Ciachowa Teresa, Penkalowa
Barbara
Uzupełnienia do artykuły pt.:
"Problemy konserwacji rytowanej
posadzki gipsowej odkrytej w krypcie
I kościoła romańskiego w
podziemiach gotyckiej kolegiaty w
Wiślicy"
Ochrona Zabytków 19/2 (73), 82-83
1966
w anej posadzki, oo da się wykonać w sposób niewidoczny na jej powierzchni. Tak samo nie właściwa z konserw atorskiego punktu widze nia jest propozycja uzupełniania ubytków ry tu masą zabarwioną n a czarno. Sama zasada po szukiwania identycznego pod względem skła du i w yglądu m ateriału w celu użycia go do uzupełnień w ydaje się dyskusyjna.
W końcowej części arty k u łu autorki przed staw iają opracow aną przez siebie metodę oczyszczania posadzki. Jako najodpow iedniej szy środek podają roztwór wodny (1:4) kwasu siarkowego. Próba oczyszczenia tym środkiem została wykonana na zachodnim polu rytow a- nej posadzki, na bordiurze północnej i obejmu je swym zasięgiem powierzchnię ok. 800 cm2 oraz fragm ent posadzki miedekorowanej (il. 1). Fragm ent (il.il. 2, 4) oczyszczonej chemicznie posadzki w ykazuje duże różnice w fakturze w porów naniu z sąsiednim fragm entem oczyszczo nym mechanicznie (iljil. 3, 5). Fragm ent oczysz czony roztw orem kw asu siarkowego robi w ra żenie przeczyszczenia i przem ycia powierzchni posadzki, a zwłaszcza barw ionej masy w ypeł niającej ry t, niezależnie od izabielań powstałych
w skutek w prowadzenia roztw oru metylosiliko- nianu. Oczyszczenie powierzchni roztw orem kw asu w ydaje się tym bardziej niecelowe, że przy mechanicznym oczyszczeniu w ilgotną lig niną uzyskuje się zupełnie w ystarczające efek ty, bez obawy najm niejszych zmian.
Biorąc pod uwagę w ysunięte zastrzeżenia, w ydaje się, że stw ierdzenie autorek artykułu, jakoby przeprowadzone badania pozwoliły na pomyślne rozwiązanie w szystkich problem ów związanych z pracam i konserw atorskim i, jest przeidwczesne. Posadzka wiślicka jest nie ty l ko nietypowym i tru d n y m konserw atorsko obiektem, ale też dziełem zajm ującym w hi storii sztuki polskiej w yjątkow ą i pierw szorzęd ną pozycję, dlatego też należy oczekiwać w śro dowisku fachowym szerszej dyskusji na tem at jej konserwacji, со pozwoli n a przygotowanie sprecyzowanego program u postępow ania kon serwatorskiego.
kons. W ładysław Zalewski
Pracow nie K onserw acji Zabytków Kraków
BARBARA PENKALA, TERESA CIACHOWA
UZUPEŁNIENIA DO ARTYKUŁU PT.: „PROBLEMY KONSERWACJI RYTOWANEJ POSADZKI GIPSOWEJ ODKRYTEJ W KRYPCIE I KOŚCIOŁA ROMAŃSKIEGO
W PODZIEMIACH GOTYCKIEJ KOLEGIATY W WIŚLICY” *
Posadzka rytow ana odk ryta w podziemiach gotyckiej K olegiaty w Wiślicy jest dziełem sztuki polskiej o w yjątkow ej wartości i pozy cji, co należycie oceniają wszyscy, którzy się z nią zetknęli.
Zespół Badań nad Polskim Średniowieczem UW i PW w trosce o zachowanie cennego znaleziska i przy poparciu Wojewódzkiego Kon serw atora w Kielcach, był inicjatorem badań prowadzonych w K atedrze Chemii i Technolo gii M ateriałów Budowlanych Politechniki W ar szawskiej. Badania te m iały na względzie roz poznanie m ateriału z jakiego została wykonana płyta i prześledzenie procesów niszczenia, ja kim uległa masa posadzki w ciągu długich wie ków swego istnienia. Przeprowadzone badania pozwoliły na stw ierdzenie przyczyn zniszczeń i stopnia ich zaawansowania.
