POLITECHNIKA ZIELONOGÓRSKA • ZESZYTY NAUKOWE NR 125
NR li I NŻYNI ERIA SRODOWI SKA 2001
Agnieszka
ŁĘTKOWSKAWPLYW ODŁO GOWAN IA NA
,WŁAŚC IWO ŚC I GLEB
OBSZARUDOJłZECZASRODKOWEJODRY
TH E IN FLUENCE OF FALLOWING ON SO IL
PROJ> E RTIE S IN l\1IDDLE BA S IN A REA OF THE ODRA
Akadem ia Rolnicza we Wrocławiu.
Instytut G lcboznawstwa i Ochrony Srodowiska ' Rolniczego
1\gricultural U niversity o f Wrocław,
Institutc o f' Soi l Science and 1\griculturnl Enviroment Protcction
Stres:::c:::enie
Celem badm1 by/o okre.~:lenie wpl)11'lf sposohu u::.ytkoll'ania g/eh na
wla.~ciwości chemic:::ne. Baduniami o~jęto gleby dor:::ec:::a .~rodkmrej
Od1y uprawne i o ró::.nJ'IIl c:::asie odlogoH'ania. Wybrane obiek~,.
badawc:::e różnity się pod ll':::ględem typologicznym. W po:::iomach powierzchniowych g/eh o podoimym .\·kladzie granu/omeii:\'C::::I~\'111
uzyskane wyniki wskazują na wp(vw kilkuletniego odlogowunia na w/ aściwaści chemiczne. l' o/ a odlogowane w porównani u z upra\1'11)'/Jl i charakteJyzujq się w:::rostem ::akll'aszenia, a tym samym wyższą wc.II'IO.\:<.:ią kwasowo.~ci hydrolitycznej. Na polach wyląc:::onych z produkc:ji rolnic:::ej odnotowano także wyżs::ą zc11vw·ro.~i: H'ęgla organic::nego.
S umn1ary
The a im of t he work was to define t he way of soi/s using on physical- chemical and chemical propertfes <</arabie andfal/owed soi/s. T/w o~ject
of investigations 11·ere soi/s in middle bas in area ofthe Odra wit/i various time offallolving. Selected objects d([j'ered in type ofsolis: river alluvial soi/s, n!sty soi/s, gley soi/s and soi/s lessive·s. The ohtained results showed t haL several years fallmring injluenced soi/s propertfes ąf' upper layer in soi/s 1vith si111ilar mechanical composition. The fa/lm red field in comparison LO arabie .field had slightly /ower pH and higher hydrolytic acidity. Soi/s of ana(}':::ed fa/lows had also higher conte/11 of organie carbon
212 Agnieszka ·LĘTKOWSKA
l. WSTĘP
W os ta t n im czasie duże obszary gleb upra'>vnych po restrukturyzacji po Isk i ego rolnictwa stanowią odl·ogi. Szacuje się, że oko lo l ,8 mln ha gruntów ornych na terenie
Polski jest wyłączonych z roln iczego użytkowania i pozostaje w charakterze g~ównie
od logów. Nieza leżnic jednak od czasu i sposobu od łogowania na polach tych powinny
być podjęte odpowiednie rozwiązania zapobiegające niekorzystnym zmianom w
żyzności i przydatności gleb na skutek odstąpienia od uprawy [Dzienia, 1998].
W-laściwych decyzj i w sprawie prawidłowego zagospodarowania odłogów i nieużytków
wymagają także grunty \-\' dol in ach rzek [Woźn iak L., Woźniak M., 19981. Szczególną uwagę należy zwrócić na właściwe użytkowanie gleb na terenach nadrzecznych
narażonych na zalanie, czego przykładem była powódź w 1997 roku
l
Greinert , Grcinert, 1998; Szerszeń i in., 19981. Aktualnie na terenach odlogowanych prowadzonesą liczne prace badawcze dotyczące zmian ich właściwości tizycznych, chemicznych i biologicznych . a w następstwie najkorzystniejsze zagospodarowanie ich pod względem
przyrodniczym i ekonomicznym dla celów rolniczych i pozarolniczych lMalicki, Podstawka-Chmielewska 1998; Strączyóska, Rola, 1998j. Celem niniejszej pracy było określenie zmian w~aściwości chemicznych i fizykochemicznych gleb o różnym czasie
odłogowan ia w porównaniu z glebami uprawnymi na obszarze dorzecza środkowej
Odry.
