Nowela sierpniowa i
Konstytucja kwietniowa
Zajęcia nr 12 – 30.05.2018
Droga ku zmianie Konstytucji marcowej
1. Brak stabilnych rządów (tzw.
„sejmokracja”) w latach 1921-1926 – łącznie 10 gabinetów, które nie posiadały większości parlamentarnej.
2. Kryzys gospodarczy spowodowany
zniszczeniami wojennymi,
zobowiązaniami państwa polskiego oraz brakiem rynków zbytu dla towarów wyprodukowanych przez polski przemysł.
3. Pogorszenie się sytuacji Polski na arenie międzynarodowej (układ w Rapallo – 1922, traktat w Locarno – 1925)
4. Sytuacja wewnętrzna w II Rzeczpospolitej oraz osobiste ambicje J. Piłsudskiego i jego stronników
Nowela sierpniowa
Przesłanki historyczne noweli:
1. Bezpośredni skutek zamachu majowego i odsunięcia S. Wojciechowskiego od stanowiska Prezydenta RP 2. Przejęcie władzy przez środowisko J. Piłsudskiego –
początki władzy wojskowych i powrót do koncepcji
„męża opatrznościowego” narodu.
Podstawowe informacje:
3. Charakter antyparlamentarny uzasadniany propagandową walką z nadmierną rolą partii politycznych, sejmokracją i partyjniactwem
4. Uchwalona 2 sierpnia 1926 r. – osiem artykułów, które zmieniały sześć artykułów konstytucji marcowej
Założenia noweli sierpniowej
1. Formalne obowiązywanie Konstytucji marcowej, lecz decyzję o składzie rządu podejmował J.
Piłsudski.
2. Prezydent otrzymywał prawo samodzielnego rozwiązania izb i wydawania rozporządzeń z mocą ustawy – te jednak musiały być podpisane przez
premiera i ministrów, a następnie w ciągu 14 dni od daty publikacji złożone w Sejmie, który miał prawo je uchylić.
3. Ścisłe uregulowanie spraw budżetowych.
4. Prezydent RP miał prawo rozwiązania Sejmu i
Senatu na wniosek Rady Ministrów umotywowanym
orędziem, Sejm tracił prawo do samorozwiązania.
Sanacja, czyli „naprawa państwa”
1. Hasło to powstało w związku z głoszoną przez J.
Piłsudskiego w czasie przewrotu majowego ideą
„sanacji moralnej” (łac. sanatio – uzdrowienie) życia publicznego.
2. Sanacja to obóz polityczny niejednorodny, który rządził II Rzeczpospolitą w latach 1926-1939. Jego program polityczny opierał się na następujących pryncypiach: wprowadzenie rządów autorytarnych, zwalczanie komunizmu, podkreślanie kryzysu demokracji parlamentarnej, a tym samym konieczności silnych rządów, „odpartyjnienie” sceny politycznej.
3. Pierwszą decyzją polityczną był wybór J. Piłsudskiego
na stanowisko Prezydenta RP. Wobec jego odmowy,
urząd ten objął I. Mościcki
Okres przejściowy (1926-1935)
1. Utworzenie w 1927 r. BBWR przez Walerego Sławka (z inicjatywy J. Piłsudskiego) – próba budowy partii powszechnej wspierającej proces sanacji państwa.
2. Klęska idei BBWR podczas wyborów z 1930 r. – proces brzeski (1931-1932) i Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej (1934-1939).
3. Początek wielkiego kryzysu gospodarczego (1929) i problemy z mniejszościami narodowymi.
4. Dalsze problemy z uformowaniem stabilnych rządów, wzrost znaczenia armii w życiu politycznym II RP.
5. Decyzja o powierzeniu sterów państwa J.
Piłsudskiemu
Przesłanki uchwalenia konstytucji kwietniowej
1. Polityczne (wewnętrzne) – próba zmiany systemu władzy na system prezydencki;
ostateczna decyzja o porzuceniu parlamentaryzmu i konieczność wprowadzenia rządów „silnej ręki”, w rzeczywistości J.
Piłsudskiego.
2. Polityczne (zewnętrzne) – coraz bardziej zarysowujące się zagrożenie dla II RP – powstanie III Rzeszy, umocnienie władzy Stalina w ZSRR
3. Konieczność uchwalenia nowej konstytucji
przed wyborami parlamentarnymi w 1935 r.
Prace nad nową konstytucją
1. Zainicjowane już w 1928 r. – początkowa porażka związana była z brakiem większości sejmowej, a następnie konstytucyjnej.
2. Przedstawienie kilku projektów – BBWR, lewicy sejmowej, ludowców, klubu narodowego.
3. Intensyfikacja prac Komisji Konstytucyjnej po wyborach brzeskich.
4. „Tezy konstytucyjne” z grudnia 1933 r. i przeforsowanie zmian zaproponowanych przez Walerego Sławka w nowym projekcie.
5. Przyjęcie przez Sejm tekstu konstytucji w marcu 1934 r. w atmosferze
skandalu – przeniesienie ciężaru prac do Senatu, który zakończył
wprowadzenia poprawek do lutego 1935 r.
Uchwalenie konstytucji i jej systematyka
Konstytucja kwietniowa została podpisana przez I. Mościckiego 23 kwietnia 1935 r.
Jej data wejścia w życie to 24 kwietnia 1935 r. Składała się 81 artykułów podzielonych na XIV rozdziałów. Była ona najwyższym aktem prawnym II Rzeczpospolitej – ustawą zasadniczą, która uchylała całkowicie dotychczasową konstytucję marcową.
Oznaczenie po publikacji to: Dz.U. z 1935 r. Nr 30, poz. 227.
