ALOJZY KOWALKOWSKI
N A ST Ę PST W O PROCESÓW GLEBOW YCH W K ATEN IE GLEB LESSO W YCH K O TLINY SĄDECK IEJ
Zakład Gleboznawstwa i Nawożenia Instytutu Badawczego Leśnictwa, W arszawa-Sqkocin
WSTĘP
W profilach w sp ółczesn ych gleb w y stęp u ją zesp oły cech lito g en icz- n ych oraz p ed ogen iczn ych w sp ółczesn ych , relik to w y ch i k opaln ych [2, 3, 5, 6, 14, 17]. W oparciu o te założenia w ykonano próbę określenia n a stęp stw a procesów gleb ow ych w czasie, w w ybranej top osek w en cji gleb w K otlin ie S ądeckiej. W cześn iejsze badania nad sy stem am i korzenio w y m i drzew ostanu jod łcw ?go w yk azały w tej top osek w en cji isto tn e zróżnicow anie w arunków ek ologiczn ych zw iązane z p rofilow ą budową gleb [8].
OBIEKT I METODY BADAN
Badania przeprow adzono w p ołu d niow ym skraju K o tlin y Sądeckiej (K arpaty Zachodnie) na stoku lesso w y m długości około 950 m, poroś n ię ty m 80-130 letn im d rzew ostan em jod łow ym . Stok ten w znosi się od 320 m n.p.m . na p ołu d n iow ym skraju d olin y D unajca do 418 m n.p.m . na płaskiej w ierzch ow in ie. Na stoku tym w yk on ano m apę gleb w skali 1 :5000 oraz opisano m orfologię 8 profilów gleb ow y ch . Sześć z n ich b yło rozm ieszczon ych na ciągu N W -SE . Na podstaw ie oznaczonej w próbkach porow atości całk ow itej (P), pojem ności w odnej kapilarnej m a k sym aln ej (PW K m ax), pojem ności w odnej polow ej (PPW ), w od y n ie dostępnej dla roślin (WW), С org., F e2+ i F e34- oraz uziarnienia [8] opra cow ano graficzną ch arak terystyk ę gleb (rys. 1-6). P osłu ży ła ona, łącznie
z badaną zależnością m ięd zy p ojem nością sorpcyjną a frakcją
<0^002 mm, do próby w yjaśn ien ia n astęp stw a procesów g leb o w y ch i w y tw orzenia top osek w en cji gleb na badanym odcinku ziem i (rys. 7). W za łożen iu n astęp stw o procesów jest rozpatryw an e w czasie w zg lęd n y m .
66
A. K ow alkow skiCHARAKTERYSTYKA KATENY GLEB
W w ierzch ow in ow ej części sek w en cji znajdują się g leb y (rys. 1, pro fil 5) o ch arak terystyczn ym d w u częściow ym profilu, w y tw o rzo n y m w w y n ik u zaburzeń p ery g la cja ln y ch [7]. Pod 2-cen ty m etro w ą w arstw ą b u tw in y Ofh w y stę p u je żółta w ob ia ły poziom p rzem yw an ia opadow o- g le jo w y L g m iąższości 45 cm, z szarobrun atn ym i k onk recjam i Fe i Mn do głęb ok ości 17 cm . P rzech od zi on g łęb ok im i do ponad 100 cm w v
