Praktyka katechezy rodzinnej w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych Ameryki

Studia Teologiczne Biał., D ro h v Łom.

17(1999) ELŻBIETA OSEWSKA

PRAKTYKA KATECHEZY RODZINNEJ

W EUROPIE ZACHODNIEJ I STANACH

ZJEDNOCZONYCH AMERYKI

Treść: I. Katecheza rodzinna w krajach języka francuskiego; II. Inicjatywy w zakresie katechezy rodzinnej we Włoszech; III. Próby podejmowania katechezy rodzinnej w krajach niemiec­ kojęzycznych; IV. Funkcjonowanie katechezy rodzinnej na terenie Wielkiej Brytanii i Sta­ nów Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Podczas gdy w ostatnich w iekach niezw ykle m ocno akcentow ano katechezę dzieci i m łodzieży realizow aną głów nie w szkole, obecnie p o Soborze W atykańskim II w zm ienionym kontekście społeczno-kulturo­ w ym przyszłość katechezy w idzi się p rzed e w szystkim w katechezie ro ­ dzinnej i katechezie dorosłych. Taka tendencja zaznacza się zarów no w dokum entach Kościoła, jak i w naukow ych poszukiw aniach teoretyków . Rozwój i funkcjonow anie katechezy rodzinnej kształtuje się odm iennie w poszczególnych środow iskach. W niektórych krajach u w ag a sku p ia się p rzed e w szystkim na katechezie w ew nątrzrodzinnej, w innych k o n ­ centruje się na katechezie rodziców, ale generalnie zau w aża się dążenie do coraz pow szechniejszej realizacji całościowej katechezy rodzinnej.

N iniejszy artykuł spróbuje naszkicow ać sytuację katechezy ro d zin ­ nej w kilku środow iskach, gdzie jest ona szczególnie doceniona i rozw ija się najbardziej dynam icznie. N ależy dodać, że z uw agi na u b ó stw o d o ­ stępnych m ateriałów będzie to zaledw ie zarys zagadnienia.

I. KATECHEZA RO DZINN A W KRAJACH JĘZYKA FRANCUSKIEGO

Francja m a niezw ykle bogate dośw iadczenie w zakresie katechezy rodzinnej. Już p o d koniec lat 40-tych au to rzy francuscy dążąc do oży­ w ienia życia religijnego postulow ali ścisłą w spółpracę katechezy p

fialnej z ro d zin n ą.1 U św iadom ienie, że katecheza odcięta od życia ro­ dzinnego nie jest w stanie w pełni realizow ać sw oich celów 2, a także d o ­ strzeżenie psychologicznej sytuacji m ałego dziecka3, stało się przy czy n ą istotnych przem ian w katechezie. Proces ten został znacznie p rzy sp ie­ szony n a sk utek sp ad k u po w o łań kapłańskich i zakonnych na terenie Francji i znacznego uaktyw niania lu d zi świeckich.4

W yrazem dokonującej się odn o w y katechezy francuskiej było „D y­

rektorium pastoralne - katechetyczne" zatw ierdzone na plen arn y m posie­

d zeniu E piskopatu francuskiego w styczniu 1964 roku. To D yrektorium pośw ięca w iele miejsca zaan gażow aniu ro d ziny w proces kształtow ania dzieci. M ożna szczególnie w skazać na n u m ery 62-64 przedstaw iając isto­ tę i charakter katechezy rodzinnej, 130-143 podkreślające o d p o w ied zial­ ność rodziców a w ychow anie potom stw a do w iary i ukazujące ich sp e­ cyficzną rolę w tej dziedzinie.5

Z m iana św iadom ości katechetycznej hierarchii kościelnej i samej ro­ dziny w yw ołała w zbu d zen ie konkretnych działań w zakresie katechezy rodzinnej. W latach 60-tych w północnej Francji, podjęto próbę w łącze­ nia w katechezę dzieci w szystkich rodziców, n aw et niew ierzących, u z n a ­ jąc to za w aru n ek dopuszczenia dzieci do pierw szej K om unii świętej. Przyniosło to b ard zo po zy tyw n e rezultaty, w łącznie z naw róceniem w ie­ lu rodziców .6

W latach 1967-68 zaczęto realizację p ro g ram u „katechezy p rzez ro­ dziców " w okolicach Paryża. Starano się dopom óc rodzicom w w ycho­ w an iu chrześcijańskim dzieci w dom u. D ośw iadczenia z terenu now ych, miejskich osiedli w rejonie Paryża pozw oliły na odkrycie istotnej zależ­ ności. Ew angelizacja dziecka nie m oże dokonać się bez reew angelizacji jego otoczenia. K onieczna jest w ięc troska nie tylko o katechezę w e ­ w n ątrz rodziny, ale także o katechezę z rodziną. D ziałania ro d zin y nie m ogą być w yizolow ane z całokształtu zad ań w ychow aw czych p o d ejm o ­

1 M. N a p i e r a l s k i , Teologia katechezy w ujęciu Józefa Colomba (mnps), Lublin, s. 270. 2 Por. J. С o 1 o m b , Pour un catéchisme efficace cz. 1■ Lyon-Paris 1948, s. 84. Czyt. Za Na­

pieralski, j.w., s. 270; Modes d'emploi du Catechisme pour Adultes, Paris 1992.

3 B. M i e r z w i ń s k i , Rola rodziny w przekazywaniu wiary, „Chrześcijanin w świecie” 13: 1981 nr 98, s. 64.

4 Modes d'emploi du Catechisme pour Adultes, Paris 1992. 5 M i e r z e j e w s k i , jw., s. 64.

6 Por. G. D e r o u b a i s , Soeur Sain-Ignace. Catéchèse et mission en ouviér, Paris 1969, cyt. za M i e r z w i ń s k i , jw., s. 65.

