• Nie Znaleziono Wyników

Deux lettres inédites de Leibniz à Kochański

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Deux lettres inédites de Leibniz à Kochański"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

O RG AN ON 4(1967) LE 250e ANNIVERSAIRE DE LA MORT

DE G. W. LEIBNIZ

Stanisław D obrzycki (Pologne)

DEUX LETTRES INÉDITES DE LEIBNIZ À KOCHAŃSKI

Sam uel Dickstein, le prem ier organisateur des études m athém atiques

modernes en Pologne, a publié, il y a presque 70 ans, une note sur

la correspondance de Leibniz avec le sav an t jésuite polonais Adam

K ochański (1631— 1700)* ap p arten an t à l’im m ense collection de m a ­

nuscrits de Leibniz à Hanovre. Il l’a ensuite publiée d ’après les copies

faites p a r E. Bodem ann **. Sa publication com prend 24 le ttre s de Ko­

chański et 12 brouillons autographes de Leibniz (les le ttres originales

n ’ont pas été retrouvées).

Nous avons eu dern ièrem en t l’occasion de com parer le te x te publié

p ar Dickstein et les photocopies de cette correspondance *** e t nous

avons trouvé que, pour des raisons inconnues, quelques unes des le ttres

de Leibniz n ’avaient pas été insérées dans la publication. Cela est bien

en accord avec le fa it que le recueil de Dickstein contenait 12 le ttres

de Leibniz, tandis que E. Bodemann, dans son livre Der Briefw echsel

des G ottfried W ilhelm Leibniz in der K öniglichen Ö ffentlichen Biblio­

th e k zu H annover (H annover 1889, p. 116), en m entionnait 15.

Il

nous a semblé à propos de combler, à l’occasion du 250e an n iver­

saire de la m ort de Leibniz, la lacune que p résen tait la publication

de Dickstein, en pu bliant deux des trois le ttre s qui y m anquent (la troi­

sième dem ande encore à être reconstituée). Nous avons aussi voulu

rappeler les relations am icales que le grand philosophe av ait eues avec

* S. D ickstein, «Wiadomość o korespondencji K ochańskiego z Leibnizem»,

Rozpr. A kad. U m iej., W ydz. M atem .-P rzyr., Ser. II, 2, X III (X X X III), K raków

1898, pp. 1—9. Sur Kochański, voir le com m uniqué de S. D ickstein dans les

C om ptes R endus du D euxièm e Congrès des M ath ém aticien s des P a ys S la ve s, ten u à Prague en 1934, tirage à part, Praha 1935.

** «Korespondencja Kochańskiego i Leibniza, w ed łu g odpisów Dra E. B ode- manna z oryginałów znajdujących się w B ibliotece K rólew skiej w H anowerze, po raz pierw szy podana do druku przez S. D icksteina», P race m a te m a ty czn o -

f iz y c z n e , X II, W arszawa 1901; XIII, 1902, tirage à part. W arszawa 1902, 96 p.

*** Les photocopies ont été gracieusem ent m ises à notre disposition par M. W łodzim ierz Hubicki, professeur à l’U niversité M arie C urie-Skłodow ska à Lu­ blin; nous le prions d’agréer l’expression de notre v iv e reconnaissance. v

(3)

2 1 8 S. Dobrzycki

Kochański, auquel il av ait écrit, dans sa le ttre du 16 (26) ju illet 1695:

«Te enim hactenus pene unicum ex vestris novi scientiis augendis

parem» et, dans une le ttre dans date: «Nescio, quomodo f it u t in G er­

m ania et Italia nondum quisquam m ihi ex vestro ordine occurrerit,

u t verbo dicam, similis Tui».

Les deux lettres que nous présentons au public au raien t trouvé leu r

place sous les № s 10a e t 35a de la publication de Dickstein; c’est

pourquoi nous les avons m unies de ces numéros. Nous avons aussi cru

utile d ’y ajo u te r quelques notes explicatives, auxquelles renvoient les

num éros dans le texte. Les num éros des le ttres sont ceux de Dickstein.

Nous tenons à rem ercier trè s sincèrem ent le P. Bronisław Natoński,

de Cracovie, qui a bien voulu nous aider à déchiffrer m ainte place

obscure dans les deux m anuscrits.