-T а Ъ e 1 a 1 P o ró w n a w c za c h a r a k t e r y s t y k a n i e k t ó r y c h w ł a ś c i w o ś c i g le b C o m p a r a tiv e c h a r a c t e r i s t i c o f some p r o p e r t i e s o f s o i l s P r o f i l N r P r o f i l e N o. P o zio m g e n e t y c z n y G e n e t i c h o r i z o n G łę b o k o ś ó cm D e p th om F r a k c j a < 0 , 0 0 2 mm % F r a c t i o n o f < 0 , 0 0 2 mm % G ę s t o ś ć g /m l D e n s i t y g /m l P o r o w a to ś ć o g ó ln a % T o t a l p o r o s i t y , % P o je m n o ść w odna p o ło w a % F i e l d w a t e r c a p a c i t y P o je m n o ść s o r p c y j n a S o r p t i o n c a p a c i t y m e /1 0 0 g g l e b y me/ 1 0 0 g o f s o l l 5 / 1 / x Lg 8 - 1 3 15 1 ,4 5 4 7 , 3 3 9 ,9 6 , 8 Lg 2 5 -3 0 16 1 ,4 6 3 8 ,8 3 1 , 4 5 ,8 B v tg 6 0 -6 5 20 1 ,6 3 3 6 ,6 3 3 ,6 1 1 ,1 BvCg 9 0 -9 5 16 1,6 4 3 5 ,7 3 1 ,6 1 0 ,8 4 / 2 / x A 0 - 2 15 - - - 1 5 ,3 BvLg 1 0 -1 5 14 1 ,2 6 5 3 ,0 3 3 ,7 8 , 3 BvLg 3 0 -3 5 15 1 ,3 7 4 9 ,3 3 2 ,1 7 . 5 B v tg 5 0 -5 5 20 1 ,6 6 3 8 ,3 3 3 ,0 1 1 ,5 Cg 1 0 0 -1 1 0 17 1 ,7 1 3 7 ,8 3 2 ,7 1 0 ,8 3 A 0 - 5 15 0 , 7 0 7 2 ,2 3 3 ,7 1 2 ,7 /L /B v 1 5 -2 0 14 1 ,3 3 5 0 ,0 3 2 ,5 9 ,5 BvCg 4 5 -5 0 17 1 ,4 9 4 4 ,6 3 1 ,2 1 0 ,1 Cg 7 0 -7 5 16 1 ,5 5 4 2 ,8 3 0 ,6 1 1 ,4 7 / 3 / x ABv 0 - 5 14 0 ,8 5 6 4 ,3 4 2 ,1 1 4 ,7 ABvg 1 5 -2 0 16 1 ,2 7 5 2 ,8 3 2 ,1 7 , 7 BvCg 3 5 -4 5 16 1 ,4 8 4 1 ,5 2 9 ,1 6 , 4 Cg 8 0 - 9 0 16 1 ,5 6 4 2 ,9 3 2 ,7 1 0 ,6 2 ABv 0 - 5 14 0 ,9 1 6 4 ,9 3 4 ,1 9 ,6 BvCg 1 5 -2 0 16 1 ,2 4 5 3 ,6 3 3 ,4 8 , 2 c i « 5 0 -5 5 20 1 ,4 0 4 4 ,4 3 2 ,8 1 0 ,5 1 cLBvA 0 - 5 19 1 ,0 7 5 8 ,5 3 3 ,8 1 7 ,1 dBvC 2 0 -2 5 27 1 ,4 2 4 5 ,8 3 0 ,7 1 4 ,2 V 4 0 -4 5 14 1 ,5 4 4 2 ,1 2 9 ,9 1 6 ,7 D28 8 0 - 8 5 36 1 ,3 5 5 0 ,4 4 1 ,9 2 4 ,3 ^ y f r y w N um bers n a w ia s a c h o k r e ś l a j ą пш пегу p r o f i l i w p u b l i k a c j i A . K o w a lk o w sk ieg o i H . K r ó l [ в ] i n b r a c k e t s d e n o t e p r o f i l e N o s. c i t e d i n t h e p a p e r by A .K o w alk o w sk i a n d H .K r ó l £ e j
T a b e l a 2 S k ła d c h e m ic z n y c z ę ś c i z i e m i s t y c h / o ÇS < 1 , 0 mm/ w % s .m . C h e m ic a l c o m p o s i t i o n o f e a r t h y p a r t i c l e s / o f < 1 . 