PRAKTYKA KATECHEZY RODZINNEJ W EUROPIE ZA CH O DN IEJ I STANA CH ZJEDNO CZON YCH AMERYKI

w anych p rzez kom petentne instytucje w ychow aw cze. N ależy w spólnie angażow ać się w perspektyw iczne, p lan o w e i ciągłe dzieła form ow ania dojrzałej po staw y w iary.7

W 1979 roku opublikow ano w e Francji d ok u m en t odnośnie kateche­ zy dzieci8, k tó ry zajm uje się także problem am i rodziny, m .in. po d k reśla jej istotną rolę w procesie w ychow ania, w ykazuje zm iany w stru k tu rze i funkcjach rodziny, a także akceptuje konieczność w sparcia katechezy ro ­ dzinnej . W edług n u m e ru 311 tego d okum entu, rodzice m ogą uzyskać p o ­ moc w punkcie katechetycznym - miejscu przyjęcia i w zm ocnienia, które po w in n o grom adzić dzieci jeszcze p rze d ukończeniem 7-е go roku życia.

O becnie w ychow aniem religijnym zajm ują się w e Francji trzy g łó w ­ ne w spółdziałające ze sobą instytucje: rodzina, Kościół i różn oro d n e o r­ ganizacje religijne.9 B udzenie i przekazyw anie w iary realizuje się p rzed e w szystkim w relacji rodzice-dziecko. W norm alnym , codziennym życiu i konkretnych zajęciach rodziny, rodzice dają św iadectw o w łasnej w iary w obec m łodego pokolenia. Ten rodzaj katechezy określa się m ian em „katechezy p rzez rodziców " lub „katechezy w rodzinie".10 M ów i się o znacznej liczbie rodzin w e Francji, dotychczas obojętnych na w ychow anie chrześcijańskie swych dzieci, które dzięki realizacji katechezy odnalazły w iarę lub m iały okazję do postaw ienia sobie fundam entalnych pytań.

O prócz zasygnalizow anej „katechezy p rzez rodziców " funkcjonuje na terenie Francji tzw. „katecheza rodzicam i"11 nazy w ana także „kate­ chezą ro dziną". Jest to form a katechetycznego o d d ziały w ania nie tylko n a dzieci, ale także na ich rodziców. C hodzi tu zatem , o rów noczesną katechizację dzieci i rodziców, w którą w łącza się w spólnota parafialna. W lokalnym Kościele pow stają specjalne g ru p y anim acyjne, w skład k tó ­ rych w chodzą: rodzice, katecheci, czasem księża. K oord y nu ją one i w spom agają działania katechetyczne w rodzinie.12 Znaczącą rolę o d g ry ­

7 Por. D. T h o m a s s e , Une „politique diocésaine" pour la catéchése fam iliale? „Ca­ téchèse” 21: 1981 nr 84, s. 21-26.

8 La catechese des enfants. Texte de reference. Conference episcopale française, Lourdes 1979. 9 Por. M i e r z w i ń s k i , jw., s.63n; С. Masse, Une evolution dynamique: la catechese f a ­ miliale, „Lumen Vitae” 44: 1989 nr 1, s. 42n; G. De Truchis, Eveil de fo i en fam ilie (de 3 a 7 ans), „Lumen Vitae” 44: 1989 nr 1, s. 37-39.

10 Por. D. К ą p i ή s k і , Katechetyczna formacja rodziców, „Katecheta: 36: 1991 nr 2, s. 81; Masse, jw., s. 44.

11 К ą p i ń s к i , jw., s. 81.

12 M a s s e , jw., s. 46-48; C.N.E.R, Formation chrétienne des adultes. Paris 1986.

w ają podręczniki specjalnie przy g o to w ane do realizacji tej katechezy.13 Publikacje zaw ierają zsynchronizow ane m ateriały dla katechetów , książ­ ki dla dzieci i zeszyty lub fiszki dla rodziców. Katecheza tow arzysząca rodzinie p ozw ala w spólnie kroczyć d rogą w iary, pokonyw ać trudności, ubogacać się w zajem nie św iadectw em życia chrześcijańskiego, o d k ry ­ w ać rzeczyw istość w spólnoty Kościoła.14

Katecheza rodzinna jest realizow ana stosownie do kolejnych etapów rozw oju psychicznego człowieka. Przed przyjęciem p rzez dzieci sakra­ m en tu chrztu, spotykają się na przyjacielskich zebraniach rodzice i rodzi­ ce chrzestni, b y rozw ażać w artość sakram entu chrztu i jego znaczenie dla życia chrześcijanina.15 W kolejnym etapie form ow ania religijnego dziecka głów ną rolę odgryw a rodzina. Żyw a w iara rodziców, ich autentyczne p o ­ trzeby religijne urzeczyw istniane w różnorodnych praktykach religijnych, tw orzenie atm osfery miłości i bezpieczeństw a i przekazyw anie dzieciom prostych informacji teologicznych pełnią niezastąpioną rolę w bud zen iu w iary dziecka.16 Rodzice nie są jednak osam otnieni w swojej pracy w y ­ chowawczej. W parafii organizow ane są tzw. „kluby rodziców ", spotykają się zazwyczaj raz w miesiącu. Rodzice grom adząc się, w spólnie szukają odpow iedzi na pytanie, w jaki sposób przekazać w iarę dzieciom , a także starają się poznać sposób m yślenia i reagow ania kilkulatków.17

N a poziom ie dzieci szkolnych, katecheza w rodzinie jest w spierana p o p rz e z d ziałalność „m atek-katechetek", które zbierają w sw oich d o ­ m ach dzieci z kilku rodzin, m ieszkających w sąsiedztw ie i p ro w ad zą z nim i regularne zajęcia. Często praca przebiega dw om a toram i: jeden sta­ now i katecheza organizow ana p rzez m atkę-katechetkę, d ru g i - zebrania przygotow aw cze, które służą opracow aniu projektów kolejnych sp o tkań katechetycznych i szkoleniu m atek-katechetek.18

W katechezie m łod zieży ogro m n ą rolę o d g ry w ają tzw . „ro d zin y przyjm ujące". Są to p o prostu rodzice, którzy na pod staw ie obserwacji sw oich dzieci znają i rozum ieją problem y m łodzieży, szukają z nią dialo­

13 A nous la parole. Les Sarment et Drogued Ardant 1981 (Region Centre); Sequences. Tardy 1981 (Region Centre-Est); Entrons dans la danse. De Gigord 1981 (Region Ile de France); Sur ton chemin. Privat et Centurion 1982 (Region Midi-Pyrenees).