Naczelne zasady Konstytucji kwietniowej
Na postawie roz. I, art. 1-10 (tzw. „dekalog”) 1. odejście od założeń Konstytucji marcowej, 2. wysunięcie państwa na plan pierwszy (dobro
powszechne) z poszanowaniem praw jednostki 3. odejście od zasady zwierzchnictwa narodu – w
miejsce „narodu” pojawiają się „wszyscy obywatele”,
4. rządów prezydenckich,
5. wzmocnienie roli armii w strukturach politycznych
Władza wykonawcza – Prezydent
Roz. II, art. 11-24
RP
Prezydent RP był wybierany na siedmioletnią kadencję przez Zgromadzenie Elektorów:
5 wirylistów (mężowie zaufania): Marszałek Senatu – przewodniczący, Marszałek Sejmu – zastępca przewodniczącego, Prezes Rady Ministrów (premier), Pierwszy prezes Sądu Najwyższego, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, 75 elektorów wybranych spośród obywateli najgodniejszych w 2/3 przez Sejm i w 1/3 przez Senat
Brak informacji o ograniczeniu prawa do reelekcji. Mógł wyznaczyć kandydata na następcę, w razie braku – wybory powszechne.
Prezydent składał przysięgę.
Uprawnienia: władza jednolita i niepodzielna („odpowiedzialny przed Bogiem i historią”), prerogatywy niewymagające kontrasygnaty odpowiednich ministrów, mianowanie premiera i ministrów, zwoływanie i rozwiązywanie Sejmu i Senatu (w tym wyznaczanie terminów ich sesji), powoływanie 1/3 senatorów, wskazanie następcy na czas wojny i kandydata na kolejnych wyborów, mianowanie lub odwołanie Naczelnego Wodza
Prawo łaski, wydawanie dekretów w czasie wojny, wydawanie dekretów o stanie wojny lub pokoju (za kontrasygnatą), weto zawieszające, pełnienie funkcji reprezentacyjnej w stosunkach międzynarodowych, zwierzchność nad siłami zbrojnymi.
Brak odpowiedzialności politycznej za decyzje podjęte w trakcie sprawowania urzędu!
Władza wykonawcza – Rada Ministrów
Roz. III, art. 25-30
Rada Ministrów składała się z Prezesa Rady Ministrów oraz Ministrów (ministrów resortowych).
Odpowiadali politycznie jako całość lub indywidualnie przed Prezydentem RP.
Rząd posiadał tzw. domniemanie kompetencji, czyli kierował sprawami niezastrzeżonymi dla innych organów władzy. Premier reprezentował rząd na zewnątrz, kierował jego pracami i ustalał ogólne zasady polityki państwowej.
Organizacja rządu określona była przez dekret prezydencki, pod którym wymagany podpis premiera i niektórych ministrów. W przypadku wotum nieufności wobec rządu udzielonego przez obie izby, prezydent mógł albo odwołać rząd, albo też rozwiązać parlament. W tym drugim przypadku rząd pełnił dalej swe obowiązki.
Władza ustawodawcza
Roz. IV, art. 31-45; roz. V, art. 46-48
Dwuizbowy parlament – Sejm (według ordynacji 208) i Senat (96 Sejmu).
Pięcioletnia kadencja, kadencja Senatu połączona z kadencją Sejmu.
Wybory do Sejmu i Senatu miały pięcioprzymiotnikowy charakter: tajne, powszechne, bezpośrednie, proporcjonalne (*), równe
• czynne prawo wyborcze: Sejm 24 lat, Senat 30 lat
• bierne prawo wyborcze: Sejm 30 lat, Senat 40 lat (zasługi, wykształcenie)
Uprawnienia Sejmu: funkcja ustawodawcza, kontrola nad działalnością rządu (możliwość wystosowania żądania ustąpienia gabinetu lub ministra, możność pociągnięcia ich do odpowiedzialności konstytucyjnej), składanie interpelacji, udzielanie rządowi absolutorium, udział w kontroli nad długami państwa i nakładanie podatków, ustalanie budżetu, nakładanie podatków na obywateli.
Uprawnienia Senatu: udział w uchwalaniu wotum nieufności rządowi lub ministrowi, uchylanie zarządzeń wprowadzających stan wyjątkowy.
Władza sądownicza i funkcja kontrolna
Roz. IX, art. 64-71, roz. XI art.77
Konstytucja gwarantowała istnienie niezależnego sądownictwa. Konstytucja utrzymywała podział na trzy piony sądownictwa:
1. Sądy powszechne (w tym Sąd Najwyższy),
2. Sądy administracyjne (w tym Najwyższy Trybunał Administracyjny), 3. Sądy wojskowe (szczegółowe).
Spory kompetencyjne pomiędzy między organami administracyjnymi a sądami powszechnymi rozstrzygał Trybunał Kompetencyjny. Utrzymano instytucję Trybunału Stanu, który pociągał do odpowiedzialności konstytucyjnej posłów, senatorów oraz ministrów. Brak sądownictwa konstytucyjnego.
Naczelne zasady: niezawisłość sędziów, mianowanie sędziów przez Prezydenta RP, zakaz ingerencji władzy ustawodawczej i wykonawczej, podleganie sędziów ustawom
Administracja rządowa, podział administracyjny i samorząd
Roz. X, art. 72-76
Administracja państwowa: administracja rządowa, samorząd terytorialny, samorząd gospodarczy.
Zasady funkcjonowania administracji rządowej miał regulować dekret Prezydenta RP.
Konstytucja dzieliła kraj na województwa, powiaty oraz gminy miejskie i wiejskie. Wyodrębniono stołeczne miasto Warszawę. Szczegółowy podział miał zostać przeprowadzony na postawie odrębnych przepisów.
W 1939 r. przeprowadzono ostatnią zmianę w podziale administracyjnym