0 mm /, i n % o f d .m . Nr p r o f i l u P r o f i l e N o. Po zio m H o r i z o n G łę b o k o ś ć w cm D e p th , cm S i 0 2 a i2o3 F e 2 ° 3 CaO MgO k2o P 2 ° 5 h2o S t r a t y po p r a ż e n i u L o s s e s a t i g n i t i o n Suma T o t a l 1 dBvA 0 - 5 7 1 ,0 0 1 3 ,6 2 2 ,9 6 1 .1 2 0 ,9 1 1 ,9 0 0 , 1 0 1 ,1 8 7 , 7 0 1 0 0 ,4 9 D1* 4 0 - 4 5 6 8 ,3 4 1 6 ,4 8 4, 1 6 1 .1 2 1 .3 2 2 ,4 5 0 , 1 4 3 ,6 0 2 ,3 0 9 9 ,9 1 V 8 0 - 8 5 6 6 ,1 0 1 7 ,0 0 4 ,8 0 1 .1 3 1 ,5 0 2 ,3 2 0 ,1 2 1 ,5 7 6 , 0 7 1 0 0 ,6 7 1 2 0 -1 3 0 7 1 -1 3 1 7 ,0 0 3 ,3 6 1 ,9 2 1 ,0 9 2 ,3 2 0 ,1 1 2 , 5 0 1 ,5 0 1 0 0 ,9 3 5 Lg 8 - 1 3 7 7 ,2 5 1 1 ,5 0 2 ,5 6 1 ,1 2 0 ,5 8 2 ,6 0 0 , 1 7 1 .4 5 3 ,0 0 1 0 0 ,2 3 Lg 2 5 - 3 0 7 9 ,0 0 1 1 ,5 8 2 ,7 2 1 ,1 2 0 ,6 3 2 ,3 0 0 , 1 4 1 ,4 0 1 ,4 1 1 0 0 ,3 0 B v tg 6 0 - 6 5 7 2 ,5 0 1 5 ,0 0 3 ,9 2 1 , 1 6 1 ,0 1 2 ,2 4 0 ,0 7 2 .5 3 2 , 0 0 1 0 0 ,4 3 BvC g 1 2 0 -1 3 0 7 5 ,4 0 1 2 ,7 2 3 , 6 0 1 ,0 8 0 , 9 3 2 ,5 4 0 ,1 2 1 ,5 0 2 , 1 0 9 9 ,9 9
b ielon ym i język am i g lejo w y m i w e w zbogacony w części sp ław ialn e po ziom B v t g i poziom w ietrze n io w y B v g płow obrun atn y do oliw k ow ob ru - n atn ego. Na sty k u poziom ów L g i B v t g znajduje się ostra granica: uziar- n ienia, w łaściw ości w odnych, porow atości, zaw artości Fe (tab. 1), stop nia nasycen ia kationam i zasad ow ym i i składu ch em iczn ego (tab. 2, rys. 1). W m ateriale lesso w y m n a w et n iew ielk ie różnice uziarnienia pow odują sk okow e zm ian y zdolności pęcznienia, gran icy p łyn n ości, p ojem ności w od n ej, h igroskop ijn ości [8, 14], a także pojem ności sorpcyjnej (tab. 1) i ogólnej zaw artości żelaza, glin u i m agnezu (tab. 2).
W k ieru nk u NW , przy spadkach średnio 1,8% na od ległości około 300-350 m, początkow o jed n o lity poziom L g stop n iow o zanika. Na po w ierzch n ię w ych od zi tu p łow ob ru n atn y poziom w ietrzen io w y B v L g ze stosu nk ow o w yraźn ą granicą w łaściw ości na głęb okości 40 cm (rys. 2, p rofil 4). Z acieki g lejo w e w cin ają się w niżej leżą cy poziom B v t g słabo w y k szta łco n y i sięgają do żółtobrunatnego poziom u w ietrzen iow eg o sk ały m acierzystej BvCg.
P rzy kraw ędzi stoku D olin y D unajca jed n olicie żółtob ru n atn y po- zîom ( L) Bv ma w p raw d zie w profilu nr 4 do głęb okości 35 cm w ła sności częściow o podobne do poziom u B v L g , są one jednak m niej w y raźnie w yk szta łco n e i bez cech g lejo w y ch (rys. 3, profil nr 3). M ateriały tw orzące ten poziom m ogą być zarówno pochodzenia lokaln ego, jak i p rzytran sportow an e z m iejsc w yżej położonych. J ed n y m ze w sk aźn ików ak um ulacji m ateriałów obcego pochodzenia są języ k i op adow oglejow e w niżej leżą cym poziom ie BvCg.
