Małgorzata Storek
Wpływ akcesji Polski do Unii
Europejskiej na władzę sądowniczą
Studenckie Zeszyty Naukowe 9/12, 42-46
W pływ akcesji P olski do U nii Europejskiej
n a w ład zę sądow niczą
Z faktem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, które możemy nazwać jak o w ydarzenie już minione, związany je st szeroko rozum iany obrót prawny. Staw ia on w centrum uwagi problem atykę jurysdykcji krajowej oraz uznanie i wykonalność orzeczeń zagranicznych w sp ra wach cywilnych n a tle standardów europejskich.1 Od kilkudziesięciu już lat prawo europejskie podąża w kierunku praw a federalistycznego za równo przez „prawo w spólnot”, jak i prawo „praw człowieka”. Istotnym elem entem owej tendencji federalistycznej je s t znaczenie aktów praw nych W spólnot E uropejskich, k tó re s ta ją się praw em krajow ym dla w szystkich jej państw członkowskich.
Również Europejska Konwencja Europejskich P raw Człowieka i Pod stawowych Wolności, podpisana w Rzymie w 1950 roku i ratyfikow ana przez Polskę, wywiera bezpośredni skutek w prawie krajowym, stając się jego istotnym elem entem . W celu zbliżenia do siebie krajowych sądow- nictw europejskich, na forum międzynarodowym wysuwane są koncep cje stw orzenia ponadnarodowego, europejskiego Kodeksu postępowania cywilnego, jak o wzorca do tw orzenia owego kodeksu w poszczególnych państw ach europejskich.
W tym duchu P arlam ent Europejski podjął w m aju 1989 r. uchwałę stw ierdzającą, że należy rozpocząć prace przygotowawcze do stw orze nia jednolitego europejskiego praw a cywilnego. Jednakże prawo cywil ne stanow i rozległy obszar, co nie pozwala w bliskiej perspektywie na optym istyczne spojrzenie dotyczące realizacji tego zamysłu. Jednym ze środków do tego prowadzącym są odpowiednie umowy międzynarodowe ujednolicające procedury cywilne.2 K ontakty międzynarodowe, w któ rych uczestniczą obywatele polscy na niespotykaną dotąd skalę, s ta wiają n a ważnym miejscu problem atykę jurysdykcji krajowej oraz mocy obowiązującej i wykonalności orzeczeń sądów zagranicznych. J u ry s dykcja krajow a i uznanie orzeczeń sądów zagranicznych stanowi isto t
1 K. F laga-G ieruszyńska, Jurysdykcja krajowa i u znanie orzeczeń sądów za granicznych: Polska i standardy europejskie, Kraków 1999, s. 15-20.
Studenckie Z eszyty N aukow e N r 12
ny, aczkolwiek najczęściej niedoceniony, dział postępow ania cywilnego. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej stało się faktem , toteż nie odzownym tego elem entem stało się dostosow anie polskiego praw a, w tym tak że polskiego praw a cywilnego procesowego do standardów europejskich. Obowiązek tak i nakładają na Polskę art. 68 i 69 U kładu Europejskiego, ustanaw iającego stowarzyszenie między Polską, z jednej strony, a W spólnotami Europejskim i i ich Państw am i Członkowskimi z drugiej strony, zawartego 16 grudnia 1991 r. w Brukseli. Polska zade klarow ała, że podejmie wszelkie stara n ia w celu zapew nienia zgodności jej przyszłego ustaw odaw stw a z ustawodawstwem Wspólnoty. Rzeczpo spolita uczyniła już pierwszy krok, który z pewnością ułatw i proces do stosowawczy polskiego praw a, nie tylko w zakresie postępow ania cy wilnego. Było nim uchwalenie nowej Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, k tó ra weszła w życie 17 października 1997 r. Zgodnie z art. 87 ust. 1, ratyfikow ane umowy międzynarodowe są źródłem powszechnie obowią zującego praw a Rzeczpospolitej. Z kolei na mocy art. 91 u st. 1, K onsty tucji umowy międzynarodowe są bezpośrednio transform ow ane do we w nętrznego porządku prawnego. Taka regulacja umożliwia bezpośrednie stosowanie ratyfikow anej umowy międzynarodowej, za wyjątkiem sy tuacji, gdy stosow anie um owy międzynarodowej je s t uzależnione od wydania ustawy.3
W polskim porządku prawnym umowy międzynarodowe powinny być zgodne z Konstytucją, gdyż znajdują się poniżej w hierarchii aktów praw nych.
Z uwagi na w skazany wyżej proces integracji Polski z U nią Europej ską kluczowe znaczenie m a przepis, który wskazuje, że jeżeli wynika to z ratyfikow anej przez Polskę umowy konstytuującej organizacją m ię dzynarodową, prawo przez nią stosowane je st stosowane bezpośrednio, m ając pierw szeństw o w przypadku kolizji z ustaw am i (art. 91 ust. 3 K onstytucji).
