R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X V , N R 3—4, S . 75—86, W A R S Z A W A 1984
* JAN PABIN, JERZY SIENKIEWICZ
WPŁYW ZAGĘSZCZENIA GLEBY i' GŁĘBOKOŚCI SIEWU NASION NA WSCHODY I PLONOWANIE BURAKÓW CUKROWYCH
Zakład Uprwy Roli IUNG, Lasko wice O ławskie
Spośród czynników wpływających na wschody buraków cukrowych niebagatelną rolę odgrywają: głębokość siewu nasion i stan zagęszcze nia (ubicia) gleby. Ranga ostatniego czynnika nabiera obecnie szczegól nego znaczenia, ponieważ stosowanie w rolnictwie coraz częściej cięż kiego sprzętu prowadzi niejednokrotnie do nadmiernego ugniatania gle by. F ak t ten sygnalizowany jest w wielu pracach naukowych [3, 4, 7,
8, 10, l i , 15], w których podkreśla się znaczenie optymalnego stanu zagę
szczenia gleby dla wzrostu roślin po okresie wschodów. P anuje jednak
duża rozbieżność w podawanych gęstościach dla poszczególnych gleb,
a w ahania wynoszą od 1,15 do 1,60 g'cm —3. Niewiele jest danych co do działania gęstości gleby na wschody, które w przypadku siewu punkto wego są podstawą dobrego plonowania buraków cukrowych.
Ponadto wadliwie wykonana orka przedzimowa (różna głębokość)
oraz ugniatanie gleby kołami ciągnika podczas upraw y przedsiewnej
i zasiewu przyczyniają się do nierównom iernej głębokości wysiewu na sion.
Celem naszych badań było określenie, w jakim stopniu zagęszczenie gleby i głębokość siewu nasion wpływ ają na wschody, a w konsekwen cji na plony buraków cukrowych.
METODYKA
Doświadczenie prowadzono w latach 1977—1979 na kw adratow ych
mikropoletkach o boku 1 m z wybetonowanymi ściankami do głębokości
150 cm. Wspomniane m ikropoletka napełniono kilka lat wcześniej glebą brunatną (klasa bonitacyjna Illb, kompleks IV) wytworzoną w w arstw ie 0—25 cm z piasku gliniastego mocnego (56% piasku, 26% pyłu, 18% części spławialnych), którą pobrano z pola dośfwiadczalnego ZD IUNG w Laskowicach Oławskich.
W badaniach uwzględniono 3 głębokości siewu nasion: 2, 3 i 4 cm, oraz 2 stany zagęszczenia gleby: spulchniony i ubity. Każdy z wymie nionych w ariantów rozlosowywano co roku niezależnie, w pięciokrot nym powtórzeniu.
Spulchnienie gleby wykonywano wiosną, przykopując poletka w idła mi ogrodniczymi. Natom iast zagęszczenie przeprowadzano ręcznie ubi- jakiem po wykonaniu siewu.
Nasiona ot oczkowane (MONO-5), o sile kiełkowania 81%, wysiewano punktowo w trzech rządach o rozstawie 30 cm po 189 sztuk na poletku, następnie wykonywano przerywkę, pozostawiając 9 roślin na powierzchni
1 m 2. Siew nasion i zbiór plonów wykonywano corocznie w optym alnych
term inach agrotechnicznych. W ciągu trzyletniej upraw y buraków w mo nokulturze nie stwierdzono zamątwiczenia gleby.
W pierwszym roku trw ania doświadczenia glebę nawożono oborni kiem w ilości 50 t ha-1 . Ponadto przez 3 lata stosowano nawożenie m i neralne: 62,8 kg P, 199,2 kg К i 180 kg N na hektar.
Oznaczenia gęstości i wilgotności wykonywano w 4 powtórzeniach pobierając próbki glebowe o nienaruszonej strukturze z warstw: 0—5, 5—10, 10—15, 15—20 i 20—25 cm. Pom iary prowadzono w odstępach miesięcznych w ciągu całego okresu wegetacji.
Jesienią 1979 roku po przekopaniu poletek i ubiciu ich do zaplanowa nych stanów gęstości gleby oznaczono wodną pojemność połową. P rób
ki glebowe o objętości 100 cm3 pobierano po upływie 48 godzin od mo
m entu pełnego nasycenia wodą 25-centymeitrowej w arstw y gleby. Gęstość stałej fazy gleby oznaczono piknom etrem . Ze względu na niewielkie różnice wyników pomiarów przyjęto jedną wartość (2,64 g cm-3 ) dla wszystkich obiektów.
Po uzyskaniu pełni wschodów przeliczono rośliny na każdym poletku i określono ich procentową wartość w stosunku do liczby wysianych roślin.