№ 10a

L E I B N I Z A K O C H A Ń S K I 1

R everendissim e Pater, Fautor H onoratissim e,

H abent litera e tuae, quod paucis datum est, copiam doctrinae pariter et gratiarum ac venerum suavitatem , quibus ita sum captus ut statim respondendi im petum sum erem, quo fruerer. Cum vero m utato consilio decrevissem expectare responsa am icorum de L u llio 2, et ex B atavis tabulam T artariae nuper editam ut de S cythiae rebus quam vellem illustrari nonnihil nostro conjuncto studio posse, dissererem tecum uberius, absentiaque am ici cui scripseram spem m eam frustrata esset, praeter opinionem in mora fui, quam nunc tandem abrupi, m aluique scribere jejunius quam diutius silen tii reus haberi. Plurim um tibi debeo, quod literis m eis Grim aldo destinatis duplicata cura m issione consuluisti quo certius perferantur 3.

1 L e brouillon de cette lettre com pte 3 pages écrites sur 2 feu illes portant les N°s

78

et 79. D ans le coin supérieur gauche de la feu ille № 78 r° on voit le nom de K ochański écrit de la m ain de Leibniz, ce qui prouve bien qu’il en était le destinataire. Le contenu de la lettre perm et aussi d’en fixer approxim ati­ vem ent la date, Leibniz y répond, en effet, à différentes questions que K ochań­ ski lui avait p osées dans sa lettre du 30 m ai 1692 (№ 10); d’autre part, dans la -lettre su ivante du 31 octobre 1692 (№ 11), K ochański fait allusion à divers sujets traités par Leibniz dans le brouillon. Comme la transm ission du courrier entre V arsovie et H anovre dem andait alors au m oins 3—4 sem aines, on peut adm ettre que la lettre de Leibniz a été écrite entre le 1 juillet et le 1 octobre 1692.

2 Raymond L u lle (1235?— 1315), D octor Illu m in atu s, philosophe et écrivain catalan, auteur de nom breux traités théologiques, scientifiques et polém iques. Dans la lettre du 8 (18) janvier 1692 (№ 7) K ochański avait prié Leibniz de lu i pro­ curer une copie du traité P o testa s d iv itia ru m de Lulle, “in quo Libro optim a expositio Testam enti H erm etis continetur”. Il espérait y trouver des indications pour la fabrication d’un m édicam ent propre à soulager ses souffrances. L e traité n ’est pas m entionné sous ce titre dans l ’inven taire des oeuvres de L u lle que contient le liv r e d’Armand Llinares, R aym on d Lulle, Philosophe de l’A ction , G renoble 1963.D’après une inform ation que je dois à M. W. Hubicki, le traité a été publié à B âle en 1610 dans un recu eil in titu lé A r tis au riferae. K ochański m entionne une édition bâloise de ce recu eil parue en 1590.

3 L e jésu ite italien C laude-Philippe G rim aldi avait prom is à Leibniz de lu i envoyer des nouvelles de Chine.

(4)

fi

rH

' ,. oś

,

W fVM

de Leibniz à Kochański recto

(5)
(6)

Deux lettres de Le ibn iz à K ochański 2 2 1

l

( i / - v

^ y A t/y ^ f^ c

*X

* £ $ ^ ,/^ < » 1 * * *

x£hę^ ^ rm,uW w &f c f tyk * .? ( • < A-) *^ t /0^l'’»« V

■À*. •

< x ^ 3 fc v re/+ûu~' '&&A, £C* -w ta *

^ A , ^ L: **%

A y ° ^

' f s t ^ j t iÀ t^ x éM rZ ^

** £ ~F ~~i* T jt

*?v

(7)

2 2 2 S. Dobrzycki

P arisiis editus est lib ellu s patrum G allorum observationes ex Sinarum regno nuperrim e m issas com plexus, quibus tam en potius Siam ensia continentur, nam nondum satis m orae apud Sinas traxere. Illud tam en inter alia notant Sinam a Geographis 400 et am plius leucis quam par est, ad Orientem fu isse rem otam \

Non exiguu s erit gradus ad desideria nostra, si a Domino R esidente apud M oscos vestro linguarum Russico im perio eom prehensarum ac conterminarum specim ina nanciscam ur, id enim m agnam hodie partem Scythiae com p lectitu r5. Prudentissim e etiam m onuisti de pronuntiatione polonica adjicienda. Ita enim m ensuram com parationis habebis, m ulta enim ab Europae populis eodem modo scribi constat, quae d iversissim e pronuntiantur. Quam rem cum a Te videam studiose expensam ut operae pretium foret, ut aliquando Alphabetum confici et veras pronuntiationes certa ratione designari prom isit tale quiddam V. Cl. Jobus L u d olp h u s6 in rerum Aethiopicarum opere, sed nondum dedit.

