Podstawową ułomnością postępowania o nadanie statusu uchodźcy - mimo stopniowej poprawy - pozostaje jednak długotrwałość postępowania.

Warszawa, dnia 6 października 2006

Pani

Joanna Kluzik - Rostkowska Podsekretarz Stanu

w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej

Pragnę podziękować Pani Minister za sygnalizację przy piśmie DKR-0780-17-PCZ/06 z dnia 26 września 2006 r. przygotowań do obchodów Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich 2007 (ERRSW).

Jednocześnie skłonny jestem przypuszczać, iż adresatem wystąpienia Pani Minister są przede wszystkim organizacje pozarządowe, a z oczywistych względów takiego przymiotu nie można przypisać Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

Uchylając się od wypełnienia ankiety, pozwalam sobie przestawić jakie działania podejmuję dla przeciwdziałania zjawisku dyskryminacji. I. Dyskryminacja z przyczyn narodowościowych i rasowych.

Podobnie jak w latach ubiegłych korespondencję przesyłaną do Rzecznika trudno uznać za odzwierciedlającą problemy osób należących do grup mniejszości narodowych i etnicznych. Do Rzecznika piszą bowiem tylko ci, którzy o nim wiedzą i oczekują pomocy.

Zwraca uwagę wyjątkowo mała, w stosunku do wszystkich przesyłanych do Rzecznika listów, ilość skarg dotyczących przejawów dyskryminacji ze względu na przynależność do innego narodu niż polski, a także ekscesów świadczących o nietolerancji, ksenofobii i rasizmie. W świetle tych uwarunkowań pozytywnie na ogół należy ocenić politykę organów władz publicznych zmierzającą do zachowania praw do własnej kultury, tradycji i języka ojczystego mniejszości narodowych i etnicznych. Uchwalona w 2005 r.,

RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich

dr Janusz KOCHANOWSKI

BRPO-WDB-57/06

00-090 Warszawa Tel. centr. 022-551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 022-827 64 53

oczekiwana od dawna ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, stanowi wzmocnienie gwarancji prawnych dla tej grupy obywateli polskich.

Uregulowania ustaw z 2003 r, o cudzoziemcach oraz o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanowiły kolejny znaczący krok ku pełnemu dostosowaniu do standardów unijnych. Są one znacznie korzystniejsze dla zainteresowanych m. in. poprzez wprowadzenie np. pobytu tolerowanego. Istotne wyzwanie stanowi przestrzeganie tych praw w sytuacjach ekstremalnych, spowodowanych terroryzmem czy działaniami wojennymi lub zbliżonymi do wojennych, skutkującymi zwiększonym napływem uchodźców.

Liczba skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich od cudzoziemców ubiegających się w Polsce o ochronę przed prześladowaniami jest niewielka, sięga 20-30 zgłoszonych spraw w skali roku. Wpływ na tak niską skalę zjawiska ma nieznajomość języka polskiego oraz polskiego prawa.

Nie uprawnia natomiast do generalnych ocen stanu przestrzegania praw tej grupy cudzoziemców, pozostających pod władzą. Rzeczypospolitej Polskiej. Zdecydowana większość cudzoziemców ubiegających się o status uchodźcy w Polsce (ponad 95%), to osoby narodowości czeczeńskiej. Ze względu na specyfikę tej społeczności, traumatyczne przeżycia powodujące decyzję o opuszczeniu własnego kraju oraz stres związany z przemieszczeniem się do Polski w celu poszukiwania ochrony - monitorowanie ich sytuacji i czuwanie nad przestrzeganiem ich praw, traktuję jako jeden z priorytetów obecnej kadencji.

Znaczą, część działań dotyczących omawianej grupy, podejmowana jest z inicjatywy własnej Rzecznika Praw Obywatelskich. Moje zainteresowania w tym względzie skupiają się na trzech następujących kierunkach:

- przestrzeganiu prawa w postępowaniu o nadanie statusu uchodźcy;

- zapewnieniu określonej przepisami prawa pomocy w zakresie warunków bytowych w czasie oczekiwania na rozstrzygnięcie w sprawie statusu uchodźcy;

- wywiązywaniu się państwa ze zobowiązań dotyczących ułatwienia uchodźcom integracji ze społecznością polską.

W mojej ocenie przyjęte w Polsce standardy w zakresie prawa uchodźczego i azylowego, gwarantują odpowiedni poziom rozpatrywania spraw cudzoziemców, ubiegających się o status uchodźcy. Zapewniona jest rzeczywista dwuinstancyjność postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy oraz prawo osób aplikujących o status uchodźcy do kontroli rozstrzygnięć administracji przez niezależny Sąd.

Podstawową ułomnością postępowania o nadanie statusu uchodźcy - mimo stopniowej poprawy - pozostaje jednak długotrwałość postępowania.

Pozytywnie oceniam stan wywiązywania się Państwa z zobowiązania do udzielania w miarę potrzeby cudzoziemcom, wobec których wszczęto postępowanie o nadanie statusu uchodźcy, pomocy w zakresie zakwaterowania, wyżywienia, opieki medycznej, pomocy rzeczowej i pieniężnej.

Stałą praktyką jest wizytowanie ośrodków dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. W ostatnich miesiącach wizytowana była większość tych ośrodków, a jedną z wizytacji przeprowadziłem osobiście, na miejscu zapoznając się z warunkami pobytu cudzoziemców w ośrodku oraz standardami udzielanej pomocy.

W założeniach - w ramach pomocy polegającej na umieszczeniu w ośrodku, przewidziane są środki na nauczanie języka polskiego. Udział w tym nauczaniu jest w pełni dobrowolny. Z możliwości tej korzystają jednakże przede wszystkim dzieci uchodźców czeczeńskich. Natomiast wśród osób dorosłych, generalnie brak jest zainteresowania uczestnictwem w zajęciach. Z punktu widzenia nauki języka polskiego, czas przebywania w ośrodku uznać należy za stracony. Zmianę tego stanu uważam za niezbędną. Celowe wydaje się w tym względzie wprowadzenie swoistej presji administracyjnej, np. w postaci uzależnienia niektórych form pomocy od efektywnego uczestnictwa w nauczaniu języka polskiego.

Dostrzegam też istotne ułomności w zakresie działań na rzecz integracji w społeczeństwie polskim cudzoziemców, którzy uzyskali status uchodźcy. Wsparcie procesu integracji, udzielane w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, w istocie swej sprowadza się do standardowej pomocy społecznej, obejmując świadczenia pieniężne na utrzymanie, opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz specjalistyczne poradnictwo socjalne. Przewidziane są też środki na pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego. Po tym dwunastomiesięcznym okresie, uchodźcy skazani są nieraz na zatrudnienie dalece odbiegające od posiadanego wykształcenia i umiejętności zawodowych, bądź ubieganie się o zasiłek z pomocy społecznej. Istnieje więc potrzeba zmian systemowych w podejściu do sprawy integracji, nie ograniczania pomocy w tym względzie jedynie do zapewnienia fizycznej egzystencji.

Systemowych rozwiązań wymaga także kwestia pomocy dla cudzoziemców, w

zdecydowanej przewadze osób narodowości czeczeńskiej, które wprawdzie nie uzyskały

statusu uchodźcy, ale jednocześnie nie są odsyłane do kraju pochodzenia lub deportowane

do kraju trzeciego i uzyskują zgodę na pobyt tolerowany w Polsce. Udzielenie takiej zgody skutkuje wprawdzie nabyciem praw socjalnych identycznych, jakie przysługują obywatelom polskim. W praktyce jednakże, w związku ze słabą znajomością czy wręcz nieznajomością języka polskiego oraz brakiem kwalifikacji zawodowych umożliwiających skuteczną konkurencję na rynku pracy, wielu Czeczenów staje się beneficjantami pomocy społecznej, bądź też zasila „szarą strefę". Na moje polecenie podjęte zostały prace nad koncepcją systemowych rozwiązań w zakresie pomocy udzielanej uchodźcom zarówno na etapie oczekiwania na rozstrzygnięcie w sprawie statusu uchodźcy lub zgody na pobyt tolerowany oraz na etapie integracji w społeczeństwie polskim. II. Sytuacja mniejszości romskiej

Problem potrzeb edukacyjnych dzieci romskich został przeze mnie szeroko naświetlony w wystąpieniu wygłoszonym w Sejmie 28 czerwca 2006 r. na konferencji

„Prawa mniejszości narodowych i etnicznych w praktyce ".

