Tadeusz Płoski
"Wolność religii. Wybór materiałów.
Dokumenty. Orzecznictwo", tł. i
oprac. T. Jasudowicz, Toruń 2001 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 45/3-4, 309-312
Jak na p isa ł p rof. M aksym ilian P azd an w sło w ie w stęp n ym , „księga u p a m ięt n ia w ie lk ie zasługi K sięd za P ro feso ra S o b a ń sk ieg o dla rozw oju nauki i sz k o ln ic twa w y ższeg o . Stan ow i wyraz p od ziw u , a za ra zem u zn an ia dla je g o d o ty ch cza so w e g o d orobku n a u k o w eg o i ż y cio w eg o . Z e strony W ydziału Prawa i A d m in istra cji U n iw ersy tetu Ś lą sk ieg o k sięg a je st form ą p o d zięk o w a n ia za dotych czasow ą w s p ó łp ra cę z W ydziałem (o b e c n ie ju ż je d e n a sto le tn ią ), a w yrażen ie zgod y na z a m ieszc ze n ie w k sięd z e tek stó w autorstw a w yb itn ych lu d zi nauki z kraju i z zagra n icy św iad czy d o b itn ie o u zn an iu , jak im K siądz P ro feso r cieszy się w P o lsce i p o za granicam i kraju”. Jest w ięc w ystarczająco w ie le p o w o d ó w , aby wyrazić u zn a n ie K sięd zu P ro feso ro w i S o b a ń sk iem u . W ydaje się jed n ak , ż e trzeb a uw ypu klić je sz c z e j e d e n z nich i to być m o ż e najw ażn iejszy, a m ia n o w icie trosk ę Jub ilata - w całym sw oim życiu i na w szystkich p łaszczyzn ach d zia ła ln o ści - o to , by «praw o b yło słu szn e» . Jak p o w ied zia ł Jub ilat w w y k ła d zie w ygłoszon ym przy okazji u r o czystości w ręczen ia k sięgi, „słu szn o ść je s t id e ą praw a realizow an ą p rzez ludzi - tak stan ow iących praw o, jak też stosu jących je oraz przestrzegających je . C o z n a czy, ż e o d lud zi za le ży «ile słu szn o śc i» da się osią g n ą ć. W język u p olsk im słu sz n o ś ć u to żsa m ia się z praw ością. Z a ś p raw ość to cech a człow iek a: c h ce praw a i c h ce zach ow ać się zg o d n ie z p raw em ”. N ie u leg a w ątp liw ości, że tę c e c h ę - c n o tę (sic!) p o sia d a au tor przytoczon ych słó w . N ie b e z k ozery k sięga p a m ią tk o w a z o sta ła op a trzo n a tytułem : Valeat a eq u ita s. W szystk ie z a m ieszczo n e w niej ar tykuły, z różnych g a łęz i praw a, których r ecen zo w a n ie zajęłob y zbyt w ie le m iej sca, m ają w ła śn ie te n pu nkt w spólny: z je d n ej strony - m aterialn ej - d ą ż e n ie do ta k ie g o n a św ietlen ia szczeg ó ło w y ch p r o b lem ó w praw nych, aby praw o ja k o ca ło ść d a w a ło rozw iązania słu szn e, a z drugiej - nazw ijm y to «id eo w ej» strony, m a ją na c elu p o d k reślen ie, iż adresat k sięg i je s t o so b ą jak najbardziej w łaściw ą, aby otrzym ać taki wyraz uznan ia. Z rad ością w łączam się w to Valeat aeq u ita s d o d a jąc: Valeas Professor!
ks. Seweryn Św iaczny
W olność religii. W ybór m ateriałów . D okum enty. O rzecznictw o, tłu m . I oprać. T. Jasu d ow icz, Toruń 2001, ss. 353.