D e lingua v e l saltem altera scriptura n o v a 7 condenda, cuius mentionem faciunt literae tuae, cogitari cum fructu posset, non tantum tachygraphiae, et com m ercii inter populos causa, sed m ulto m axim e ad perfectionem hum anae cogitationis. Ita enim sentio si condita esset lingua v el saltem scriptura, qualem opto, habituros nos organon cogitandi novum , m ajoris momenti ad augendam m entis aciem , quam perspicilia fuere ad intendendam videndi facultatem . Multa earn in rem m editata habeo jam a m ultis annis, anim advertique hoc impetrato futurum , ut aliquod algebrae sim ile in omni ratiocinandi genere praestetur. Sed distractiones m ultiplices fuere, ut quod ego post salutis ac valetudinis curam omnium m axim um judicarem , prosequi tam en satis nondum liceret. Quae W ilkin- sius, D algarn iu s8 aliiq u e in earn rem jam dedere, comm ercio populorum fateor sufficerent, etsi ita perplexa sint ut facilius esse putem linguam jam receptam ubique introducere; sed ad majorem ilium scopum ut n e collim arunt quidem, tantum abest ut attigerint.

Veram sedem veterum Hungarorum reperisse m ihi videor in itinerario Fratris G uilielm i de R ub ru qu is9, quem Ludovicus G alliae rex sancti nom ine celebratus ex P alestina m isit ad Magnum Chamum Tartarorum; quorum tunc primum in- crebuerat nomen cum quadripartitis exercitibus m agnam partem Europae atque A siae inundassent a Silesia usque ad Sinas [ici en m arge quelques m o ts illisibles]. Is ergo mem orat sese com plures captivos Ungaros in ven isse apud Tartaros, et pro

4 Dans la correspondance de Leibniz avec les jésuites les affaires de Chine prennent beaucoup de place. Voir R. F. M erkel, «Leibniz und China», dans:

L eib n iz zu seinem 300. G ebu rtstag 1646-—1946, L ieferung 8, Berlin 1952.

5 L’étude com parée des langues parlées par les nom breux peuples habitant la R ussie était un sujet sur lequel Leibniz in sistait souvent dans ses lettres à K ochański.

6 Job Ludolf (1624— 1704), célèbre orientaliste et polyglotte allem and. Il s ’agit ici, et plus loin, de son oeuvre H istoria aethiopica siv e d escriptio regni H abyssi-

norum , dont Leibniz avait eu connaissance encore avant sa publication (1699).

7 Dans un de ses prem iers travaux, la D issertatio de arte com binatoria (1666), L eibniz avait déjà eu l ’idée de créer une sym bolique universelle, au moyen de laq uelle il serait possible de form uler exactem ent le s dém onstrations, non seule­ m ent en m athém atiques, mais aussi dans toute science, en particulier en logique. Il est souvent revenu su t ce sujet dans ses écrits.

8 John W ilkins (1614— 1672), philosophe anglais, évêque de Chester, auteur de

An essa y to w a rd a real ch aracter and a philosophical language (1668). Son nom

ne figure pas dans l’Encyclopaedia B ritannica. George Dalgarno (1626— 1687), auteur de A rs signorum vulgo ch aracter u n iversalis e t lingua philosophica (1661).

9 G uillaum e de Ruysbroeck, dit Rubruquius (1220—1293?), m oine franciscain, envoyé par Louis IX, roi de France, avait entrepris 1253—56 un voyage à la cour du khan des Tartares, à Karakoroum, pour y négocier une alliance contre les Turcs. Le récit de ce célèbre voyage a eu de nombreuses éditions.

