Problematyka konserwatorska fortyfikacji nowożytnych - sesja naukowa w Zamościu

(1)

Lucyna Wyszyńska

Problematyka konserwatorska

fortyfikacji nowożytnych - sesja

naukowa w Zamościu

Ochrona Zabytków 37/1 (144), 66-67

(2)

stały się dla rzem ieślników spotka niam i w pełni twórczym i, w yzw ala jącym i wyobraźnię, w zbogacający m i um iejętności, tak przecież po trzebne w ich codziennej pracy w pracowniach konserwatorskieh. Już dziś dorobek plenerów k ow alst wa tradycyjnego jest bogaty. P o  w stała n a pszczyńskim rynku G ale ria K owalstw a Tradycyjnego liczy obecnie ponad 80 eksponatów. W tym roku z in icjatyw y Tow arzy stw a M iłośników Ziem i Pszczyńskiej u czestnicy pleneru otrzym ali dodat kowe zadanie, a m ianow icie w yk o nanie okuć okiennych i klam ek do zabytkow ej kam ieniczki, siedziby Towarzystwa. Tak oto pracownicy różnych przedsiębiorstw konserw a torskich pozostaw ili trw ały ślad sw ej obecności w m ieście, które goś

cinnie przyjm uje w skansenie m ię dzynarodową grupę artystów . Pra com k ow ali towarzyszy też coraz w iększe zainteresow anie licznie od wiedzających Pszczynę w ycieczek. Plener stanow i dziś imprezę znaną i zrośniętą z życiem kulturalnym regionu.

W tegorocznym plenerze u czestni czyło 12 kowali: z B ułgarii — T. Iwanow i S. M inew, z CSSR — J. Smutny, z NRD — A. Grunwald, z ZSRR — A. Stankus i z P olsk i — P. Marszał i T. Zygmunt (PP PKZ Oddział Łódź), T. P ęgielsk i i R. Sło- tw iń sk i (PP PKZ Oddział Kielce), J. Turczyn i T. Bajus (PP PKZ Od dział Lublin) oraz F. W iśniewski (PP PKZ — Oddział w Szczecinie). Plon prac i przyznanych nagród był bogaty. Cztery głów ne nagrody

otrzymali: nagrodę PP PKZ (kra ta) — S tefan M inew, nagrodę Ko m isarza Pleneru (świecznik) — Ti- bomir Iw anow , nagrodę N aczelnika Miasta i Gminy (żyrandol) — P aw eł Marszał i Tadeusz Zygmunt, nagro dę Towarzystwa M iłośników Ziemi Pszczyńskiej (rzeźba — wiatrom ierz) — A lgierdas Stanku s. Pozostali u  czestnicy pleneru w yróżnieni zostali nagrodami i dyplom am i PP PKZ i M inisterstw a K ultury i Sztuki, Towarzystwa M iłośników Ziemi P szczyńskiej oraz Cechu Rzemiosł Różnych.

W G alerii przy rynku 'otwarta zosta ła ekspozycja poplenerowa, a za interesow ani m ogli też podziwiać niektóre (wybrane prace z poprzed

nich plenerów.

Magdalena G u m kow ska

PROBLEMATYKA KONSERWATORSKA FORTYFIKACJI NOWOŻYTNYCH W dniach 18—20 m aja 1983 r. z in i

cjatyw y zam ojskiego Oddziału PP Pracow nie K onserw acji Zabytków odbyła się II Sesja Naukowa po święcona problem atyce konserw ator skiej fortyfikacji nowożytnych. S e  sję zorganizowano jako k ontynua cję prac I Sesji, poświęconej tem u zagadnieniu, która odbyła się w dniach 26—27 listopada 1981 r. w Zamościu. Wśród w niosków sform u łow anych na zakończenie obrad zgłoszono wów czas m.in. potrzebę u 

tworzenia ośrodka badawczego for tyfik acji now ożytnych oraz zorgani zow anie cyklicznych spotkań nau kowych poświęconych problem atyce konserw atorskiej architektury m ili tarnej. M ateriały naukowe z I S esji zostały opublikowane w K o n s e r w a 

torskiej Tece Zam ojskiej, w ydaw a

nej przez zam ojski Oddział PKZ. Sesja zgrom adziła liczne grono sp e cjalistów z dziedziny architektury m ilitarnej. Trzydniowe obrady to  czyły się w sald NOT przy Rynku Wielkim. W trakcie czterech sesji roboczych w ygłoszono następujące referaty:

— prof, dr hab. Jerzy K owalczyk,

Andre a dell’Aqua i ordynaci Za moyscy:

— mgr inż. arch. A ntoni Kąsdnow- ski, F ortyfik acje Zamościa w X I X

w.:

— m gr inż. arch. W ładysław N ies- sner, R ewalo ryzacja fortyfikac ji za 

mojskich w latach 1977—1982:

— doc. dr hab. Andrzej Gruszecki,

Pilna potrzeba w a loryzac ji założeń obronnych:

— doc. dr hab. Tadeusz Poklew ski,

Śląskie p rz y k ła d y wiejskich f o r ty f i kacji bastejow ych z dru giej poi. XVI w. i pie rw sz ej pol. X V II w:

— prof, dr ha,b. Jerzy Stankiew icz,

Głos w sprawie zw an e j Krzyżtopór:

— mgr Tadeusz Nawrolski, Bróba

oceny m e to d y badań bastionu VII;

— doc. dr hab. Teresa Zarębska,

P restiżow e znaczenie fortyfikacji miejskich w drugiej pol. X V I i pie rw sz ej pol. X V II w.;

— m gr inż. arch. Przem ysław W oj ciechowski, P roblem y konserw ator

skie n ow oży tn y ch fortyfikac ji m ia  sta Poznania;

— dr inż. arch. Maria Lew

icka-— SESJA NAUKOWA W ZAMOŚCIU -Cempa, Bastionowe fortyfikacje Wrocławia, w y b ra n e zagadnienia ba-

d aw czo-konserw atorskie;

— prof. dr arch. Janusz Bogdanow ski, M ię d zy form ą a treścią, czyli

c z te ry w a r ia n ty re w alory zacji dzieł obronnych;

— m gr inż. arch. Józef Cempa, Moż

liwości eksponowania re lik tó w bram miejskich w e w spółczesnych u kła dach k o m u nikacyjnych Wrocławia;

— mgr dni. arch. S tefan Pągow ski oraz mgr inż. arch. Cezary Głuszek,

U w aru nkow ania działalności konser w a to rsk ie j w u ż y tk o w a n y c h przez MON obiektach arc h itektu ry z a b y t  k o w e j — na przy k ła d zie obiektów m ilitarnych okresu rozbiorowego;

— dr Janusz M iniewicz, O biekty

że lb e to w e n iem ieckiej fortyfikacji polow ej z lat 1938—1945;

— m gr inż. Krzysztof Biskup, Linia

dolnej W isły na przeło m ie X I X i X X w.;

— Bogusław Perzyk, Niemieckie f o rtyfikac je Przedmościa Praskiego w latach 1940— 1944.

Ponadto przedstawiono dwa kom uni katy o w ynikach badań:

1.2. Uczestn icy S esji w czasie zw iedzan ia fortyfikac ji zam ojskich (fot. J. Słomianowski)

66

(3)

— mgr P aw eł Dębows/ki, Profil w a 

lów ziem n ych k u r ty n y 4—5 w ś w ie  tle badań archeologicznych;

— doc. dr hab. Andrzej Gruszecki,

W y n iki badań architektonicznych i archeologicznych zam ku w Jan ow  cu.

Obrady otworzył mgr inż. arch. W ła dysław N iessner — dyrektor zam ojs kiego Oddziału PKZ, kolejnym se  sjom przew odniczyli dr Lech Krzy żanowski, doc. dr Teresa Zarębska, doc. dr Andrzej Gruszecki, m gr inż. arch. W ładysław N iessner.

W drugim dniu sesji uczestnicy zwiedzali zrekonstruowane obiekty fortyfikacji zam ojskich: Bramę Lu belską Nową, Bramę Lubelską S ta rą, A rsenał, południową stronę for tyfik acji z furtą w odną, zespół bas tionu VII. Na platteau bastionu VII zaprezentowano badania tego obie ktu m etodą radaru podpowienzchnio- wego.

W dyskusji na tem at form działań konserwatorskich, zapoczątkowanej podczas zwiedzania obiektów, dom i nowała kwestia rekonstrukcji. Prze ważał pogląd, że rekonstrukcja jest dopuszczalna i potrzebna. Uspra w ied liw ieniem jej stosow ania jest wartość m iejsca historycznego. P od kreślono jednak z naciskiem , że re konstrukcja powinna należeć do działań w yjątkow ych. Obowiązywać powinny zasady indyw idualnego po dejścia do rekonstrukcji danego o  biektu, rozważenie jej z punktu w i dzenia zasadności, w ierności praw dzie historycznej, zgodność z form a mi detalu panującym i w danym o OGÛLNOPOLSKI KONKURS NA Dnia 6 lipca 1983 r. odbyło się na Zamku K rólew skim w W arszawie uroczyste w ręczenie nagród lau rea tom konkursu na najlepszego u żyt kownika obiektu zabytkowego za rak 1982.