14 Por. H. B o u c h e r i e , Catéchése familiale un second souffle? „Catéchése” 21: 1981 nr 84, s. 13; Masse, jw., s. 46n.

15 M i e r z w i ń s k i , jw., s. 67. 16 Por. T r u с h і s , jw., s. 34. 17 Por. M i e r z w i ń s k i , jw., s. 69.

PRAKTYKA KATECHEZY RODZINNEJ W EUROPIE ZA CH O DN IEJ I STANA CH ZJEDNO CZO NYCH AMERYKI

gu i p ra g n ą jej pom óc w dziedzinie o dkryw ania w iary. O grom ne z n a ­ czenie m a fakt, ze m łodzi m ogą zetknąć się ze św iadectw em w iary oboj­ ga m ałżonków : m ęża i żony. M ałżeństw o goszczące n astolatków nie w y ­ stępuje w roli profesorów , ani stara się staw ać „kum plam i", p róbuje ra­ czej naw iązać k ontakt z m łodzieżą i służyć jej dośw iadczeniem własrie- go życia. Pom im o w ielu trudności nieustannie w zrasta w e Francji liczba „rodzin przyjm ujących".19

P odobnie traktuje się katechezę ro d zin n ą na terenie Belgii, gdzie d użą rolę w jej zainicjow aniu i w zm acnianiu odegrał ośrodek p astoral- no-katechetyczny L um en Vitae. Prace tegoż ośrodka, liczne publikacje p rezen to w an e w k w arta ln ik u „L um en Vitae" i pozycje k siążkow e, zw łaszcza „Ensam ble verbs la Seigneur. La form ation religieuse en fa­ mille" P. R anw eza urabiały m entalność katechetyczną nie tylko w Belgii, ale n a całym świecie.20

O d lat 60-tych pojaw iało się w iele ciekaw ych rozw iązań w zakresie katechezy rodzinnej, uw zględniających now e m odele i zm ieniającą się stru k turę rodziny. N ależą do nich: ad a p ta q a liturgii rodzinnej, w alo ry ­ zacja chrześcijaństw a ludow ego, zaangażow anie rodziców d o p racy k a­ techetycznej, p o w stan ie ró żn o ro dn y ch g ru p ro dzin n ych , p arafialn y ch grup dyskusyjnych, g ru p biblijnych i charyzm atycznych oraz system a­ tyczna katecheza rodziców .21

E piskopat belgijski naw oływ ał i nadal nieustannie w zy w a ro d zin y do u d ziału w p rzek azyw an iu w iary następ n y m pokoleniom .22 W ielu ro ­ dziców i dziad k ó w odpow iadając n a apel hierarchii Kościoła stara się p rzek azyw ać w iarę dzieciom i w nu k o m . R ów nocześnie obserw uje się zjawisko odw rotne, często dzieci p rzed przyjęciem I K om unii Świętej z a ­ interesow ane rzeczyw istością w iary, skłaniają rodziców do p o szu k iw ań i weryfikacji postaw .23

19 Tamże, s. 71-74.

20 Por. J. B u l c k e n s , Belgia, w: „Dizionario di catechetica”, red. J. Deavaert, Torino 1986, s. 81; J. Z i m n i а к , Katecheza rodzinna w twórczości Pierre Ranweza (mnps), Lublin 1979, s. 13-59.

21 Por. B u l c k e n s , jw., s. 81; La transmission de la fo i au sein de la famille, dz. zbiór, przy­ gotowane przez ekipę M.C.F. z Brukseli, „Lumen Vitae” 44; 1989 nr 1, s. 59.

22 Przykładem wypowiedzi episkopatu może być pozycja: Le temps de la fam ille, Bruxelles 1988, cyt. za La transmission...

23 La transmission..., s. 53.

Pow szechne jest także odczucie, że nie m ożna koncentrow ać się je­ dynie na katechezie w rodzinie, gdyż sam a z siebie w spółczesna ro d zi­ na nie jest w stanie w ypełnić w szystkich obow iązków katechetycznych, ale należy usilnie zabiegać o bliższą i pełniejszą w spółpracę ro d zin y i parafii. N a terenie Belgii k ontakt ro d zin y ze w sp ó ln o tą eklezjalną jest szczególnie znaczący w dziedzinie iniq'acji sakram entalnej dzieci i n o ­ wej ew angelizacji.24

Π. INICJATYWY W ZAKRESIE KATECHEZY RODZINNEJ WE WŁOSZECH

We W łoszech, podobnie jak w e Francji i w Belgii od d aw n a istnieje zainteresow anie katechezą rodzinną. W 1971 roku w ram ach p o d staw o ­ w ego dokum entu katechetycznego25, pośw ięcono num ery 151 i 152 zag ad ­ nieniu rodziny i katechezy rodzinnej. Znaczące w ydaje się zaw arte tam sform ułow anie, że „rodzina jest jak matka i żywicielka dla wszystkich swoich

członków, a w sposób szczególny dla swoich dzieci". D okum ent określa specy­

fikę katechezy w rodzinie i w ym ienia jej poszczególne elementy, d o któ­ rych zalicza: m agisterium życia, m agisterium słow a i liturgię rodzinną.

