ANALIZA PRZEBIEGU I REALIZACJI PROGRAMÓW
ROLNOĝRODOWISKOWYCH W LATACH 2004–2006
Bogdan M. Wawrzyniak, Bolesáaw Wojtasik
1Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Streszczenie. Przedmiotem artykuáu byáa analiza mechanizmów dziaáania w zakresie
pro-gramów rolnoĞrodowiskowych, które realizowano w ramach PROW w latach 2004–2006. Dziaáanie to skáadaáo siĊ z 7 pakietów, które z kolei dzielono na warianty i zadania. W poszczególnych województwach wyodrĊbniono strefy priorytetowe, obejmujące obszar 770,8 tys. ha. W omawianym okresie rolnicy záoĪyli 46,7 tys. wniosków, co w przelicze-niu na jedno województwo dawaáo 2918 wniosków. Rolnicy, którzy otrzymali wsparcie fi nansowe dziaáali na podstawie specjalnego planu dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej, reali-zowanego pod nadzorem doradcy legitymującego siĊ certyfi katem. Dopáaty do dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej wyniosáy w sumie 236,9 mln zá. Realizacja dziaáaĔ w latach 2004–2006 przebiegaáa wolniej od przyjĊtych prognoz, a niewykorzystane Ğrodki przeznaczono na inne cele.
Sáowa kluczowe: gospodarstwo rolne, obszary wiejskie, ochrona Ğrodowiska naturalnego
WSTĉP
Na obszarach wiejskich ochrona Ğrodowiska naturalnego byáa w przeszáoĞci i staje siĊ obecnie najwiĊkszym wyzwaniem spoáeczno-gospodarczym. WieĞ byáa Ĩródáem wielu zaniedbaĔ ekologicznych, które narastaáy od wielu pokoleĔ i nie znalazáy jak dotychczas pozytywnego rozwiązania. Polscy rolnicy mają co prawda ĞwiadomoĞü wystĊpowania zagroĪenia i chcą uczestniczyü w unijnych programach rozwoju obszarów wiejskich, ale siáą inercji – jak dotychczas – nie zmienili zasadniczo swojego postĊpowania. Aby ogra-niczyü to zagroĪenie, ustawodawstwo unijne zobowiązaáo rolników wszystkich paĔstw czáonkowskich do przestrzegania podstawowych zasad gospodarowania, uwzglĊdniają-cych ochronĊ Ğrodowiska naturalnego. Zasady te skodyfi kowano w odpowiednich przepi-sach, a u nas są one zawarte w kodeksie dobrej zwykáej praktyki rolniczej.
Adres do korespondencji – Corresponding author: Bogdan M. Wawrzyniak, Uniwersytet Tech-nologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Wydziaá Rolniczy, Katedra Doradztwa w Agrobiznesie, ul. Prof. S. Kaliskiego 7, 85-796 Bydgoszcz, e-mail: bogdan.wawrzyniak2@neostrada.pl; Bolesáaw Wojtasik, WyĪsza Szkoáa MenedĪerska, ul. ĩwirki i Wigury 6, 86-105 ĝwiecie
Ochrona Ğrodowiska naturalnego w rolnictwa byáa waĪna z kilku przynajmniej po-wodów. Po pierwsze, rolnictwo funkcjonuje na olbrzymich powierzchniach, zajmujących ponad 60% powierzchni kraju. W tym sensie odpowiedzialne byáo za stan nie tylko gleby i innych uĪytków rolnych, a takĪe poĞrednio za stan wód, zbiorników wodnych oraz powietrza. Aby utrzymaü stan Ğrodowiska na odpowiednim poziomie, dąĪono do zredu-kowania iloĞci stosowanych nawozów mineralnych i Ğrodków ochrony roĞlin. ĝrodki te nie byáy w peáni „konsumowane” przez roĞliny i stąd czĊĞü spáywaáa ciekami wodnymi do wiĊkszych akwenów. Po drugie, gospodarstwo rolne to swoiste przedsiĊbiorstwo, które „produkuje” nie tylko Ğmieci i odpady, ale jest odpowiedzialne za gospodarowanie na-wozami naturalnymi, gnojówką i gnojowicą. Po trzecie wreszcie, przy postĊpujących w rolnictwie procesach koncentracji i specjalizacji skala niekorzystnych zjawisk ulega wzmocnieniu. Stąd programy rolnoĞrodowiskowe nabierają szczególnego znaczenia wĞród innych poczynaĔ zawartych w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW).