2. OBIEKTY BADAŃ l METODYKA
Baclania przeprowadzono na terenie województwa dolnośląskiego. Obiekty badari zlokalizowano w miejscowości Prochowice, Kawice, Wilczków i Komorniki. Do badar1 pobrano próbki glebowe z pól odł-ogowanych, na których wykonano odkrywki glebowe oraz z obok leżących pól uprawnych, z których próbki glebowe pobrano z poziomów powierzchniowych O-l O i 15-25 cm. W pobranym materiale glebowym oznaczono:
skład gran ulometryczny metodą areometryczną Bouyoucosa w modyfikacj i Casagrandc(l i Prószyr1skicgo, pi l w 1-120 i l M KCI metodą potencjometryczną, węgiel
organiczny metodą Tiurina, azot ogólny na aparacie CS-MAT 5500, kwasowość hydrolityczną i suma kationów wymiennych metodą Kappena, kationy zasadowe
metodą Pallmana, fosfor i potas metodą Egnera-Riehma, magnez metodą
Schachtschabe la.
3. WYNIKI
Obszar województwa dolnośląskiego charakteryzuje się zróżnicowaną pokrywą glebową [Szerszeń i in., 1995]. Na podstawie r.rzeprowadzonych badar1 gleby
od~ogowanc zal icz.ono do: mady rzecznej (Prochowice), gleby rdzawej (Kawice), gleby gruntowo-glejowej (Wilczków) i gleby płowej (Komorniki). Na polach od·łogowanych,
jak i uprawnych w danym punkcie badawczym występował podobny skład granułometryczny. W powierzchniowych poziomach badanych gleby występują utwory gliniaste wykazujące skład granulometryczny glin średnich i ciężkich oraz utwory
2M. K. "Ochrona i Rekulty wacja Terenów Dorzecza Ocl!y ... " 213
piaszczyste o składzie piasku gliniastego lekkiego i piasku gliniastego mocnego pylastego (ta b. l).
TABELA l Sklad granulomellyczny badanych gleb
M iejscowość K11tegona G tę ll o ~ ość Zaw~r1ość frakc ji w% Grup a
l ty p g letJ y u t y łk o w ania p obrania 1 • o . 1 . g r a n u to m e t ryc 2 n a
g te by p rób k i(c:.m ) > 1.0 mm < 0 ,02mrn wgPTG
0 .1mm 0.02rnnt
pole uprawne o. 1 o o l 4 32 54 g c p
1 5. 2 5 o 1 4 3 1 55 g c p
P ro cn ow lce
o d 16 {) o. 1 o o 1 3 3 4 53 gcp
mada rzeczna 1 5. 2 5 o 1 6 30 54 g c p
R iv er a Iłuvia l 5 1 a 1 3 o. 4 o o 1 7 36 47 gśp
s o lis 6 o. 7 o o 20 35 4 5 gśp
100 · 110 o 23 33 4 4 gśp
120·130 o 75 1 3 1 2 _p_lł_ l
po le upra w ne o · 1 o 2 4 7 l 1 6 1 1 p g l
1 5 . 2 5 1 7 72 1 5 1 3 p 11 l
Kaw o c e
o d tóg o. 1 o 1 6 7 1 1 8 1 1 pgr
g Ie b a rd z a w a 1 5. 2 5 1 7 73 1 s 1 1 pg l
Rusły sools 8 l a 1 4 o. 5o 35 62 1 2 6 p s
8 o -9 o 3 1 9 1 5 7 6 QC
p o le uprawne o- t o 2 50 3 1 1 9 p g m p
1 5. 2 5 2 4 6 32 20 I) QiliP
W licH ów
o <l ló o o. 1 o 1 50 30 20 p g m p
g Ie b a 1 5. 2 5 1 53 2 7 20 p!) m p
grunto wo - 1 1 a t 3 2. 4 8 2 4 4 3 3 1 8 pgm p
glejowa 5o ·6 o 4 47 3 1 2 2 g lp
G lcy soils 6 5-9 5 9 98 1 1 p f
11 5 -125 2 l 6 27 57 g Cll
o. 1 o 4 37 36 2 7 g lp
po lo upra w 11e
1 5 . 2 s 3 3 7 39 2 4 glp
K omornoko
o C116 o o. l o 2 36 3 7 27 glp
gleba p lo w a 1 s. 2 s 2 36 39 2 5 glp
Soils lesslv e s 6 fa 1 3 5. 4 5 2 28 43 29 pf1.