N a k ła d em Towarzystwa N a u k o w eg o O rganizacji i K ierow nictw a w Toruniu ukazała się interesująca publikacja p o św ięco n a problem atyce w oln ości religijnej, w tłu m aczen iu i op racow aniu z n a n eg o p rofesora U n iw ersytetu M ikołaja K opern i ka, organizatora (1990 r.) i kierow nika pierw szej w P olsce uniw ersyteckiej Katedry Praw C złow iek a na W ydziale Prawa I A dm inistracji, a jed n o c ześn ie szefa U N E
-S C O C hair for H um an R igh ts and P eace, w chod zącej w skiad sieci m ięd zyn arod o wej K atedr U N E S C O .
Profesor Tadeusz Jasudow icz, absolw ent U M K przez w iele lat pracow ał w K ate drze Prawa M iędzynarodow ego i w łaśn ie w dziedzinie prawa m iędzynarodow ego pu blicznego uzyska! doktorat (1972 r.) i habilitację (1983 r.). O d 1993 roku ukazuje się czasopism o publikow ane staraniem W ydawnictw U M K , „Toruński R oczn ik Praw C złow ieka i Pokoju”, którego twórcą i redaktorem naukowym jest również T Jasu dow icz. C złonek pierw otny S tałego K om itetu M iędzynarodow ego ds. D ek ad y N a uczania Praw C złow ieka jest rów nież anim atorem i kreatorem O lim piady W iedzy 0 Prawach C złow ieka dla uczniów szkół średnich „Dem okracja - Prawa C złow ieka - Rządy Prawa”, która w Program ie O N Z -ow skiej D ekad y N auczania Praw C złow ie ka 1995 - 2004 ma p od legać upow szechnianiu w skali Europy i świata.
O garn ięty pasją nauczania i k rzew ienia praw człow iek a, stosow n ie d o swej tezy, iż b e z znajom ości należn ych m u praw i w oln ości czło w iek n ie je st w stan ie ani za dbać od p o w ied n io o w łasn ą g o d n o ść i rozwój o sob ow ości, an od p ow ied zialn ie 1 sk u teczn ie w sp ółu czestn iczyć w kształtow aniu sp ołeczeń stw a i państw a, d op ro w adził prof. Jasudow icz m .in. d o u w zględ n ien ia w program ie stu diów prawniczych najpierw jako faku ltatyw nego, a p o tem ja k o ob ligatoryjn ego - przed m iotu „Prawa człow iek a i ich o ch ron a”, a w p rogram ie stu diów adm inistracyjnych - przed m iotu , A d m in istracja w o b ec praw czło w iek a ”.
K olejna w bogatym dorobk u naukow ym prof. Jasudow icza publikacja je st w y b orem m ateriałów , d ok u m en tów i orzeczn ictw a pośw ięconych zagadnieniu w o ln o ści religii.
Fakt istnienia religii je st zjaw iskiem , które n ieo d łą czn ie towarzyszy ludzkiem u życiu. W szęd zie, gd zie pojaw iał się człow iek , rozwijał swoją aktyw ność religijną. N ie m a takiej kultury, która by n ie m iała zw iązków z religią. Z teg o w zględ u zjawi sk o religijności sta ło się p rzed m iotem zain teresow ania w ielu dyscyplin n au ko wych, w tym rów nież i prawa.
Podstaw ą w oln ości religijnej, jak wszystkich praw i w oln ości człow iek a, jest g o d n ość o sob y ludzkiej. Z asad a, iż g o d n o ść ludzka jest źród łem praw i w oln ości człow iek a, oparta jest na ok reślon ej praw dzie o człow iek u, jako bycie osob ow ym w yp osażonym w atrybuty rozu m ności, w oln ości i su m ienia. Najstarszym źród łem pisanym wyrażającym tę praw dę jest biblijny o p is stw orzen ia człow iek a „na obraz i p o d o b ień stw o B o ż e ” (R d z 1,26). U z n a n ie sz czeg ó ln eg o m iejsca człow iek a w k o sm o sie zn alazło wyraz w filo zo fii greckiej, rzymskiej filozofii stoickiej, śred n io w iecznej filozofii prawa n atu raln ego, ren esansow ej myśli filozoficzn o-teologiczn ej oraz w e w sp ółczesn ej racjonalistycznej filozofii prawa natury, na której z a ło ż e niach oparły się deklaracje praw człow iek a i obyw atela na kon tynencie am erykań skim i europejskim .