MATERIAà I METODY BADAē
Dziaáania związane ze wspierania przedsiĊwziĊü rolnoĞrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt znalazáy siĊ w pakiecie Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004–2006. WĞród znajdujących siĊ w tym planie 10 róĪnych dziaáaĔ na udzielanie pomocy fi nansowej związanej z poczynaniami rolnoĞrodowiskowymi przeznaczono 218,9 mln euro, co stanowiáo 6,1% caáoĞci kwot przeznaczonych na PROW. Jak wiadomo, Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich jest dokumentem operacyjnym okreĞlającym cele, prio-rytety i zasady wspierania zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich. Celem badaĔ byáa analiza wykorzystania Ğrodków unijnych przeznaczonych na to jedno z waĪniej-szych dziaáaĔ, które od samego początku napotykaáy na okreĞlone przeszkody. TrudnoĞci miaáy swoje Ĩródáa w sposobie aplikacji wniosków, a takĪe koniecznoĞci uczestniczenia w tym procesie doradcy z odpowiednim certyfi katem. Specyfi ka programu podejmowa-nego w tym dziaáaniu polegaáa teĪ na tym, Īe rolnik nie dąĪyá – jak dotychczas siĊ dziaáo – do wzrostu produkcji, lecz do przejĞcia na system gospodarstw ekologicznych.
Badania przeprowadzono korzystając z danych Systemu Informacji Zarządczej ARiMR, a celem badaĔ byáo dokonanie porównania poziomu wykorzystania Ğrodków miĊdzy województwami. WysokoĞü pomocy fi nansowej nie byáa równomiernie dzielona miĊdzy województwa, lecz wedáug limitu powierzchni uĪytków rolnych poáoĪonych w strefach priorytetowych. àącznie w skali kraju wyodrĊbniono 770,8 tys. ha takich stref, w tym najwiĊcej w woj. mazowieckim – 98,5 tys. ha (12,8%), lubelskim – 79,8 tys. ha (9,2%) oraz podlaskim – 60,2 tys. ha (7,8%). NastĊpnie w sposób szczegóáowy spo-rządzono wykaz stref priorytetowych, które obejmowaáy powiaty, gminy i obrĊby geo-dezyjne. W ten sposób wyznaczono 69 stref, które swoim zasiĊgiem obejmowaáy 30% powierzchni kraju [Rozporządzenie RM... 2004]. Do pakietów wdraĪanych w strefach priorytetowych zaliczono trzy dziaáania, w tym rolnictwo zrównowaĪone, utrzymanie áąk i pastwisk ekstensywnych. Z kolei do pakietów wdraĪanych na obszarze caáego kraju zaliczono rolnictwo ekologiczne, strefy buforowe, ochronĊ gleb i wód oraz ochronĊ lokalnych ras zwierząt [Dopáaty do dziaáaĔ... 2005].
ISTOTA WSPIERANIA PRZEDSIĉWZIĉû ROLNOĝRODOWISKOWYCH
Program rolnoĞrodowiskowy byá instrumentem fi nansowym okreĞlonym przez Roz-porządzenie Rady Ministrów na podstawie decyzji o przyznaniu Polsce Ğrodków pocho-dzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Miaá zachĊcaü rolników do realizacji dziaáaĔ na rzecz ochrony Ğrodowiska, a szczególnie na rzecz ochrony przyrody oraz ochrony krajobrazu wiejskiego. Przyznane Ğrodki fi nansowe stanowią rodzaj rekompensaty za dochody utracone w wyniku prowadzenia ekstensywnej produkcji rolniczej w gospodarstwie rolnym [Polskie rolnictwo... 2003].
Program obejmuje przedsiĊwziĊcia dobrowolnie realizowane przez rolnika, które sáuĪą ochronie Ğrodowiska oraz zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego wsi. Dziaáania miaáy zachĊciü do stosowania metod przyjaznych dla Ğrodowiska bądĨ metod ekologicznych w rozumieniu ustawy o rolnictwie ekologicznym. Rolnik skáadający wniosek i otrzymujący pozytywną decyzjĊ byá zobowiązany do szczegóáowego przestrzegania zobowiązaĔ tam zawartych, w tym do zmiany form uĪytkowania gruntów rolnych, utrzymania siedlisk stanowiących ostojĊ dzikiej przyrody, utrzymania nisko produktywnych áąk i pastwisk o wysokich walorach przyrodniczych [Plan Rozwoju Obszarów... 2003].