Na kraw ędzi stoku (nachylonej średnio 12,5%), zaznacza się rów nież w ieloczło n o w ość g leb y (rys. 4, profil 7). J est ona zw iązana z procesam i stok ow ego transportu m ateriałów gleb ow ych . Na żółtob ru n atn ym pozio m ie w ietrzen io w y m sk ały m acierzystej B v C n iew ielk iej m iąższości zn
aj-68 A. K ow alkow ski
Rys. 1. Charakterystyka uziarnienia i w łaściw ości w odnopowietrznych A, budo w y profilu В i niektórych chem icznych w łaściw ości С w glebie płowej
opadowo-glejow ej
1 — fra k c je o 0<O,OO2 m m, 2 — 0,002—0,02 m m , 3 — 0,02—0,1 m m , 4— 0,1—1,0 m m , 5 — 0>1,O m m,
6 — p ojem ność w odna k a p ila rn a m ak sy m a ln a, 7 — pojem ność w odna połow a, 8 — w oda n ie d o stęp n a dla roślin, 9 — F e2+ w m g n a 100 g gleby, 10 — F e8+ w mg n a 100 g gleby, 11 — sto
p ień w y sy cen ia k o m p le k su so rp cy jn eg o zasadam i, °/o, 12 — zaw arto ść C, %
Characteristic of granulation as w ell as of water and air properties A, profile structure В and some chem ical properties С
1 — fra c tio n of <0.002 m m In dia, 2 — 0.002—0.02 m m in dia, 3 — 0.02—0.1 mm in dia, 4 — 0.1—1.0 m m in dia, 5 — > 1mm in dia, 6 — m ax im u m c ap illa ry w a te r cap a city , 7 — field w a te r c a p a c ity ,8 — w a te r u n av ailab le to p lan ts, 9 — F e2+ in mg p e r 100 g of soil, 10 — Fes+ in mg p er 100 g of soil, 11 — so rp tio n com plex sa tu ra tio n degree w ith bases in %, 12 — С
c o n te n t, %
duje się w arstw a 25 cm szarobrunatnego A B v g o dużej porow atości, zasobna w próchnicę. P om im o znacznej akum ulacji próchnicy w arstw a ta je st podobna do poziom ów L g i B v L g w części w ierzch ow in ow ej to p osek w en cji. P rzejście do poziom u B v C nie je st ostre.
W środkow ej części stoku, n ach ylon ej średn io 36%, pod b ru nat n ym poziom em A B v w y stęp u je b ru natnożółty poziom BvCg. J est on m iąższości 40-35 cm, w zbogacony w próchnicę, p orow aty, uboższy w części sp ław ialn e, a także w żelazo dw u- i trójw artościow e od niżej le
zącego poziom u Clg (rys. 5, profil 2). M iędzy tym i poziom am i brak zw iązku g en etyczn ego. Pow ierzchnię, pokryw ają tu stok ow e m ateriały podobnie uziarnione jak poziom y opadow oglejow e na w ierzch ow in ie. Istotną cechą różniącą je jest jednak w zbogacen ie p róchnicy i brunatna barwa.
Rys. 2. C harakterystyka uziarnienia i w łaściw ości w odnopowietrznych A, budowy profilu В i niektórych chem icznych w łaściw ości С w glebie płowej brunatnej
silnie opadowoglejowej objaśnienia jak w rys. 1
Characteristic of granulation as w ell as of water and air properties A, profile structure В and some chem ical properties С in strongly pseudogley brown
lessivé-soil
explanation — see Fig. 1
Gleba u podnóża stoku je st zbudow ana z w a r stw y żółtobrunatnego d elu w iu m w iąższości 40 cm o w łaściw ościach rów n ież podobnych do p ok ryw ow ych m ateriałów na stoku, bogatego jednak w próchnicę. W jego podłożu znajdują się w a rstw y zw ietrzelin fliszu , zaw ierające różne dom ieszki części szk ieleto w y ch (rys. 6, profil nr 1) o składzie ch em icz nym różniącym się od p ok ryw y d eluw ialn ej (tab. 2).
