Od Redakcji.
Ochrona Zabytków 42/2 (165), 177
1989
K O M U N I K A T Y , D Y S K U S J E
Od redakcji
P u b liku jąc tekst Ja c k a W o lskieg o pragniem y przekazać polskiem u czyteln iko w i inform acje na temat kieru n kó w dyskusji w ło skiej sprzed kilku lat. O dziejach przemian natury strukturalnej, a także ideow ej w ochronie dóbr kultury Italii pisaliśm y w „O ch ro n ie Z ab ytk ó w ” (1 9 8 4 , nr 1, s. 3 i nast ). W ska zyw a liśm y w ó w cz a s, że to w arzyszyły one generalnym przemianom struktur a d m in istracyjn ych zm ierzającym ku daleko posuniętej decentralizacji. Trendy te nie mogły pom inąć koncepcji ochro ny dóbr kultury. U zn aliśm y za nader w a żn y, a także ch araktery sty czn y , o becn y etap d ysku sji fach o w ej — gdy w trakcie w d ro żonych już przemian uznano za nieo d zo w n e p o w ró cić do d ysku sji na temat p o d staw o w ych ce ló w ochrony spuścizny histo rycznej i jej zakresu. P o w ró t do po dstaw filozo fii ochro ny dóbr kultury ma służyć próbie p o n o w n ego zw e ryfiko w an ia p o staw , sform uło w ania zakresu działań w now ej sytu acji. Autor przy tym w sk azu je in icjato ró w tych dysku sji, p rzyczyn y, jakie ją w yw o ła ły. M ożna sądzić, ze i u nas, po kilku n astu latach ja ło w y ch d ysku sji o schem atach organ izacyjn ych , cen ach , elem en tach p ra w o d a w stw a (czy li o tych realiach, na które jako profesjonaliści nie mamy żadnego lub tylko ilu zo ryczn y w p ły w ), po w ró cim y do w ie lk ic h dysku sji o p o d staw o w ych zakresach i zadaniach ochrony zabytkó w w Polsce, do klim atu w ym ian y poglądó w , który skutecznie zn iw e czo n o niemal dw ad zieścia lat temu.
J A C E K W O L S K I
„M EM O R A B ILIA " — FORUM D Y SK U SY JN E PRZED REFORM Ą OCHRONY
DÓBR K U LT U R Y WE W ŁO SZECH
M em orabilia1 — to nazwa zorganizowanego w 1987 r.
we Włoszech forum (przygotowanego przez Minister
stwo Dóbr
Kulturyi Śro d ow iska2 — przy ścisłej współ
pracy z prestiżową grupą przedsiębiorstw IRI-ltalstat).
Celem forum jest wymiana poglądów na temat przyszło
ści i użytkowania dóbr kultury3 oraz doświadczeń w tym
zakresie. W forum uczestniczą technicy, intelektualiści
i administratorzy. Godny podkreślenia jest fakt, ze do
dyskusji włączyli się nie tylko przedstawiciele admini
stracji państwowej, lecz także placówek uniwersytec
kich, prywatnych itp 4.
Forum towarzyszy akcja memorabilia, której celem jest
ustalenie, może lepiej brzmiałoby „uaktualnienie", metod
i kryteriów nakreślonych 20 lat temu przez tzw. Komisję
Franceschini5. Komisja ta opracowała normy prawne
dotyczące ochrony zabytków, dzieł sztuki i krajobrazu
oraz kryteria reorganizacji administracji, środków finan
sowych itp. Obecnie panuje bowiem powszechne prze
konanie, że ustalenia te należy uznać za przestarzałe
wobec zmian, które wprowadza współczesny rytm życia
i postęp techniczny (w oczekiwaniu na reformę parla
mentu, która powinna uprościć administrowanie pań
stwem ).
#
Szeroko zakrojona akcja memorabilia została przygoto
wana na pierwsze półrocze 1988 r.; objęła ona wystawę,
kongres i osiem seminariów. W jej popularyzacji w yko
rzystano audiowizualne środki przekazu, wideo, kompu
tery itp. W ramach akcji ukazało się 3-tomowe opra
cowanie książkowe pt. Memorabilia, które jest rozw i
nięciem dyskusji zapoczątkowanej wiosną 1987 r. publi
kacją A nasti/osi6. 10 grudnia 1987 r. otwarto w Rzymie
wystawę zatytułowaną Memorabilia w monumentalnym
gmachu San Michele, byłym przytułku z XVI w . (którego
długość wzdłuż Tybru wynosi 340 m) projektu Carlo
Fontany i w którym obecnie mieszczą się m .in. siedziby
centralnych władz konserwatorskich, Wyzsza Szkoła Kon
serwacji i ICCRO M . Rangę w ystaw y określa liczba
i prestiż placówek naukowych w niej uczestniczących
1 Termin ten oznacza „rzeczy godne zapam iętan ia". 2 M inistro per i Beni Culturali e A m bientali.
3 Term in dobra kultury w pro w ad zo no do p ra w o d a w stw a w ło skiego dopiero w 193 9 r. W ustaw ie nr 1 0 8 9 z 1 cze rw ca 1939 r. odpow iadał on term inowi co se , do sło w n ie — rzeczom , a poprawniej — obiektom i przedmiotom, a nie tylko obiektom jak to jest niejednokrotnie w użyciu (por. m. in. W . K o w a l s k i ,
M ie jsc e o chro ny dóbr kultury w system ie p raw a. „O ch ro n a
Z ab ytkó w " 1 986, nr 3, s. 1 7 5 ). W połow ie lat sze śćd zie siątych przyjął się termin dobra kultury znajd ując o dp o w ied n iki w n a ze w n ictw ie adm inistracji państw o w ej (por. 3 -to m o w e w y d a n ie
P er la salvezza d ei b en i culturali in Italia. Rzym 1 9 6 7 ). Do tejże
w łaśn ie tradycji naw iązuje akcja m em orabilli, której bodźcem był przyspieszony rytm przemian w spó łczesn ego życia i sam ego pojęcia „dobro kultury", grożących niebezpieczną dycho to m ią.
4 U niw ersita di Firenze, Universita di Rom a, „ L a S a p ie n z a ", P o lite cn ico di To rin o , C o n sig lio N azio nale delle R ice rch e , Instituto dell'En ciclo ped ia Italiana, O snsis, Istituto R egio nale per i Beni Culturali dell'Em ilia, Rom agna, Regio ny: S ic ilia , Val D'Aosta, Trentino Alto Adige, Radio televisio ne Italiana.
5 Komisja Franceschini (C o m m isio ne d'indagine per la tutela del patrimonio storico, archeologico, artistico e del paesaggio) została powołana ustaw ą nr 3 1 0 z 26 kw ietnia 1 9 6 4 r. na w n io sek M inistra O św iaty i przy w spó łpracy M in isterstw a S k a r bu i M inisterstw a Robót Pu bliczn ych z 2 listopada 1 9 6 3 r. Dekretem Prezydenta W łoch w listopadzie 196 4 r. k ie ro w n i-. ctw o Komisji pow ierzono Francesco Fran cesch in iem u . W n io ski kom isji zostały przedstaw ione w 196 6 r. i o p u b liko w an e w 196 7 r.
6 A n astilosi. L'a ntico, // restauro. la citta. Red. Fran cesco Perego. Bari 19 8 7; M em orabilia / H futuro della m em oria. Red. F. Perego, w yd . Laterza, Bari 1987 T. 3, Por. s. ...