Pomoc fi nansowa byáa udzielana dla 7 pakietów, wĞród których wyodrĊbniono wspie-ranie rolnictwa zrównowaĪonego, ekologicznego, utrzymania ekstensywnych áąk i pastwisk, ochrony gleb i wód oraz innych dziaáaĔ. SpoĞród 7 pakietów rolnik mógá realizowaü tyl-ko 3, wedáug okreĞlonych zasad ich áączenia zwanego tyl-kodem pakietu. Tak wiĊc o wybo-rze pakietu nie decydowaá rolnik, lecz proces ten zaleĪaá od tego, czy gospodarstwo rolne byáo poáoĪone w strefach buforowych, czy poza nimi. Ponadto 3 pakiety, tj. rolnictwo zrównowaĪone, utrzymanie áąk i pastwisk ekstensywnych, moĪna byáo wdraĪaü tylko w strefach priorytetowych [System informacji... 2006].
Poszczególne pakiety charakteryzowaáy siĊ okreĞlonymi cechami i wáaĞciwą dla nich specyfi ką. Przykáadowo, pakiet „rolnictwo zrównowaĪone” zakáadaá prowadzenie produk-cji rolniczej zmierzającej do ograniczenia zanieczyszczenia Ğrodowiska przez odpowied-nie i umiarkowane stosowaodpowied-nie nawozów oraz przestrzegaodpowied-nie nastĊpstwa roĞlin. Z kolei pakiet „rolnictwo ekologiczne” polegaá na prowadzeniu produkcji rolniczej zgodnie z zasadami okreĞlonymi w przepisach o rolnictwie ekologicznym. W pakiecie „utrzymanie áąk i pastwisk ekstensywnych” chodziáo o przestrzeganie tradycyjnego sposobu gospo-darowania przez przywrócenie lub zachowanie ekstensywnych wypasów w sposób gwa-rantujący zachowanie miejsca dla znikających gatunków roĞlin i utrzymania tam zwierząt zagroĪonych wyginiĊciem.
W innym pakiecie znalazáa siĊ „ochrona gleb i wód”. Dziaáanie w zakresie ochro-ny gleb oznaczaáo stosowanie miĊdzyplonów przeznaczoochro-nych na paszĊ lub przyoranie w celu zwiĊkszenia powierzchni gruntów ornych pokrytych roĞlinnoĞcią w okresie zimy, zapobiegającej w ten sposób erozji gleby. Nowym celem byáo tworzenie stref bufo-rowych, obejmujące 2- lub 5-metrowe pasy pokryte roĞlinnoĞcią, które miaáy na celu ograniczyü negatywny wpáyw rolnictwa na Ğrodowisko, m.in. przez zapobieganie zanie-czyszczeniom wód i erozji gleb [Dopáaty do dziaáaĔ... 2005]. Pakiety mogą dzieliü siĊ na warianty, te z kolei na zadania, a ich specyfi kacja znajduje siĊ w obszernych zaáącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów. WaĪną cechą programu rolnoĞrodowiskowego byáa zasada wdraĪania niektórych pakietów tylko na obszarach priorytetowych. Takie zasady nie obowiązywaáy w Īadnym innym programie. Warunkiem uzyskania wsparcia byáo
wy-peánienie podjĊtych zobowiązaĔ, okreĞlonych w planie rolnoĞrodowiskowym, a páatnoĞci byáy przyznawane w przeliczeniu na hektar powierzchni lub na sztukĊ zwierzĊcia rasy lokalnej. Ze zrozumiaáych wzglĊdów wsparcie nie mogáo byü krótkotrwaáe. Benefi cjent byá zobowiązany do realizacji programu rolnoĞrodowiskowego przynajmniej przez 5 lat, na tych samych dziaákach ewidencyjnych, na które dostaá páatnoĞci.