Jak pisze w e w stęp ie d o swojej publikacji prof. Jasu dow icz, problem w oln ości religijnej ma szc zeg ó ln e zn aczen ie dla n a szeg o kontynentu. W pisał o n bow iem w sw oje dzieje okresy w ojen religijnych i w yn iesien ia na szczyty europejskich zasad politycznych zasady „cuius regio, eiu s religio", n ie b ez trudów przezw yciężając p o tem jej dzied zictw o. To u nas w E u ro p ie, d o p ełn iły się w ubiegłym stu leciu z ło w różb ne p rześladow ania religii i k o ścio łó w w im ię realizacji h a seł totalitaryzm u, zarów no brun atnego, jak i czerw on ego.
N ie m ożna się zatem dziw ić, ż e w fun dam entalnym akcie, który m iał u m o żli w iać w p od zielon ej „żelazną kurtyną” E u r o p ie jak ie takie w sp ółżycie, a m ianow i c ie w A k cie K ońcow ym K B W E z 1 sierp nia 1975 roku, w specyficzny i w ielce w y m ow ny sp o só b ok reślo n o zasad ę V II D eklaracji Z asad rządzących stosunkam i m ięd zy P aństw am i-U czestnikam i K B W E ja k o „poszan ow an ie praw człow iek a i podstaw ow ych w oln ości, w łączając w to w o ln o ść m yśli, su m ienia, religii i przek o n a ń ”. N ie m ożna rów nież się dziw ić, że tak ostrożn a czy w ręcz lękliw a w stosun ku d o Z w iązku S ow ieck iego R ad a E uropy zdobyła się w drugiej p o ło w ie lat o sie m d ziesiątych na specjalną uchw alę dotyczącą naruszania zasad tej w oln ości w ra m ach „socjalistycznej w sp óln oty pokój m iłujących państw ”. A k tu aln ość tej p rob le m atyki i jej zn aczen ie w zm aga w o statn ich latach kontrow ersyjny i sza len ie trudny p roblem sekt i now ych ruchów religijnych n a kon tyn en cie europejskim , w tym tak że w P olsce.
Profil p u b lik ow an ego przez prof. T. Jasu dow icza zbioru ma charakter pragm a tyczny. N aturalną koleją rzeczy p o d zielo n y o n został na dw ie części, z których pierw sza jest p ośw ięcon a dokum entacji stan dardów ochronnych, a druga orzecz nictwu.
C zęść pierw sza, „dokum entacyjna” ob ejm u je standardy zarów no krajowe, jak i m iędzyn arod ow e. G dy ch odzi o te pierw sze, to autor się g a d o w ażniejszych frag m en tów dokum entacji rodzących się praw człow iek a z II p ołow y X V III w ieku. Z najdziem y tu o d n o śn ie in teresu jącego nas zagad nien ia zapisy K onstytucji 3 M a ja, z 1 9 2 1 ,1 9 5 2 i 1997 roku. A u tor św iad om ie w łączył tu - c h o ć to d ok u m en t m ię dzynarodow y - K onkordat Polski z 1993 roku. Z a zasadn e uznał o n rów nież u w zględ n ienie - przynajmniej na zasad zie sk rótow ego „przeglądu” - innych ustaw norm ujących stosun ki Państw a z innymi K ościołam i.
N ato m ia st gdy chodzi o standardy m ięd zyn arod ow e, to zostały o n e za p rezen to w an e w trójpodziale: dwa zbiory dok um entacji uw zględniające m iędzynarodow ą och ron ę praw człow ieka, a w ięc dok um enty un iw ersalne i regionalne oraz zbiór istotnych d ok u m en tów m ięd zyn arod ow ego prawa hum anitarnego.