GENEZA GLEB
K ażdy składnik k aten y ma w sw oim p rofilu poziom y gen ety czn e w ytw orzon e w różnych n astęp u jących po sobie środow iskach [3, 13, 17].
P rzy rozpatryw aniu sch em atu p ionow ego układu poziom ów profilu gleb w k aten ie (rys. 7) stw ierd zon o n astęp u jące ch ron osek w en cje: ew o lucyjn ą, denudacyjną następczą, d en ud acyjn o-ak u m u lacyjn ą.
W pierw szej fazie rozw ojow ej w p eryglacjaln y m środow isku w sk u tek w ietrzen ia fizy czn ego i ch em iczn ego oraz pionow ego p rzem yw an ia m i n eraln ych k oloid ów n astąpiło zróżnicow anie z n atu ry k w aśn ych osadów lesso w y c h na d w u człon ow y profil gleb p łow obrun atn ych kriogen iczn ych
70 A. K ow alkow ski
Rys. 3. Charakterystyka uziarnienia i w łaściw ości w odnopowietrznych A, budowy profilu В i niektórych chem icznych w łaściw ości С w glebie płowej brunatnej
słabo opadowoglejowej objaśnienia jak w rys. 1
Characteristic of granulation as w ell as of water and air properties A, profile structure В and some chem ical properties С in w eakly pseudogley brown letssivé
soils
explanation — see Fig. 1
(profil 5) z poziom am i B v L - B v t - B v C - C . Ich ch ron ologiczn ym i od pow ie dnikam i na niżu środ k ow oeu rop ejsk im są gleb y rdzaw e w ytw orzon e z piasków p eryglacjaln ie p rzek ształcon ych [2, 7].
Z rozw ojem procesu przem yw an ia iłu p ojaw iały się cech y op adow e go oglejenia. S top niow o w y tw a rza ły one ostrą granicę m ięd zy poziom em B v L i poziom em Bvt . Ten proces m iał zm ienn e n a silen ie w czasie, szcze góln ie w okresach k lim atu w ilgotn iejszeg o. S pow odow ał on u k szta łto w an ie g leb y drugiej gen eracji — płow ej op adow oglejow ej k riohyd ro- m orficznej z poziom am i gen ety czn y m i O f h - L g - B v t g - B v C g - C g .
W tej g leb ie na p ow ierzch niach zrów nań zachow ały się p ierw otn e w ietrzen io w e i p rzem yw n e cech y gleb p eryglacjaln eg o środow iska (pro fil nr 5).
W ody stagn u jące na trudno przepu szczalnym poziom ie B v t [3, 8, 10] tw o rzy ły podm okłości i w y sięk i na stokach na w y so k o ści 390-400 m n.p.m . W tych m iejscach p o w staw ały p ow ierzch n iow e zsu w y i so li- flu k cje. P o jaw iały się w nich zabagnienia o lok aln ym znaczeniu, o k re sow o z p rzepływ am i w ód pow ierzch niow ych. W ten sposób w ytw o rzy ła
Rys. 4. Charakterystyka uziarnienia i w łaściw ości wodnofizycznych A , budowy profilu В i niektórych chem icznych w łaściw ości С w glebie płowej brunatnej
denudowanej objaśnienia jak w rys. 1
Characteristic of granulation as w ell as of water and air properties A , profile structure В and some chem ical properties С of denuded brown lessivé soil
explanation — see Fig. 1
Rys. 5. Charakterystyka uziarnienia i w łaściw ości w odnofizycznych A, budowy profilu В i niektórych w łaściw ości chem icznych С w rankerze brunatnym
de-nudowanym objaśnienia jak w rys. 1
Characteristic of granulation as w ell as of water and air properties A, profile structure В and some cheraical properties С in denuded bronw ranker
72 A. K ow alkow ski
Rys. 6. Charakterystyka uziarnienia i w łaściw ości wodnofizycznych A , budowy profilu В i niektórych w łaściw ości chem icznych С w rankerze brunatnym
de-luw ialnym objaśnienia jak w rys. 1
Characteristic of granulation as w ell as of water and air properties A , profile ure В and some chem ical properties С in deluvial brown ranker
explanation — see F i g . 1
się sieć w ąw ozów rozcinających kraw ędź w yso czy zn y , odprow adzają cych rów nież nadm iary wód opadow ych z poziom ów m ięd zyg leb ow ych do dolin rzecznych. Z tej głów n ie p rzyczyn y na k raw ędziow ej części w ierzch o w in y słabo rozw in ęły się cech y opadow oglejow e, zachow ane w postaci plam nałożonych na stare p erygla cjaln e g leb y płow obrunatne.
