie fu n k c jo n u je , a w y p o w ie d z i d zie n n ik a rsk ie s ą je d y n ie lek k o sty lizo w an e n a k o m u n ik a ty su g esty w n e.
W ty tu ła c h p rz e ja w ia się to w u ż y w a n iu fo rm u ł o c e n ia jący ch , w p ro w a d z a n iu śro d k ó w sty listy c z n e g o z d o b n ic tw a lu b p o słu g iw a n iu się a lu z ją czy u ż y c iu n eo lo g izm ó w . D z ię k i ty m z a b ie g o m ty tu ły z y s k u ją fo rm ę a tra k c y jn ą i m o g ą z a trz y m y w a ć u w a g ę c zy teln ik ó w . O to w y b ra n e p rz y k ła d y b e z lo k a liz a c ji: Wyj
ś c ie z c ie n ia ; U n ise x ; P e rła na to r z e ; Co za dużo, to n ie zd ro w o ; W ry tm ie fla m e n c o ; O b ra zk i z w ysta w y; B o s k i w óz; B ia łe sza leń stw o ; N o sta lg ia i n o w o
czesn o ść; N a re szc ie d la lu d u !; O g ień p o d m ię k k ą czapką; C h ra b ą szc z b e z p a n c e rza; M a li czarodzieje; N o w o c ze sn y ko n se rw a ty sta .
W d o b o rz e lid ó w m o ż n a d o p a try w a ć s ię n a s tę p u ją c y c h p ra w id ło w o śc i: p rz e w a ż a ją lid y p o je d y n c z e i lid y stre sz cza jące, n ie c o rzad ziej p o ja w ia ją się lid y k o m e n tu ją c e . O statn io je d n a k re d a k to rz y p ism m o to ry z a c y jn y c h sta ra ją się w y ch o d z ić p o z a sta n d a rd i w p ro w a d z a ją lid y o in te re su ją c ej sty listy ce, a w ięc ek sp o n u ją c e in d y w id u a ln y p u n k t w id z e n ia i in d y w id u a ln e sp o so b y w y sło w ie n ia , o ra z lid y d ialo g o w e, z a a d re so w an e b e z p o śre d n io do czytelników . O d w o ła jm y się do w y b ra n y c h p rz y k ład ó w :
(51) Czy dwa samochody złożone z tych samych klocków m ogą mieć różne charaktery? N aw et nie wiecie jak bardzo [WOb, 2006/1];
(52) Co m a zrobić indywidualista w czasach unifikacji? Nie tracić nadziei. Są firmy, które o nim pomyślały. Chce oryginalne auto? Żaden problem. O ile m a gruby p o r t f e l . [WOb, 2006/1];
(53) Kompaktowemu Renault obecnemu na naszym rynku nie można odmówić w yra zistości. Jednak latka l e c ą . [A, 2006/1];
21 Por. M. Wojtak: O przemianach w języku m ediów ., s. 328-332; tejże: Przejawy kunsztu
(54) Podróżowanie samolotem z przesiadką w Monachium może być p r z y c z y n ą ., no, może niekoniecznie wielu groźnych chorób, ale z pew nością jest szansa, że szlag człowieka trafi. Ze złości [A, 2006/1];
(55) Samochód stał się ju ż przedmiotem codziennego użytku. M a być prosty w obsłu dze, bezpieczny i wygodny. Ale czy konstruktorzy nie przesadzają z tą w ygodą? [A, 2006/1].
O ten d e n cja ch w re d ag o w an iu k o rp u só w p isałam ju ż w in n y ch o p raco w a niach, zw racając u w a g ę n a m o d ę p rz e ja w ia jąc ą się w sto so w an iu w y szu k an y ch k o n c e p tó w , z w ła s z c z a m e ta fo r k o n c e p tu a liz u ją c y c h n a jw a ż n ie js z e sk ła d n ik i p rzed staw ian eg o św iata. W w ie lu w y p o w ied ziach ty p o w a dla k o n c e p tu n ie zg o d n a zg o d n o ść czy te ż zg o d n a n iezg o d n o ść zam ien iała się w z w y c z a jn ą (często k ic z o w atą) n ie zb o rn o ść22. O becn ie ta te n d en cja n ieco osłabła. A u to rz y w y p o w ied zi o cen iający ch sta ra ją się p rze d e w szy stk im prze d staw ić n ajw ażn iejsze w a lo ry m o d elu sam ochodu, zb ierając arg u m en ty w y n ik ające z p rezen tacji w y n ik ó w prób, ja k im p o d d aw ali sam ochód. P o ró w n ajm y dla p rz y k ła d u następ u jące fragm enty:
(56) Jego zawansowana konstrukcja da kierowcy stałą kontrolę nad pojazdem i będzie źródłem czystej przyjemności z jazdy [AS, 2006/11];
(57) Auto wyraźnie urosło i nabrało ogłady, gabarytami przeskoczyło nieco konkurencję [...]. Zrezygnowano z kontrowersyjnej stylistyki na rzecz „grzecznych” linii. Po prawiono wyraźnie jakość wykończenia i materiały [AS, 2006/11].