OMÓWIENIE WYNIKÓW I DYSKUSJA
Ze wschodów buraków cukrowych można sądzić, że najlepsze w y
niki na glebie spulchnionej daje wysiew nasion na głębokość 2 cm (tab.
1). Zwiększenie głębokości siewu ponad wspomnianą wartość powodo
wało w większości przypadków istotne obniżenie liczby wschodzących roślin. W poszczególnych latach spadek ten wahał się w granicach od 4 do 21%. Jeszcze silniej zjawisko to występowało na poletkach z glebą ubitą, gdzie analogiczne obniżki mieściły się w przedziale 6—41%'.
Biorąc pod uwagę tylko wpływ gęstości gleby na wschody buraków cukrowych, przyjęto, że wskaźnik zagęszczenia gleby oznaczony w cza
Zagęszczenie gleb i głębokość siewu a plony buraków cukrowych 77
T a b e l a 1
Wpływ z a g ę s z c z a n i a g l e b y i g ł ę b o k o ś c i sie w u n a s i o n na wschody buraków cukrowych
ü f f e c t o f s o i l b u lk d e n s i t y and sowin g d e p t h on em ergence o f s u g a r b e e t s Rok Year O b ie k t Tr e a tm e n t G ę s to ś ć g le b y o z n a cz o n a w c z a s i e siewu w w a r s t w i e C-5 cm S o i l d e n s i t y i n th e 0 - 5 cm l a . , e r d e t e r m i n e d d u r i n g sowing, g.cm 3 P r o c e n t wschodów r o ś l i n p r z y s i e w i e n a s i o n na g ł ę b o k o ś ć : Emergence p e r c e n t a t th e ‘ s ee d p la c e m e n t d e p t h o f : ś r e d n i a Mean 2 cn 3 cm 4 cm 1977 S 1. 38 35 31 30 32 U 1,60 7 1 1 3 ś r o d n i a Mean • - 21 16 16 -1978 S 1, 38 55 50 35 47 U 1 , 4 4 55 39 29 41 o r o d n i a .Moan - 55 44 32 -1979 S 1 , 2 3 69 56 48 58 U 1 ,5 2 50 35 9 ' 31 ś r e d n i a Mean - 60 46 28 -^ / o . o s / 5 - ^ / o . o s / * 1977 1978 1979 d l a g ę s t o ś c i g l e b y f o r s o i l d e n s i t y 3 . 4 3 , 3 3 , 5 d l a g ł ę b o k o ś c i siew u f o r sowin g d e p t h 4 , 2 4 , 0 4 . 3 d l a d o w o ln ej p a r y ś r e d n i c h p r z y obu s t a n a c h g ę s t o ś c i g l e b y f o r a r b i t r a r y p a i r o f means f o r ' b o t h s o i l d e n s i t i e s 6,0 5 , 7 6,1 S - g l e b a s p u l c h n i o n a l o o s e n e d s o i l U . - g l e b a u b i t a comp acte d s o i l
dla tej fazy rozwoju roślin. W poszczególnych latach w prowadzonym doświadczeniu nie uzyskano jednolitego stanu spulchnienia i zagęszcze nia gleby. Dla obiektu z glebą spulchnioną gęstość przyjm owała w ar tość 1,23 i 1,38 g -cm—3, a na poletkach z glebą ubitą wskaźnik ten m ie ścił się w przedziale 1,44—1,60 g*cm~~3. Mimo tego zróżnicowania otrzy m ane wyniki świadczą wyraźnie o jednokierunkow ej zależności między stanem zagęszczenia gleby i wschodami buraków cukrowych. Corocznie na obiektach z glebą ubitą występował istotny spadek liczby wschodzą cych roślin w stosunku do wyników otrzym anych na poletkach z glebą spulchnioną. W zależności od stopnia zagęszczenia gleby występujące w poszczególnych latach braki mieściły się w zakresie 6—29%.
Rozpatrując omawianą relację niezależnie od lat, w których prow a dzono badania, można stwierdzić, że ma ona przebieg paraboliczny (ryc.
1). Dla każdej głębokości siewu zależność ta opisana jest odmiennym
równaniem, obejmującym tylko pewien wycinek ram ienia paraboli. Ma
uzyska-Wschody buraków cukrowych w zależności od gęstości gleby dla siew u nasion na głębokości 2, 3 i 4cm
Emergence of sugar beets depending on soil bulk density and sow ing depth: 2, 3 and 4 cm
nych wartości, które praktycznie nie m ają większego znaczenia, ponie waż są dla danej gleby nieosiągalne.