(8)

Deux lettres de Le ib n iz à Kochański 2 2 3

comperto habere trans Volgam e regione Caspii m aris, sed rem otiorem nonnihil ad septentrionem , esse regionem P a sk a tir ,10 unde H ungari sint egressi, nam eandem ibi linguam vigere, itaque et M agnam H ungariam appellat. Ei ad m eri­ diem propius ad Caspium jacere regionem quam vocat M agnam Bulgariam , quod Bulgari scilicet inde venissent. Multam apud m e fidem habet autor ille et credo apud alios quoque qui legent. M emorat suo tem pore plurim as adhuc Gothorum Germanico serm one loquentium reliquias in m ontanis locis ad Pontum Euxinum superfuisse. A nte Tartarorum irruptionem totam illam oram pontici m aris septen - trionalem, a Volga et ultra, usque ad Tyram flu v iu m ,11 fu isse habitatam A lanis v el Cumanis, quorum m axim a pars a Tartaris sit deleta. H uius tanti populi reliquias superesse non dubito et investigatu dignum esset, quae ipsis lingua sit. Suspicari licet Hunnos veteres fuisse, qui circa V alentis im peratoris tem pore Gothos Scythia expulere, ipsi vicissim a Tartaris tandem oppressi.

H erodotus 12 m em orat Amasonas scythicas foem inas, dictas aeor pata, tanquam viricidas, quod aeor esset S cythis vir, et pata occidere. H aec nescio an m elius explicentur quam ex C elticae reliquiis latin ae G erm anicaeque m ixtis, nam aior, her, herus, v ir eodem redeunt, porro battere, id est caedere, non tantum extat in Gallico, italico, aliisque latin ae corruptelis, sed ei jam olim plebejum erat apud Latinos, nam et battuere apud Plautum extant et battualia mem orantur, unde battaglia superest. In vestra lingua, quae non minus quam G erm anica per orbem diffusa est, latere arbitror non pauca egregia ad origines populorum illustrandas. Et nisi tot aliis cogitationibus distinerer, profecto ejus in telligentiam m ihi com - pararem. Nunc quod facillim e possum us, saltem tentem us Orationem Dominicam linguis populorum S cythiae vestitam consequi, dum interlineares versiones et vera pronuntiandi ratio et denique situs gentis cuiusque lingua utentis accedat. Quod Rubruquius de Magna Hungaria mem orat, m ire confirm atur narratione T u a 13 de jesuita Hungaro capto a Tartaris et ad Caspias gentes delato, patrium que ibi idioma agnoscente. Et quod M ich o v iu s14 a liiq u e de Juhra m em orant m agis ad septentrionem rem ota quasi illic supersit lingua Hungarorum conciliabile videtur, nam fieri potest ut lingua Hungarorum trans Paskatir versus glacialem oceanum extendatur.

Sane Jorn an d es15 Onogaros a pellium com m ercio célébrât. Sed haec omnia certius noscem us laudatissim a opera praeclari viri qui m agni Regis vestri jussu apud Moscos residet, cui m issionarii et m ercatores M osci, Arm eni, Judaei et populorum interprétés non in Moscua tantum regia, sed in Emporiis im perii extrem is Tobolsko Siberiae, A strahano Tartariae, aliisqu e locis in Persarum , Tur- carum et Tartarorum, et ignotorum barbarorum confinio positis, coram et per am icos consulti facilem operam praestabunt. Quando quae nos desideram us sunt in ipsorum manu. [En marge: Nec d ifficile erit ea colligentibus vertere Orationem

10 Paskatir = Bachkirie?

11 Tyras = nom latin du Dniestr.

12 Voir, par exem ple, H erodoti H istoriaru m lib ri IX , ed. D ietsch, L ipsiae 1878, lib. IV, cap. 110.

13 Dans sa lettre du 8 (18) janvier 1692 ( № 7 ) K ochański avait rapporté à Leibniz l’histoire d’un jésu ite hongrois qui, fait prisonnier par les Tartares et déporté dans les régions de la mer Caspienne, y avait trouvé des traces de sa langue m aternelle.

14 M ichovius = Maciej (Mathias) de M iechów , dit M iechow ita (1457— 1523), écrivain polonais. Son oeuvre T ractatu s de duabus S a rm a tiis A siana e t Europaea (Cracovie 1517) parut en allem and à Augsbourg dès 1518 et devint bientôt connue dans toute l ’Europe.

15 Jornandes (Jordanes, Jordanis), historien goth, VIe s. D ans son oeuvre De G etarum siv e G othorum origine e t rebu s gestis on trouve de nom breuses m entions sur les peuples slaves.