Na p ow ierzchniach o n ach ylen iach w ięk szy ch od 3% stale istn ia ły w arunki sp rzyjające procesom stok ow ego transportu m ateriałów g leb o w ych . O kresow e podcinanie stoku przez rozlew ające się w od y rzeczne oraz rozcinanie go przez w od y p ow ierzch niow e lub w y sięk o w e n a sila ły lokaln ie te procesy. W efek cie p ow stały tu gleby: ch ron osek w en cji de- nudacyjnej — następczej: płow e brunatne op adow oglejow e A - L g B v - - B v t g - B v C g - C g o różnym stopniu oglejen ia (profile 4 i 3) i p łow e bru n atn e den ud ow an e A B v - A B v g - B v C g - C g (profil 7) oraz gleb y ch ron o sek w en cji d en u d acyjn o-ak u m u lacyjn ej — ranker b ru natny den ud ow an y A B v - B v C g - C g (profil 2) i ranker bru natny d elu w ialn y d B v A - d B v C - D (profil 1). W poziom ach B v rankerów zaznacza się duży udział m ateria łów p rzytran sp ortow an ych z relik to w y ch poziom ów r e L g i r e L B v g z w ierzch ow in y.
W śród dom inujących re lik to w y ch cech daw n ych środow isk gleb o- tw órczych w sp ółczesn e procesy zaznaczają się g łów n ie w akum ulacji
Rys. 7.. Szkic topokateny gleb z uwzględnieniem ich rozwoju w czasie Sketch of the topocatena of soils with regard to their developm ent in time
su b stan cji organicznych w form ie b u tw in y Ofh na pow ierzchni gleb p łow ych op adow oglejow ych , w m iąższych poziom ach A gleb p łow ych brunatnych op adow oglejow ych , płow ych brunatnych den ud ow an ych oraz rankerów b runatnych den ud ow an ych i d elu w ialn ych . W spółcześnie ak u- m u lu je się próchnica.
W procesie adaptacji krajobrazów do zm ieniających się w arun k ów k lim atyczn y ch [13] z ok reślon ym opóźnieniem przebiega tu adaptacja gleb do n ow ego środow iska. Ich profile często zachow ują się n iezm ie nione lub są słabo przekształcone. N iek ied y jednak następczo są n akła dane na nie n ow e cech y gleb ow e.
H ipoteza sk okow ego charakteru rozw oju poszczególnych stad iów pro cesu gleb otw órczego [3] znajduje p otw ierd zen ie w p rzedstaw ionej in terp retacji g en ezy gleb badanej top osek w en cji. N iem niej r e w iz ji, w y
74 A. K ow alkow ski
maga p ogląa o geologiczn ym ch arak terze procesu p rzem yw an ia iłu ko- koidalnego [3]. P ery g la cja ln e środow isko odznacza się b ow iem jed n o - czesnością lito - i p ed ogen iczn ych p rocesów p rzekształcających profil g eologiczn y w profil g leb o w y [1, 5, 12]. S zyb kość ty ch zm ian za leży od budow y geom orfologiczn ej i w arun k ów k lim atyczn y ch danej jed n ostk i geograficzn ej {9]. W utw orach lesso w y c h (lub p yło w y ch ) w środow isku p eryglacjaln ym p ow szech n y b ył w stę p n y proces tw orzen ia w a rstw y po k ryw ow ej zubożonej w e frakcje iłu k oloid alnego. R ów nocześnie p ow sta jąca brunatna zw ietrzelin a B v czasow o odpow iada poziom ow i B v gleb rdzaw ych w piaskach w od n olod ow cow ych i zw ało w y ch na niżu [2, 3, 7, 11, 12]. Istotną rolę w jej tw orzen iu odegrał w ilg o tn y k lim at gleb o w y, ch arak terystyczn y dla środow iska p eryglacjaln ego.