Zgodnie z zaleceniami agrotechnicznymi [16] przy siewie punkto wym co 4 cm wymagane m inim um wschodów, zapewniające niezbędną liczbę roślin na jednostce powierzchni, wynosi 30%, a przy siewie tzw. „na gotowo” (bez przeryw ki) — 50%. W artości te określają zakres do puszczalnych gęstości gleby w arunkujących uzyskanie wspomnianego m inim um wschodów (rye. 1). Dla siewu na głębokość 2 cm zawiera się on w przedziale od 1,42 do 1,54 g -cm—3, dla 3 cm — oci 1,32 do 1,49 g -cm“ 3 i dla 4 cm — od 1,20 do 1,40 g -cm—3. W artości niższe od wy m ienionych w przedziałach określono jako optym alne, natom iast wyż sze — jako niedopuszczalne. Z przedstawionego na rysunku podziału w y nika, że najszerszy zakres optym alnych zagęszczeń badanej gleby w y stępował przy siewie na głębokość 2 cm, ponieważ obejmował on prze dział od 1,20 do 1,42 g -cm“ 3. Zwiększenie głębokości siewu do 3 cm ograniczało wspomniany zakres wartościami 1,20 i 1,32 g -cm” 3, a przy.
umieszczaniu nasion na głębokości 4 cm optym alne wartości zagęszczeń nie w ystępują. Zatem przy zakładanym siewie punktow ym „na gotowo” najkorzystniejsze wschody można uzyskać, umieszczając nasiona na głę
bokości 2 cm. Siew na głębokość 3 cm jest bardziej ryzykowny, ponie
waż wymaga bardzo dobrego spulchnienia gleby, natom iast na 4 cm jest niedopuszczalny, bowiem nie zapewnia optym alnych wschodów.
Trzeba jednak zaznaczyć, że gęstość gleby wpływa na wzrost i rozwój roślin pośrednio przez inne właściwości fizyczne gleby. Stąd niezbędne staje się szczegółowe przeanalizowanie tych czynników agrofizycznych, które mogły ulec zmianie pod wpływem zróżnicowanej gęstości gleby (tab. 2). W pierwszym roku prowadzenia badań na obu porównywalnych
T a b e l a 2
W ł a ś c iw o ś c i f i z y c z n e g l e b y oz na cz on e w w a r s t w i e 0 - 5 cm w o k r e s i e siewu n a s i o n w l a t a c h 1977- 1979
P h y s i c a l p r o p e r t i e s o f s o i l d e t e r m i n e d i n t h e 0 - 5 cm l a y e r d u r i n g sowing i n th e p e r i o d 19 77-1979
. Zagęszczenie gleb i głębokość siewu^a plony buraków cukrowych_______7,9
Rok Year Obielct T r e a t m e n t G ę s t o ś ć g l e b y S o i l d e n s i t y - 3 g . cm W i l g o t n o ś ć g l e b y
S o i l p .c i3tu r e li- c i ę ż . Y/PP F i e l d w a t e r c a p a c i t y in w e i g h t % P o r o w a to ś ć o g ó ln a T o t a l p o r o c i t y i n v o l . % Z a w ar t o ść po.-io t r z a % c i ę ż . iii w e i g h t % % o b i . il) v o l . % c o n t e n t i n v o l . % 1977 S 1 ,3 3 + 0,0 1 • 15 ,6 + 0 , 3 2 1,6 1 5, 3 ± 1 , ï 4 7 , 7 26,1 U 1,60 + 0,01 1 5 , 2 + 1 , 3 2 4 , 3 16,2 + 0 , 4 39 ,4 15,1 1973 S 1, 3 8 + 0 , 0 5 10,8 + 0 . 4 14,9 15,5 + 0 , 9 4 7 , 7 32,8 U 1 .4 4 + 0 , 0 9 1 0 ,9 + 0,8 1 5 ,7 16,2 + 1,5 4 5 , 4 2 9 ,7 1979 S 1 , 2 3 + 0,06 9,2 + 1, 0 1 1 .3 15,1 + 1 ,4 5 3 , 4 42 ,1 U 1 ,5 2 + 0 , 0 5 1 0 , 4 + 0 , 3 15 ,8 15 ,7 + 0 , 7 4 2 , 4 2 6 , 6 O b j a ś n i e n i a j a k w t a b e l i 1 E x p l a n a t i o n s a s i n Ta b le 1
obiektach wilgotność gleby w czasie siewu była wysoka, w przybliżeniu rów na wodnej pojemności polowej. W następnych była ona znacznie niższa i mieściła się w zakresie 60—70% WPP. Niemniej można stw ier dzić, że i w tym przypadku stosunki wodne dla nasion umieszczonych w glebie spulchnionej i zagęszczonej były korzystne, ponieważ wkrótce po siewie z dość dużą częstotliwością występowały opady deszczu (tab. 3). Pew nym odstępstwem od tego był rok 1977, kiedy po siewie nasion nastąpił siedmiodniowy okres bez opadów. Wspomniany brak opadów łącznie z intensywnym wzrostem tem peratury gleby przyczyniły się do przeschnięcia i scementowania powierzchniowej w arstw y roli. W arstw a ta najprawdopodobniej utrudniała wschody roślin i w konsekwencji zdecydowała o stosunkowo niskim ich poziomie, jaki uzyskano w 1977