Ze względu n a regulację pozycji umów międzynarodowych w Kon stytucji wynika, że Polska je st przygotowana na przeprowadzenie zmian, których będzie w ym agała integracja z U nią Europejską.4
Sądy pow szechne i inne ko m petentne organy pow inny stosować postanow ienia um ów międzynarodowych bezpośrednio, przed przepi sam i praw a wewnętrznego. W tym wypadku nie m a znaczenia czas wej ścia w życie umowy międzynarodowej i ustaw y krajowej, gdyż umowa międzynarodowa m a pierwszeństwo zarówno przed ustaw ą wcześniej
3 J. Jodłow ski, U zn an ie i w ykonywanie zagranicznych orzeczeń sądowych na tle orzeczenia Sądu Najwyższego, Warszawa 2000, s. 34-45.
4 K M . Pospieszalski, Pojęcie jurysdykcji i próby międzynarodowego ujednostaj nienia norm jurysdykcyjnych, Warszawa 2000, s. 28-30.
---wa międzynarodowego, niezależnie od tego czy regulują one zagadnie nia pom inięte w aktach praw a krajowego, czy też norm ują te kwestie odm iennie niż prawo w ew nętrzne. Konsekwencją takiego stosowania praw a międzynarodowego je st wyłączenie regulow ań zaw artych w Ko deksie postępow ania cywilnego w zakresie, w jakim odm iennie regulują to umowy międzynarodowe.
Ju ry sd y k cja krajow a stanow i jedno z najw ażniejszych zagadnień uregulow anych w zakresie międzynarodowego postępow ania cywilne go. Wobec tego, bez należycie uregulowanej kwestii jurysdykcji, nie by łoby możliwe ustalenie zakresu ochrony prawnej, ja k ą zapewnia dane państw o. Ponadto, jurysdykcja krajowa je st istotnym czynnikiem wpły wającym n a możliwość u znania i w ykonania orzeczeń zagranicznych. W ynika to jednoznacznie z art. 1146 pk t 2 k.p.c., który stanowi, iż jedną z przesłanek u zn a n ia orzeczenia pod w arunkiem wzajemności jest to, że spraw a nie należy - według polskiego praw a lub umowy m iędzynarodo wej - do wyłącznej jurysdykcji sądów państw a trzeciego.
O kreślenie jurysdykcji krajowej m a n a celu przede wszystkim wy znaczenie zakresu działania wym iaru sprawiedliwości poszczególnych państw, toteż norm y regulujące jurysdykcję krajow ą zaw arte w prawie w ew nętrznym dotyczą w zasadzie tylko tego państw a. Jed n ak istnieją przypadki, gdy powód m a możliwość wyboru sądu danego państw a, któ ry rozstrzygnie jego sprawę. Ta instytucja określana je s t jako forum
shopping, pozw ala powodowi wybrać korzystne dla niego prawo koli
zyjne, a co za tym idzie - prawo m aterialne właściwe dla rozstrzygania jego powództwa.
Jurysdykcja krajow a to ogólna właściwość sądów i innych organów do rozpoznaw ania i rozstrzygania spraw cywilnych oraz wykonywania pozostałych czynności w toku postępow ania cywilnego. T ak więc, pod czas gdy właściwość określa, który spośród sądów konkretnego p a ń stw a m a rozstrzygnąć daną sprawę, to jurysdykcja jedynie określa ogól n ą kom petencję sądów tego państwa.
O rzeczenia sądów określonego państw a wywierają sku tek praw ny jedynie n a tery to riu m tego państw a. Oznacza to, że działanie tego orze
czenia kończy się poza granicam i tego państw a, w którym zostało wy dane. Isto ta instytucji u znania polega n a tym, że n a mocy suwerennej decyzji innego państw a skutki praw ne tego orzeczenia zostają przenie sione również n a jego obszar. Tak więc kwestie dotyczące u znan ia orze czenia sądu zagranicznego należą do kom petencji legislacyjnej każdego p aństw a. U staw odaw ca w yraża wolę u z n a n ia określonych orzeczeń w form ie ustaw ow ej, co stanow i podstaw ę u z n a n ia tychże orzeczeń w drodze a k tu generalnego, czy też ak tu indywidualnego wydanego przez
Studenckie Z eszyty N aukow e N r 12
organ jurysdykcyjny albo inny upoważniony organ. W te n sposób do orzeczenia sądu zagranicznego zostaje dołączony ak t państw a uznają cego, który stanow i podstawę uznania i wykonalności tego orzeczenia.5 Zgodnie z zasadą, bezpośredniego stosowania praw a wspólnotowe go, prawo to uzyskuje autom atycznie statu s praw a krajowego, bez po trzeby transform acji w norm y praw a krajowego. W konsekwencji or gany p ań stw członkow skich zobow iązane są przestrzeg ać w swoich działaniach nie tylko norm praw a krajowego, ale również norm praw a wspólnotowego. A rtykuł 234 TWE przewiduje przekazyw anie Europej skiem u Trybunałow i Sprawiedliwości przez sądy krajowe p ytań praw nych dotyczących w ażności lub in te rp re ta c ji p raw a wspólnotowego w sytuacji, gdy przed sądem krajowym zawisł spór wywołujący koniecz ność zastosow ania praw a wspólnotowego.6
Sędziowie krajowi nie mogą odmówić stosowania praw a wspólnoto wego ze względu na b rak zachowania wymaganych procedur tra n sfo r mujących te umowy do porządku krajowego.