D ru ga c zęść „orzecznicza” rów nież najpierw prezentu je orzeczn ictw o krajowe: wybrane orzeczen ia i p ostan ow ien ia czy uchw ały p olsk iego Trybunału K onstytu cyjnego, a n astęp n ie O rzecznictw o Strasburskie: w pierw szej k olejności orzeczen ia
- g łó w n ie decyzje w spraw ie d o p u szczaln ości skarg indywidualnych - E uropejskiej K om isji Praw C złow iek a, a w drugiej k olejn ości - wyroki E u rop ejsk iego Trybunału Praw C złow iek a.
Z arzu t p o p ełn ien ia b łęd u ,p a r s p r o toto" m oże rodzić tytuł pu blikow an ego zbioru; w rzeczyw istości jed n ak zakres zbioru jest szerszy i obejm uje c ałość su b stancji chronionej na pod staw ie prawa d o w oln ości myśli, su m ienia, religii i p rze konań.
N a d er istotn e są z perspektyw y w oln ości religijnej unorm ow ania czasu wojny. M ogą m ieć o n e n iep o śled n ie zn a czen ie także dla interpretacji m ięd zyn arod ow o chronionych praw człow iek a, zw łaszcza jeśli chodzi o ich los i zakres korzystania z nich w sytuacjach nadzw yczajnych, nie tylko p od czas konfliktu zbrojnego o cha rakterze m iędzynarodow ym . P roblem atyka hum anitarna zaw sze jak najściślej har m o n izow ała z problem atyką lo su praw człow iek a w sytuacjach ekstrem alnych, w których n astęp uje jakby sp otk an ie - osłab ion ych dop uszczalnością derogacji - zob ow iązań z dzied ziny och ron y praw człow iek a oraz znajdujących zastosow an ie d o takich sytuacji - choćby w p ostaci tzw. m inim alnych standardów hum anitar nych - wym agań m ięd zyn arod ow ego prawa hum anitarnego. Z ap rezen tow an e przez autora istotne dok um enty m ięd zyn arod ow ego prawa hu m anitarn ego d od at k ow o ubogacają publikow any zbiór.
A u to r jest św iad om teg o , jak p isze w e w stęp ie, że - m im o je g o ob jętości - n i niejszy zbiór daleki jest o d sp ełn ien ia w ym agań w yczerpującego charakteru. N ie k tóre m niej w ażne dok um enty krajowe lub m ięd zyn arod ow e autor p om in ą ł św ia d o m ie, innych n ie uw zględnił, b o akurat n ie m iał ich „pod ręką”, a czas naglił. N iem n iej jed nak przyznać trzeba, że prezen tow an y zbiór i tak jest w ystarczająco b ogaty w treści, zarów no w płaszczyźnie dokum entacji, jak tez w sferze u w zględ n io n eg o orzecznictw a. Przyda się o n za tem nie tylko stu d en tom prawa i adm ini stracji przygotow ującym prace m agistersk ie na finalnym etap ie ich stu diów , ale rów nież n iejed en badacz - sp ecjalista n ie tylko nauki praw człow iek a - m o że s ię gnąć p o ten zbiór, czerp iąc dla sieb ie z n ie g o elem en ty źród łow e. Z a p ew n e też n iejed en teo lo g , prawnik-praktyk, polityk czy pracow nik o d p o w ied n ieg o nurtu ad m inistracji publicznej, m oże w zbiorze niniejszym , przydatnych dla sw oich badań i działań elem en tó w substancjalnej w ied zy poszukiw ać.
K siążkę „W olność religii” prof. T. Jasudow icza n ależy przyjąć z dużym u zn a niem i satysfakcją dla erudycji prawniczej A u tora, jako kolejny zbiór „Jego n au k o w eg o ow o co w a n ia ”.