Postęp procesów niszczenia jest nieuchron ny i w końcowym efekcie doprowadzą one do całkowitego zniszczenia obiektu, o ile im się 82
nie przeciwdziała przez odpowiednie zabiegi konserwatorskie.
Propozycja osłonięcia rytow anej posadzki specjalną gablotą z klim atyzacją zdaje się nie budzić sprzeciwu z p u n k tu w idzenia konserw a torskiego'. N atom iast proponow ane przez K ate drę i opracowane n a podstaw ie szczegółowych i wszechstronnych badań sposoby konserw acji posadzki przed jej .pokryciem gablotą w ydają się nie do przyjęcia ze w zględu ina obawę n a ru szenia autentyzm u obiektu.
Spraw a n ie jest mowa i n a całym świecie trw ają dyskusje n a te m a t dopuszczalności i za kresu rekonstrukcji obiektów zabytkow ych. D ą żenie konserw atorów do au ten ty zm u je st jak najbardziej godne najw yższej pochw ały z jed nym zastrzeżeniem, żeby nie osiągać go kosz tem zniszczenia obiektu.
We w szystkich pracach konserw atorskich idzie się więc ma pew ne ustępstw a, o ile tego bezwzględnie w ym agają w zględy techniczne.
P race konserw atorskie, a już szczególnie kon serw acje izabytku tej klasy oo rytowama posadz ka w Wiślicy, są -zawsze poprzedzane konferen cjam i zespołu fachowców, którzy w dyskusji ustalają zakres i m etody konserwacji. Prace w ykonane przez autorki m iały właśnie na celu przygotow anie m ateriałów dla takiej konferen cji, która odbędzie się w najbliższym czasie.
Ze względu na szczujpłość miejsca nie moż na było w artyk ule dostatecznie szeroko omó wić i uzasadnić potrzeby zastosowania propo now anych metod.
N ajw ięcej obaw autora uwag 1 zdaje się b u dzić propozycja użycia kw asu siarkowego do oczyszczenia rytow anej 'posadzki. Zastrzeżenia swoje ilu stru je zdjęciam i fragm entu posadzki, oczyszczonego -przy zastosowaniu kwasu siar kowego i w skazuje ma duże różnice w fakturze w porów naniu z sąsiednim fragm entem oczysz czonym przez niego m echanicznie wilgotną lig niną. Różnica ta jest argum entem przem aw ia jącym na ikorzyść czyszczenia chemicznego kwasem siarkowym, ponieważ pozwoli oin usu nąć z pow ierzchni posadzki brud i kurz, a jed nocześnie zniszczy w ystępujące na m ej m ikro organizm y i substancje organiczne stanowiące ich pożywkę. Ponadto kw as siarkow y przepro wadzi zaw arty w m asie posadzki w ęglan w ap nia (CaC03) w gips (CaiS04 · 2H20 ) m ający większą objętość, co w płynie n a zm niejszenie porowatości i zagęszczenie w arstw y powierzch niowej i przypow ierzchniow ej posadzki. Jak w ykazały bowiem badania, masa posadzki szczególnie w powierzchniowych w arstw ach za w iera do 2% w ęglanu wapnia, który powstał na skutek karbonizującego działania zawartego w pow ietrzu C 0 2.
Obawa, że kw as siarkow y może w ywierać niszczące działanie n a tworzywo· posadzki jest nieuzasadniona, gdyż je st ona wykonana z gip su z dodatkiem masy ceramicznej, na k tó rą nie działa rozcieńczony kw as siarkowy. Roztwór kw asu siarkowego nie zmieni tw orzyw a posadz
ki, gdyż zaw iera tylko ten sam jon S 0 4, co m a sa posadzki.
W przypadku zastosowania do oczyszczania posadzki w ilgotnej ligniny, uzyskuje się w efekcie tylko m echaniczne usunięcie pyłu i k u rzu.