Dostrzegam z całą wyrazistością niezwykle złożoną i wyraźnie niekorzystną sytuację polskich Romów na tle innych grup obywateli. Społeczność ta, zwłaszcza zamieszkująca na terenie województw małopolskiego i podkarpackiego, żyje w głębokim ubóstwie, niejednokrotnie w warunkach uwłaczających ludzkiej godności, bez realnej perspektywy poprawy. Z tych względów, do problematyki przestrzegania praw mniejszości romskiej odnoszę się ze szczególną uwagą. Kontakty ze środowiskami Romów pozwalają zaobserwować, że dla społeczności tej charakterystyczne jest poczucie pokrzywdzenia oraz wyobcowania. Romowie napotykają na trudności w znalezieniu stałej pracy, ich też w pierwszej kolejności dotykają skutki redukcji zatrudnienia w zakładach pracy. Okoliczności te są niewątpliwie w znacznym stopniu pochodną niskiego poziomu wykształcenia ogólnego (w licznych przypadkach analfabetyzmu) oraz braku kwalifikacji zawodowych umożliwiających skuteczną konkurencję na rynku pracy.

Jednym z podstawowych źródeł tego stanu zdaje się być niewystarczająca edukacja dzieci romskich. Jest wiele czynników powodujących, że obecny system edukacji nie zapewnia młodym Romom szans startu w dorosłe życie równych z pozostałymi obywatelami, nie przygotowuje ich do udziału w życiu państwa i społeczeństwa, nie daje możliwości efektywnego kształcenia dzieci romskich nawet na poziomie podstawowym.

Należałoby też wskazać na określone uwarunkowania wynikające ze specyficznej kultury i tradycji romskiej. Romowie są społecznością zamkniętą, izolującą się od innych grup społecznych, a równocześnie wewnętrznie zróżnicowaną. Należy także zwrócić uwagę na brak tradycji edukacyjnych wśród dorosłych Romów oraz w konsekwencji - brak zrozumienia dla znaczenia wykształcenia we współczesnych realiach życia. Dzieci romskie

rozpoczynające naukę napotykają na znaczne trudności. Ich niepowodzenia szkolne są najczęściej pochodną słabej znajomości, czy wręcz kompletnej nieznajomości języka polskiego, Istotnym problemem jest nieregularne uczestnictwo tych dzieci w zajęciach szkolnych. Poza nielicznymi wyjątkami, charakterystyczny jest słaby kontakt z rodzicami romskich uczniów w sprawach frekwencji oraz postępów w nauce. W wielu przypadkach mówić można o kompletnym braku zainteresowania ze strony rodziców tymi problemami, co niewątpliwie obniża motywację dzieci do nauki. Część dzieci romskich w wieku szkolnym pozostaje poza szkołą, nie spełniając obowiązku szkolnego. Działania podejmowane w tym względzie w granicach obowiązującego prawa, w postaci upominania oraz kar administracyjnych, nie przynoszą pożądanych skutków - nakładane grzywny są umarzane ze względu na ubóstwo ukaranych.

W niektórych szkołach podstawowych na terenie całego kraju funkcjonują oddziały szkolne, przeznaczone do prowadzenia nauczania wyłącznie dzieci romskich. U podłoża inicjatywy utworzenia tych oddziałów na początku lat 90-tych leżała wola objęcia dzieci romskich nauczaniem choćby w bardzo ograniczonym wymiarze, zaś alternatywą dla tej inicjatywy był brak jakiegokolwiek kontaktu znacznej liczby małych Romów z edukacją szkolną. Jednakże ta forma nauczania może być traktowana wyłącznie jako tymczasowa i przejściowa. Zdecydowane podniesienie poziomu wykształcenia Romów jest szczególnym wyzwaniem na progu XXI wieku. Za podstawowy standard w tym względzie uznać trzeba równy dostęp dzieci romskich do nauki. Model docelowy kształcenia dzieci romskich winien zakładać ich nauczanie w klasach integracyjnych, wspólnie z ich polskimi rówieśnikami. Zapewnienie dzieciom romskim szansy równego startu w nauce wymaga jednakże stworzenia systemu kształcenia przedszkolnego, o rozszerzonym programie nauczania języka polskiego, obejmującego dzieci od piątego roku życia.

Wszelkie działania edukacyjne, zmierzające do stworzenia szansy pełnego uczestnictwa Romów w społeczeństwie obywatelskim, nie mogą jednakże pozostawać w kolizji z poszanowaniem ich kultury, tradycji i godności narodowej. Ze względu na specyfikę kultury, tradycji i zwyczajów oraz mentalności Romów, należy poszukiwać i jak najszerzej wspierać niekonwencjonalne metody dydaktyczne i wychowawcze, inicjatywy wspomagające edukację dzieci romskich, uatrakcyjniające ofertę edukacyjną. Istnieje potrzeba podejmowania różnorodnych działań, stanowiących dla dzieci romskich zachętę do uczestnictwa w procesie dydaktycznym.

Złożoność problemów związanych z nauczaniem dzieci romskich wskazuje na

potrzebę szczególnych kwalifikacji i predyspozycji zawodowych nauczycieli

zaangażowanych w tym procesie. Należy stworzyć system kształcenia i dokształcania

nauczycieli, który obok niezbędnego przygotowania ogólnego i zawodowego, wyposażałby w wiedzę i umiejętności umożliwiające pozyskanie zaufania romskich uczniów i ich rodziców. Tylko bowiem wspólna wola - szkoły i ucznia oraz jego rodziców, mogą dać pożądany efekt. W tym względzie ważna jest współpraca z elitami oraz lokalnymi przywódcami romskimi w docieraniu do rodziców, przekonywaniu ich o potrzebie posyłania swych dzieci do szkoły. Jest to szczególne pole do działania dla organizacji romskich, o znaczeniu wręcz organicznym.

Należy pozytywnie odnotować efekty programu rządowego na rzecz społeczności romskiej, prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji w latach 2001 - 2003 jako program pilotażowy w województwie małopolskim, a od 2004 r. jako program ogólnopolski. Sprawdza się wprowadzona w ramach tego programu instytucja asystentów romskich, którzy z jednej strony spełniają rolę opiekunów dzieci romskich podczas pobytu w szkole oraz z drugiej pomocników i doradców nauczycieli w docieraniu do świadomości małych Romów. Pewnej, choć niewystarczającej poprawie uległa frekwencja romskich uczniów w zajęciach szkolnych. Z mojego polecenia prowadzone są prace studyjne, zmierzające do wypracowania koncepcji rozwiązań systemowych, mających zachęcić dzieci romskie i ich rodziców do systematycznego i efektywnego uczestnictwa w procesie edukacji. Pod koniec września bieżącego roku zamierzam spotkać się w tej sprawie z liderami romskimi.

Reasumując - poprawa dramatycznego dziś położenia większości Romów wymaga dalszego poszukiwania systemowych, długofalowych rozwiązań oraz zaangażowania odpowiednich środków. Niedostrzeganie przez organy władzy publicznej potrzeby poszukiwania takich rozwiązań, przy obserwowanym równocześnie braku aktywności Romów w rozwiązywaniu własnych problemów, prowadzić może do dalszej marginalizacji środowiska Romów w społeczeństwie, spychać to środowisko do roli obywateli gorszej kategorii, skazując na pogłębiającą się zapaść cywilizacyjną.

III. Problematyka tolerancji

Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich objąłem w dniu 15 lutego 2006 r. W wystąpieniu, po złożeniu przepisanego prawem ślubowania na posiedzeniu plenarnym Sejmu stwierdziłem, że moim credo w działaniu będzie -między innymi — „wolność i równość obywateli. Poszanowanie praw innych i nieingerowanie w ich życie prywatne.

Tolerancja wobec odmiennych poglądów, za wyjątkiem tolerowania dyskryminacji Poszanowanie mniejszości i praw jednostki Respektowanie swobód religijnych...".