ZASADY KORZYSTANIA Z POMOCY FINANSOWEJ W PROGRAMIE ROLNOĝRODOWISKOWYM
Rolnik, którego gospodarstwo poáoĪone byáo zwáaszcza na obszarach priorytetowych, aby otrzymaü wsparcie fi nansowe, musiaá záoĪyü odpowiedni wniosek, którego zasadniczą czĊĞcią byá plan dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej. Plan byá dokumentem okreĞlającym nie tylko rodzaj wdraĪanego pakietu, ale teĪ wszystkie zabiegi pielĊgnacyjne i ochronne, które miaáy byü wykonane przez rolnika, wraz z okreĞleniem sposobu ich przeprowadze-nia. Udziaá doradcy rolnoĞrodowiskowego w tym procesie miaá byü gwarancją osiągniĊ-cia celów zakáadanych planem oraz wáaĞciwego doboru zarówno pakietu, jak i sposobu jego wdraĪania [Dopáaty do dziaáaĔ... 2005]. Wnioskodawca mógá ubiegaü siĊ o udziaá w programie, jeĞli gospodarowaá na powierzchni co najmniej 1 ha uĪytków rolnych i speá-niaá kryteria zasiĊgu geografi cznego pakietów rolnoĞrodowiskowych. Z kolei plan dzia-áalnoĞci rolnoĞrodowiskowej musiaá byü opracowany przy udziale doradcy posiadającego certyfi kat wydany przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie. Wedáug danych Centrum Doradztwa Rolniczego, dotychczasowa lista doradców rolnoĞrodowiskowych obejmowaáa 1273 osoby, które znajdowaáy siĊ niemal w kaĪdym powiecie. Po uzyskaniu decyzji rolnik musiaá prowadziü rejestr dziaáaĔ realizowanych w ramach tego programu. Kolejne wymagania dotyczyáy prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej zgodnie z zasadami zwykáej dobrej praktyki rolniczej, która jest identyczna jak dla rolników dziaáających w innym programie, czyli na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania.
Procedury rolnoĞrodowiskowe byáy oceniane jako bardzo skomplikowane, czego przykáadem modą byü gospodarstwa ekologiczne. Aby ubiegaü siĊ o status takiego go-spodarstwa, rolnik musiaá zgáosiü siĊ do wybranej jednostki certyfi kującej, na przykáad do Ekolandu. Przy pakietach „utrzymania áąk i pastwisk ekstensywnych”, ale poáoĪonych na terenie parków narodowych i krajobrazowych, na obszarach rezerwatów przyrody lub NATURA 2000, rolnik musiaá uzyskaü dodatkowe zaĞwiadczenie o zgodnoĞci planu dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej z planami ochrony tych jednostek. Kolejne zaĞwiad-czenie byáo mu potrzebne przy pakiecie „ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich”. Wówczas potrzebne byáy wpis do ksiĊgi zwierząt hodowlanych oraz zakwalifi kowanie stada do programu ochrony [System informacji... 2006].
PáatnoĞü rolnoĞrodowiskowa byáa udzielana producentowi rolnemu raz do roku, w tym do dziaáek rolnych uĪytkowanych jako grunty rolne i do trwaáych uĪytków zie-lonych. W przypadku gospodarstw ekologicznych mających certyfi kat páatnoĞü realizo-wana byáa równieĪ do sadów. PáatnoĞci byáy realizowane takĪe do krów, klaczy i matek owiec ras lokalnych, pod warunkiem, Īe wpisane byáy do ksiąg zwierząt hodowlanych (páatnoĞü za sztukĊ). Ponadto páatnoĞü stosowana byáa do stref buforowych, gdzie obli-czano naleĪnoĞü za metr bieĪący strefy.
Przy udzielaniu decyzji o páatnoĞciach rolnoĞrodowiskowych przestrzegano kryte-rium powierzchniowego, co naleĪy interpretowaü w kategoriach obszarowych, zawartych w ustawie o ksztaátowaniu ustroju rolnego, która precyzuje pojĊcie gospodarstwa rolne-go. W przypadku realizacji pakietu w gospodarstwach przekraczających 50 ha páacono 50% stawki podstawowej za powierzchniĊ od 50 do 100 ha, 25% stawki podstawowej za powierzchniĊ od 100 do 300 ha oraz tylko 5% za powierzchniĊ powyĪej 300 ha. Jeszcze inaczej byáo w przypadku gospodarstwa liczącego sobie ponad 300 ha. Wówczas páat-noĞü byáa udzielana w wysokoĞci 50% stawki podstawowej za powierzchniĊ od 100 do 300 ha i 10% za powierzchniĊ powyĪej 300 ha [Ustawa o ksztaátowaniu... 2003].