O dtworzenie m asy posadzki miało na celu dostarczenie (do· ew entualnych uzupełnień m a teriału, który nie działałby niszcząco w zetknię ciu z zabytkową posadzką. Opracowana masa daje możliwość łatw ej zm iany jej w yglądu przez zm ianę barw y. N ajprościej zmianę tę można uzyskać n ie dodając do m asy barw nika ceramicznego. W tym przypadku zam iast różo w ej b arw y uzyska się barw ę szarawą. K ontrast można zwiększyć przez dodanie do masy
imne-* Z. W a r t o ł o w s i k a, B. P e n k a l a , T. C i a - c h o w a , P roblem y konserw acji rytow anej posadzki
gipsowej o d krytej w krypcie I kościoła romańskiego w podziem iach gotyckiej kolegiaty w Wiślicy, „Ochro
na Z abytków ” X V III (1965), inr 2 (69), s. 35—48.
go 'barwnika. W ten sposób uzupełniona część posadzki odcinałaby się w yraźnie od całości.
Pogląd, że duże ubytki, powstałe we wschodniej części rytow anej posadzki (na sku tek w ykopu pod fundam ent ściany kolegiaty gotyckiej) oraz ma zachodniej kraw ędzi za chodniego pola nie powinny być uzupełniane, jest słuszny z punktu widzenia konserw ator skiego i historii obiektu. Jednakże ze względu na konieczność zabezpieczenia posadzki przed zniszczeniem i zapewnienia jej stabilności — postulatu tego nie będzie można utrzym ać. Po osłonięciu bowiem posadzki zabezpieczającą ga blotą, obydwa pola zasypane obecnie piaskiem stan ą się źródłem dopływ u do w nętrza gabloty wilgoci nie tylko spod całej posadzki i jej pod łoża, lecz rów nież z otoczenia. C yrkulacja w il goci odbywa się bowiem zawsze drogą n a j m niejszego oporu. Posadzka ma grubość 5—7 cm i została w ylana ma podkład o grubości ok. 5 cm z drobno tłuczonego kam ienia gipsowego·, któ ry spoczywa n a w arstw ie piasku. Podkład ten spełnia w ażną rolę bariery przeciw kapilar- nej, k tó ra chroni posadzkę przed nadm iernym zawilgoceniem wodami pochodzącymi z podło ża. W polach ubytków bariera ta uległa znisz czeniu i ipowinna być zrekonstruow ana.
U zupełnienie szczelin i spękań nie będzie miało w pływ u ma istabilność posadzki. Nie jest to jednak zabieg o znaczeniu kosmetycznym. W każdym m ateriale szczeliny i spękania two rzą m iejsca najbardziej w rażliwe na dzia łanie czynników niszczących. Zwiększają one bowiem znacznie powierzchnię ich działania i otw ierają drogę do w nętrza obiektu. Szczeliny pozostawione bez w ypełnienia będą ulegały dalszem u pogłębieniu i poszerzeniu. Uzupełnie nie ubytków rytów masą zabarwioną na czar no również miałoby przede wszystkim na celu ich zabezpieczenie a nie zwiększenie czytelności rysunku.
Spraw a zabezpieczenia posadzki nabrała obecnie szczególnej aktualności, gdyż — jak w ykazała ekspertyza 'przeprowadzona w^ dniu 20.1.1966 r. z inicjatyw y Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem z udziałem autorek — w aru n k i w otoczeniu posadzki uległy znaczne m u pogorszeniu. Zaobserwowano rów nież po głębienie się i poszerzenie istniejących uprzed nio szczelin i ubytków n a powierzchni posadzki oraz dalsze zatarcie się czytelności rysunku na skutek zwiększenia się grubości w arstw y osa dzającego się ina niej pyłu.
m gr Teresa Ciach dr B arbara P enkala
K ated ra Chemii i Technologii M ateriałów Budowlanych Politechniki W arszawskiej
1 W. Z a l e w s k i , Uwagi na tem at problemów
konserw atorskich rytow anej posadzki w krypcie ko legiaty w iślickiej, „Ochrona Zabytków” (1966), n r 2.
str. 80—82.
