URZĘDU MIASTA CZĘSTOCHOWY
27 MAJA - DZIEŃ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Informator
Takim symbolem częstochowskiej samorządności jest nasz Ratusz.
Stał on pierwotnie na rynku Starego Miasta.
Częstochowa w latach 70-tych XIV w. uzyskała przywilej lokacyjny określający organizację samorządu na prawie magdeburskim. Na czele miasta stała Rada Miejska (officium consulare). W jej skład wchodzili: burmistrz, trzej rajcy tzw. siedzący (aktualnie urzędujący) i sześciu rajców starych (z głosem doradczym).
Urząd burmistrzowski miał swojego pisarza, który akta „radzieckie” potwierdzał podpisem i pieczęcią. Kompetencje Rady były rozległe. Sprawowała ona funkcje administracyjne, gospodarcze i policyjne. Reprezentowała miasto na zewnątrz, w tym wobec władz królewskich. Rada posiadała też kompetencje sądownicze i notarialne: zatwierdzała np. ustawy cechowe oraz akty cywilne o charakterze niespornym. Tak jak Ratusz był symbolem samorządności, tak dowodem praworządności decyzji Rady była pieczęć.
Najstarsza pieczęć miasta Częstochowy pochodzi z roku 1388. Była ona okrągła, w otoku miała napis „sigillum communitatis Czestochow”, co w dowolnym tłumaczeniu brzmi jak „znak wspólnoty Częstochowy”. Środek pieczęci zawierał herb miasta.
Herb starej Częstochowy, nadany przy lokacji prawdopodobnie przez Władysława Opolczyka, wyobraża fragment muru miejskiego z sześcioma blankami, na przedzie wstawka nad bramą, z każdej jej strony baszta, na lewej baszcie lew, na prawej - czarny orzeł.
Ratusz częstochowski na Starym Rynku zniszczony został w końcu XVIII w.
Były to już ostatnie dni starej Częstochowy, jak i ostatnie dni I Rzeczypospolitej. 18 kwietnia 1791 roku Sejm zwany Wielkim uchwalił ustawę o miastach, stanowiącą nierozłączną część Konstytucji 3 Maja. W myśl ustawy:
1. Miasta wszystkie królewskie w krajach Rzeczypospolitej za wolne uznajemy.
2. Obywatelów takowych miast jako ludzi wolnych. (....)
12. Obieranie przez obywatelów miast własnego magistratu, burmistrzów, wójtów i wszelkich urzędników, jako jest cechą wolności, tak przy tejże wolności miasta zostawują (...)
13. Wszyscy zatem obywatele miasta (...) mogą być obierani i być obranymi do wszelkich urzędów miejskich większością zdań.
Ta nasza pierwsza ustawa samorządowa została uchylona przez Targowicę i unieważniona przez zaborców.
„...Wyniosły, dumny, strzelisty, w samym rynku rozłożony, był duszą organizmu miejskiego, centralnym punktem jego życia, własnością wszystkich razem i każdego z osobna. Wyjątkowe i symboliczne znaczenie zachował ratusz i dzisiaj jeszcze, ale ongi, za czasów magdeburskiego ustroju, był on symbolem całego miasta, świątynią jego rządu i sprawiedliwości, był on tym łącznikiem, który skupiał w sobie interesa wszystkich mieszczan, z rozbieżnej gromady ludzkiej tworząc organizm ścisły, w sobie zamknięty, solidarny i tą solidarnością praw i obowiązków silny....( prof. Franciszek Jaworski – 1907 r.)
Nasz Ratusz
Magistrat na początku XX w.
Pieczęć Częstochowy z XVI w.
Strona 1
Nowy Ratusz zbudowano w połowie drogi między połączonymi w 1826 r. Starą i Nową Częstochową.
W Ratuszu urzędowała władza lokalna – Urząd Municypialny Miasta Częstochowy na czele z prezydentem. Pierwszym był Józef Gąsiorowski.
Nowa władza lokalna nie była władzą samorządową.
Prezydenta nie wybierali mieszkańcy – był nomino- wany przez rządową administrację wojewódzką.
Próba przywrócenia samorządności miała miejsce w 1861 roku. Na podstawie ukazu carskiego powołano Rady Miejskie. Mieszkańcy Częstochowy wybrali ośmiu radnych; na czele Rady stał prezydent Stanisław Łącki, sekretarzem miasta był lekarz Julian Kalinka.
Samorządność przetrwała rok. 8 grudnia 1862 r.
na znak protestu przeciw ograniczaniu wolności radni uznali: „czynności nasze jako członków stanowiących Radę Miejską miasta Częstochowy zawieszamy”.