S ta ra ją się te ż n a d a w a ć sw y m w y p o w ie d z io m k s z ta łt k o m u n ik a tó w u ję ty c h w sty listy c e in te ra k c y jn e j, a w ię c z u ż y c ie m fo rm ję z y k o w y c h sy g n a liz u ją c y c h d ia lo g o w e n a staw ien ie :
(58) A może to błąd? Przecież zdarzają się przypadki, kiedy to schodzące z rynku m odele są znacznie tańsze niż mniej przestronne nowości. [...] Co więc robić? To proste. Przy braku zdecydowanego faworyta, załóżmy, że mamy do wydania okre śloną kwotę i rozejrzymy się po salonowych ofertach. [AS, 2006/11];
(59) Toyota niedawno w ypuściła na rynek swoje maleństwo - Aygo. [...] A ja k z w raże niami z jazdy? Aygo okazuje się zwinne niczym gokart. [...] Yaris wcale nie jest specjalnie „miękki”, jednak na tle mniejszej Toyoty różnica okazuje się odczuwalna [AS, 2006/11].
M o ż n a zn a le ź ć fra g m e n ty n a p isa n e z h u m o rem :
(60) Trzeba się tylko przyzwyczaić do spartańskich rozwiązań technicznych: klapę Dacii przytrzym ują sprężyny przypominające te ze starych tapczanów. O ba samochody są w środku bardzo plastikowe, jednak to Logan pod względem owej „plastikowości” okazuje się liderem tandety [AS, 2006/11]; (61) Dla kochających zakręty niski kom fort resorowania będzie uczciw ą ceną za świetne prowadzenie, jednak mniej zdesperowani fani marki i twardych amortyzatorów m ogą się poczuć „wstrząśnięci” [AS, 2006/11].
W y p o w ied zi p o ra d n ik o w e o k sz ta łc ie w ia d o m o śc i w ra z z to w a rz y sz ą c y m i im k o m u n ik a ta m i, tw o rz ą c y m i k o le k c ję g a tu n k o w ą trz e b a u z n a ć za u trw a lo n y w p ra k ty c e k o m u n ik a c y jn e j g e n o lo g ic z n y tw ó r c h a ra k te ry s ty cz n y dla p ra s y m o to ry z a c y jn e j (co o c z y w iśc ie n ie zn aczy, że te g o ro d z a ju p rz e k a z y n ie m o g ą fu n k c jo n o w a ć w in n y c h ro d z a ja c h p ra sy w y sp e c ja liz o w a n ej).
4. Konkluzje
P ra s a m o to ry z a c y jn a z a w ie ra z b ió r g a tu n k ó w w y p o w ie d z i d o b ie ra n y c h i k sz ta łto w a n y c h z g o d n ie z z a s a d ą re d u k c jo n iz m u g en o lo g ic z n e g o . D o p rz e ja w ó w i sk u tk ó w d z ia ła n ia w sp o m n ia n ej z a sa d y n a le ż ą n a stę p u ją c e zjaw isk a: • re d u k c ja n ie k tó ry c h g a tu n k ó w w y p o w ie d z i p ra so w e j lu b ic h o d m ia n g a tu n
k o w y c h (n ie k tó re g a tu n k i, n p . w y b ra n e o d m ia n y k o m e n ta rz a , fe lie to n czy re p o rta ż , s ą p o m ija n e ty lk o w n ie k tó ry c h m a g a z y n a c h );
• tra k to w a n ie w y b ra n y c h g a tu n k ó w ja k o e fe m e ry c z n y c h (por. d la p rz y k ła d u c z ę sto ść p o ja w ia n ia się sy lw e tk i c z y w y w ia d u );
• trw a ła o b e c n o ść k ilk u g a tu n k ó w tra d y c y jn y c h i z n a n y c h z in n y c h ty p ó w p ra s y (w z m ia n k a cz y n o ta tk a p ra so w a );
• d o m in a c ja g a tu n k ó w (lub o d m ia n g a tu n k o w y c h ) n o w y c h , c h a ra k te ry s ty c z n y c h d la p ra s y p o ra d n ik o w e j (lu b w y b ra n y c h ty p ó w ow ej p ra sy ): z a p o w ie d ź a u to n o m ic z n a w f o r m ie k o le k c ji, e d y to r ia l, w y p o w ie d ź p o r a d n ik o w a o k sz ta łc ie w ia d o m o śc i i g a tu n k i w sp ó łtw o rz ą c e z b ió r te k s tó w o c e n iający ch .
D o b ó r g a tu n k ó w w y p o w ie d z i z w ią z a n y j e s t z e sp e c ja liz a c ją te m a ty c z n ą tej p ra sy o raz sty le m k o m u n ik a c ji z c z y te ln ik a m i (k o m u n ik a c ja in te ra k c y jn a ), a ta k że k re o w a n ie m w iz e ru n k u p ism a, k tó re m u p rz y p isy w a n a je s t ro la doradcy, p rz y ja c ie la i w y b a w ia ją c eg o z k ło p o tó w ek sp erta.
A naliza działania zasady redukcjonizm u genologicznego w prasie m otoryzacyj nej pokazuje, ja k ie form y i kierunki przybierać m oże gatunkow a transgresyjność.
Summary
The author presents how the rule of genealogical reductionism is reflected in the motor press pertaining to the choice of genre of written pieces
The analysis shows that the motor press omits certain genres of written forms. Some are lacking in all the magazines, some are forced out from certain journals.
Some genres, which are chiefly commentarial appear rarely or sporadically. This also relates to an outline, a report, an interview and some variations of commentaries.
Another example of the functioning of the rule of genealogical reductionism is the domina tion of some peculiar forms of transmission, mainly such forms (and their variations) as autonomo us announcement under the form of a collection, specific editorial commentary, special realization of the convention of mentioning as series, advisory commentary as a news piece creating an ensemble of genres with certain types of judgmental commentaries.