W kontekście mojej sejmowej deklaracji z należną uwagą odniosłem się do uchwalonej w czerwcu 2006 r. przez Parlament Europejski rezolucji "W sprawie nasilenia

Rezolucja ta przypomina szereg istotnych regulacji prawa międzynarodowego oraz wspólnotowego, zakazujących dyskryminacji bez względu na kryterium różnicowania. To jej niezaprzeczalna zaleta. Stojąc zgodnie z art. 208 Konstytucji na straży niepodzielnego depozytu praw i wolności człowieka i obywatela, podzielam w tym zakresie stanowisko Parlamentu Europejskiego i pragnę podkreślić, iż poszanowanie tych praw możliwe jest wyłącznie w oparciu o zasadę równości wszystkich ludzi ze względu na wspólną im wszystkim godność.

Parlament Europejski napiętnował szereg incydentów o charakterze rasistowskim do których ostatnio doszło w Europie: zabójstwa i pobicia na tle rasowym w Belgii, Francji i Niemczech. W niektórych państwach europejskich dochodzi również do aktów antysemityzmu takich jak profanacje cmentarzy czy ataki na synagogi. Wydarzenia te wskazują, że ideał tolerancji i multikulturowości jest w wielu krajach Unii poważnie zagrożony.

W Polsce doszło do godnej ubolewania napaści na Rabina Polski, Michaela Schudricha. Trzeba jednak podkreślić, że incydent ten nie pozostaje w żadnej proporcji do wydarzeń w starych krajach członkowskich Unii oraz - co najważniejsze - że spotkał się z natychmiastową reakcją najwyższych władz państwowych.

Rasizm - zwłaszcza antysemityzm - odcisnął się szczególnym piętnem na historii Europy i Polski, na której okupowanym terytorium Niemcy dokonali zbrodni Holokaustu. Stąd też uważam, że powinniśmy być szczególnie czuli na jego najmniejsze nawet przejawy Wykazy wystąpień generalnych (rekomendacji określonego postępowania skierowane do właściwych organów władz publicznych) i w sprawach indywidualnych oraz środków zaskarżenia w sprawach, w których pojawił się zarzut dyskryminacji ze względu na narodowość, zawierają odpowiednio załączniki Nr l i Nr 2 do mniejszego pisma.

Pozwalam sobie przywołać uwagę Pani Minister do wniosków zawartych w Trzecim

raporcie dotyczącym Polski, przyjętym 17 grudnia 2004 r. przez Europejską Komisję

przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI). Jak wiadomo do raportu tego zostały

dołączone uwagi, przedstawione przez władze polskie. W moim przekonaniu celowym

byłaby analiza ich aktualności, przeprowadzona z punktu widzenia zbliżających się

obchodów.

IV. Dyskryminacja w zatrudnieniu.

Co do dyskryminacji w stosunkach pracy - nowelizacja Kodeksu pracy dokonana ustawą z dnia 14 listopada 2003 r., miała na celu dostosowanie przepisów Kodeksu pracy do prawa Unii Europejskiej. Rozdział Ha Kodeksu pracy „Równe traktowanie kobiet i mężczyzn" otrzymał nowe brzmienie „Równe traktowanie w zatrudnieniu", a zgodnie z art. 18

§ l Kp, pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie:

- nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, - warunków zatrudnienia,

- awansowania, oraz

- dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych

w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Zdefiniowano także pojęcie dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej.

Dyskryminacja bezpośrednia zachodzi wtedy, gdy pracownik z jednej lub kilku przyczyn wymienionych powyżej, był, jest lub mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy. O dyskryminacji pośredniej mówimy zaś wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogą wystąpić dysproporcje w zakresie warunków zatrudnienia na niekorzyść wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn określonych w art. 18

§ l Kp, jeżeli dysproporcje te nie mogą być uzasadnione innymi obiektywnymi powodami.

Pojęcie dyskryminacji obejmuje również następujące zachowania:

- polegające na zachęcaniu innej osoby do naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu,

- którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności albo poniżenie lub upokorzenie pracownika (molestowanie).

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w okresie od dnia l lipca 2004 r. do dnia 30 czerwca 2006 r. wpłynęły następujące skargi dotyczące dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu:

- dyskryminacji kobiet, w relacjach pracowniczych, ze względu na płeć - niższe wynagrodzenie kobiet i gorsze warunki pracy od mężczyzn zatrudnionych na tych samych stanowiskach

,

1RPO-507035-VIII/05

- dyskryminacji ze względu na wiek występująca w województwie warmińsko-mazurskim;

pracodawcy szukają do pracy osób poniżej 30 roku życia

,

- dyskryminowania kobiet w zatrudnieniu - pracodawca nakazał noszenie w godzinach pracy koszulek firmowych z obrażającymi godność kobiety napisami

,

- dyskryminacja przy przyjęciach do pracy ze względu na wiek i urodę

,

- dyskryminacja w zatrudnieniu ze względu na wiek (zmuszanie pracowników do odchodzenia na wcześniejszą emeryturę)"

..

Rzecznik Praw Obywatelskich w niektórych sprawach dotyczących dyskryminacji zwraca się do Państwowej Inspekcji Pracy z prośbą o przeprowadzenie kontroli w danym zakładzie pracy. Przeprowadzane kontrole często wykazują szereg nieprawidłowości w działaniach pracodawców.

Należy jednak zaznaczyć, iż zdarza się, że sprawy dotyczące dyskryminacji określane są ostatnio przez skarżących dość modnym słowem „mobbing".

Rzecznik w takich wypadkach oprócz kompleksowych wyjaśnień prawnych przekazuje również zainteresowanym adresy Stowarzyszeń Antymobbingowych działających na terenie kraju.

Odnosząc się natomiast do przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 99, póz. 1001 ze zm.) zabraniających dyskryminacji poszukujących pracy w wypadku zgłaszania oferty wolnych miejsc pracy lub szkolenia zawodowego przez agencje pośrednictwa pracy i urzędy pracy, uprzejmie informuję, iż w okresie od l lipca 2004 r. do dnia 30 czerwca 2006 r. do Rzecznika w zasadzie nie wpłynęły sprawy odnoszące się do tej problematyki. Tylko jedna ze spraw, przywołana wcześniej (RPO-506214-VTII/05) zawierała w swej treści sformułowanie, iż Urzędy Pracy nie przeciwdziałają dyskryminacji w zakresie dostępu do pracy. V. Obrona

Rzecznik Praw Obywatelskich nie jest biernym obserwatorem procesów społecznych i uczestniczy w nich na miarę przysługujących mu środków prawnych, również w odniesieniu do problemów osób niepełnosprawnych, współdziałając w tym zakresie między innymi z organizacjami pozarządowymi.

Za punkt odniesienia w tych działaniach oprócz:

2RPO-506214-VIII/05

3 RPO-478364-VIH/04

4 RPO-484297-VIII/04

5RPO-521909-VIII/06

6 Obowiązek taki nakłada na Rzecznika art. 17a ustawy z dnia 15.07. 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz, U. z 2001 r. Nr 14, póz. 147). Istotną wagę Rzecznik przywiązuje także do praktyki stosowania ustawy z dnia 24.04.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, póz. 873 ze zm.).

- szczegółowych dyspozycji zawartych w art. 68 ust. 3 i art. 69 Konstytucji RP, nakazujących władzom publicznym zapewnienie szczególnej opieki zdrowotnej osobom niepełnosprawnym i udzielenia im pomocy w zabezpieczeniu ich egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej,

- zespolonych wyrażoną w art. 32 zasadą równości i wyeksponowaną w art. 30 Konstytucji wartością przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, bez względu na jego indywidualne cechy psychofizyczne,

- a także unormowań prawa międzynarodowego

- Rzecznik przyjmuje uchwałę Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia l sierpnia 1997 r., nazywaną powszechnie „Kartą Praw Osób Niepełnosprawnych"

, która między innymi zdefiniowała prawo osób niepełnosprawnych do niezależnego, samodzielnego, aktywnego i wolnego od przejawów dyskryminacji życia.

Trzeba bowiem pamiętać, że likwidacja barier pomiędzy niepełnosprawnymi, a pełnosprawnymi należy do szczególnych obowiązków demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP).