Potwierdzeniem inicjatyw w zakresie katechezy rodzinnej są także w y­ dania katechizmów26, pomyślane jako pomoc dla rodziców, dzięki której będą mogli lepiej przekazywać wiedzę religijną dzieciom. Na terenie Włoch publi­ kuje się ponadto wiele praktycznych podręczników dla rodziców i w ycho­ waw ców pragnących współuczestniczyć w duchowej formacji dziecka. Nale­ żą do nich zarówno pozycje autorów włos Kich, jak i liczne tłum aczenia27 Tak­ że wiele specjalistycznych czasopism („Catechsi", „Sussidi", „Evangelizzare") podejmuje na swoich łamach problematykę katechezy rodzinnej.28

24 Tamże, s. 60-64.

25 Documento di base. Il rinnovamento della catechesi, Torino 1971. 26 Por. Il catechismo dei bambini, Roma 1973.

27 Jako przykład wydawanych podręczników można podać: G. G a 1 1 i , Genitori educatori alla fede nella Chiesa oggi, Leumann-Torino 1978; J. K l i n k , / / bambino e la fede, Milano 1972; Tenże, Il bambino e la vita, Milano 1974; Tenże, Il bambino sulla terra, Milano 1975; L. K o c k e r o l s , L ’educazione religiosa in famiglia, Torino, Boria 1975; M. L e i s t , // nostri figli a colluquio con Dio, Torino, Boria 1975.

28 Przykładem może być czasopismo „Evangelizzare”, które w kolejnych 10 numerach na prze­ łomie roku 1989/1990 prowadziło specjalną rubrykę „Katecheza w rodzinie”. Autorem wszystkich artykułów był G. P a n f i 1 o .

PRAKTYKA KATECHEZY RODZINNEJ W EUROPIE ZA CH O D N IEJ I STA N ACH ZJED NO C ZO N Y CH AMERYKI

Tak jak w dw óch p o p rzed n io om aw ianych krajach, rów nież n a tere­ nie W łoch rodzina w ychow uje dzieci do dojrzałości w w ierze w łączona w ogólny p lan w ychow ania chrześcijańskiego. Kościół o tw arty n a p o ­ trzeby rod zin y w spiera ją i ożyw ia jej misje katechetyczną p o p rzez róż­ n o ro d n e d ziałan ia katech etó w św ieckich i kapłanów . Cała lokalna w spólnota eklezjalna, o tw arta na aktualne po szuk iw an ia n au kow e k ate­ chezy rodzinnej, p ro po n u je rodzinie w ielość m odeli w spółpracy.29

III. PRÓBY POD EJM O W A N IA KATECHEZY R O D Z IN N EJ W KRAJACH NIEM IECKOJĘZYCZNYCH

N a terenie krajów języka niem ieckiego podjęto w iele p ró b realizacji katechezy rodzinnej, czego p rzy k ład em są liczne publikacje, ujm ujące zagadnienie w szerokiej p erspektyw ie w ychow ania religijno-m oralne.30 Przy czym w przeciw ieństw ie do Francji, Belgii, W łoch akcent jest p o ło ­ żony bardziej n a katechezie rodziców. Bowiem w A ustrii, czy Szwajcarii w iększość rodziców uległa tak dalece w pływ om sekularyzacji, że nie jest w stanie p ro w ad zić działalności katechetycznej w rodzinie. Z tego p o ­ w o d u w A ustrii obok katechezy dzieci i m łodzieży zarów no szkolnej, jak i parafialnej koncentruje się coraz w iększą uw agę na katechezie ro d zi­ ców. Instytut katechetyczny w W iedniu organizow ał od 1973 roku sp e­ cjalne k u rsy dla rodziców , n a których p rzyg otow an o ich do pełn ien ia funkcji katechetycznej a także dostarczano od p o w ied n ie m ateriały p o ­ mocnicze. Po otrzy m aniu takich kwalifikacji, w ielu lu d z i w ciągnięto w katechizację, zw łaszcza w przygotow anie dzieci do I K om unii świętej. K atecheza pierw szokom unijna p ro w ad zo n a p rzez rodziców odb y w a się zarów no na terenie parafii, jak i w m ieszkaniach rodziców .31

W N iem czech na przełom ie lat sześćdziesiątych i sied em d ziesią­ tych, w sytuacji postępującego zaniku w iary, po staw io n o pytanie: czy w ystarczy nauczanie religii w szkole, czy też należy szukać now ych śro­

29 Por. A. G i u 1 i a n i , Italia, w: „Dizionario di catechetica”, red. J. Gevaert, Torino 1986,. s. 366; A. S c h і 1 f , 100 lat katechezy we Włoszech, „Katecheta” 25: 1981 nr 4, s. 170-173. 30 Por. spis pozycji z zakresu wychowania religijnego u M. L e i s t , Erste Erfah rungen mit

Gott. Die religiöse Erzzeihung des Klein und Vorschulkindes, Freiburg 1973, s. 121-128, cyt. za J. W i l k , Problem współczesnego katechumenatu rodzinnego (Studium pedagogiczno- pastroralne), mnps, Lublin 1976, s. 168.

31 E. K o r h e r r , Katecheza w Austrii, „Collectanea Theologica” 45: 1975 f. 3, s. 191, por. Tenże. Austria, w: „Dizionario di catechetica...”, s. 69 n.

dow isk katechetycznych. W dyskusję na ten tem at w łączyło się w ielu ka- techetyków , którzy zasadniczo uw ażali, że należy uczynić w szystko, by zaistniała katecheza zw iązana ściśle z Kościołem. Jako zw ieńczenie d y s­ kusji Synod B iskupów N iem ieckich opracow ał d w a dokum enty: „Lekcja

religii w szkole" i „Katechetyczna działalność Kościoła". O ile w pierw szym

d okum encie nie odnajdzie się w ielu im plikacji do katechezy rodzinnej, to d ru g i szkicując koncepcję katechezy parafialnej, w ym ienia w śró d a d ­ resató w katech ezy rodziców , k tó ry m ają być nie tyle odbiorcam i, co uczestnikam i obustronnego procesu w zrastania w w ierze.32