Do konkursu — rozstrzygniętego już po raz ósm y — w ojew ódzcy konserwatorzy zabytków zgłosili 19 użytkow ników z 12 w ojew ództw . Z tej liczby trzynastu laureatów u zy skało: jedną nagrodę I stopnia, cztery nagrody II stopnia, trzy n a  grody III stopnia, cztery w yróżnie nia oraz jedno w yróżnienie sp ecjal ne.

Czterech laureatów reprezentow ało obiekty bądź zespoły sakralne, trzech — osoby fizyczne, pozostali — to Państw ow e Gospodarstwa Rolne, Polskie Radio i Telew izja, Narodowy Bank Polski. W liczbie tej znaj dują się 4 kościoły, 3 dwory, 2 pałace, 4 gm achy użyteczności pub licznej.

Zgłoszone obiekty zostały poddane kom isyjnym lustracjom . W ocenach jury konkursu brano pod uwagę: 1) stopień trudności przeprowadzonych prac ze względu na stan obiektu przed jego przejęciem , zaangażow a ni e w łasnych środków finansow ych i ekipy w ykonaw czej użytkownika; 2) estetyk ę, jakość w ykonanych prac rem ontowych, w yposażenie wnętrz,

kresie i regionie. Rekonstrukcja w y  m aga w ielkiej kultury konserw ator skiej. Wiąże się z tym zapew nienie najwyższej jakości, zarówno proje ktu, jak m ateriału i w ykonania. W praktyce zbyt często m am y do czy nienia z rekonstrukcją intuicyjną, zabytki odbudow ywane są bez d ba łości o zgodność z przekazami h i storycznym i, bez troski o zachow a nie oryginalności detalu. Rekon- struiktorzy dziew iętnastow ieczni do skonale znali detal architektonicz ny, w spółcześni w w iększości nie znają go, nawo projektowany detal charakteryzuje dowolność form, 'nie zgodna z historycznym i fazam i jego rozwoju. N iezw ykle ważna jest też jakość m ateriałów stosowanych w budownictw ie konserwatorskim . W spółczesne technologie budowlane nie dają gw arancji długow ieczności zrekonstruowanego obiektu, a ich zła jakość pociąga m iliardowe koszty. Odtworzenie starej technologii oraz w drożenie jej do praktyki budowla nej byłaby tańsze. Nieodzowna jest także dbałość o dobre rzemiosło w praktyce budownictwa konserwator skiego. W spółcześni konserwatorzy m ają obowiązek, aby dziedzictwo przeszłości przekazać przyszłym po koleniom bez skazy, najw yżej z n ie w ielką współczesną „pieczątką”. Za bytek jest podstaw ow ym dokum en tem naszej kultury i cyw ilizacji, re konstrukcja jest fałszow aniem tego dokumentu. Tym czasem brak dba łości o substancję 'zabytkową powo duje, że najpierw dopuszcza się do ruiny, a potem rekonstruuje. S y  stem atyczna, pracochłonna konser w acja jest rzadikością.

Zasygnalizowane w yżej problemy nie wyczerpują zagadnienia, m iejsce rekonstrukcji w konserw acji dzieł architektury, także m ilitarnej, jest tem atem ciągle otwartym .

Drugim nurtem dyskusji była po trzeba kontynuacji spotkań konser w atorskich poświęconych architek turze m ilitarnej. Proponowano u k ie runkow anie tem atyki sesji na ściś lej sprecyzowane zagadnienia, takie jak np. chronologia system ów obron nych bądź ekonomiczna i organiza cyjna strona przedsięw zięć fortyfika cyjnych. Prześledzenie planow ania i realizacji urbanistycznej w Zamościu pozwoliłoby na poznanie w ażnego etapu historii budowy m iast polskdich i ich fortyfikacji. R ezultaty m ogły by siię okazać cenne zarówno dla nauki polskiej, jak i powszechnej, gdyż .niewiele jeszcze opracowań naśw ietla źródłowo ekonomiczną stronę budowy fortyfikacji w pow ią zaniu z zagadnieniam i budowy m ia sta.

Pojaw ił się też postulat zorganizo wania konferencji naukowej poś w ięconej m etodyce badań fortyfi kacji nowożytnych, relacji archeo- log-architekt w badaniach nad architekturą militarną.

Uw agi uczestników sesji będą cenną wskazów ką dla organizatorów w przygotowaniu trzeciego spotkania poświęconego nowożytnej sztuce for tyfikacyjnej. M ateriały II Sesji zo staną opublikowane w kolejnych zeszytach K on se rw atorskiej Teki Zamojskiej.

Lucyna W y szyń sk a

NAJLEPSZEGO UŻYTKOWNIKA OBIEKTU ZABYTKOWEGO

1. Luslawice, zespół d w o r s k o -p a r k o w y , w idok ogólny