(9)

2 2 4 S. Dobrzycki

Dom inicam in linguas quibus nondum habetur], Nec curiositatis tantum , sed et p ietatis interest, ut divina ilia precandi form ula a Christo ipso praescripta, nunc per gentes diffusa, tandum aliquando omnis lingua Dom inum laudet ! Ludolphum in A sia atque A frica per amicos literarum com mercia exercentes hortatus sum, ut m eridionalium populorum curam suscipiat, dum nos in septentrionales in - quirim us. S i nondum praeclarem eius H istoriam A ethiopicam cum commentario inspexisti, hortor ut facias. Non contem m endis argum entis ostendere videtur vola- tilia quae com edere Israelitae in deserto on coturnices fu isse, sed locustas, quarum bonus est sapor usitatusque illis populis cibus. A ccepi ipsae Alepo com estiles locustas, aceto conditas.

D e L ulliano opere, quod inscribitur Potestas d iv itia ru m ,16 nemo amicorum quicquam significare potuit, tam etsi scripserim Florentiam et Lutetiam . Itaque vereor ne perierit quod desideratur. Non desinam tamen urgere. K onigii librum chym icos quosdam tractatus continentem (?) puto prodisse, sed nondum vidi.

M achina m ea A rith m e tica 17 toto coelo a Neperianis baculis diversa est. Ejus specim en ad tres ciphras extensum jam ante 12 annos P arisien sis ac Londinensis societates R egiae videre; am ici atque inter eos H u g en iu s18 aliquoties quaesivere, cur non perficerem publicarem que. Curavi igitur nuper reparari veterem illam M achinulam olim in Gallia meo studio confectam , curaboque ad m ajores numéros am pliari, ita non tantum veritas inventi, sed et utilitas reapse apparebit.

An Perpetuo M o b ili19 aliisque inventis pretium statuerint Foederati B elgii ordines, equidem ignoro, quaeram tam en ex Hugenio ipso prima scriptione (nam novissim is ejus responsum debeo) sim ulque intelligam fortasse an verum sit quod tibi narratum est pecuniam ipsi jussu ordinum fu isse numeratam. Certe pendula ejus publicum praem ium m erebantur atque ullo hactenus invento propius ad longitudinum scientiam accessum est. Hanc qui daret, ei ordines Foederati B elgii praem ium decrevisse indubitata res est et sum m ae m agnitudinis didici ex literis H ugonis G ro tii,20 cui fidem habere par est, cum in republica Batavorum munus insigne gesserit. Sic igitur ille Epistola 153 ad Gallos: „Morinum (est Joh. Bapt. Morinus qui de longitudinum arte tanquam a se reperta libros gallice edidit) vid ere m em ini, ipsique et seculo gratulor, si rem diu quaesitam ad liquidum deduxit, quo nom ine sciat sibi deberi ex publica pollicitatione ordinum feodera- torum decem et octo florenorum m illia”. Florenos in te llig i arbitror batavos, quorum quinque duos nurr.mos im periales aequant.

Subjectum illud m inerale, quod vocant Leiste, B esteig, Saalband, de quo Batsdorfius G othae lib e llu m 21 scripsit, nihil aliud est quam genus lim i, Letten

10 Voir note 1.

17 Leibniz avait construit sa première m achine à calculer vers 1671. Il_ en a ensuite am élioré la construction et donné une description dans M achina a rith ­

m etica in qua non a dditio tan tu m et su btractio, sed et m ü ltip lica tio nullo, d ivisio vero paene nullo anim i labore peragantu r (1685). Ce m anuscrit n’a été publié

qu’en 1897 par Jordan dans Z eitsc h rijt fü r V erm essu n gsw esen . On en trouve une traduction anglaise dans: D. E. Smith, A Source Book in M athem atics, I, N ew York 1929.

18 H ugenius = Christian H uygens (1629— 1695), célèbre m athém aticien et p h ysi­ cien néerlandais, constructeur d’horloges à pendule.

19 Dans la lettre № 10 Kochański avait prié Leibniz de l’informer s’il était vrai que les Etats Généraux des P ays-B as avaient fondé un prix destiné à celui qui aurait in ven té une m éthode perm ettant de déterm iner la longitude en mer, et aussi à celu i qui aurait réalisé une m achine à m ouvem ent perpétuel.

20 Hugo Grotius (1583— 1645), savant, philosophe et hom m e d’état néerlandais, fondateur de la science du droit international.