T a b e l a 3 Cpe.ùy extaoi feryoe.no отав tem p era tu ra g le b y w o k r e s ie od siew u do wschodów
buraków cukrowych /1 9 7 7 - 1 9 7 9 / A t r s a p h c r i c : ro ci p it n t i. o n L * ar.d n o i l t e m p e r a t u r e i n t h e p o r i o d fr om sowir.3 to е т е г у э с е о o f su g a r b e e t s /1 9 7 7 - 1 9 7 9 / Da ta Dato Opady з а P r e c i p i t a t i o n s , « ś r e d n i a dobowa t e m p e r a t u r a ~ le b y na e ł ę b c k o ś c i 5 co *C Mean d a i l y t e m p e r a t u r e o f s o i l a t t h e d e p t h o f 5 cm, С 1977 157-3 1979 1977 1978 1979 2 4 . IV 6 ,2 0,0 3 , 4 + 8 , 5 13 ,0 11. 4 2 5 . IV o Id+ . 8 ,2 7 , 9 10,6 10,0 »6 . IV . 0,0 0 , 2 9 ,1 9 , 7 11 ,7 2 7 . I V 0 , 2 . . 1 1 , 1 8 , 7 1 1 , 8 2 8 . IV . 0 , 1 " . 1 2 , 2 1 2 , 1 10 ,1 2 9 .I V . 2 , 4 15 ,0 1 2 , 1 10 ,7 30. : v . 1 , 1 3, 4 15 ,7 1 0 , 3 10,0 1.V 36, 0 13 ,0 10,0 9,1 2 . V 11,9 5 , 3 15 ,0 9 , 4 8 , 0 3.V . 0 ,1 17 ,8 11 , 0 9, 1 4 . V . . 18 ,9 13 ,2 10 ,7 5.V 10 ,3 . 1,8 20 ,4 1 4,4 9, 1 6.V 16,2 20,2 0 , 5 13, 4 1 ^ , 7 10,6 7 . V 1 3 ,2 4 , 4 . 9 , 8 14 ,9 10,2 S . V 0,1 . . 12 ,9 1 4 ,2 1 2 , 3 9 . V . 3,6 • 14,4 1 1 .7 1 1 . 2 1 0 . V • 1, 4 • 15,6 8 , 3 13,3 ■vyKor-ini a ; d a t e siewu
roku. Ogólnie można stwierdzić, że stosunki wodne w glebie spulchnio nej, jak i ubitej były korzystne dla wschodów buraków cukrowych, w zasadzie niezależnie od poziomu zagęszczenia upraw ianej roli. Wspom niany brak modyfikującego wpływu zróżnicowanej gęstości gleby na jej stosunki wodne jest typowy dla gleb lekkich. Potw ierdzają to w yni
ki prac innych autorów [1, 6, 14].
Z pomiarów tem peratury gleby na głębokości 5 cm (tab. 3), przepro wadzonych na stacji meteorologicznej oddalonej o kilkadziesiąt m etrów od miejsca usytuow ania doświadczenia wynika, że przekraczała ona
wyraźnie 6°C. Tem peraturę tę uznaje się jako minimalną, w arunkującą
uzyskanie szybkich wschodów [16]. Można więc przyjąć, że tem peratura gleby w omawianej fazie była odpowiednia dla rozwoju roślin.
Podobnie zawartość powietrza w glebie badanych obiektów (tab. 2)
była korzystna, ponieważ w większości przypadków przekraczała 20% ,
która to wartość przyjm owana jest za krytyczną dla wzrostu i rozwoju
buraków cukrowych. Jedynie w roku 1977 gleba zagęszczona (1,60
Zagęszczenie gleb i głębokość siewu a plony buraków cukrowych 81 dań [5] stanowi górną krytyczną wartość oddziałującą negatywnie na wschody buraków. W pozostałych latach zawartość pow ietrza w glebie była korzystna dla rozwoju roślin. Zatem przyczyny zmniejszenia liczby wzeszłych nasion na poletkach z glebą zagęszczoną należy upatryw ać w zwiększonej zwięzłości i związanymi z tym silniejszymi oporami m e chanicznymi, staw ianym i kiełkom przez glebę. Do podobnych wniosków
prowadzą wyniki badań innych autorów, którzy stwierdzili, że przy
wzroście zagęszczenia gleby piaskowej [9], a naw et gliny średniej [14] głównym czynnikiem oddziałującym negatywnie na rozwój roślin jest nadm ierna zwięzłość tych gleb.