Rzecznik dostrzega, że studiując Konstytucję można odnieść wrażenie, iż na tym poziomie

„sytuacja osób niepełnosprawnych uregulowana jest wręcz wzorowo. Rzeczywistość, niestety, jest inna o czym świadczy codzienna poczta trafiająca do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Zarówno obowiązujące przepisy ustawowe, a w jeszcze większym stopniu przepisy wykonawcze nie były w stanie zapobiec faktycznej dyskryminacji osób niepełnosprawnych. Jeżeli nawet w normach prawnych nieczęsto spotyka się rozwiązania jawnie dyskryminujące, to codzienna rzeczywistość jakże często przedstawia przykłady faktycznej dyskryminacji osób niepełnosprawnych. Z dyskryminacją spotykamy się przy zatrudnianiu osoby niepełnosprawnej, zabezpieczeniu jej konkurencyjności na rynku pracy.

Nie lepiej jest w dostępie do szkolnictwa publicznego i integracji społecznej. Osoba niepełnosprawna ma zasadnicze trudności w uczestniczeniu w życiu publicznym, w korzystaniu z dóbr kultury, w dostępie do komunikacji. Stworzenie właściwych warunków prawnych i finansowych dla realizacji konstytucyjnej zasady równości jest obowiązkiem władz centralnych. Problem zlikwidowania przejawów faktycznej dyskryminacji osób niepełnosprawnych jest przede wszystkim zadaniem samorządu terytorialnego. Organy samorządu terytorialnego powinny oprzeć się na organizacjach obywatelskich, coraz śmielej podejmujących się zwalczania przejawów dyskryminacji. Konieczne jest opracowanie programów wprowadzających w życie w szczególności art. 68 ust. 3 i art. 69

7 Monitor Polski Nr 50, poz. 475,

Konstytucji RP. Programy takie są potrzebne zarówno na poziomie ogólnopolskim, jak i na poziomie powiatu a nawet gminy. Obserwując wielki potencjał tkwiący w organizacjach obywatelskich można mieć nadzieją, że szybko uzyska się poprawę stanu przestrzegania praw człowieka i obywatela w stosunku do osób niepełnosprawnych. ".

Zagadnienia te, będące przedmiotem stałej troski Rzecznika, zostały wcześniej podjęte w kontekście praw człowieka między innymi podczas obrad konferencji przeprowadzonej w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w dniach 13 i 14 listopada 2001

8 A. Zoil: „Równość w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej" (w) „Osoby z niepełnosprawnością w polityce Organizacji Narodów Zjednoczonych" pod red. M. Piaseckiego i M. Stępniaka, Norbertinum, Fundacja Fuga Mundi, Lublin, str. 9; w wydawnictwie tym pomieszczono zbiór międzynarodowych dokumentów dotyczących osób niepełnosprawnych - obejmujący:

- Powszechną Deklarację Praw Człowieka (Universal Declaration of Human Rights) przyjętą i proklamowaną przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1948 r.;

- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (International Convenant on Civil and Political Rights) otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.;

- Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (International Convenant on Economic, Social and Cultural Rights) otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.;

- Konwencję w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (Convention on the Elimination of Ali Forms of Discrimination against Women) przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 18 grudnia 1979 r.;

- Konwencję o Prawach Dziecka (Convention on the Rights of the Child) przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 listopada 1989 r.;

- Deklarację Praw Osób z Upośledzeniem Umysłowym (Declaration on the Rights of Mentaily Retarded Persons) przyjętą przez Zgromadzenie Narodowe ONZ uchwałą 2856 (XXVI) w dniu 20 grudnia 1971 r.;

- Deklarację Praw Osób Niepełnosprawnych (Declaration on the Rights of Disabled Persons) przyjętą uchwałą przez Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwałą 2856 (XXVI) w dniu 9 grudnia 1975 r.;

- Zasady Ochrony Osób z Chorobą Psychiczną i Poprawa Opieki chorych Psychicznie (Principles for the Protection of Persons with Mental Illness and the Improvement of Mental Health Care) przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwałą 46/119 w dniu 17 grudnia 1991 r.;

- Światowy Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych (World Programme of Action Concerning Disabled Persons) przyjęty i zgłoszony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwałą 37/52 w dniu 3 grudnia 1982 r.;

- Wytyczne dla Działań z Rozwoju Zasobów Ludzkich w Dziedzinie Niepełnosprawności z Tallina (Tallinn Guidelines for Action on Human Resources Development in the Field of Disability) przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwała 44/70 w dniu 15 marca 1990 r.;

- Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (Standard Rules on the Eąualization of Opportunities for Persons with Disabilities) przyjęte przez Zgromadzenie Narodowe ONZ uchwałą 48/96 w dniu 20 grudnia 1993 r.;

- Zalecenie Dotyczące Rehabilitacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych (Recommendation Concerning Vocational Rehabilitation of the Disabled) przyjęte przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w dniu l czerwca 1995 r.;

- Konwencję Dotyczącą Rehabilitacji Zawodowej i Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych (Convention Concerning Vocational Rehabilitation and Employment Disabled Persons) przyjętą l czerwca 1983 r. przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy zgodnie z Artykułem 11, weszła w życie 20 czerwca 1985 n;

- Zalecenie Dotyczące Rehabilitacji Zawodowej i Zatrudniania Osób Niepełnosprawnych (Recommendation Concerning Vocational Rehabilitation and Employment Disabled Persons) przyjęte przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w dniu l czerwca 1983 r.

Wymaga podkreślenia, że niesprawność fizyczna i psychiczna człowieka jest szeroko uwzględniona w aktach Międzynarodowej Organizacji Pracy, które charakteryzuje koncentrowanie się na problemach pracy i ubezpieczeń społecznych (por. T. Bulenda, J. Zabłocki „Ludzie niepełnosprawni a prawo", Wydawnictwo Instytutu Filozofii PAN, Warszawa 1994, s. 145. Autorzy odwołują się tam do opracowania M. Seweryńskiego „Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy ratyfikowane przez Polskę", Warszawa 1983).

r., z której wnioski zostały przekazane Pełnomocnikowi Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, a następnie ujęte w odrębnym wydawnictwie.

Aktualnie w Biurze Rzecznika problematyka osób niepełnosprawnych przynależy kompetencyjnie do właściwości szeregu zespołów merytorycznych, w tym: - Zespołu I - Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego, w szczególności w zakresie równości i dyskryminacji;

- Zespołu III - Zabezpieczenia Społecznego, w szczególności w zakresie szeroko pojmowanej problematyki socjalnej i orzekania o niepełnosprawności;

- Zespołu VI - Prawa Gospodarczego, Danin Publicznych i Ochrony Praw Konsumenta, w szczególności w zakresie zagadnień związanych z poruszaniem się niepełnosprawnych za pomocą środków transportu;

- Zespołu VII - Prawa Karnego Wykonawczego, w szczególności w zakresie przestrzegania praw osadzonych wykazujących niepełnosprawność;

- Zespołu VIII - Prawa Pracy, w szczególności w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych;

- Zespołu X - Administracji Publicznej, Zdrowia i Ochrony Praw Cudzoziemców, w szczególności w zakresie uchwalania norm prawa miejscowego respektujących sytuację osób niepełnosprawnych oraz przestrzegania ich dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej,

- Zespołu XI - Prawa Rodzinnego i Ochrony Praw Osób Niepełnosprawnych, w szczególności w zakresie odpowiadającym nazwie Zespołu.

Działalność tych zespołów

pozwala na uzyskanie obrazu sytuacji niepełnosprawnych w państwie, przydatnego pod kątem recenzowania konkretnych przedsięwzięć organów władzy publicznej, a także ich kontaktów z agendami organizacji międzynarodowych wyspecjalizowanych w ochronie osób niepełnosprawnych.

Nasuwa się pytanie, czy i w jakim stopniu ustalenia i obserwacje aparatu Rzecznika oddają rzeczywisty obraz przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w Polsce w odniesieniu do tej kategorii osób. Odpowiedź na to pytanie jest złożona. Ocena Rzecznika może opierać się w pierwszej kolejności na ogóle 60 tysięcy kierowanych do niego rocznie

4 „Konferencja naukowa: Prawa osób niepełnosprawnych - teoria, praktyka, niezbędne działania", BRPO Warszawa czerwiec 2002, str.181-189.