Ponowne wolne wybory do Rady Miejskiej odbyły się dopiero w kwietniu 1917 roku. Ta właśnie Rada i burmistrz Józef Marczewski – ogłosili 10 listopada 1918 r. powrót Częstochowy pod administrację Niepodległej Rzeczpospolitej. O dniu tym przypomina tablica na naszym Ratuszu upamiętniająca poległego w pierwszym dniu wolności gimnazjalistę
Włodzimierza Zagórskiego.
W lutym 1919 r. Naczelnik Państwa Polskiego Józef Piłsudski wydał dekret o samorządzie miejskim który stanowił m. in:
Art.2 Gmina miejska jest samorządną jednostką terytorialną i osobą publiczno-prawną.
Art. 5. Członkami gminy są osoby, przynależne do Państwa Polskiego, zamieszkałe w gminie od sześciu miesięcy.
Art. 7. Członkom gminy służy prawo do udziału w wyborach gminnych i sprawowaniu urzędów gminnych z wyboru, zgodnie z ustawami obowiązującymi.
Art. 11 Do własnego zakresu działania gminy miejskiej należą wszystkie sprawy, które dotyczą dobrobytu materialnego, rozwoju duchowego i zdrowia jej mieszkańców....
Uporządkowanie praw w II Rzeczpospolitej wymagało uchwalenia całościowej ustawy o samorządzie. Prezentując jej projekt Minister Spraw Wewnętrznych Bronisław Pieracki mówił w Sejmie:
„Jeśli samorząd ma istotnie wciągnąć szerokie masy społeczne w proces praktycznego upaństwowienia i zapewnić najlepszą obsługę wielu istotnym i najsilniej odczuwanym przez ogół obywateli interesom społecznym, musi on być dopasowany do ujawnionych zdolności i możliwości społeczeństwa...”
23 marca 1933 r Sejm przyjął ustawę o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego:
Art. 1. 1. Organem stanowiącym i kontrolującym w gminach wiejskich jest rada gminna, w miastach – rada miejska, w powiatowych związkach samorządowych – rada powiatowa.
Strona 2
Nowy Ratusz W II Rzeczpospolitej
Budynek Ratusza na pocztówce z początku XX w. (Zbiory Muzeum Częstochowskiego)
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym Art. 1. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę
samorządową (..)
Art. 2. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność (...)
Art. 6. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów (...)
Art. 11b.1 Działalność organów gminy jest jawna.
Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw.
Obecnie w myśl ustawy o samorządzie gminnym organami gminy wybieranymi bezpośrednio przez mieszkańców są Rada Miasta i Prezydent Miasta.
Do zadań Rady Miasta należy m.in.:
- uchwalanie budżetu gminy i rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu,
- uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
- uchwalanie programów gospodarczych,
- podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat lokalnych, oraz w sprawach majątkowych gminy.
Rada Miasta jest organem uchwałodawczym i kontrolującym Prezydent jest organem wykonawczym – wykonuje uchwały Rady Miasta i zadania gminy określone literami prawa. Do jego kompetencji należy m.in.:
• przygotowywanie projektów uchwał rady i określanie sposobów ich wykonania,
• gospodarowanie mieniem komunalnym
• wykonywanie budżetu,
• zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Prezydent kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz.
W 2002 r. Sejm RP zmienił ustawę o samorządzie gmin wprowadzając bezpośredni wybór Prezydenta Miasta przez mieszkańców. Zmiana ta umacnia pozycję władzy wykonawczej.
2. Organem zarządzającym i wykonawczym w (...) miastach jest zarząd miejski.
3. Na czele (...) zarządu miejskiego stoi burmistrz, w miastach wydzielonych z po- wiatowych związków samorządowych – prezydent miasta.
Na podstawie Dekretu Józefa Piłsudskiego 9 marca 1919 r. odbyły się pierwsze wybory do częstochowskiej Rady Miejskiej.
27 marca 1919 r. Rada wybrała prezydentem Aleksandra Bantke – Stażyńskiego.
15 września 1920 r. po odwołaniu poprzedni- ka Rada desygnowała na stanowisko prezydenta dr. Józefa Marczewskiego.
27 grudnia 1925 r. społeczeństwo
Częstochowy wyłoniło w głosowaniu drugą Radę Miejską. Prezydentem ponownie został Józef Marczewski.
15 maja 1927 r. Rada Miasta została rozwiązana.
16 października 1927 r. kolejna - trzecia Rada Miejska wybrała prezydentem Romualda Jarmułowicza.
5 listopada 1930 r. Minister Spraw Wewnętrznych ponownie rozwiązał Radę.