PODSUMOWANIE
B adanie gleb w sek w en cjach pozw ala w yjaśn ić ich w łaściw ości w e w zajem n ych pow iązaniach z reliefem . Stw arza to jed n ocześn ie m ożli w ość ok reślen ia n astęp stw a p rocesów g leb ow ych , co stw ierd zają rów n ież U g g l a i F e г с z y ń s к a [16].
W arunkiem w łaściw ego u szeregow an ia tych procesów gleb o w y ch jest jednak rozpatryw an ie ich na tle procesów m orfog en ety czn ych w danej fazie rozw oju krajobrazu. M iędzy obu grupam i procesów istn ieją za zw y czaj tak ścisłe pow iązania, że w n iek tórych fazach rozw oju gleb m ożna m ów ić o p ed om orfogen ezie {9].
P rzeprow adzona analiza n astęp stw a g leb ow y ch procesów w badanej katen ie gleb p ozw oliła ok reślić na g en ety czn y ch p odstaw ach now e jed nostki gleb ow e odznaczające się ok reślon ym i w arunkam i ek olog iczn y m i w zrostu roślin [8]. P rzydatność zastosow anych podstaw podziału, od b iegających od p rzyjętych w obow iązującej k la sy fik a cji gleb leśn y ch P o lsk i [11], je st n iew ątp liw a.
LITERATURA
[1] К i e r ż e n с e w A. S., M a k i e j e w O. W., N i e s m i e ł o w a E. I.: Roi klim ata w form irow anii kriogennych poczw. K riogennyje poczwy i ich ra- cjonalnoje ispolzowanije. Moskwa 1977.
]2[ K o p p D.: Die periglaziäre Deckzone [Geschiebedecksand] im nordostdeut schen Tiefland und ihre bodenkundliche Bedeutung. Ber. Geol. Ges. 10, 1965, 6, 739-771.
[3] K o w a l k o w s k i A.: Główne kierunki rozwoju gleb w warunkach środo- m orfogenetycznego Wzgórz Dałkowskich. Rocz. glebozn. 26, 1966, 2, 357-411. [4] K o w a l k o w s k i A., B o r z y s z k o w s k i J.: Research on the reverse couplings betw een m esorelief and some properties of the FH horizon in a rusty podzolic soil. Rocz. glebozn. 25, 1974, 217-230.
Khangai. Bull. Acad. Polon. Sei., Ser. Sei de la Terre. 25, 1977, 3-4, 219-228. [6] K o w a l k o w s k i A., L o m b o r i n c h e n R.: G eoecological conditions of
the soil cover in the m ountain com plex of the Sant catchm ent basin and valley. Bull. Acad. Polon. Sei., Ser. Sei de la Terre, 23, 1975, 3-4, 207-212. [7] K o w a l k o w s k i A., B o r z y s z k o w s k i J.: The role of periglacial and
extraperiglacial perstructions in the form ation of the soil profile in Central Europe. Folia Quaternaria 49, 1977, 37-45.
[8] К o w a 1 к o w s к i A., K r ó l H.: W pływ w odno-pow ietrznych warunków w katenie gleb lessow ych na system y korzeniowe drzewostanu jodłowego. Rocz. glebozn. 29, 1978, 3, 27-44.
[9] K o w a l k o w s k i A.: The structure of altitudinal zonation of soils in the Donin Dzun-nuruu massif, Khangai Mts (Mongolia). Geographia Polonica 43, 1980.
[10] K r ó l H.: W łaściwości wodno-pow ietrzne gleb lessow ych W yżyny Lubelskiej. Rocz. glebozn. 19, 1968, 2, 303-315.
[11] К r ó 1 i к o.w s к i L., A d a m c z y k B., K o w a l k o w s k i A., K u ź n i c к i F.: K lasyfikacja gleb leśnych. II Wyd. W arszawa 1973.