Dowodem znaczenia poprawnego wykonania zabiegów uprawowych i uzyskania tą drogą prawidłowych wschodów są otrzym ane plony (tab. 4). Z porównania przedstawionych danych wynika wyraźna zależność
T a b e l a 4 Wpływ z a g ę s z c z e n i a g l e b y 1 g ł ę b o k o ś c i sie w u n a s i o n na p lo n y buraków cukrowych E f f e c t o f s o i l b u l k d e n s i t y and so win g d e p t h on s u g a r b e e t y i e l d s Rok Year O b i e k t T r e a t ment G ę s t o ś ć g l e b y w w a r s t w i e 0 - 2 5 cm Bulk d e n s i t y i n l a y e r 0 - 2 5 cm g. cm ” -3 P lo n buraków cukrowycłi / d a g . m " 2/ p r z y s i e w i e n a s i o n na g ł ę b o k o ś ć S u g a r b e e t y i e l d s / d a g . m “ 2/ a t f o l l o w i n g s ow in g dap Cha. ś r e d n i a Mean * 2 cm 3 cm 4 cm k o r z e n i e r o o t s l i ś c i e l e a v e s k o r z e n i e r o o t s l i ś c i e Le av es k o r z e n i e r o o t а l i ś c i e l e a v e 3 k o r z e n i e r o o t ö l i ś c i e l e a v e s 1977 S U 1 , 5 2 + 0, C4 1, 60 + 0,C1 670 896 678 915 655 893 671 901 1978 S U 1. 49 + 0 , 0 3 1 . 5 0 + 0 , 0 4 447 422 534 542 471 421 553 583 412 413 536 443 420 559 555 1979 s и 1, 40 + 0 , 0 3 1 , 5 1 + 0 , 0 7 555 422 577 476 529 424 540 523 509 2 40 + 627 3 34+ 531 302 531 444 ś r e d n i a d l a plonów w 1979 r . jJean y i e l d s i n 1979 433 526 476 532 374 430 - -:rj B/ 0 f 0 5 / d l a plonów w 1979 r . : - LoD ^q^ f c r f i e l d s i n 1D79: K o r z e n ie L i ś c i e * r . o o ts 1æ э. ve s d l a n l c ^ y / 3 с* ю г a c i l йог. j i t у ^ - d l a ,~ięb0r. c ; c i c;iowu t-q f o r so'.vir.c d e p t h - d l a w sD Ćł d/ .ir i^ .ni a Q-_ „ . f o r i n t e r n e s i c r . 8 * 54 N'i- p e ł n a o b s ad a r o ś l i n I n o o n p l c t e d e n s i t y o f p l a n t s --- —--- ---__ - ->■ •- ■> ■ _____________
między wskaźnikiem wschodów i plonami roślin (tab. 2). W roku 1977 bardzo słabe wschody buraków cukrowych na obiekcie z glebą zagęsz
fikacji obiektu. W roku następnym zróżnicowanie zagęszczenia po wierzchniowej w arstw y gleby w czasie siewu było stosunkowo niewiel kie (1,38 i 1,44 g -cm“ 3), co przy dużej liczbie .wysiewanych nasion za pewniało pełną obsadę roślin na poletku. Można więc założyć, że przy
siewie rzędowym ze stosowaniem przecinki i przeryw ki, takie zróżni cowanie gęstości gleby nie będzie obniżało plonów roślin. Jednak sto sując siew punktowy, zwłaszcza tzw. „na gotowo”, zarejestrow ana re
dukcja wschodów (tab. 1, rye. 1) mogłaby w znacznym stopniu wpłynąć
ujem nie na wydajność buraków z jednostki powierzchni. Potwierdzeniem takiego wnioskowania są plony uzyskane w roku 1979, kiedy zwiększe nie głębokości siewu do 4 cm na obiekcie z glebą ubitą spowodowało istotny ich spadek o około 40% korzeni i około 30% liści w stosunku do wyników uzyskanych z poletek, na których nasiona wysiewano na głębokość 2 i 3 cm. W tym przypadku redukcja wschodów była tak zna czna, że naw et przy rzędowym siewie liczba wschodzących roślin nie zapewniłaby na plantacji pełnej obsady i dobrej wydajności buraków cukrowych. Trzeba dodać, że na omawianym obiekcie rośliny były sil niej porażone zgorzelą siewek i ginęły jeszcze po w ykonaniu przeryw ki. W w yniku tego w czasie sprzętu na poletkach z siewem nasion na głębokość 4 cm stwierdzono średnio o około 50% niższą obsadę roślin niż na pozostałych obiektach.