5o. 6 o 2 f 3 4 1 46 p li
8 o -9 o 2 4 7 l 9 3 4 g l
Właściwośc i chemiczne analizowanych gleb, wskazują, że odczyn gleb kształtuje się od obojętnego do silnie kwaśnego. Wartości pH badanych gleb wahają się od 4,92 do 7,56 w H20 i od 3,83 do 6,74 w KCI. Odczyn gleb odłogowanych w porównaniu z glebami użytkowanymi rolniczo w poziomach powierzchniowych był podoblly lub
zmieniał się nieznacznie na bardziej kwaśny (tab.2).
Zawartość węgla organicznego w badanych glebach jest zróżn icowana. Na polach uprawnych kształtuje się ona od 0.65 do l ,48 %, natomiast na polach odłogowanych w poziomach powierzchniowych wynosi od 0,46 do l, 76 % (tab. 2). Porównując obie kategorie użytkovvania gleb obserwuje si~ wzrost ilości w<cgla organicznego na polach
wy~ączonych z produkcji rolniczej przez różny okres czasu. Podobne wyniki badatl.
przedstawiono w pracy [Strączy!'lska, Rola, 1998].
Ilość azotu ogólnego okreś lona w poziomach powierzchniowych badanych gleb była
podobna. Na polach upra'vvnych wynosi la ona od 0,07 do O, 17 % i odpowiednio na
odłogach od 0,06 do O 20 %. Największą zawartość azotu ogólnego odnotowano na polu odłogowanym '"' Prochowicach. Stosunek C/N w poziomach próchnicznych na polach uprawnych i od·logach kształtuje się od 6,50 do l l ,70 %. osiągając najwyższe wartości na polach odłogowanych, co świadczy o dobrze rozłożonej materi i organicznej tych gleb (tab. 2).
Badane gleby fosforu, potasu
charakteryzują się zróżnicowaną zawartośc ią przyswajalnych form i magnezu. Przy ocenie stopnia zawartości poszczególnych
l M K .. Ochrona i Rekultywaqja Terenów Dorzecza Odty. .. " 215
Wartości kwasowości hydrolitycznej w poziomach powierzchniowych na polach uprawnych wynoszą od 1,20 do 3,75 mrnoi(+)/IOOg gleby, a na odłogach od 1,15 do 4,43 mmoi(+)/IOOg gleby. Analizując profilowe zróżnicowanie stwierdzono spadek
kwasowości hydrolitycznej wraz z głębokością i wzrost w poziomie skały macierzystej, co związane jest z odczynem i składem granulometrycznym badanych gleb. Oznaczona suma kationów zasadowych w poziomach powierzchniowych na polach uprawnych
osiąga wartości od 3,80 do 20,64 mmoi(+)/IOOg gleby, natomiast na odłogach od 2,97 do 17,01 mmoi(+)/IOOg gleby. W kompleksie sorpcyjnym dominującym kationem jest
wapń, drugim, co do ilości jest magnez, a kolejno sód i potas w zależności od profilu (lab. 3 ).