10 Wypada, stwierdzić, że 2004 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraził zgodę na ustanowienie przez Rzecznika jednego pełnomocnika terenowego z siedzibą we Wrocławiu, który kieruje statutową jednostką organizacyjną Biura Rzecznika (zespołem terenowym) w tym mieście, z obszarem właś"ciwości dla województw: dolnośląskiego, opolskiego i lubuskiego. Spełniony w ten sposób został postulat, zgłaszany między innymi przez parlamentarzystów większej dostępności urzędu Rzecznika dla obywateli i ich problemów, odnoszący się także do problemów zgłaszanych przez osoby niepełnosprawne. Kolejny pełnomocnik terenowy został ustanowiony w 2005 r. w Gdańsku, co z kolei powinno ułatwić kontakty niepełnosprawnych z regionów Polski północnej.

wniosków przez obywateli i inne podmioty. Stąd pole widzenia Rzecznika jest z konieczności zawężone.

Inna sytuacja jest natomiast, gdy te informacje uzyskuje się w toku wizytacji przeprowadzanych w reprezentatywnej liczbie określonych jednostek organizacyjnych np.

w zakładach leczniczych i placówkach rehabilitacyjnych, a także gdy te informacje czerpie się z analizy danych statystycznych, np. spraw załatwianych przez organy administracji publicznej oraz przez sądy. Można uznać też za reprezentatywne w dużym stopniu spostrzeżenia błędów popełnionych w tworzeniu prawa na szczeblu centralnym, dotyczącego osób niepełnosprawnych, na podstawie spraw rozpoznanych przez Trybunał Konstytucyjny, w tym z inicjatywy Rzecznika, oraz na podstawie jego wniosków o zmianę lub uchylenie wadliwych przepisów prawnych, jak też wniosków o dokonanie wykładni niekomunikatywnych unormowań przez Sąd Najwyższy, wywołujących rozbieżności w ich stosowaniu.

Wystąpienia o tzw. charakterze generalnym oraz szereg raportów z badania określonych dziedzin życia niepełnosprawnych są najlepszym przykładem wykorzystania analizy spraw indywidualnych, wyników wizytacji, spotkań środowiskowych oraz bieżącego śledzenia prawotwórstwa i orzecznictwa sądowego dla podejmowania problemów oraz działań profilaktycznych szczególnie ważnych dla osób niepełnosprawnych.

W całokształcie tych działań urzędu Rzecznika przyjmowane jest rozumowanie Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka zawarte w opracowaniu z listopada 2002 r. i polegające generalnie na odejściu od:

rozumienia niepełnosprawności jako indywidualnego problemu stanu zdrowia jednostki, na rzecz traktowania jej jako problemu społecznego, związanego z niemożnością lub trudnościami w pełnieniu ról społecznych; chodzi bowiem o wspieranie niepełnosprawnego w jego najbliższym środowisku i siłami tego środowiska, nie zaś -zastępowanie go w pełni i w konsekwencji - izolowanie;

traktowania segregacyjnego, które polegało na tworzeniu instytucji „specjalnie" dla niepełnosprawnych; okazało się, że to, co miało „wyrównywać szansę" niepełnosprawnych ( i odbywało się w izolacji od środowiska otwartego) prowadziło najczęściej do degradacji i konsekwentnego wykluczenia społecznego niepełnosprawnych.

Wymaga podkreślenia, że Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło we wrześniu 2006 r.

nową konwencję dotyczącą niepełnosprawnych, której celem będzie pełna integracja

zawodowa i społeczna takich osób.

W to nowe podejście wpisują się programy realizowane przez Rzecznika, w tym zwłaszcza Ruch na Rzecz Przezwyciężania Bezradności (powołany 10 listopada 2001 r.) jako ruch organizacji pozarządowych, szczególnie użyteczny także dla osób niepełnosprawnych. Podobną rolę spełnia działalność Biur Porad Obywatelskich oraz w aspekcie dostępu do informacji prawnej dla najuboższych z niepełnosprawnych -działalność Uniwersyteckich Poradni Prawnych (tzw. klinik prawa).

Wyliczenie to ma charakter przykładowy, a zatem nie oddaje w pełni aktywności Rzecznika i pracowników jego Biura w omawianym obszarze życia społecznego.

Czyniąc zadość prośbie Pani Minister niniejszą informację przesłano również w wersji elektronicznej, na wskazany adres :pawel..czarnecki@mps. gov.pl

Załącznik Nr l

Wystąpienia generalne RPO , w których pojawił się zarzut dyskryminacji ze wzgl. na narodowość.

RPO-300516/1/99 - WGI

1. Informacja o przestrzeganiu praw cudzoziemców poddanych procedurom deportacyjnym.

Inf. 2/2000, str.ll.

RPO-338119-1/00 -WG

1. W sprawie składania wniosków o nadanie statusu uchodźcy przez osoby opuszczające Czeczenię.

Inf. 4/2000, str. 10.

II odp. Podsekretarza Stanu w MSWiA z dnia 14.04.2000 r. - Inf. 4/2000, str.41.

21 odp. Podsekretarza Stanu w MSWiA z dnia 24.07.2000 r. - Inf. 7/2000, str.41.

RPO-342117-1/00 -WG

W sprawie niewłaściwego traktowania przez funkcjonariuszy polskiej Straży Granicznej wjeżdżających do Polski obywateli Ukrainy.

Inf. 5/2000, str. 10.

21 odp. Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7.06.2000 r. - Inf. 6/2000, str.52.

RPO-343104-XV/00 - skarga do NSA

W sprawie umieszczenia przez Komendanta SG w wykazie cudzoziemców, których pobyt na terenie RP jest niepożądany, danych obywatela Jugosławii.

1. Skarga UWZGLĘDNIONA (wyrok z dnia 29.05.2001 r. - sygn. akt V SA 2835/00) - Inf.

7/2001, str.29.

RPO-352789-XV/00 -WG

W sprawie przekraczania dopuszczalnego czasu zatrzymania cudzoziemców w procedurze wydalenia z terytorium RP.

II odp. Zastępcy Prokuratora Generalnego z dnia 4.10.2000 r. - Inf. 10/2000, str.44.

21 odp. Zastępcy Prokuratora Generalnego z dnia 7.12.2000 r. - Inf. 12/2000, str.55.

RPO-355655-I/00 - WGI

l.W sprawie potrzeby wydania rozporządzenia wykonawczego do ustawy o pomocy społecznej, regulującego stworzenie i realizację programów pomocy społecznej uchodźcom.

Inf. 10/2000, str.21. l/ odp. Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.11.2000 r. - Inf.

11/2000, str.43.

RPO-356327-I/00 - WGI

l. W sprawie odpłatności za naukę w szkole podstawowej dzieci przebywających w Polsce cudzoziemców.

Inf. 10/2000, str.24..

1/ odp. Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7.11.2000 r. - Inf. 11/2000, str.44.

RPO-372103-III/01 -WL

1. W sprawie projektu nowelizacji ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Dyskryminacja ze wzgl. na narodowość.

Inf. 3/2002, str.47.

/ Odp. Przewodniczącego Sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12.03.2002 r.

RPO-422775-X/02 - WG

1. W sprawie braku reakcji władz publicznych na postulaty społeczności ukraińskiej dotyczące likwidacji skutków Akcji "Wisła".

W ramach zadośćuczynienia za skutki Akcji "Wisła" społeczność ukraińska oczekuje uchwalenia ustawy reprywatyzacyjnej, która rozwiązałaby problem majątku przejętego przez państwo. Wskutek braku tego aktu majątek poukraiński wyprzedawany jest stopniowo przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Nie jest też załatwiona sprawa zadośćuczynienia dla grupy Ukraińców skierowanych do pracy w PGR-ach, która nie otrzymała mienia zamiennego za przejęte majątki, zaś obecnie zamieszkuje na terenach dotkniętych głębokim bezrobociem. Odrębnym postulatem jest uregulowanie sprawy zadośćuczynienia finansowego dla ok. 160 osób narodowości ukraińskiej, które bez wyroków sądów pozbawione były wolności i osadzone w latach 1947-1949 w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie. RPO zwraca się o rozważenie możliwości podjęcia działań zmierzających do oczekiwanego przez społeczność ukraińską w Polsce rozwiązania zasygnalizowanych problemów. Inf. 1/2003, str.29.