* Zróżnicowanie zagęszczenia gleby w omawianym roku było w mo mencie siewu znacznie większe (1,23 i 1,52 g -cm—3) niż w poprzednim i utrzym ywało się wyraźnie przez cały okres w egetacji (1,40 i 1,51 g -cm—3). Dlatego też samo oddziaływanie tego czynnika spowodowało istotny spadek planów o około 30% .korzeni i 20% liści w stosunku do średnich zbiorów z poletek m ających glebę spulchnioną. R ezultaty te
są zgodne z wcześniej uzyskanymi wynikam i innych badań [2], gdzie
stwierdzono, że gleba o podobnych właściwościach do omawianej w tym doświadczeniu przyjm uje optymalne właściwości fizyczne, w arunkujące uzyskanie maksymalnego plonu buraków cukrowych, przy zagęszcze niu mieszczącym się w zakresie 1,34—1,47 g -cm“ 3.
Na podstawie danych przedstawionych w tab. 5 można sądzić, że za wartość wody i powietrza w glebie były korzystne dla rozwoju buraków cukrowych [1, 5]. Zatem rejestrow any w 1979 roku spadek plonów na obiektach z glebą zagęszczoną można uzasadnić jedynie zwiększeniem oporów mechanicznych gleby, które ham owały penetrację korzeni, a tym samym rozwój całej rośliny.
Analizując plony roślin uzyskane w 1979 roku należy również pod kreślić istotność współdziałania obu negatywnie wpływających na nie czynników. Jeśli przy siewie na głębokość 2 cm spadek plonu buraków cukrowych, w ywołany wzrostem zagęszczenia gleby, wynosił 133 dag*
głębo-Zagęszczenie gleb i głębokość siewu a plony buraków cukrowych 83
T a b e l a 5
W ł a ś c i w o ś c i f i z y c z n e g l e b y o z na cz on e j a k o ś r e d n i e z pomiarów v; o L:r e s i e w e g e t a c j i buraków cukrow ych w l a t a c h 1977 -19 79 r h y s i c & l p r o p e r t i e s o f s o i l d e t e r m i n e d a s means f o r m e a s u r e m e n t s i X t h e p e r i o d o f s u g a r b e e t g r o w t h , 19 77-1979 Rok O b i e k t V/arstv.-a G ę3 to ć ć g l e b y S o i l d e n s i t y , g.em“ -* W i l g o t n o ś ć g l e b y S o i l m o i s t u r e P o r c w a to b ć o g ó ln o % o b j . T o t a l p o r o a i t y v o l. % Z a w a r t o ść p o w i e t r z a % c i e ż . WPP F i e l d w a t e r c a p a c i t y , V C l . f s Yecr T r e a t ment L a y er cm % c i ę ż . i n w e i g h t % f> o b j . i n v o l . % A i r c o n t e n t , v o l . % 1977 S 0 - 2 5 1 ,5 2 ± 0 , 0 4 "•4,8 + 1, 7 2 2 , 5 4 2 , 4 19 ,9 1 5 , 6 + 0 , 6 U 1 ,6 0 + 0 , 0 1 - " - - 1 5 , 4 + 0 , 4 1978 S 0 - 2 5 1 ,4 9 + 0 , 0 3 1 3 , 0 + 1, 2 1 9 ,4 4 3 ,6 2 4 , 2 1 5 , 9 * 1 ,9 U 1 , 5 0 + 0 , 0 4 1 2, 6 + 1 , 3 1 8. 9 4 3 , 2 2 4 , 3 ^ , 2 + 1,3 1979 S 0 - 2 5 1 , 4 0 + 0 , 0 3 1 2 , 4 ± 2,1 1 7 ,4 4 7 ,0 2 9 , 6 1 6 , 9 + 1,9 и 1,51 + 0 , 0 7 13,1 + 2 , 0 1 9 ,8 4 2 ,8 2 3 , 0 1 5, 6 + o , 6 O b j a ś n i e n i a ja k ; w t a b e l i 1 -E x p l a n a t i o n s a s i n T a b l e 1
kości 4 cm w yraźnie się pogłębił i wynosił 269 d ag -m—2 dla korzeni
i 293 dag-m-2 dla liści.
PODSUMOWANIE
1. Między zagęszczeniem gleby (piasek gliniasty mocny) i wscho
dami buraków cukrowych istnieje zależność paraboliczna, opisana od rębną krzywą dla każdej z badanych głębokości siewu nasion. P rzy do
statecznej wilgotności powierzchniowej (0—5 cm) w arstw y upraw nej,
optym alne stany jej zagęszczenia, przy których można uzyskać pożąda ną liczbę wschodów, determ inow ane są głębokością umieszczania nasion w glebie.