Z ag ad n ien ie środ o w isk katechetycznych zostało ró w n ież po d jęte p rzez Synod Diecezji R otterb u rg -S tu ttg art, zo rg an izo w an y w latach 1985-1986. W edług tego synodu w ychow anie religijne m usi być p o tra k ­ tow ane całościowo, zatem nie m ożna oddzielać lekcji religii od kateche­ zy pozaszkolnej i w ychow ania w rodzinie. P odstaw ow ą zasad ą w inno być w zajem ne u zupełnienia i ubogacanie. P rzy czym , celem lekcji religii jest bardziej u zasad n ienie w iary, nato m iast katechezy parafialnej i ro­ dzinnej w d rożenie w iary w życie. Synod po dk reśla rów nież p raw o i obo­ w iązek rodziców do chrześcijańskiego w ychow ania dzieci. Rodzice jako dający życie dzieciom są zo b o w iązan i d o ich w y ch o w an ia w w ierze p rzez słow o i p rzy k ła d w łasnego życia.33

W zrastające w Kościele niem ieckim p rzek o n an ie, że cała p arafia jako w sp ó lno ta eklezjalna stanow i p o d m io t katechezy w yraziło się także w term inologii dotyczącej parafii. Do Soboru W atykańskiego II na okre­ ślenie p arafii w Kościele katolickim u ży w an o te rm in u „P h arrei", co oznaczało tery to rialn ą jed n o stk ę ad m inistracji kościelnej b ą d ź w o ln y zw iązek osób przyznających się do Ew angelii. Po soborze w p ro w ad z o ­ no pojęcie „G em einde" w znaczeniu otw artej m isyjnie w sp ó ln o ty w ie­ rzących. U czestnictw o w „G em einde" zależy od osobistego w y b o ru , jej w szyscy członkow ie maja ta sam ą godność w ynikającą z w iary i ch rztu i w szyscy są odpow iedzialni a jej rozw ój".34

Parafia jako m iłująca się w spólnota braci i sióstr, stara się otw ierać na po trzeb y każdej osób i g ru p , w tym także rodzin. A by dopom óc ro ­ dzinie w w y pełnianiu jej funkcji katechetycznej, parafia organizuje d o ­ kształcanie teologiczne dorosłych oraz katechezę rodziców . P o d staw o ­

32 E. M 1 y ń s к a , Miejsce i rola świeckich w katechezie wspólnotowo-parafialnej na przykła­ dzie katechezy polskiej i niemieckiej (mnps), Lublin 1988, s. 173-184.

33 Tamże, s. 186-188. 34 Tamże, s. 201.

PRAKTYKA KATECHEZY RODZINNEJ W EUROPIE ZA CH ODN IEJ I STANA CH ZJEDNO CZON YCH AMERYKI

w ym zad an iem tej katechezy jest uśw iadom ienie rodzicom , że u zn an ie p raw dziecka do w szechstronnego i pełnego rozw oju, staw ia p rz e d nim i w ym óg podjęcia odpow iedzialności rów nież za jego w ychow anie religij­ ne. Najlepiej rozw ija się katecheza za rodziców dzieci przygotow ujących się do I K om unii świętej, którzy nierzadko z okazji tej uroczystości re­ flektują stan własnej w iary. Podejm uje się także, próby katechezy ro d zi­ ców zgłaszających dziecko do chrztu świętego. Katecheza p rz y g o to w u ­ jąca do chrztu dziecka odbyw a się w małych, przyjacielskich g ru p ach w cyklu kilku spotkań, podczas których p ro w ad zi się rozm ow y na tem at znaczenie sakram entu chrztu św. i w ychow ania religijnego. Takie sp o ­ tkania p ro w a d zą zazwyczaj osoby, które sam e uczestniczyły już w kate­ chezie chrzcielnej.

Rodzina jako jedna ze w spólnot Kościoła katolickiego nie pozostaje jedynie odbiorcą przyjm ującym działania d u szp astersk ie parafii, ale otw iera się n a inne w spó ln o ty ubogacając je sw oim i w artościam i. W w ie­ lu parafiach niem ieckich rodzice przejm ują odpow iedzialność za k ate­ chezę inicjacyjną. N a kilka m iesięcy p rz ed przyjęciem p rzez dzieci i m ło­ dzież, Eucharystii,, sak ram entu pojednania czy bierzm ow ania rodzice o r­ ganizują kilkuosobow e grupy, spotykające się w pom ieszczeniach p a ra ­ fialnych lub p ry w atny ch , ale zaw sze w łączności z parafią. Rodzice-ka- techeci nie koncentrują się jedynie na system atycznym przekazie w ied zy religijnej, ale starają się w y tw o rzy ć w g ru p ie k lim at ro d zin n y , k tó ry um ożliw i dzielenie się w łasnym dośw iadczeniem i do p ro w ad zi do św ia­ domej decyzji w iary. N iekied y zd arz a się, że g ru p y p o w stałe w celu przygotow ania do przyjęcia sakram entów nie przestają istnieć p o zak o ń ­ czeniu spotkań program ow ych, ale przekształcają w e w sp ó ln o ty i ro z­ wijają na terenie parafii.35

IV. FUN K CJON O W AN IE KATECHEZY R O D ZIN N EJ N A TERENIE WIELKIEJ BRYTANII I STANÓW ZJED N O CZO N Y CH AMERYKI

PÓŁNO CN EJ

Inicjatyw y w zakresie katechezy rodzinnej są rów nież p o d ejm o w a­ ne w krajach anglojęzycznych. W Wielkiej Brytanii now e orientacje kate­ chezy w Kościele katolickim p rzy n ió sł p rz e d e w szy stk im N a ro d o w y

33 R. S a u e r , Germania. Chiesa cattolica, w: „Dizionario di catechetica”, red. J. Gevaert, To­ nno 1986, s. 293-2941

K ongres Pastoralny, który odbył się w Liverpool w 1980.36 Biskupi zgro­ m adzeni na kongresie dostrzegli naglącą potrzebę ko nty n u o w an ia k szta­ łcenia religijnego i form aq'i w iary lu d zi dorosłych, a także konieczność rozw oju katechezy dzieci i m łodzieży w dom u, parafii i szkole.