ETS odniósł się tak że do obowiązków sędziów krajowych, którzy stanęli przed koniecznością orzekania w stanie faktycznym , w którym zachodzi potrzeba zastosow ania praw a wspólnotowego, k tóre je s t sprze czne z praw em krajowym. Sędzia je st w tym przypadku zobowiązany do stosow ania przepisów praw a wspólnotowego.
Europejski T rybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji do konują wykładni praw a pierwotnego i wtórnego, tzn. stanowionego przez instytucje wspólnotowe, w następstw ie zastosow ania przepisów tr a k tatowych. Zadania te będą m usiały być realizowane przez sądownictwo polskie, ponieważ jurysdykcja Polska nie je st wyłączona od stosowania p raw a wspólnotowego.
W ymiar sprawiedliwości w Polsce m a obowiązek stosow ania przepi sów wspólnotowych, które do nich wpływają. Pociąga to za sobą ryzyko pow stania rozbieżności w ich interpretacji. J e s t rzeczą oczywistą, że ryzyko tak ie je s t zw iązane również ze stosowaniem przepisów krajo wych. Jednakże w odniesieniu do praw a wspólnotowego ryzyko to jest istotnie zwiększone przez fakt, iż chodzi tu o nowe prawo, którego logi k a nie je st znana prawnikowi polskiemu. Prawo to posługuje się często pojęciami nie mającymi odpowiednika w prawie polskim.
W związku z tym i trudnościam i, zachodzi potrzeba zapew nienia jed nolitej interpretacji przepisów wspólnotowych. Przyjęto system współ pracy, w ram ach którego ETS jest konsultow any przez sądy krajowe,
5 E. W ierzbowski, M iędzynarodowy obrót prawny w sprawach cywilnych, War szaw a 1999, s. 4 4 -5 5 .
6 K. Flaga-G ieruszyńska, op.cit., s. 78-88.
Procedura ta określana jako „procedura orzeczenia w stępnego”7 roż ni się zatem od skarg bezpośrednich, w przypadku których ETS lub SPI rozstrzygają m erytorycznie kwestie skierow ania bezpośrednio do nich przez powoda. Sądy orzekające w innych spraw ach nie mogą przyjąć innej interpretacji przepisu wspólnotowego niż ta, k tó ra wynika z orze czenia ETS.8
Ju ry sd y k cja krajow a stanow i jedno z najw ażniejszych zagadnień uregulow anych w zakresie międzynarodowego postępow ania cywilne go. J e s t ona istotnym czynnikiem wpływającym n a proces pełnej in te gracji państw a polskiego w ram ach Unii Europejskiej.
L ite r a tu r a :
F laga-G ieruszyńska K., Jurysdykcja krajow a i uznanie orzeczeń sądów zagranicznych: Polska i standardy europejskie, Kraków 1999 Jodłowski J., U znanie i wykonanie zagranicznych orzeczeń sądowych
n a tle orzeczenia Sądu Najwyższego, W arszawa 2000
Pospieszalski K.M., Pojęcie jurysdykcji i próby międzynarodowego ujed no stajnienia norm jurysdykcyjnych, W arszawa 2000
Skubisz R., Skrzydło-Tefelska E. (red.), Praw o europejskie. Zarys wy kładu, Lublin 2003
W ierzbowski E., Międzynarodowy obrót praw ny w sprawach cywilnych, W arszawa 1999
Zdążyć przed 1 Maja, „G azeta P raw n a” 2004, n r 18 (1127)
7 Szerzej na ten tem at pisze: J.D. M outon (w:) R. Skubisz, E. Skrzydło-T efel ska (red.), Prawo europejskie. Zarys wykładu, Lublin 2003, s. 183-190. 8 J.D. M outon (w:) R. Skubisz, E. Skrzydło-Tefelska (red.), op.cit., s. 188.