ODP. Prezes Rady Ministrów (16.07.2004 r.) poinformował, że problem zadośćuczynienia dla więźniów narodowości ukraińskiej więzionych bez wyroków sądowych w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie w latach 1947-1949 był przedmiotem wielokrotnych konsultacji przedstawicieli instytucji rządowych oraz władz Związku Ukraińców w Polsce. W dniu 27.04.2004 r. na posiedzeniu Rady Ministrów ustalono iż formą rekompensaty byłyby renty specjalne w wysokości najniższej emerytury dla osób nie pobierających emerytury lub renty oraz połowa tej kwoty dla pozostałych osób. Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych dokonuje obecnie merytorycznej weryfikacji wniosków składanych indywidualnie przez poszkodowanych. Inf. 7-9/2004, str. 67

2. W sprawie zadośćuczynienia dla osób narodowości ukraińskiej, które bez wyroków sadów pozbawione były wolności i osadzone w latach 1947-1949 w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie. Wątpliwości Rzecznika w tej sprawie budzi stanowisko Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, który uznał, że rozwiązanie sprawy zadośćuczynienia dla osób narodowości ukraińskiej jest niemożliwe gdyż jak twierdzi Urząd, ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego obejmuje osoby uwięzione za działalność polityczną bądź religijną, natomiast do obozu w Jaworznie trafiały osoby z przyczyn narodowościowych. Rzecznik zwrócił się do Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z prośbą o ustosunkowanie się do podniesionych kwestii, bowiem takie stanowisko pozostaje w sprzeczności z preambułą powołanej ustawy o kombatantach jak i art.4 ust. l pkt 3 tej ustawy obejmującej swoim działaniem także osoby represjonowane z przyczyn narodowościowych. Inf. 7-9/2004, str. 31

ODP. Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych (10.09.2004 r.) nie zgadzając się z interpretacją ustawy kombatanckiej przedstawioną w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich poinformował, iż przepis art. 4 ust. l pkt 3 lit. a) odnosi się

do tych represjonowanych, którzy przebywali z przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych w więzieniach, które podlegały Głównemu Zarządowi Obozów i Kolonii Poprawczych NKWD lub MWD ZSRR. Wobec powyższego przepis ten nie odnosi się do ukraińskich więźniów Jaworzna. Również sformułowania zawarte w preambule ustawy kombatanckiej nie mogą być samoistną podstawą na mocy której Kierownik Urzędu przyznawałby uprawnienia kombatanckie. Inf. 7-9/2004, str. 31

RPO-425275-IX/02 - WGI

1. W sprawie obowiązku posiadania zezwolenia na podjęcie pracy przez cudzoziemskich współmałżonków obywateli polskich.

W polskim systemie prawnym zasady zatrudniania cudzoziemców uzależnione są od posiadanego statusu pobytu w Polsce. Cudzoziemcy nie posiadający zezwolenia na osiedlenie się lub statusu uchodźcy mogą podjąć pracę po uzyskaniu stosownego zezwolenia, co wymaga poddania się skomplikowanej i kosztowej procedurze, zaś rozstrzygnięcie pozostawione jest uznaniu administracyjnemu i uzależnione od sytuacji na lokalnym rynku pracy. Tej ogólnej, stosunkowo restrykcyjnej regulacji podporządkowana jest także grupa cudzoziemców będących współmałżonkami obywateli polskich. Przepis art. 50 ust. l ustawy 0 zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu rozszerza, z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej, zakres podmiotów wyłączonych z obowiązku uzyskania zezwolenia na podjęcie pracy m.in. o rodziny cudzoziemców posiadających obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej, innego niż Rzeczpospolita Polska, przebywającego w Polsce na podstawie różnych tytułów. Stworzy to sytuację, że rodzina obywatela polskiego, którego członkowie są cudzoziemcami, znajdzie się w gorszej sytuacji prawnej niż rodzina przebywającego w Polsce cudzoziemca będącego obywatelem jednego z państw Unii Europejskiej. Regulacja ta nosi wyraźne cechy dyskryminacji. RPO prosi o podjęcie niezbędnych działań zmierzających do zmiany art. 50 ust. l ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, w przedmiocie zwolnienia cudzoziemskich współmałżonków obywateli polskich z obowiązku posiadania zezwolenia na podjęcie pracy.

Inf. 1/2003, str.37.

ODP. 1/ odp. Podsekretarza Stanu w MGPiPS z dnia 17.03.2003 r. - Inf. 1/2003, str. 104.

2/ odp. Podsekretarza Stanu w MG,PiPS z dnia 17.07.2003 r. - Inf. 3/2003, str.76.

RPO-454786-I/03 - WG i WGI

l. W sprawie nieprawidłowości w działaniach prokuratury wobec przypadków propagowania 1 rozpowszechniania publikacji o treści antysemickiej.

Rzecznik Praw Obywatelskich z niepokojem dostrzega od kilku lat praktykę jednostek prokuratury stanowiącą, jego zdaniem, niewłaściwą reakcję na nasilające się przypadki propagowania i rozpowszechniania informacji, książek i broszur o treści antysemickiej. Do Rzecznika kierowane są skargi przedstawicieli organizacji obywatelskich działających na rzecz przeciwstawiania się ksenofobii, rasizmowi i praktykom dyskryminacyjnym, w których podnoszą, iż dochodzenia bądź śledztwa w sprawach objętych zarzutem z art. 256 Kodeksu karnego (nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych) i 257 Kodeksu karnego (publiczne znieważanie ze względu na narodowość) są obarczone licznymi nieprawidłowościami. Jednostki prokuratury nie uważają czynów, których znamiona opisane są w art. 256 i 257 Kk za przestępstwa, których sprawcy powinni być ścigani i o których winie lub jej braku powinien się wypowiedzieć niezawisły sąd. Zbyt często można obserwować odmowy podejmowania takich spraw przez organy ścigania lub ich umarzanie na wczesnym etapie. W wystąpieniu znajduje się szereg przykładów tego rodzaju spraw

prowadzonych przez prokuraturę. W ocenie Rzecznika sformułowania użyte w uzasadnieniu postanowienia o umorzeniu śledztwa, takie jak: "pojawiające się hasła walki, przeciwstawienia się osobom narodowości żydowskiej mają charakter patriotyczny, wynikający z troski autorów o zachowanie przez Polaków tożsamości narodowej i nie sposób się w nich doszukać jednoznacznych treści nawołujących do zachowań pozaprawnych" lub, że "zawarty w treści publikacji ładunek nienawiści wobec innej narodowości i religii może stać się podłożem ekscesów oraz, że pobudzanie do strachu przed domniemanym spiskiem żydowskim może w pewnych okolicznościach prowadzić do nienawiści wobec określonej grupy osób.

ODP. Prokurator Krajowy - Zastępca Prokuratora Generalnego (30.01.2004 r.) poinformował, że według stanu na dzień 31.12.2003 r., na przestrzeni ostatnich 2 lat we wszystkich prokuraturach na terenie kraju prowadzonych było 11 postępowań w sprawach o przestępstwa z art. 256 Kk i 257 Kk odnośnie rozpowszechniania publikacji o treści antysemickiej oraz publicznego znieważania Narodu Żydowskiego. W jednej sprawie skierowano akt oskarżenia do sądu, w ośmiu umorzono postępowanie przygotowawcze lub odmówiono wszczęcia dochodzenia, a dwie sprawy są w toku. Zjawisko antysemityzmu w polskich publikacjach ma zatem charakter marginalny i na pewno nie można przypisać mu tendencji nasilającej się. W badanych sprawach, o ile w ogóle powoływano biegłych, byli to historycy i politolodzy. Prokurator Krajowy podziela pogląd, że pomocny w zakresie ustaleń w tego typu sprawach byłby biegły językoznawca. Jednocześnie prokuratura nie opowiada się za potrzebą nowelizacji art. 257 Kk. Inf. 1-3/2004, str. 93

2. W sprawie tolerancji i przeciwdziałania antysemityzmowi, ksenofobii i rasizmowi. Rzecznik Praw Obywatelskich nawiązuje do swego wystąpienia RPO-454786-J703 z dnia 4.12.2003 r.

do Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego, w którym prosi o ponowne przeanalizowanie wskazanych postępowań prokuratorskich oraz sprawdzenie, czy w konkretnych sytuacjach faktycznych nie zachodzą, przesłanki do skierowania aktu oskarżenia przeciwko osobom podejrzanym o popełnienie przestępstw z art. 256 i 257 Kodeksu karnego.

