ZES2YTY PROBLEMOWE POSTęPÓW NAiJK ROLNICZVCH 1993 z. 408
Synopsis:
INWESTYCJE MECHANIZACYJNE W POLSCE ORAZ W BADANYCH GOSPODARSTWACH
Jan Pawlak
Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa w Warszawie
Dane o nakładach inwestycyjnych na środki mechanizacji w piętnastu gospodarstwach indywidualnych, skonfrontowano z danymi GUS oclnow.ąml się
do całego rolnictwa oraz gospodarstw Indywidualnych w Polsce.
Słowa kluczowe: nakłady inwestycyjne, mechanizacja, gospodarstwo rolne, Polska ,
Wprowadzenie
Wcześniejsze badania wykazały istnienie wpływu poziomu produkcji rolniczej z jednostki powierzchni, dochodów. rolników pochodzęcych ze źródeł pozarolniczych, kosztów utrzymania rodziny, oraz cen maszyn rolniczych na popyt w zakresie
środków mechanizacji. Czynniki te uwzględniono przy opracowywaniu metody pro- gnozowania popytu na sprzęt rolniczy [2]. Można przypuszczać, że osięgnięcie
wysokiego stanu wyposażenia w sprzęt rolniczy będzie powodować, iż popyt na ten
sprzęt w gospodarstwach, które ten stan osięgnęly będzie mniejszy od przeciętne
go w kraju. Informacje uzyskane w wyniku badań prowadzonych w ramach projektu badawczego KBN (4] mogę stanowić podstawę do próby weryfikacji tej hipotezy.
Celem niniejszej pracy jest próba oceny poziomu nakładów inwestycyjnych na
sprzęt rolniczy w badan~•ch (przyszłościowych) gospodarstwach na tle całości rol- nictwa polskiego.
Nakłady Inwestycyjne na sprz9t rolniczy
w
Polscew
1991 r.Na poczętku lat dziewiędziesiętych trudna sytuacja produkcyjna i ekonomiczna gospodarstw rolniczych w Polsce w warunkach drastycznego wzrostu cen środków
produkcji spowodowała załamanie procesów inwestycyjnych w rolnictwie, ujawniajęce się między innymi ograniczeniem zakupów nowych środków mechani- zacji. Hamowane były przepi~y ostatecznej kasacji (złomowania). Przedłużany byt okres trwania starego sprzętu, wydłuża/ się też okres odtwarzania narzędzi,
maszyn i urzędzeń technicznych w rolnictwie. Potwierdziły się, w warunkach Polski, prawidłowości stwierdzone uprzednio na podstawie badań porównawczych rolni- ctwa krajów należęcych do EWG: istnienie silnej korelacji pomiędzy wartościę produkcji rolniczej a nakładami inwestycyjnymi na sprzęt rolniczy oraz oddziały
wanie relacji cen na poziom tych nakładów.
Na załamanie popytu na sprzęt rolniczy producenci maszyn rolniczych zareagowali zmniejszeniem produkcji i podnoszeniem cen (5].
W 1991 r. ceny maszyn rolniczych rosły stosunkowo łagodnie, a niekiedy
wykazywały nawet tendencję spadkowę. Mimo to, w stosunku do roku 1988 wyraźnie pogorszyły się relacje pomiędzy cenami płodów rolnych, których wzrost
uległ w tym czasie zahamowaniu, a niekiedy nawet regresowi, a cenami maszyn.
Dopiero w pierwszym półroczu 1992 .r. następita wyraźna poprawa tych relacji, zwłaszcza, gdy podstawę odniesienia były ceny zbóż i ziemniaków. Zostało to spowodowane wzrostem cen płodów rolnych { w czerwcu 1992 r. cena skupu pszenicy była o 66%, a ziemniaków - o ponad 200% wyższa od ceny z czerwca 1991 r.) w następstwie pojawienia się na rynku deficytu tych produktów {pszenica) i obniżenia plonów w 1992 r. W przypadku ziemniaków, tak duży wzrost ceny następił w wyniku znacznego eksportu do krajów Wspólnoty Niepodległych Państw przy obniżonych
,.
plonach już w 1991 r. Mimo to relacje pomiędzy cenami waźniejszych płodów rolnych a cenami wybranych cięgników, maszyn i narzędzi rolniczych były w czerwcu 1992 r. mniej korzystne dla rolnictwa, niż w 1989 r.Poprawa relacji cen w stosunku do 1991 r. nie spowodowała jak dotęd, istotnego wzrostu popytu na sprzęt rolniczy, który wcięż utrzymywał się na bardzo niskim poziomie, choć sprzedaż cięgników wzrosła w pierwszym półroczu 1992 r. o 2, 1 % a przyczep cięgnikowych - o 4,3 % w porównaniu z analogicznym okresem 1991 r. Zmniejszyła się natomiast o 18,9 % sprzedaż kombajnów zbożowych z
Płocka.