21 Dans la lettre N ° 10 Kochański avait demandé à Leibniz le nom commun d’un m inéral décrit par H einrich von B atsdorff dans L X X I X experim en ta de

(10)

Deux lettres de Le ib n iz à Kochański 2 2 5

ut vocant nostri hom ines. Scilicet in ipsis com m issuris atque in terstitiis, quibus vena a vicino saxo distinguitur, aquarum interlabentium cursu dudum deposita est terra, quam diligenter observant fossores nostri ne, quod saepe contingit, venam am ittant. Interdum enim vena contrahitur aut distrahitur ut aegre agnosci possit, solet tarnen hoc lim i vinculum , ut ita dicam , quod ideo dicitur Saalband, pro filo esse in labyrintho. [En m a rg e : quasi extrem am ven ae fim briam ornans]. Caeterum hinc facile judicas illam ipsam terram non m inus esse variam quam sunt aquae aut venae, nec quicquam generale de ejus contentis pronuntiari posse. Et alicubi bolo sim ilis est, alibi m agis arenosa. Sed soient quidam speciem suis lib ellis quaerere a nominibus rebusque non passim obviis, ita m ajorem exp eçta-tionem excitant, d ifficiliu sq ue redarguuntur.

№ 35a

L E I B N I Z A K O C H A N S K I !!

E x responsione

R. P. Bouvetus R u p p ella 23 vela m ox facturus respondit 28 Febr. et salutari Te suo nom ine im prim is jussit excusarique quod distractissim us non scribat quae- sitis tamen satisfacturum . Herbarium Sinicum in Regia parisina reliq u isse quo tota pene naturalis Sinarum H istoria contineatur; reliq uisse et versionem prae- fationis et dissertationis de pulsibus operi praefixae. M isit etiam delineatam a se Gallico stylo iconem im peratoris s i n i c i A p p a r e t virum esse doctum et bene animatum. Utinam inter illos sint tui et illius, in quibus doctrina et v is ingenii et ardor bene conquirendi(?) conjunguntur. Ego vero diu est quod aliquem in ordine vestro per Germaniam m axim e et Italiam lucerna accensa quaesivi, qui si non Tibi assim iletur, saltern prope accedat aut certe spem faciat p osse a li- quando in Te renasci phoenicem . A tq ue ideo plus sem el q uaesivi ex Te, quosnam vestrorum notos habeas a quibus possim us expectare aliquid praeclari in diversis doctrinae generibus. Tu vero silu isti obstinantius ad hanc interrogationem , quod non ita interpretor, ac si desint vobis viri egregii, sed quod fortasse nim is quam velim us per alia distrahantur.

R. P. Grimaldus 25 et nostri voti et sui prom issi pene oblitus videtur, nam nec Tibi respondit nec m ihi ex quo ad Sinas appulit. B ouvetus eum adm onebit, sed vereor n e postea m onitore egeat ipse, usque adeo vid etur sinensis aer lethali quadam vi rerum Europaearum oblivionem inspirare. Credibilior quidem est panacaea nostra aut E lixir ad vitam longam quam poculum im m o rta lita tis26 quod Sinenses som niant. Vereor tam en n e nostri quoque hactenus inter vota et gratas im agines steterint.

22 La seconde lettre de Leibniz que nous publions ici est aussi un brouillon. E lle occupe les 2 pages d’une feu ille portant le N ° 65. L e contenu de la lettre et sa date déterm inent sa place entre les lettres N°s 35 et 36 du recu eil de D ick- stein.

23 Joachim Bouvet (1660?—1732), jésu ite français, l’un des m issionnaires en ­ voyés en Chine par Louis XIV, auteur de nom breux écrits sur ce pays. Rupella = La Rochelle.

24 II s’agit ici sans doute du «Portrait historique de l ’Empereur de Chine, présenté au Roi par le P. J. Bouvet, M issionnaire de la Chine», cité dans la lettre de Ludolf à Leibniz du 28 avril 1698 (G. W. L eib n itii O pera Omnia, VI, ed. L. Dutens, G eneva 1768, p. 149).