Środki prawne nie są wystarczające dla zwalczania tych negatywnych, naruszających godność człowieka, zjawisk. Szczególnie przykry i niepokojący jest fakt, że sprzedaż publikacji antysemickich może odbywać się w Warszawie w podziemiach katolickiego kościoła, jak ma to miejsce w przypadku księgarni "Antyk", w dodatku w bliskim sąsiedztwie świątyni żydowskiej i Teatru Żydowskiego. Gdyby nawet tego typu działalność nie dawała się zakwalifikować jako przestępstwo, to pozostawienie jej bez reakcji wydaje się wysoce niestosowne i szkodliwe. Wszelkie tego typu publikacje i zjawiska są niezwykle groźne i jak najbardziej naganne. Powinien zostać utworzony pewien społeczny front przeciwko antysemityzmowi, podkreślający wagę tolerancji i szacunku wobec tradycji, zwyczajów czy religii innych osób. Niezmiernie istotne jest tu stanowisko Kościoła katolickiego i jego hierarchów. Każda forma publicznego poparcia ze strony Kościoła i jego biskupów mogłaby mieć ogromny wpływ na kształtowanie właściwych postaw ludzkich i obywatelskich.

Rzecznik Praw Obywatelskich zamierza zorganizować "okrągły stół" poświęcony kwestii tolerancji.

ODP. Sekretarz Generalny Episkopatu Polski (18.12.2003 r.) zapewnił, że problem tolerancji i przeciwdziałania antysemityzmowi, ksenofobii i rasizmowi jest bliski Kościołowi.

Wielokrotnie dawał temu wyraz Ojciec Święty. Stanowczy sprzeciw budzi tolerowanie praktyk, które godzą w godność i dobre imię drugiego człowieka, zwłaszcza gdy u podłoża tego typu praktyk leży jakoby wiara w Boga, podczas gdy w rzeczywistości mamy do czynienia z jej zupełnym zaprzeczeniem czy instrumentalizacją. Ochrona godności każdego człowieka oraz pogłębianie współdziałania i dialogu z innymi religiami i wyznaniami jest

stałą troską Kościoła katolickiego w Polsce. W ramach Konferencji Episkopatu działa m.in.

Komitet Dialogu z Judaizmem, luf. 4/2003, str.72.

RPO-458190-X/03 - WG

W sprawie sposobu przedstawiania w mediach informacji o Romach.

Do Rzecznika zwrócił się Prezes Związku Romów Polskich skarżąc się na sposób przedstawiania w mediach, zwłaszcza w telewizji, obrazu Romów w sposób wywołujący niechęć, a nawet nietolerancję w stosunku do tej grupy mniejszości narodowej. Jego zdaniem, media kształtują wizerunek Roma jako obywatela gorszej kategorii, nie pokazując przykładów podejmowania przez Romów, często wspólnie z samorządami lokalnymi i organizacjami międzynarodowymi, inicjatyw dotyczących kształtowania społeczeństwa obywatelskiego. Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o ustosunkowanie się do przedstawionej sprawy.

Inf. 1-3/2004, str. 46

ODP. Przewodnicząca Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (11.05.2004 r.) poinformowała, iż w przekazanych wyjaśnieniach przez członka zarządu ds. programowych TYP S.A. nie zgodzono się ze sformułowanymi zarzutami. Stwierdzono ponadto, iż Telewizja Polska S.A.

występuje z szeroką ofertą kierowaną do mniejszości narodowych, w programach ogólnopolskich i regionalnych. Są wśród nich nie tylko audycje prezentujące w atrakcyjnej formie folklor i tradycję, ale też odnoszące się do złożonych problemów środowisk mniejszości narodowych, prezentujące ich życie i dorobek kulturalny, walczące ze stereotypami, propagujące wzorce zgodnego współżycia, tolerancji i szacunku wobec nich.

Inf. 4-6/2004, str. 86

RPO-498764-X/05 - WGI

W sprawie braku prawnej możliwości repatriacji Polaków mieszkających w europejskiej części byłego ZSRR oraz trudności w nabyciu obywatelstwa polskiego w drodze uznania za repatrianta.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich zwrócił się obywatel Federacji Rosyjskiej ze skargą dotyczącą nierówności między osobami pochodzenia polskiego zamieszkałymi w azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej, a Polakami mieszkającymi w europejskiej części tego państwa.

Przepis art. 10 ustawy o repatriacji stanowi, iż Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, inne państwa lub inne części Federacji Rosyjskiej niż wymienione w art. 9, których obywatele polskiego pochodzenia mogą ubiegać się o wydanie wizy wjazdowej w celu repatriacji, w szczególności w których osoby polskiego pochodzenia są dyskryminowane ze względów religijnych, narodowościowych lub politycznych. Art. 52 ust. 5 Konstytucji przewiduje, iż osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe. Wątpliwości budzi także art. 41 ust. 2 pkt l ustawy o repatriacji stanowiący, iż za repatrianta może być uznana osoba spełniająca m.in. warunek złożenia w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy wniosku o uznanie za repatrianta. Przepis ten pozbawił znaczną grupę osób możliwości nabycia obywatelstwa polskiego w drodze uznania za repatrianta. Do wymienionej grupy należą, osoby, które w ustawowym terminie do złożenia wniosku o uznanie za repatrianta nie uzyskały zezwolenia na osiedlenie się. Osoby takie muszą oczekiwać przez 5 lat na zezwolenie na osiedlenie się, a następnie kolejne 5 lat na obywatelstwo polskie. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się o podjęcie stosownej inicjatywy ustawodawczej w omówionym zakresie. Inf. 1-3/2005, str.63

ODP. Przewodniczący Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych Sejmu RP (20.06.2005 r.) poinformował, że w planie pracy Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych Sejmu RP na najbliższy okres nie przewidziano podjęcia inicjatywy ustawodawczej Komisji w sprawie zmiany ustawy z dnia 9.11.2000 r. o repatriacji. Inf. 4-6/2005, str.

RPO-534744-II/06 - WG

w sprawie listu otwartego pt. "Czy Polskę można nazwać krajem tolerancji".

Rzecznik Praw Obywatelskich podjął z urzędu sprawę przedstawioną przez Pana Eugeniusza Temkina w liście otwartym pt. "Czy Polskę można nazwać krajem tolerancji", zamieszczonym w "Gazecie Wyborczej" z dnia 21.06.2006 r. Autor listu opisuje sytuację swojej rodziny, prześladowanej przez lokalnych chuliganów ze względu na

"zakwalifikowanie" jako Żydów.

W związku z zawartymi w liście informacjami o niepodjęciu przez Policję odpowiednich działań w tej sprawie, Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o zbadanie prawidłowości reakcji właściwej jednostki Policji na zawiadomienia zgłaszane przez autora listu oraz powiadomienie Rzecznika o poczynionych ustaleniach i ewentualnie podjętych działaniach.

RPO-363816-XV/01 - skarga do NSA

Skarga do NSA w sprawie uzyskania bezterminowej zgody na wykonywanie zawodu lekarza weterynarii obywatelowi Libii.

Odp. Skarga UWZGLĘDNIONA (wyrok z dnia 5.10.2001 r. - sygn. akt I SAB 356/01) - Inf.

11/2001, str.38.

Załącznik Nr 2

Sprawy indywidualne podjęte przez RPO, w których pojawił się zarzut dyskryminacji ze wzgl. na narodowość.

RPO- 527624-11/06

Sprawa umieszczenia na stronie internatowej danych osobowych nauczycielki przeciwstawiającej się działaniom neonazistów nawołujących do nienawiści na tle różnic narodowościowych.