Całkowita pojemność sorpcyjna, na którą składają się wartości kwasowości
hydrolitycznej i sumy kationów zasadowych przyjmuje ilości na polach uprawnych od 7,55 do 21,94 m mol(+ )11 OOg gleby i na odłogach od 3,40 do 24,60 m mol(+ )11 OOg gleby. Natomiast stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym badanych gleb osiąga wartości od 40,16 do 94,28 % (tab. 3).
TABELA 3
Wlaściwo.~ci sotpcyjne badanych gleh
K:1tq;nr1a G l~·boknic J.:\\l1Ul\\O$C Sum a POJCnl nnse Slop•cn
M1cjscowoSC U/.~lkO\\ D !l Ul pobrUIIII h~ ~.h oli1~ c 11111 C a"::. ~ .. t\" ~ó Mg~. I.3CIOilÓ\~ snrpc~ 111 a \ \ ' S \ cen lit
!: h:: h~ próbl.1 (cm) Ił h T l.omplcksu
m mo\{+ fiC!O' •lc:łn
Y ~·
pole upra'' n.; 1!-1 u l,.lO 17,011 U,·D ll,h l 1.71 111,77 lU,'J7 •J.ł .2 ~ l."l·.l~ t •• ~u ll'LUIJ U,-ł3 u.~<· 1,(1."1 JU,t1-ł ll.'J<I 'l..I,UJ l"rocbov.•cc:
od los O-l o 4,lU IJ,UU 0.41) U.td 1,71 l ~.X3 2U,OJ 1'J.U3
D·l) 4,UU 14,00 U,,;'l U.6K I.IJ4 17 .Ul li.UI XU.'JC!
~ lat JU·-łU 2.30 13.00 U,l3 tJ.~'J 1.2~ l ,,lU 17.40 Kft,7K
60-70 2,20 11.00 U.l7 U.}7 2. 73 14,47 16,(•7 M(I,M(l
l UU·I l O 4 .~u I.'.UU 0.2.! 0,(!4 •.z• .!U, lU 24,(10 lll.71
120·1 :Hi l. l .:l (J,I/łl 0,1 X 0,·0 t ,63 K.H> 11,3') ~lUli
pole upr•wnc 0-1 o :; . 7 ~ z. 70 U.".l3 1).43 0,44 3.KU 7,,) :-U.3J
I.L2~ 3.61'1 Z.MO O,lłl 0.41 0.<5 3.9-ł 7 .~2 ~ 1.74
!';awtcc
odlóg 0·1 o 4,43 2.00 0.30 0.3K 0.55 3.23 7,66 -ł2.1 !l
l ,;.2) oł,-13 1.1'10 O.I'J 0.-1) 0,)3 2.07 7,40 -.10,1(1
~ lat 40·30 2AO I,JU 0,10 CJ.4l 0,33 2.11 4.~7 ""7 .4!1
~U·'JO 3.<0 7 -~" u.~l'l U,!-2 3.03 li ,63 l ~.03 77.3M
pole uprawne 0-1 o :;,23 3.5H O.·U 0.21 0.55 4,7-1 7,97 ~l).~ l
l ~-2~ 3,D 3,3U 0.5-1 0,2(, 0,(,2 -1,72 7 ,M7 s•J.CJ7
Wilcz\o:Ow
od lOg O-l u :;,M3 2,70 (),(,2 0.23 t).(J3 •.zo <,OJ 52.3<
15·25 !-.1~ ),(10 o. (,0 0.26 O,Sł -ł.30 M.Ol 5!.<2
71al 32-4(1 I,KU ~.30 U,lłl H.3U U,H <.26 fJ,U(, 711.30
!oU·(,U 0.~3 ),20 0.1' 0,33 o.•z 4,13 -I,(J6 XK.72
K~·'J' 0.23 2.30 0.10 0,33 0.3'1 3,17 3.<o '1'.37
łll·IB 1.00 l J,OU U.Jił 0.5< 2,40 16.32 17.32 'J..ł.2):
pole upraw ue 0-1 o 1,41) l.MO U.-11 0._:11-1 1.17 7.'!2 1),41 g4,1 'J
l l -Z l 1.40 t,,ou 0.44 0,41J I.IM K,ll IJ.~ l K.'.Zł!