W odpow iedzi na spostrzeżenia kongresu pow stał N arodow y projekt odnośnie katechezy i edukacji religijnej „Living and. Sharing our Faith''.37 Do głównych zadań projektu należy rozwój katechezy dorosłych, umocnienie w spółpracy m iędzy środowiskiem rodzinnym , szkolnym i parafialnym w zakresie katechezy i edukacji religijnej oraz lepsze zrozum ienie specyficznej roli rodziców, nauczycieli, kapłanów i katechetów w procesie ewangelizacji i katechizacji. Aby zrealizować tak dalekosiężne zadania, projekt zawiera wiele różnorodnych program ów koncentrujących się na specyficznych ad­ resatach katechezy, np. parafialny program dla narzeczonych, rodzinny pro­ gram pierwszokomunijny, program dla osób specjalnej troski.38

Projekt otwierając się na wielość środowisk katechetycznych, w dużym stopniu skupia uw agę na rodzinie, podkreślając jej znaczenie i możliwości, ale także trudności i niebezpieczeństwa w dziedzinie wychowania religijne­ go. Aby katecheza rodzinna mogła być realizowana w sposób skuteczny i skoordynowany, projekt stara się o ożywienie katechezy rodziców, przygoto­ w anie odpowiednich program ów rodzinnych, o publikację i rozprowadzanie książek umożliwiających lepsze poznanie orędzia zbawienia i jego zw iązku z codziennym życiem, o upowszechnienie praktycznych podręczników i m ate­ riałów pomagających rodzicom w dzieleniu w iary z dziećmi i m łodzieżą w różnym wieku i na różnym poziomie rozwojowym, o zapewnienie wsparcia ze strony w spólnoty parafialnej, szkoły, ruchów i grup religijnych.39

D ynam iczny rozwój katechezy rodzinnej jest w yraźnie dostrzegalny także poza krajami europejskimi. Synod Biskupów Stanów Zjednoczonych A m eryki obradujący w 1978 roku ogłosił lata 80-te „Dekadę Rodziny'40.

Ofi-36 Por. J. G a l l a g h e r , Gran Bretagna. Chiesa cattolica, w: D izionario di catechetica..., s. 311; Tenże, Guidelines, London 1986, s. 7.

37 W ram ach projektu ukazały się dotychczas następujące pozycje: J. G a l l a g h e r , Guideli­ nes, London 1986; Tenże, Our School and Our Faith, London 1988; A. P u r n e l l , Our Faith Story, London 1985; Tenże, To be a People o f Hope. Adult Education: A. Christian Perspective, London 1987; P. R y l a n d s , Sharing the Gift, Preparing to celebrate sacra­ ments with families in the parish, London 1989; L. W a l k e r , All is Gift: Guidelines fo r parish catechist working with children, London 1987.

38 J. G a l l a g h e r , Guidelines..., s. 49. 39 Tamże, s. 42 n.

PRAKTYKA KATECHEZY RODZINNE] W EUROPIE ZACHODNIEJ I STANACH ZJEDNOCZONYCH AMERYKI

cjałne obwieszczenie biskupów wyzwoliło znaczące poszukiwania w dzie­ dzinie współczesnego rozumienia rodziny i jej funkcji wychowawczej, któ­ re ostatecznie wyraziły się w przygotowaniu szeregu dokumentów. Opu­ blikowany w 1979 roku fundamentalny tekst katechetyczny oparty na za­ sadach i wytycznych „Ogólnej Instrukcji Katechetycznej" wyraźnie ekspo­ nował podstawową rolę rodziców w wychowaniu chrześcijańskim dzieci.41 Kolejne dokumenty publikowane w związku z „Dekadą Rodziny" wzywały parafię do odnowy i przemian jej posługi względem każdej ro­ dziny istniejącej we wspólnocie parafialnej. Zachęcały do wyczulenia na potrzeby i problemy rodzin, zwłaszcza znajdujących się w trudnej sytu­ acji ekonomicznej lub duchowej. Skłaniały do troski o rodzinę wszyst­ kich członków parafii: małżonków, rodziców, narzeczonych, samotnych, kapłanów, zakonników i zakonnice. Uwzględniając socjo-psychologicz- ne przemiany współczesnej rodziny, planowały strategię wzmocnienia rodziny chrześcijańskiej, by mogła w pełni realizować swoją misję kate­ chetyczną".42

Ponadto, w Stanach Zjednoczonych Ameryki od początku lat 70- tych popularyzowano wiele modeli katechezy rodzinnej. Najbardziej rozpowszechniony, wydany w formie programu jest „Family Parish Reli­

gious Education".43 Ten program obejmuje 8 dwugodzinnych, odbywa­ nych co miesiąc spotkań, które mają na celu ożywienie życia religijnego rodzin. W pierwszej części zebrania następuję rozdzielenie rodziców i dzieci, którzy stosownie do wieku spotykają się z katechetą w swoich własnych grupach. Następnie członkowie rodzin zbierają się razem, aby podzielić się swoimi refleksjami i określić zadania na najbliższy miesiąc. Zebranie kończy się wspólną modlitwą.

Innym rozpowszechnionym modelem jest „Family Learning Teams"44 który pomaga rodzinie w podjęciu odpowiedzialności za katechezę

we-41 Sharing the Light o f Faith. National Catechetical Directory f o r C atholics o f the United Sta­ tes, Washington 1979.

42 Por. A Plan o f P atoral Action f o r Family Ministry: A Vision and Strategy, Departament of Education. U.S. Catholic Conference, Washington 1978; Family Ministry: Resources f o r D io­ cesan Implementation, Departament of Education. U.S. Catholic Conference, Washington 1979; Fam ily-Centered Catechesis. Guidelines and R esources, Departament of Education. U.S. Catholic Conference Washington 1979; Parenting and Family Education: A Planing and Discussion Guide. Departament of Education, U.S. Catholic Conference, Washington 1979; R esources f o r Family Sacram ental C elebration, Departament..., Washington 1979; Sounds o f the Fam ily: A P astoral Listening and Plannig Workbook, Departament..., Washington 1979. 43 Por. Family Parish Religious Education Program, dz. zbior. 1974.