PRZEBIEG DZIAàAē W ZAKRESIE REALIZACJI PAKIETÓW ROLNOĝRODOWISKOWYCH
Realizacja dziaáaĔ rolnoĞrodowiskowych naleĪaáa do jednych z najtrudniejszych, jakie znalazáy siĊ w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich. StopieĔ trudnoĞci zostaá okreĞlony wysoce skomplikowanymi procedurami, nie tylko na etapie przygotowywania wniosku, ale takĪe w kolejnych latach przez koniecznoĞü zapisywania zdarzeĔ gospodarczych. Po-nadto w procesie tworzenia planu dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej musiaá koniecznie uczestniczyü doradca z certyfi katem.
W okresie pierwszych oĞmiu miesiĊcy (od 1 wrzeĞnia 2004 r. do 1 kwietnia 2005 r.) wpáynĊáo do Agencji zaledwie 7000 wniosków o przyznanie pomocy fi nansowej w ramach tego dziaáania, a wydatki na ten cel obejmowaáy tylko 15% zaplanowanego budĪetu. Sy-tuacja zaczĊáa niepokoiü zarówno Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jak teĪ Agen-cjĊ Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i wówczas zaczĊto analizowaü przyczyny maáego zainteresowania tymi dziaáaniami wĞród rolników. Mniejsze zainteresowanie – argumentowano – w porównaniu z innymi dziaáaniami PROW zostaáo spowodowane faktem, Īe te inne programy okazaáy siĊ atrakcyjniejsze, áatwiej dostĊpne i mniej káopot-liwe w realizacji. Rolnik szukający szybkiego dostĊpu do Ğrodków fi nansowych siĊgaá przede wszystkim po programy wspierające gospodarstwa niskotowarowe bądĨ progra-my dostosowania gospodarstw do standardów UE.
Jednym z zaáoĪeĔ dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej, oprócz poprawy stanu Ğrodowi-ska, byáo osiągniĊcie istotnego wzrostu liczby gospodarstw ekologicznych, które – jak wiemy – funkcjonowaáy juĪ przedtem na podstawie wczeĞniejszych przepisów praw-nych. W latach 2004–2006 nastąpiá co prawda trzykrotny wzrost liczby tych gospodarstw oraz 4-krotny wzrost powierzchni upraw, to jednak rolnictwo ekologiczne nadal nie jest rozwiniĊte odpowiednio do istniejących dobrych warunków przyrodniczych a zwáaszcza potrzeb spoáecznych. Z liczbą 7,5 tys. gospodarstw zajmujemy jedno z ostatnich miejsc w Europie, a areaá upraw nie przekracza nawet 0,5% uĪytków rolnych. Przyczyn tak sáabego rozwoju gospodarstw ekologicznych byáo kilka. Przede wszystkim istniejące in-stytucje certyfi kujące nie nadąĪaáy z realizacją duĪej liczby zgáoszeĔ ze strony rolników, którzy chcieli przestawiü siĊ na produkcjĊ ekologiczną. Ponadto, zbyt sáabo rozwiniĊta byáa sieü dystrybucji tych produktów, a dotychczasowa dziaáalnoĞü w tym zakresie rozwija siĊ na zasadzie dobrowolnego porozumieniu obu stron, co nie gwarantowaáo rozwoju tego rolnictwa na odpowiednim poziomie.
Za wdraĪanie programu rolnoĞrodowiskowego rolnik uzyskiwaá dopáaty, zwane páat-noĞcią rolnoĞrodowiskową. Przyznawane byáy na piĊü lat, a realizowana byáa – jak juĪ wspominano – w formie corocznych jednorazowych wypáat. WysokoĞü páatnoĞci ustalana byáa kwotowo, wedáug stawek zapisanych w zaáączniku do rozporządzenia Rady Mini-strów. WysokoĞü obliczano, mnoĪąc stawkĊ podstawowej páatnoĞci przez powierzchniĊ dziaáek rolnych lub liczbĊ sztuk zwierząt, bądĨ teĪ liczbĊ metrów bieĪących stref bufo-rowych. JeĪeli pakiet realizowany byá na obszarach NATURA 2000, to rolnik uzyskaá páatnoĞü w wysokoĞci 120% stawki podstawowej.