RPO-404844-II/02

W sprawie umorzenia śledztwa w sprawie zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych na terenie Bielsk Podlaski w celu wyniszczenia obywateli polskich z powodu ich przynależności do białoruskiej grupy narodowej o wyznaniu prawosławnym.

RPO-507794-V/05

Środki finansowe przyznane Romom przez UE w 2004 r.- brak tych środków i brak pomocy finansowej ze strony władz polskich.

RPO-506942-II/05

Skarga obywatela Ukrainy w sprawie nieprawidłowości w związku z zatrzymaniem samochodu przez funkcjonariusza Policji.

RPO-503334-VTI/05

Skarga obywatela Litwy przebywającego w Areszcie Śledczym (dyskryminacja obywateli RL, utrudnienia w przesyłaniu skarg, straszenie, itp.)

RPO-481037-11/04

Sprawa powojennej działalności Obozu Pracy w Oświęcimiu-Brzezince. Represje stosowane wobec Ślązaków oraz osób narodowości niemieckiej.

RPO-489641-VII/04

Dyskryminacja obywatela narodowości romskiej w Zakładzie Karnym (odmowa odbywania kary w trybie programowym, brak wywiadu środowiskowego)

RPO-337299-I/00

W sprawie warunków przetrzymywania cudzoziemców pod nadzorem Straży Granicznej w Międzynarodowym Porcie Lotniczym Warszawa-Okęcie.

RPO-345812-XV/00

W sprawie cudzoziemców nielegalnie przebywających w Polsce, a których pobytu zalegalizować nie można, ponieważ nie posiadają dokumentu paszportowego kraju pochodzenia.

47496-XV/00

W sprawie udzielenia pomocy w uzyskaniu mieszkania przez repatrianta z Białorusi, który jest doktorantem studium doktoranckiego Uniwersytetu Warszawskiego.

RPO-325456-XV/99

W sprawie nierównego dostępu dzieci romskich do edukacji na terenie Województwa Małopolskiego.

RPO-358697-XV/00

W sprawie zamiany lokalu mieszkalnego na inny, położony w rejonie zamieszkiwanym przez społeczność romską w Tarnowie.

RPO-359727-II/OO

W sprawie przewlekłości postępowania w przedmiocie wydania obywatela Iraku organom wymiaru sprawiedliwości Królestwa Danii a także nie zagwarantowania mu bezpieczeństwa w trakcie pobytu w areszcie śledczym.

RPO-363048-XV/01

W sprawie przewlekłości postępowania o nadanie statusu uchodźcy obywatelkom Rosji narodowości czeczeńskiej.

RPO-363049-XV/01

W sprawie niewłaściwych warunków bytowych i sposobu odnoszenia się personelu ośrodka dla uchodźców w Lublinie do osób tam przebywających i ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy.

RPO-449651-W03

W sprawie uzyskania pomocy w dokonaniu zamiany mieszkania na większe przez rodzinę romską z uwagi na zły stan zdrowia niektórych jej członków.

RPO-441587-I/03

W sprawie usunięcia studentki marokańskiej z domu studenckiego RPO-443512-1/03

W sprawie treści audycji mogącej wskazywać na nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych.

RPO-445811-VII/03

W sprawie braku gwarancji bezpieczeństwa osobistego obywatela Ukrainy przebywającego w zakładzie karnym.

RPO-449320-X/03

W sprawie nierównego traktowania Romów w naliczaniu wysokości czynszów na osiedlu w Mielcu.

RPO-481760-11/04

W sprawie zwolnienia spod zajęcia, dozoru i zarządu majątku osób, które zostały zrehabilitowane w wyniku toczącego się postępowania sądowego na podstawie dekretu z dnia 28 czerwca 1946 r. o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości w czasie wojny.

RPO-460297-IX/03

W sprawie nie wszczęcia przez polskie służby graniczne postępowania o nadanie statusu uchodźcy w Polsce w stosunku do grupy osób narodowości czeczeńskiej mimo deklaracji cudzoziemców, iż będą się o taki status ubiegać.

RPO-515870-XI/05

Wnioskodawca jest przekonany, iż ze względu na posiadaną narodowość romską został pozwany w procesie o ustalenie ojcostwa przez matkę dziecka.

RPO-527617-VII/06

W sprawie niewłaściwego traktowania osadzonych narodowości litewskiej przez administrację aresztu śledczego.

RPO-446225-XI/03

Sprawa podjęta z inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich na podstawie anonimowego pisma skierowanego przez osobę narodowości romskiej. Skarga dotyczy odmowy przez pracownika Ośrodka Pomocy Społecznej, ustanowienia adresata pisma rodziną zastępczą dla swojego wnuka i wychowywania go w zgodnie z romskimi obyczajami. Ponadto skarżący uważa, że zachowanie pracownika pomocy społecznej jest nie adekwatne do roli jaką państwo na niego nakłada z racji wykonywanej pracy.

RPO-447163-1/03

Do Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciło się Stowarzyszenie Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta Rzeczpospolita" kopią pisma, które skierowało do Prokuratury Rejonowej z zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa. Przedmiotem sprawy jest nawoływanie przez Prezesa Zarządu Polskiego Stowarzyszenia „Nie dla Unii" L. Bubla do nienawiści na tle różnic narodowościowych i wyznaniowych w emitowanym „spocie reklamowym"

RPO-364578-XV/ 01

W sprawie skargi obywatela Królestwa Maroka na decyzję odmawiającą zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Polski

RPO-378168-17 01

W sprawie skargi na postępowanie lekarza w stosunku do kobiety narodowości romskiej RPO-387314-II/ 01

Skarga na zbyt surowy wyrok sądowy ze względu na rumuńską narodowość skarżącego RPO-390397-II /Ol

W sprawie pobicia obywatela narodowości kurdyjskiej, posiadającego obywatelstwo polskie RPO-382476-XV/01

Skarga obywateli narodowości romskiej na szykany i poniżenia ze strony sąsiadów w związku z czym musieli opuścić miejsce zamieszkania

RPO-362059-XV/00

W sprawie odmowy wpuszczenia na pokład samolotu linii KLM obywateli polskich pochodzenia romskiego

RPO-411860-XV/02

W sprawie odmowy wpuszczenia na imprezę publiczną osób narodowości romskiej RPO-418260-XII/02

Skarga obywatela Ukrainy przebywającego w zakładzie karnym na przewlekłość w sporządzeniu uzasadnienia wyroku

RPO-421313-XV/02

W sprawie trudności z wydaniem obywatelce rumuńskiej zwłok dziecka, zmarłego w szpitalu w Polsce i jego pochówkiem

RPO-374693-I/01

W sprawie wydawnictw nawołujących do nienawiści na tle różnic narodowościowych RPO-401858-XV/02

Skarga obywatelki rosyjskiej, posiadającej kartę stałego pobytu w Polsce na niemożność wzięcia udziału w konkursie , zorganizowanym przez jeden z tygodników ,ze względu na regulamin mówiący, że mogą w nim brać udział tylko obywatele polscy

RPO-405791-II/02

W sprawie medialnych sygnałów , dotyczących propagowania na stronach internetowych faszyzmu, nienawiści na tle narodowościowym i rasowym

RPO-438271-I/03

Skarga na dyskryminujące i poniżające postępowanie wobec obywateli polskich -kandydatów na wizę amerykańską- przez konsulat amerykański

RPO-451686-VIII/03

Skarga lekarzy pochodzenia afgańskiego, posiadających obywatelstwo polskie i w Polsce zatrudnionych, na działania dyskryminujące i zastraszające

RPO-478514-II/04

W sprawie skargi na działanie Prokuratury i Policji w stosunku do członka stowarzyszenia International Romani Union

RPO-519-II/05

Skarga obywatela polskiego narodowości egipskiej na rasistowski i dyskryminujący sposób potraktowania przez Policję podczas kontroli drogowej

RPO-390271-XII/01

Skarga Stowarzyszenia Romskiego na postępowanie Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie" w sprawie uzyskania świadczeń dla romskich ofiar Holokaustu

RPO-467537-II/04

Skarga obywatela polskiego, pochodzenia romskiego na dyskryminujące działania organów ścigania i sądu