44 Por. Family Learning Teams, red. J.I.M. Jannone, Mt. Vernon 1970.

w n ą trzro d zin n ą. W p arafii organizuje się ró żn o ro d n e g ru p y ro d zin n e złożone z kilku rodzin lub trzech pokoleń tej samej rodziny, m ające re­ gu larne spotkania w d om u oraz specjalne zajęcia w cen tru m p arafial­ nym . P rogram obejmuje kształcenie teologiczne, formację liturgiczną i działania społeczne w obec najbardziej potrzebujących. Jego p o d sta w o ­ w y m założeniem jest m iędzypokoleniow a w ym iana do św iad czeń życia i w iary. P odobnie jak każda osoba, także każd e pokolenie m a swoje o d ­ m ienne, w yjątkow e dośw iadczenie religijne, które nie m oże być u k ry w a­ ne, ale w in n o być przek azy w an e n astęp n y m pokoleniom .

Kolejnym, interesującym m odelem katechezy rodzinnej w USA jest

„Family Cluster”.45 Jest to g ru p a 4 lub 5 rodzin, które zobow iązują się sp o ­

tykać okresow o, by w spierać się w zajem nie w różnych sytuacjach życia rodzinnego, a p rz ed e w szystkim w sferze rozw oju religijnego. R odziny pom agają sobie w odkryciu w artości środow iska rodzinnego, u czą się kom unikacji interperso n aln ej zdobyw ając n o w e um iejętności w y ch o ­ w aw cze, ew angelizują się naw zajem , w spólnie m o dlą się i uczestniczą w Eucharystii.

Dostrzegając now e niepokojące zjawiska, którym podlega rodzina, jak: obojętność, oddalanie się od Kościoła, b rak żywej w iary, am ery k ań ­ scy au to rzy p ro p o n ują dw u -trzy d n io w e spotkania rodzin. „Family Expe­

rience Weekends'/46 daje rodzinom sposobność do w spólnego p o szu k iw a­

nia w iary, dzielenia się dośw iadczeniam i, odnajdyw ania o d p o w ied zi na fu n dam entalne p y ta n ia człowieka.

O prócz naszkicow anych m odeli katechezy rodzinnej rozwijają się w Kościele am erykańskim : rodzinne g ru p y liturgiczne („Family Liturgical

Models"), rodzinne gru p y biblijne („Family Scripture Studies"), m odlitew ne („Together in Prayer and Together with Jesus")47. D użą rolę odgryw ają także

pro gram y sakram entalne, budzące odpow iedzialność rodziców i pom ag a­ jące im w dom ow ym przygotow aniu dzieci do przyjęcia sakram entów .48

45 Por. M. S a w i n , Family Cluster, Rochestes 1979; Tenże, Family Enrichment with Family Clusters, Vallery Forge 1979.

46 Por. The Family Enrichment Weekend, red. R. Wilson, Sioux City 1979; The Family Weekend, red. T. Bowman, Charlotte 1979.

47 Por. Family- Centered Catechesis..., s. 26n.

48 Przykłady programów przed przyjęciem przez dziecko sakramentu chrztu por.: A Time to Be Born, dz. zbiór., New York 1971; J. Boyle i M. Saia, Awakenings, Ramsey 1973; R. H o r d a , Celebrating Baptism, Washington 1979; Welcome to the Christian Community, dz. zbior., West Mystic 1973. pełny spis programów sakramentalnych można odnaleźć w Fa­ mily - Centered Catechesis..., s. 65 n.

PRAKTYKA KATECHEZY RODZINNEJ W EUROPIE ZA CH O D N IEJ I STA NACH ZJED NO C ZO N Y CH AMERYKI

P oniew aż realizacja katechezy w d o m u w ym aga od rodziców o d p o ­ w iednich um iejętności w ychow aw czych i znajom ości w aru n k ó w p ra w i­ dłow ego rozw oju dziecka, am erykańscy specjaliści przyg otow u ją w iele pedagogicznych pro g ram ó w szkoleniow ych dla rodziców .49 Te p ro g ram y korzystając z osiągnięć n au k antropologicznych, w p rzy stęp n y sposób podają inform ację o dziecku, doskonalą relacje m iędzyosobow e w ro d zi­ nie i korygują osobow ość w ychow aw czą rodziców.

N a terenie Stanów Zjednoczonych A m eryki, w ydaje się także sporo czasopism i m agazynów pośw ięconych problem atyce rodzinnej, w tym w ychow ania chrześcijańskiego w rodzinie: „Alive Now", „Bows and A r­

rows! A Newsletter for Family Enrichment", „Family Life Today", „Bringing Religion Home", „Marriage and Family Living", „Marriage Encounter Maga­ zine", „Mushroom Family".50

A m erykańscy katechetycy oferują także ogrom ną ilość m ateriałów pom ocniczych do realizacji katechezy w rodzinie. M ateriały te obejmują: książki, biuletyny, broszury, fiszki, zeszyty ćw iczeń dla dzieci i ro d zi­ ców, filmy, kasety video i m agnetofonow e.51 W ychodzą one n aprzeciw p ro b lem o m rodziców , k tó rzy czują się n iek o m p eten tn i w d zied zin ie p rzek azy w a n ia w iary. Pom im o ogrom nego rozw oju w latach 70-tych p ro gram ó w katechetycznych skoncentrow anych n a rodzinie, obecnie ob­ serw uje się stopniow y spad ek zainteresow ania m ateriałam i d o kateche­ zy rodzinnej. O ile w 1986 roku 54% am erykańskich parafii katolickich deklarow ało realizację rod zin n ych p ro g ra m ó w katechetycznych, to w 1989 czyniło to już tylko 41%.52 Jednakże, p ro g ram y katechetyczne dla rodzin pow stają nadal, przy k ładem m oże być opracow any p rźez K. Che- sto „Family Centered Intergenerational Religious Education" opub lik o w an y w 1988 roku.53 W arto także zauw ażyć, że katecheza ro dzinn a nie m oże być u to żsam ian a z ro d zin n y m p ro g ram em k atechetycznym lub p ra k ­ tycznym i podręcznikam i dla rodziców. R óżnorodne m ateriały kateche­ tyczne stały się bodźcem do podejm ow ania i ożyw ienia katechezy za- podm iotow anej w rodzinie, która m im o tru d n o ści rozw ija się nadal.