Rolnik, który zdecydowaá siĊ na udziaá w programie rolnoĞrodowiskowym, musiaá li-czyü siĊ z tym, Īe powinien wypeániü wiele zobowiązaĔ, które byáy istotnie zróĪnicowane w zaleĪnoĞci od przyjĊtego pakietu. Początkowo dla rolników wdraĪających programy rolnoĞrodowiskowe byáo rzeczą zastanawiającą, Īe moĪna dostaü wsparcie fi nansowe za ekstensyfi kacjĊ, a wiĊc obniĪkĊ produkcji w swoich gospodarstwach. Nie rozumieli, Īe chodzi o zachowanie odpowiednich relacji miĊdzy gospodarką rolną a przyrodą. Z cza-sem oswajali siĊ z tym programem i coraz czĊĞciej zaczĊli ubiegaü siĊ o te Ğrodki. W tym procesie duĪą rolĊ odegrali doradcy, zwáaszcza ci, którzy otrzymali certyfi kat. Z kolei ODR-y otrzymaáy Ğrodki fi nansowe na udzielenie pomocy rolnikom w opracowywaniu wniosków, planów i innych dokumentów niezbĊdnych do skorzystania z programów unij-nych. ĝrodki te z kolei pozyskiwaáy oĞrodki doradztwa rolniczego w ramach projektów „Wsparcie doradztwa rolniczego”, „Szkolenia” i „Pomoc techniczna”.
W latach 2004–2006 rolnicy záoĪyli 46 695 wniosków o páatnoĞci rolnoĞrodowi-skowe. NajwiĊcej takich wniosków záoĪono w woj. lubelskim (7,3 tys.), wielkopolskim (4,5 tys.), ĞwiĊtokrzyskim (4,3 tys.) i mazowieckim (4,1 tys.). Z kolei najwiĊcej Ğrodków fi nansowych pozyskaáy woj. zachodniopomorskie (30,0 mln zá), lubelskie (20,5 mln zá), pomorskie (19,0 mln zá) oraz wielkopolskie (19,2 mln zá) (tab. 1).
Tabela 1. Strefy priorytetowe, liczba záoĪonych wniosków i przyznanych kwot w latach 2004– –2006
Table 1. Priority zones, number of handed in proposals and granted sums from 2004 to 2006
Województwo Province
Powierzchnia strefy priorytetowej [ha] Area of priority zone [ha]
Liczba záoĪonych wniosków
Number of proposals
Kwoty zrealizowanej páatnoĞci [tys. zá]
Amount of realized payments [thousand PLN] 1 2 3 4 DolnoĞląskie 54 900 1 787 18 572,4 Kujawsko-pomorskie 47 500 2 367 12 396,4 Lubelskie 70 800 7 305 20 533,2 Lubuskie 25 800 1 650 16 754,5 àódzkie 52 100 2 836 7 982,4 Maáopolskie 36 800 2 429 10 354,0 Mazowieckie 98 500 4 159 16 391,0 Opolskie 24 100 1 759 9 606,4 Podkarpackie 55 200 3 034 16 672,4 Podlaskie 60 200 2 196 9 671,4 Pomorskie 37 200 3 036 19 090,6
W analizowanym okresie udzielono 236,9 mln zá pomocy fi nansowej na wspieranie przedsiĊwziĊü rolnoĞrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt objĊtych planem rozwoju obszarów wiejskich. Jak wynika z tabeli 1, wysokoĞü pomocy nie zawsze zale-Īaáa od liczby záoĪonych wniosków, lecz od obszaru objĊtego tego typu dziaáaniami i od liczby pakietów zawartych w jednym wniosku.