25 Voir la note 3 ci-dessus.

26 Dans la lettre N ° 34, du 4 décem bre 1697, K ochański avait écrit: «Pana- caeum et Pharm acum longaevitatis, quod Europaei nostri curiosi aut pollicentur sibi aut possibile saltem judicant, fidem aliquam apud m e fateor invenisse. At quod Chinenses poculum im m ortalitatis inquirant videntur esse m ihi nim is cre- duli, nec firm is ad id rationibus inducti».

(11)
(12)
(13)

2 2 8 S. D obrzycki

Esse aliquod in A n tim on io27 suspicor, sed nescio an hactenus satis erutum. S olleisellus, insignis apud parisinos rei equestris m agister, libro edito notus, dice- bat m ihi optare se nosse aliquid tantae in hom ines efficaciae, quantae sit A nti- m onium in equos. Ego vero pene sententiam probo stabularii servi qui, Turenio 28 domino deserto, M edicum egit, et experim enta equorum pro renata im m utata in hom ines transtulit. Forte Turenius morbo subito tentatus in agro decubuit, urbe et medico procul: quaerenti narratur esse in vicinia Empiricum m agnae famae. Turenius accersi hom inem ac m ox tergiversantem et dom ini pristini vu ltu s veren- tem pene v i adduci jussit. Ille pactus nullum alloquio testem affore, agnitusque fortunam et veterinariae artis in hom inibus successum narravit, nec veniam tantum sed et praemium tulit. Habes quod rideas, ego vero indignor ab hom ini­ bus res m axim as tam perfunctorie tam que negligenter tractari. Ad stabularios, ad anus, ad circum foraneos saepe redeundum est, dum viri docti et ingeniosi elegantes nugas agere m alunt quam sérias res et hum anae v ita e profuturas curare, quibus vero salus hominum com m issa est, illi saepe alia omnia agunt et plerum que m arsupio m agis suo consulunt, quam valetu dini a lie n a e 29. Sed ita fit, ut deinde re poscente ne sibi quidem et suis consulere ipsi possint, morbo laborantibus, et negligentiae poenas graves luant. Ego vero non tam ipsos, quibus de re fam iliari cogitandum est, quam Rectores publicos incuso, qui prope nihil minus agitant quam ea quibus hum anum genus sublevetur. Sed desino quere- latum , Deum que precor, ut Tibi vita lon ge adhuc producta liceat detegere aliquid egregii, quod illos fugerit, quibus id n egotii datum fuit. Vale GL

Dabam H anoverae 7/17 Maii 1698

27 Les propriétés ém étiques de l’antim oine étaient alors bien connues. S ollei­ sellus = Jacques de S olleysel (1617—1680), écuyer français, auteur de livres sur l’art de dresser les chevaux.

28 H enri de La Tour d’Auvergne, vicom te de Turenne (1611—1675), illustre chef m ilitaire, m aréchal de France.

29 Voici ce qu’en pensait Kochański (lettre № 36 du 11 juin 1698, la dernière connue): «In sententiam Tuam de m edicina in usu hum ani generis prom ovenda manibus pedibusque concedo; at regentium potius, quam m edentium culpa ac- cidere existim o, quod tam ostinanter, tam magni m om enti res geratur. Et nisi auri sacra fam es acrius exstim ularet pharm acopolas, em piricos ipsosque m edicos, m ulto pejus nobiscum ageretur ...».

Cytaty

Powiązane dokumenty

raire de Catherine de Médicis. Nous n’en citerons qu’un exemple tiré de sa première épître à Elisabeth de France.. Paulin Paris, sont de la propre main de

briand, et prière de ne nous pas laisser aussi longtem ps impatients de savoir si vous êtes heureux et bien portant... Adieu, mon cher ministre sans portefeuille ;

Psalm nasz staje się tym sposobem świetną interpretacją słów Pisma św.: „Kto się chlubi, niech się Panem chlubi“, zapisanych u Jeremiasza (9. 17). Takie oto myśli spisano

[r]

Ensuite, tous causèrent çà et là, par groupes; le bonhomme Meinsius était avec Mme Arnoux, sur une bergère, près du feu; elle se penchait vers son oreille, leurs têtes

Le voilà qui revient comme vous voyez, après s'être fait attendre toute la nuit; et, si vous voulez l'écouter, il vous dira qu'il a les plus grandes plaintes du monde à vous faire

[r]

Une lettre de l'abbé, écrite le 10 décembre 1779 au cours de son voyage en Ł Italie 1 3 , souligne le rôle important joué par ce polygraphe français qui dans une lettre du