Zakładając stosowanie siewu punktowego, tzw. „na gotowo”, prze
kroczenie wymaganego minim um 50% wschodów można by było uzy
skać przy siewie na głębokość 2 i 3 cm, utrzym ując zagęszczenie gleby poniżej odpowiednio 1,42 i 1,32 g -cm“ 3. Natom iast siew na głębokość 4 cm wymagałby zagęszczenia niższego od 1, 20 g -cm“ 3, co praktycznie jest nieosiągalne, wykracza bowiem poza zakres możliwości spulchnia nia badanej gleby.
Przy najgęstszym siewie punktow ym (co 4 cm) uzyskanie wschodów powyżej niezbędnego m inim um (30%) wymagałoby gęstości gleby niż
szej niż 1,54 g -cm-3 dla siewu na głębokość 2 cm, niższej niż 1,44
2. Konsekwencją przekroczenia optymalnych dla wschodów zagęsz czeń gleby może być spadek plonów buraków cukrowych. Efekt ten wy nika nie tylko z niepełnej obsady roślin na jednostce powierzchni, lecz również z hamowania wzrostu korzeni, które powstaje w skutek zwięk szania się oporów mechanicznych gleby zagęszczonej.
LITERATURA
[1] A r c h e r J. R., S m i t h P. D.: The relation between bul'k density available w ater capacity and air capacity of soils. J. of Soil Soi. 23, 1972, 4, 475—480. [2] B a r a n o w s k i R., P a b i n J.: W pływ gęstości gleby lekkiej na plony bura
ków cukrowych. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 227, 1980, 61— 67.
[3] B a r d e n L., P a v l a к i s G.: Air and w ater perm eability of compacted soil. J. of Soil Sei. 22, 1971, 3, 302—318.
[4] C i e ś l a W.: Zagadnienie gęstości gleb. Post. Nauk roi. 1, 1975, 11—25. [5] D o ł g o w S., M o d i n a S.: O niekatorych zaikonomiemostiach zaw isłm osti
urożajnosti sielskochazjajstw iennyoh kultur ot płotnosti poczwy. Tieoreti- czeskije woprosy obrabotki poczw. Leningrad 1969.
[6] D o m ż a ł H.: W pływ zagęszczenia gleby na zawartość w ody silnie zw iąza nej oraz retencję w ody produkcyjnej i użytecznej. Rocz. glebozn. 30, 1979, 3,
45—72.
[7] D o m ż a ł H., H o d a r a J., S ł o w i ń s k a - J u r k i e w i c z A.: Zmiany przepuszczalności powietrznej gleby ugniatanej kołami ciągników i maszyn rolniczych. Rocz. glebozn. 31, 1980, 3/4, 55—62.
[8] D
г
o e s e H., R a d e c k i A., S m i e r z c h a l s k ' i L.: Reakcja roślin upraw nych na stopień zagęszczenia gleby. Rocz. Nauk roi. Ser. A, 101, 1975, 2, 107—121.[9] E а V i s B. W.: Soil physical conditions affecting seedling root growth. I. M echanical im pendance aeration and moisture availability as influenced by bulk density and m oisture levels in sandy loam soil. Plant and Soil 36, 1972, 613—622.
[10] K ę s i k T., K o n o p i ń s k i M., N o w a k L.: Skutki w iosennego spulchniania i zgęszczania roli w uprawie warzyw. Rocz. glebozn. 31, 1980, 3/4, 125—134. [11] O s t r o w s k a D.: W pływ zagęszczania gleby na wzrost i plonowanie bura
ków cukrowych. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 112, 1971, 257—'265.
[12] P h i l i p s R. E., K i r к h a m D.: Soil comipaiction in the field and corn growth. Agron. J. 54, 1962, 29—34.
[13] S t ę p n i e w s k i W.: Zależność 'dyfuzji tlenu i ziwięzłości od zagęszczenia gleby. Rozprawa habilitacyjna (maszynopis), Zakład Agrofizyki PAN, Lublin 1980.
[14] T r z e с к i S.: Czy głębokie spulchnianie rzeczyw iście zwiększa zdolność m a gazynowania w ody w glebie. N ow e Roi. 7, 1969, 16—18.
[15] T u r s k i R., D o m ż a ł H., S ł o w i ń s k a - J u r k i e w i c z A.: Badania, w łaściw ości wo dno-powietrznych gleb ugniatanych kołam i ciągników i na rzędzi rolniczych podczas w ykonyw ania prac polowych. Rocz. Nauk roi. 100-A-3, 1974, 97—109.