Nowa Rada powierzyła w 1934 r. obowiązki prezydenta Janowi Szczodrowskiemu.
Był to ostatni prezydent samorządu II Rzeczpospolitej.
Po wojnie władza Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej uniemożliwiła funkcjonowanie samorządu.
Formalnie został on zlikwidowany w 1950 r.
Strona 3
Samorząd współczesnej Częstochowy
Władze częstochowskiego samorządu
27 maja 1990 r. – pierwsze wybory do reaktywowanego samorządu Rada Miasta I kadencji – 27 V 1990 – 27 V 1994 Rada Miasta II kadencji – 19 VI 1994 – 19 VI 1998 Rada Miasta III kadencji – 11 X 1998 – 11 X 2002 Rada Miasta IV kadencji – 27 X 2002
Prezydenci Miasta
Tadeusz Wrona – 18 VI 1990 – 3 XI 1995 Halina Rozpondek – 3 XI 1995 – 7 XII 1998 Ewa Janik – 7 XII 1998 – 7 II 2000 Wiesław Maras – 7 II 2000 – 19 XI 2002 Tadeusz Wrona – 19 XI 2002 –
Przewodniczący Rady Miasta
Jerzy Zając – 5 VI 1990 – 10 V 1991 Teodor Harabasz – 10 V 1991 – 27 V 1994 Ewa Janik – 4 VII 1994 – 21 IX 1995 Sławomir Gliński – 23 X 1995 – 19 VI 1998 Wiesław Wiatrak – 30 X 1998 – 27 X 2002 Ryszard Szczuka – 19 XI 2002 –
Honorowe Obywatelstwo Miasta Częstochowy
27 V 1991 – Nadanie tytułu Honorowego Obywatela Miasta Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II.
19 V 2003 – Nadanie tytułu Honorowego Obywatela Miasta ostatniemu Prezydentowi RP na Uchodźstwie
Ryszardowi Kaczorowskiemu.
Strona 4
Wydawca: Urząd Miasta Częstochowy; adres: ul. Śląska 11/13, 42-217 Częstochowa, tel. (0 34) 365-60-31 (centr.); fax (0 34) 365-65-53 internet: www.czestochowa.um.gov.pl e-mail: info@czestochowa.um.gov.pl
Redakcja Informatora: Wydział Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta; tel. (0 34) 365-51-84; e-mail: kos@czestochowa.um.gov.pl teksty: Jarosław Kapsa, opracowanie graficzne i skład: Janusz Stępień
Częstochowa w Europie
Przekazanie Ojcu Świętemu Honorowego Obywatelstwa Miasta Częstochowy wraz ze srebrnym kluczem do bram miasta podczas pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny (Jasna Góra, 15 VIII 1991 r.).
Ryszard Kaczorowski po odebraniu tytułu Honorowego Obywatela Miasta Częstochowy (Urząd Miasta, 19 V 2003 r.).
5 VIII 1990 – podpisanie umowy bliźniaczej z Lourdes; pierwsza umowa partnerska odrodzonego częstochowskiego samorządu z miastem europejskim.
16 I 1991 – udział Częstochowy w reaktywowaniu Związku Miast Polskich (prezydent Tadeusz Wrona wybrany został sekretarzem Zarządu ZMP i reprezentantem Związku do Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy).
14-15 VIII 1991 – VI Światowy Dzień Młodzieży z udziałem Ojca Świętego – Częstochowa gości 1,5 miliona pielgrzymów.
19 VI 1993 – Częstochowa otrzymuje Honorową Flagę Rady Europy jako pierwsze miasto w Polsce i Europie Środkowo – Wschodniej.
10 IX 1995 – nadanie Częstochowie Honorowej Tablicy Rady Europy.
24 VIII 1996 – podpisanie porozumienia o współpracy miast maryjnych między Altotting (Niemcy), Fatimą (Portugalia), Loreto (Włochy), Lourdes (Francja) i Częstochową.
19 VI 1998 – wręczenie Częstochowie, jako pierwszemu miastu w Europie Środkowej, najwyższej nagrody Rady Europy – Prix de l'Europe za działania na rzecz integracji europejskiej i rozwijanie współpracy z samorządami miast europejskich.
27 V 2000 – w Częstochowie obraduje Walne Zgromadzenie Miast Laureatów Nagrody Rady Europy.
Prezydentowi Wiesławowi Marasowi powierzone zostaje przewodzenie stowarzyszeniu w latach 2000-2002.
16 V 2003 – Zgromadzenie Miast Laureatów Nagrody Europy obradujące w St. Polten (Austria) powierza prezydentowi Tadeuszowi Wronie przewodzenie Stowarzyszeniu w latach 2003-2004.