[12] K u ź n i c k i F., B i a ł o u s z S., S k ł o d o w s k i P., S z a f r a n e k A., K a m i ń s k a H., Z i e m i ń s k a A.: W łaściw ości fizykochem iczne gleb południo- w o-w schodniej części N iziny M azowieckiej jako kryterium ich typologii. Rocz. glebozn. 30, 1979, 2, 3-25.
[14] S c h i l l i n g W.: Interferenzen zw ischen Quartärgeologischen und Pedologi- schen Prozessen in den M ittelgebirgen der DDR. Abstr. of Papers V. VIII th Inter. Congr. of Soil Sei. Bucharest 1963, 771-772.
[15] T u r s k i R., D o m ż a ł H., S ł o w i ń s к a -J u г к i e w i с z A.: W pływ frak cji koloidalnej z uwzględnieniem próchnicy na m aksym alną higroskopijność, granice konsystencji i pęcznienia gleb lessow ych. Rocz. glebozn. 25, 1974, 3, 85-99.
[16] U g g l a H., F e r c z y ń s k a Z.: Studia nad w łaściw ościam i gleb opadowo- glejow ych pod lasam i liściastym i w terenach falistych Pojezierza Mazur skiego. Rocz. glebozn. 26, 1975, 1, 3-20.
[17] V r e e k e n W. I.: Principal kinds of chronosequences and their significance in their history. Journ. of Soil Sei. 4, 1975, 378-394.
А . К О В А Л Ь К О В С К И ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНОСТЬ ПОЧВЕННЫХ ПРОЦЕССОВ В КАТЕНЕ ЛЁССОВЫХ ПОЧВ СОНДЕЦКОЙ КОТЛОВИНЫ Отделение почвоведения и удобрения. Исследовательский институт лесоводства, Варшава — Сенкоцин Р е з ю м е « Применён метод интерпретации свойств исследованной топосеквенции почв как последствия очерёдности почвенных процессов во времени. Предпола галось, что каж дая составная единица почвенной катены имеет своё индивиду альное прошлое. В первой ф азе на исследованном склоне образовались криоген ные бурые лессивированные почвы, преобразованные затем в условиях нара стающей интенсивности псевдооглеения на поских вершинах в почвы
псевдо-76 A. K ow alkow ski глеевые лессивирование гидроморфпые (разрез 5, рис. 1). На краю вершины у склона ведущего к долине р. Дунаец сформировались бурые лессивированные почвы с разной интенсивностью псевдоглеевых симптомов, в зависимости от глубины залегания труднопроницаемого горизонта B v t (разрез 4, рис. 2; разрез 3, рис. 3). На верхней границе склона образовались бурые лессивированные де- нудированпые почвы (разрез 7, рис. 4). На склоне с сильным наклоном сформи ровались бурые денудированные рапкеры (разрез 2, рис. 5). У подошвы склона образовались рапкеры бурые делювиальные (разрез 1, рис. 6). Выделенные по чвенные единицы отличаются специфическими экологическими условиями для роста растений [8]. A. KOWALKOWSKI
SUCCESSION OF SOIL PROCESSES IN THE CATENA OF LOESS SOILS OF THE SĄDECKA BASIN
Department of Soil Science and Fertilization, Forest Research Institute, W arsaw-Sękocin
S u m m a r y
The method of interpretation of properties of the soil toposequence in vestig ated as a consequence of soil processes in time was applied. It has been assumed that every component of the catena might have its own history. At the first stage cryogenic brown soils lessivés transformed under conditions of an intensifying pseudogleying on flat uplands into hydromorphic pseudogley lessivés soils<[ profi le 5, Fig. 1], developed on the slope investigated. On the upland at the slope to the Dunajec river valley brown lessivés with different intensity of pseudogley features depending on the occurrence depth of hardly permeable B v t horizon [pro file 4, Fig. 2; profile 3, Fig. 3] were formed. On upper margin of the slope de nuded brown lessivés developed [profile, 7, Fig. 4]. On strongly inclined slope denuded brown rankers w ere formed (profile 2, Fig. 5). At the slope foot deluvial brown rankers developed. The soil units distinguished are characterized by specific ecologic plant growth conditions.
Doc. dr hab. A lo jz y K o w a lko w s ki Zakład G lebozn aw st w a i Na woż enia I B L w Sękocinie