Zagęszczenie gleb i głębokość siewu a plony buraków cukrowych 85 Я. ПАБИН, E. СЕНКЕВИЧ ВЛИЯНИЕ УПЛОТНЕНИЯ ПОЧВЫ И ГЛУБИНЫ ПОСЕВА НА ВСХОДЫ И УРОЖАИ * САХАРНОЙ СВЕКЛЫ Отдел обработки почвы в Лясковицах Олавских Института растениеводства, удобрения и почвоведения Р е з юме В период 1977-1979 гг. Отделом обработки почвы в Лясковицах Олавских были про ведены исследования по влиянию уплотнения почвы и глубины помещения семян в почве на всходы и урожаи сахарной свеклы. Опыты проводились на квадратных делянках с длиной стороны 1 м и с изоляционными бетонными стенками до глубины 150 см. Сравнивали два состояния почвы: рыхлое и уплотненное, а также 3 глубины посева: 2, 3 и 4 см. Проведенные опыты показали, что между плотностю почвы и всходами сахарной свеклы существует параболическая зависимость, описанная отдельной кривой для каждой из ис пытываемых глубин помещения семян в почве. При достаточно влажном поверхностном слое почвы (0-5 см) желаемое состояние всходов при оптимальной плотности почвы было обусловлено глубиной посева. Принимая пунктирный посев без прореживания, обеспечение всходов выше требуемого минимума (50 %) было бы возможным при посеве на глубину 2 и 3 см, если плотность иссле дуемой почвы была бы соответственно ниже 1,42 и 1,32 г/см3, тогда как посев на глубину 4 см требовал бы плотности почвы ниже 1,20 г/см3, что практически недостижимо, ибо ис ходит за пределы возможности рыхления исследуемой почвы. При самом густом пунктирном посеве (через каждых 4 см), для превышения требуемого минимума всходов (30%) необходимым является удержание плотности почвы ниже 1,54 г/см3 при посеве на глубину 2 см, ниже 1,44 г/см3 при посеве на 3 см и ниже 1,40 г/см3 при посеве на 4 см. Превышение оптимального для всходов уплотнения почвы может приводить к сни жению урожаев сахарной свеклы. Причин этого следует усматривать не только в неполйой густоте растений на единице площади, но и в задерживании роста корней в связи с повы шенным механическим сопротивлением почвы. J. P A B I N , J. S IE N K IE W IC Z t
EFFECT OF SOIL BULK DENSITY AND OF SOWING DEPTH ON EMERGENCE AND YIELDS OF SUGAR BEETS
Department of Soil Cultivation at Laskowice Oławskie, Institute of Soil Science and Cultivation of Plants
S u m m a r y
The effect of soil bulk density and seed placem ent depth on em ergence and yields of sugar beets was investigated. The experim ents w ere carried out in 1977—1979 by the Depertm ent of Soil C ultivation at L askow ice Oławskie, Insti tute of S oil Science and Cultivât ion of Plants, on square plots of 1 m long side, w ith insulation concrete w alls to the depth of 150 cm.
Two soil states: loosened and com pacted, as w e ll as 3 'sowing depths: 2, 3 and 4 cm, w ere compared.
The investigations have proved that betw een the soil com pactness degree and the em ergence of beets a parabolic relationship exists, described by a separate curve for each of sowing depths tested. At a sufficient m oisture level of the up per soil layer (0—5 cm) it was the sow ing density, w hich w as responsible for the em ergence state required at an optim um soil com pactness degree.
At assum ption of the single-seed sowing w ithout thinning, the em ergence above the required m inim um (50%) w ould be possible at the seed placem ent depth of 2 cm and 3 cm at soil density less than 1,42 and 1,32 g o m -3, respectively. On the other hand, the seed placem ent depth of 4 cm w ould require the soil den sity less than 1.20 g. cm -3, what is practically unattainable, since it exceeds the soil loosening possibility range.
At the m ost dense single-seed sow ing (every 4 cm) for transgression of the required m inim um of em ergence (30%), keeping soil bulk density below 1.54 g. cm -3 at the sow ing depth of 2 cm below 1.44 g. cm “3 at that of 3 cm and b elow 1.40 g. cm -3 at that of 4 cm w ould be necessary.
In consequence of transgression of optim um soil bulk density for emergence, sugar beet yield drop can take place. The cause of this drop can be not only unfull density of plants on an area unit, but also a root growth inhibition due to increased resistance of compacted soil.
D r J a n P a b i n
Z a k ł a d U p r a w y R o l i i R o ś l i n 55-230 L a s k o w i c e O ł a w s k i e