Komorntkt
odlóg 0·1 o 1.4') (o,J() (1, 0.3 l !,li) X,H 'J.ll3 l(.ł_
15·25 l, l !o (,_j(l n. 0.3~ 1.37 K,60 1),7:.
"·
6 lot 3 ~··l~ 0,70 <.lO o. O • ..JU U,(,g .5.73 (J.·O ~'J.
"0·60 •.~u 1 ~.uu o, 0.<2 2,43 l M,27 IIJ.77 'J:,
KU-1)0 2,1 o 12.011 o. U.·O J,oł'J l 1·.22 l K.J:! "·
216 Agnieszka LĘTKOWSKA
4. W NIOSKI
1. W poziomach powierzchniowych badanych gleb zaobserwowano tendencję
spadku wartości pH i wzrostu wartości kwasowości hydrolitycznej na glebach
odłogowanych w porównaniu z glebami uprawnymi.
2. Zróżnicowana zawartość przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu na polach uprawnych najprawdopodobniej związana jest z zastosowanym
nawożeniem.
3. Gleby odłogowane charakteryzują się na ogół wyższą zawartością węgla
organicznego n iż gleby uprawne.
5. LITERATURA [ l ]
[2]
(3]
[ 4)
[5]
[6]
[7]
[8]
DZI ENIA S.: Zasady gospodarowania na terenuch czasowo wyłączonych z produkcji rolnej. Bibliothcca r ragrnenta Agronomica, tom 5/98, 13-24. (1998)
GREINERT A., Greinert H.: Rolnicze zagospodaroiVanie dolin rzecznych
w
wojell'ództwie ::ie/onogórskim w .<:wiet/e skutków powodzi 1997 roku. Ochrona i rekultywacja terenów dorzecza Odry. Sytuacja po powodzi 1997 roku, 235-241.
Zielona Góra ( 1998)
MALI CKI L., Podstawka-Chm ielewska E.: Zmiany fitocenozy i niektórych
wla.~ciwości g/eh zachod:::ące podczas odlogowania oraz będące efektem zaf!,ospodarowania wieloletniego odłogu. Bibliotheca Fragmenta Agronomica,
tom5/98, 97-11 4. (1998)
STRĄCZYŃSKA S., Rola H.: Wplyw różnych sposohów zagospodarowania
odłogu na jizykochemic::ne lvlaśchi'OŚci gleb. Bibliotheca Fragmenta Agronomica, tom 5/98, 181-187. (1998)
SZERSZEŃ L., Borkowski J., Bogda A., Chodak T., Karczewska A.: Stan
.~rodowiska glebowego Dolnego .~lqsko. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi., z.418, 61· 74. (l 995)
SZERSZEŃ L., Chodak T., Karczewska A., Kaszubkiewicz J., Bogacz A., Kabała
'
.
C.: .Stan .~rodowiska Dolnego Sląska po powodzi w 1997 roku. Ochrona t rekultywacja terenów dorzecza Odry. Sytuacja po powodzi 1997 roku, 249-261.
Zielona Góra ( 1998)
Systematyka Gleb Polski. Rocz. Gleb. T XL, Nr 3/4. (l 989)
WOZN ' lAK L., Woźniak M.: !vfo:t/iwo.,:ci i zasady zago~podarowania doliny Sanu
i doliny Strugu pod kątem \!~}'korzystania od/agów i nieużytków oraz ograniczenia negatywnych skutków zalewów powodziowych. Bibliotheca Fragmenta Agronomica, tom 5/98, 73-80. ( 1998)