49 Por. D. D i n k m e y e r i G. M c K a y , Systematic Training in Effective Parenting (S.T.E.P.), Circle Pines 1976; J. Benson i J. Hilyard, Becoming a Family, Winona 1978.

50 Por. Family - Centered Catechesis..., s. 64n.

51 Listę pomocniczych materiałów katechetycznych zawiera Family - Centered Catche sis, s. 62-64 і 67-75.

52 Por. M u r p h y , jw., s. 24. 53 Tamże, s. 24η.

N a po d staw ie niniejszego arty k u łu w idać, iż coraz częściej spotyka się w niektórych krajach E uropy oraz w Stanach Zjednoczonych A m ery ­ ki konkretne próby realizow ania katechezy rodzinnej. Wiele inicjatyw z zakresu katechezy rodzinnej, p o dejm uje się ró w n ież z w ięk szy m lub m niejszym skutkiem w innych częściach świata: w A ustralii54, C hile55, G w atem alii56, a n aw et w Indiach57. Jej form y są niezw ykle zróżnicow ane w zależności od sytuacji danego kraju, w aru n k ó w środow iska geo gra­ ficznego i społecznego, nastaw ienia i p o trzeb rodzin, p o staw y Kościoła lokalnego i w ielu innych czynników.

PRATIQUE DE LA CATECHESE FAMILIALE

RESUMÉ

A travers les siecles la catechèse des enfants et des jeunes se faisa­ ient á l'école exclusivem ent. M ains ap rès le Concile Vatican II on l'a si­ tuée d ans le no u v eau contexte socio-culturel et l'accent est p o sée su r la catechèse dans la famille) catechèse p o u r les adultes. Le rôle im p o rtan t d an s l'in itiatio n et dév elo p p em e n t de la catechèse fam iliale revient à „Lum en vitae" (l'In stitu t internationale d e catechèse et de pastorale) à Bruxelles en Belgique.

Les initiatives d an s le dom aine de la catechèse fam iliale o n t lieu en Italie où on a pu b lié beaucoup des périodiques, à l'u sag e des p aren ts comme: „Catechesi", „Sussidi", „Evangelizzare".

O n trouve aussi'beaucoup des m atériaux catechetiques p o u r la cate­ chese familiale en A ngleterre et aux Etats Unis: „Fam ily Scripture S tu­ dies".

54 J. G r a h a m , Family Catechesis Some pre-schoolers parent o f View, „Word in Life” 35: 1987 nr 4, s. 21-22.

55 E. A h u m a d a , La famille, premier lieu catechetique, Echos d ’Amerique latine, „Lumen Vitae” 44: 1989 nr l , s . 75-86.

56 A. Z u 1 u a t a , La catechesi in famiglia nel Guatemala, Catechesi 38: 1969 nr 1, s. 24-31. 57 B. B o n j o u r , Family Catechesis form Christmas, „Word and Worship” 17: 1984 nr 10, s.

358-362; A. Mulamoottil, A Contextual Theological Approach to Christian Identity and Its Implication for the Ongoing Faith Formation in india, Leuven 1998.

PRAKTYKA KATECHEZY RODZIN NE] W EUROPIE ZA CH ODN IEJ I STANACH ZJEDNO CZONYCH AMERYKI

Les p ay s germ aniques dév elo p p en t la catechèse des parents; on o r­ ganise des recyclages p o u r eux p o u r accom pagner leurs enfants lo rsq u ­ 'ils se p rép aren t à recevoir u n sacram ent.

Sur le p la n euro p een la catechèse fam iliale se d ev elo p p e bien en France. En 1979 p araît le „Texte de référence" qui suligne le rôle des p a ­ rents dans la catechèse toujours im portant. M ais il reconnaît que les p a ­ rents, souvent déracinés et déconcentés p a r la vie, ont d u m al á aider leuz enfants à se situer dans l'Eglise. Ils ont besoin d u soutien d 'u n e vie en Eglise. Ils v o n t le tro u v er dans le „lieu catéchétique" (Texte de référen­ ce, n° 311). Des fam illes tro u v en t là un lieu où leurs questions p eu v en t être posées. Et les enfants découvrent, au contact d 'ad u ltes, u n e co m m u ­ n au té d'Eglise. Toute u n e organisation est m ise en m arche p o u r leur a p ­ po rter le soutien nécassaire: „Equipe d 'an im atio n " - (com posée de p a ­ rents, de catéchistes et d 'u n p retre p o u r assurer la coordination g én éra­ le), des „R éunions de p aren ts" - (lá, les paren ts font connaissance les u ns avec les autres, découvrent ce qu ils doivent faire avec leur entants, font le p o in t su r eu r p ro p re vie de foi), les „R egroupem ents d 'en fan ts" - (ras­ sem b lant to u s les enfan tas d e catechèse d 'u n e m êm e paroisse), les „C élébrations" - sacram entelles ou n o n - (un tem ps fort d e la rencontre parents - enfants avec l'éq u ip e d'an im atio n ) enfin des „D ocum ents et périodiques" - qui su gg èren t aux paren ts le style et la m ode de leur p a r­ ticipation. La catechèse fam iliale en France v e u t s'assu rer le so u tien d e la com m unauté chrétienne où elle s'enracine, elle est l'acte d 'u n e co m m u ­ nauté to u t entière qui v eu t faire p artag er sa foi aux enfants et à leurs parents.