Z uwagi na fakt, Īe zainteresowanie rolników byáo o wiele mniejsze od prognoz opra-cowanych przez resort, zaszáa koniecznoĞü redukcji Ğrodków, jakie przewidziano na to dziaáanie w PROW. W związku z tym minister rolnictwa i rozwoju wsi podjąá decyzjĊ o tzw. realokacji Ğrodków w ramach PROW i przeznaczyá kwotĊ 443,6 mln zá na wzmoc-nienie programu dostosowania gospodarstw rolnych do standardów UE. W przeciwnym przypadku Ğrodki te trzeba byáoby zwróciü do Unii Europejskiej.
WNIOSKI
Dziaáania rolnoĞrodowiskowe naleĪaáy niewątpliwie do jednych z trudniejszych pro-gramów, jakie znalazáy siĊ w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich. TrudnoĞci braáy siĊ z wieloĞci pakietów, wariantów i zadaĔ, powaĪnego ograniczenia terytorialnego do stref priorytetowych i szczególnej troski o ochronĊ Ğrodowiska. O stopniu trudnoĞci Ğwiad-czy fakt, Īe zaszáa potrzeba powoáania specjalistycznego doradcy z certyfi katem, który uczestniczyá we wszystkich fazach przygotowania wniosków.
SpoĞród 7 pakietów zawartych w programie 3 mogáy byü wdraĪane tylko w strefach priorytetowych, co w istotny sposób ograniczaáo krąg zainteresowanych. Ponadto, co prawda rolnik mógá wdraĪaü 3 pakiety, ale nie dowolnie wybrane, lecz w Ğcisáym powią-zaniu z innymi pakietami bądĨ tylko w strefach priorytetowych, który to proces utrudniaá wybranie wariantu odpowiedniego dla danego siedliska.
Program wsparcia dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej okazaá siĊ niezbĊdny i koniecz-ny, co znalazáo odzwierciedlenie w nowym Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 [Program Rozwoju... 2006]. W nowym programie rolnoĞrodowisko-wym przewiduje siĊ 8 pakietów, w tym dodatkowo zachowanie lokalnych odmian roĞlin uprawnych. Celem tego nowego dziaáania bĊdzie promowanie zrównowaĪonego systemu gospodarowania, ksztaátowanie struktury krajobrazu, poprawa Ğrodowiska naturalnego oraz rozwój gospodarstw ekologicznych.
Tabela 1 – cd./Table 1 – cont.
1 2 3 4 ĝląskie 26 200 763 3 732,7 ĝwiĊtokrzyskie 30 500 4 287 8 751,6 WarmiĔsko-mazurskie 53 700 1 795 17 146,4 Wielkopolskie 50 400 4 578 19 282,2 Zachodniopomorskie 45 900 2 720 30 048,7 Razem/Total 770 800 46 695 236 987,6
ħródáo: System Informacji Zarządczej ARiMR. Source: Information management system of ARiMR.
PIĝMIENNICTWO
Dopáaty do dziaáaĔ rolnoĞrodowiskowych, 2005, Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, nr 5.
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich, 2003, Projekt – podstawowe informacje, Dokument Minister-stwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa.
Polskie rolnictwo w UE, 2003, Wydanie specjalne, Biuletyn informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, nr 1–2.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013, 2006, Projekt Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. w sprawie szczegóáowych warunków i trybu udzielania pomocy fi nansowej na wspieranie przedsiĊwziĊü rolnoĞrodowisko-wych i poprawy dobrostanu zwierząt objĊtej planem rozwoju obszarów wiejskich (DzU z 2004 r. Nr 174, poz. 1809).
System Informacji Zarządczej, 2006, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Warszawa. Ustawa o ksztaátowaniu ustroju rolnego ( DzU z 2003 r. Nr 64, poz. 592).
ANALYSIS OF AGRI-ENVIRONMENTAL PROGRAMS’ REALIZATION SINCE 2004 TO 2006
Abstract. The aim of the paper was to analyse the mechanics in agri-environmental actions
which were realized since 2004 to 2006. The actions were made up of 7 packets that were divided into variant and tasks. In particular regions there were separated priority zones which included 770.8 thousand ha. During the discussed period farmers applied for 46.7 thousand proposals, what can be counted as 2918 proposals for a region. The granted far-mers operated on the basis of special scheme realized by the certifi cated advisory offi cers. The payments amounted to 236.9 million PLN in total. The realization of this process was slower than the established prognosis and the unfeasible means were designed for other aims.
Key words: agricultural farms, rural areas, natural environment protection