Według danych Rocznika Statystycznego {GUS 1992) nakłady inwestycyjne na cele produkcyjne w rolnictwie wyniosły w 1991 r. 10706,2 mld zł (573,3 tys. zł/ha UR) i stanowiły 23 % produktu krajowego brutto wytworzonego
w
rolnictwie polskim. Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na gospodarstwo indywidualne wyniosły 2714 tys. zł (430,8 tys. zł/ha UR). Nakłady inwestycyjne na zakup środków mechanizacji stanowiły 27,4 % ogółu nakładów inwestycyjnych zwięzanych, zprodukcję rolniczę. Wartość nakładów inwestycyjnych na zakup środków mechani- zacji w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych wyniosła w całym rolnictwie 157,3 tys.
zł.
INWESTYCJE MECHANIZACYJNE W POLSCE ... 67
Nakłady Inwestycyjne na sprztt rolniczy w gospodarstwach badanych w ramach projektu KBN w 1992 r.
W gospodarstwach badanych w ramach projektu badawczego KBN liczba
cięgników na 100 ha użytków rolnych (9,8 szt.) była znacznie wyższa od średniej
krajowej nie tylko w Polsce, ale i we Francji, a zbliżona do poziomu osięgniętego w 1990 r. we Włoszech. W tej zbiorowości na 100 gospodarstw przypadało 237
cięgników przy średnim areale 24, 1 ha użytków rolnych i 19,8 ha gruntów ornych w badanym gospodarstwie.
Średnia moc cięgnika w badanych gospodarstwach wynosiła 37,2 kW, i była o 20 % wyższa od średniej krajowej w Polsce, lecz o 17 % niższa, niż w Belgii i o 7
% niższa, niż we Włoszech.
Pod względem mocy zainstalowanej w cięgnikach w przeliczeniu na 100 ha gruntów ornych badane gospodarstwa wyprzedzaję Polskę i Francję, nie dorównuję
jednak RFN i Belgii.
Pod względem liczby maszyn w przeliczeniu na 100 gospodarstw badane gospodarstwa znacznie wyprzedzaję rolnictwo w Polsce, rozpatrywane całościowo.
Wyposażenie tych gospodarstw w maszyny cięgnikowe i samojezdne do produkcji
roślinnej, w przeliczeniu na 100 ha gruntów ornych jest także znacznie lepsze w porównaniu z przeciętnym wyposażeniem gospodarstw indywidualnych i całego
rolnictwa w Polsce. Badane gospodarstwa osięgnęły już w wielu przypadkach
zbliżone, a nawet większe wartości odpowiednich wskaźników w porównaniu z
Francję, Belgię i Austrię.
Wartościę wskaźnika wyposażenia w kombajny zbożowe, opryskiwacze cięgni
kowe i sieczkarnie polowe w przeliczeniu na 100 ha gruntów ornych badane gospodarstwa przewyższaję nie tylko cate rolnictwo w Polsce, lecz także Belgię, Austrię i Francję. Natomiast w przypadku ptugów cięgnikowych, agregatów uprawowych, rozrzutników obornika, rozsiewaczy nawozów i wapna oraz przyczep cięgnikowych w przeliczeniu na 100 ha gruntów ornych,
a
także kosiarek cięgnikowych i zbieraczy pokosów w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych, gospodars- twa te ustępuję Austrii [3].
Ogólnie można stwierdzić, że wyposażenie tzw. przysztościowych gospodarstw rolnych w cięgniki i maszyny rolnicze jest o wiele bogatsze od średniego w kraju,
przekraczajęc niekiedy poziom krajów wysokorozwiniętych. Można byłoby zatem
przypuszczać, że nakłady inwestycyjne na sprzęt rolniczy będę w tych gospodarstwach relatywnie mniejsze od średnich krajowych. Wstępne wyniki badań nie potwierdziły tej hipotezy.
W 15 gospodarstwach badanych w ramach projektu badawczego KBN, położo
nych w województwach elblęskim, kieleckim, łomżyńskim, olsztyńskim, płockim,
siedleckim i suwalskim nakłady inwestycyjne na cele produkcyjne ogółem stanowiły
w 1992 r. 20 % dochodu rolniczego oraz 12 % sumy wartoś~i dochodu rolniczego i przychodów spoza gospodarstwa. Nakłady inwestycyjne na zakup środków mecha- nizacji stanowiły 63 % ogótu nakładów inwestycyjnych zwięzanych z podukcję rolni:
czę (:..tdział ponad dwukrotnie większy od średniego w kraju). Wartość nakładów
inwestycyjnych na zakup środków mechanizaCJi w przeliczeniu na 1 ha użytków
rolnych wyniosła 726 tys. zt (o 362 % więcej od średniej krajowej), zaś w przeliczeniu na gospodarstwo - 18 mln zt (o 563 % więcej od średniej krajowej dla gospodarstw indywidualnych, obejmujęcych całość nakładów inwestycyjnych, a nie tylko inwestycje zwięzane z mechanizację). Różnice wartości wskaźników odniesio- nych do liczby gospodarstw sę znacznie większe, niż wskaźników odniesionych do
areału, bowiem średni areał badanego gospodarstwa wynosił 24, 75 ha UR i byt czterokrotnie większy od przeciętnego obszaru gospodarstwa indywidualnego w kraju.
Wyższe od średnich krajowych wartości nakładów inwestycyjnych na środki
mechanizacji w badanych gospodarstwach można wytłumaczyć tym, iż w warun- kach gospodarki rynkowej o rozmiarach zakupów maszyn przesędzaję przede wszystkim możliwości finansowe. Jak pokazuje praktyka, możliwości finansowe gospodarstw dobrze wyposażonych w sprzęt rolniczy sę większe, niż przeciętnych
gospodarstw.
Podsumowanie
Wyniki
badań
niepotwierdziły
hipotezy roboczejzakładajęcej, że nakłady
inw~stycyjne na sprzęt rolniczy będę w badanych gospodarstwach relatywnie mniejsze od średnich krajowych.
W warunkach gospodarki rynkowej o rozmiarach zakupów maszyn przesędzaję
przecie wszystkim możliwości finansowe. Praktyczne obserwacje wykazuję, że możliwości te sę tym większe, im lepsze jest wyposażenie gospodarstw w sprzęt
rolniczy.
Nie potwierdzaję się obawy, że obfite wyposażenie gospodarstw indywidualnych w środki mechanizacji może prowadzić do ich bankructwa. Jak dotychczas badane . gospodarstwa, które często można zaliczyć do przeinwestowanych, uzyskuję
dochody wyższe od przeciętnych w kraju.
Uzyskiwanie korzystnych wyników przez te gospodarstwa może się więzać z oddziaływaniem innych czynników takich jak: przedsiębiorczość, wyższe od
przeciętnych kwalifikacje ich właścicieli itp.
Na poziom inwestycji mechanizacyjnych w poszczególnych gospodarstwach ma wpływ także realizowanie innych przedsięwzięć. W gospodarstwach, których właściciele byli zaangaźowani w budowę domów, zakupy maszyn· nie występowały.
INWESTYCJE MECHANIZACYJNE W POLSCE. ..
Literatura
1. Rocznik Statystyczny. GUS, 1992.
2. Pawlak J.: Szacowanie popytu na sprzęt rolniczy. Roczniki Nauk Rolniczych Seria G-Ekonomika Rolnictwa, t. 86, z. 2, s. 113-120, 1993.
3. Pawlak J.: Wyposażenie techniczne przyszłościow-ych gospodarstw rolnych na tle wybranych krajów europejskich. Przeglę.d techniki Rolniczej i Leśr.ej, 2, s. 8- 10, 1993.
4. Wójcicki Z.: Dobór zestawów maszyn i ich racjonalna eksploatacja w
przyszłościowych gospodarstwach chłopskich. Zeszyty Problemowe Postępów
Nauk Rolniczych. z. 403, s. 17-28, 1992.
5. Zalewski A., Pawlak J., Skrzypczak G., Daberkow S., Krzymuski J., Klementowski A.: Rynek środków produkcji dla rolnictwa. Stan i perspektywy.
1992.
J. Pawlak
INVESTMENTS IN MECHANIZATION OF POLISH AGRICULTURE IN TOTAL IN COMPARISON WITH SELECTED EXAMINED FARMS
Summary
Capital formation amounted to 23 % of the gross domestic produd in. Polish agriculture in 1991.
The share of mechanization means in total investment outlay in agriculture was 27,4 %. Value of outlays for farm machinery per 1 ha of agricultural land amounted 157 ,3 lhousand zł for Polish agriculture in total.
Capital fnrmation on examined farms approximated 20 % of agricultural income in 1992. The share of mechanization In total investment outlay was 63 %. Value of outlays for farm machinery per 1 ha of agricultural land for selected examined farms amounted to 726 thousand zł.
