Stembrowicz, Kazimierz
"Russkoje gosudarstwo w sistemie
mieżdunarodnych otnoszenij konca
XV-naczała XVI w.", A. Ł.
Choroszkiewicz, Moskwa 1980 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 71/3, 638-639
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
638 Z A P I S K I
rokie, w starożytnej G recji i na morzach południowych dodaje może książce scientycyzmu (w guście dość zresztą staroświeckim), ale na fenom en jego m a la r stw a niewiele rzuca św iatła. Wielka byłaby szkoda, gdyby to w łaśnie zadecydo wało o stosunkowo słabym zaaw ansow aniu badań w innym , donioślejszym k ieru n ku — w studiach nad innym i m alarzam i tam tej epoki i regionu, którzy posługiwali się podobnym zestaw em symboli. Odnosi się wrażenie, że analogie, które proponuje A. Boczkowska nie zostały dobrane najcelniej.
Zadaniem zaskakujących układów ikonograficznych Boscha jest przedstaw ie nie subtelnych idei m istyków devotionis modernae — jednolitego, nadprzyrodzo nego charakteru miłości — od cielesnej po m istyczny związek Chrystusa z E kle zją, łagodnej m elancholii Raju, tragedii grzechu — jednym słowem tego, co było ' zbyt szokujące i w yrafinow ane dla nieerudytów końca XV w., lub ze względu na heterodoksalny ch arak ter w stosunku do oficjalnej nauki Kościoła wymagało pewnego kam uflażu. Przy tym , w brew całej symbolistycznej dyscyplinie, k tórą starała się przedstaw ić A. Boczkowska, uwagę odbiorcy absorbuje na obrazach Boscha przede wszystkim ich nadrealizm , świadczący o wielkiej dynamice prze żyć autora. Ow nadrealizm czyni symbolikę mało kom unikatyw ną. Dzisiejsza atrakcyjność Boscha świadczy pośrednio o jego klęsce wobec odbiorców m u w spół czesnych.
Z . M .
A. Ł. C h o r o s z k i e w i c z , R usskoje gosudarstwo w sistiem ie m ieżdunarodnych otnoszenij konca XV — naczala X V I w., Izdatiel-
stwo „N auka”, Moskwa 1980, s. 293
W oparciu o wielojęzyczną literatu rę i obszerny m ateriał źródłowy (w tym archiw alny) autorka dała zw arty, bogaty w faktografię i refleksję teoretyczną, obraz w ielostronnych stosunków Państw a Moskiewskiego z Europą (i Turcją) na przełomie XV і XVI wieku. Książka stanowi efekt w ielu lat pracy badawczej i dyskusji w gronie historyków radzieckich. Chronologicznie praca obejm uje la ta 1478 (przyłączenie Nowogrodu Wielkiego) — 1533 (reform a m onetarna), które należą do końcowego etapu długiego procesu prowadzącego do pow stania scen tra lizowanej m onarchii rosyjskiej. Książkę otw iera rozdział omawiający drogi, form y i jakość w zajem nej inform acji Państw a Moskiewskiego i krajów europejskich. Dalej autorka kolejno przedstaw iła kontakty gospodarcze, polityczne i kulturalne, podkreślając ich w zajem ne uw arunkow anie. W dziedzinie stosunków handlowych omówiono stru k tu rę rosyjsko-europejskiej w ym iany towarowej, drogi handlowe i politykę handlow ą Państw a Moskiewskiego, pobudzającą aktyw ność kupiectw a rosyjskiego. Najszerzej ujęte zostały kontakty polityczne (145 stron), z których uwagę autorki skupiły działania władców m oskiewskich m ające na celu włączanie do terytorium państwowego ziem ruskich pozostających pod władzą Litwy, zdoby cie praw handlowych i ziem nad Bałtykiem oraz zapew nienie sobie bezpieczeń stw a od C hanatu Krymskiego. Podstawowym elem entem tych stosunków pozosta w ał perm anentny konflikt z państw em polsko-litewskim , który był motorem po czynań dyplomacji rosyjskiej w Europie (sojusze, kw estia ty tu łu w ładcy moskiew skiego). Oddzielne rozdziały om aw iają kontakty z państw am i włoskimi i p a piestwem, T urcją i patriarchą. A utorka położyła nacisk na ścisły związek polityki zagranicznej z w alką o tro n moskiewski w końcu XV w ieku (Iw an III i problem jego następcy). O statnia część książki poświęcona jest kontaktom kulturalnym . Pewnego rodzaju m odernizacja R o s ji była niezbędna wobec szeroko zakrojonego program u politycznego Moskwy. Służyło tem u ściąganie licznych specjalistów
Z A P I S K I 639
w dziedzinach przede w szystkim wojskowości, budow nictw a i in. Nie pozostawało to bez w pływ u na ówczesną rosyjską k u ltu rę um ysłową i sztukę.
K siążka A. Ł. Choroszkiewicz stanow i pozycję, z którą powinien się zapoznać każdy badacz historii Europy XV—XVI wieku.
K. S. B arb ara M i o d o ń s k a , R e x regum i rex Poloniae w dekoracji
m alarskiej Cradualu Jana Olbrachta i P ontyfikatu Erazma Ciołka. Z zagadnień ikonografii w ładzy królew skiej w sztuce polskiej w ie k u X V I, Muzeum Narodowe w K rakowie. Suplem ent do „Rozpraw
i Spraw ozdań Muzeum Narodowego w K rakow ie” t. XII, K raków 1979, s. 238, ilustr. 156, str. ang.
Tematem pracy są w ybrane problem y ikonograficzne G raduału Jan a O lbrachta i Pontyfikału E razm a Ciołka, dwóch najznakom itszych pod względem artystycznym ilum inowanych rękopisów liturgicznych, pow stałych w kręgu kulturalnym k ra kowskiego dw oru królew skiego w początkach XVI wieku. W obu rękopisach au to r ka wyróżnia zespoły przedstaw ień odnoszących się do królew skiej władzy Boga nad św iatem oraz do władzy króla nad ziemskim królestw em , konfrontuje je ze sobą i poddaje w nikliw ej analizie, ujaw nia ich treści ideowe i tradycję ikonogra ficzną. Ilum inacje G raduału O lbrachta, odpowiadające tekstom słownym i m u zycznym liturgii m szalnej, ukazują przede w szystkim rzeczywistość nadprzyrodzo ną (Regnum aeternum ), której kształt w izualny tra k tu je auto rk a jako odbicie pewnego stanu świadomości historycznej i artystycznej. Dekoracja m alarska G ra
duału głosi chw ałę Boga jako niebiańskiego w ładcy św iata, który jest źródłem ładu m oralnego i najwyższym autorytetem dla władców ziemskich, pełniących swe funkcje w jego zastępstwie. M iniatury P ontyfikału Ciołka, towarzyszące r y tom związanym z osobą króla (koronacja, hołd lenny), odnoszą się natom iast do określonej rzeczywistości historycznej (Regnum temporale), której granice autorka próbuje wyznaczyć n a tle dziejów w ew nętrznych Polski przełom u XV i XVI w ie ku, w skazując zarazem na działanie szeregu archetypów ideowych i obrazowych 0 odległej nieraz m etryce i szerokim zasięgu oddziaływania. Wymowa ideowa m i n iatu r Pontyfikału uw ydatnia autorytet władzy króla ziemskiego, dla którego źródłem i wzorem jest w ładza Boga, unaocznia także istotę władzy królew skiej w jej sakralnym rozum ieniu.
Praca, oparta n a znakom itym w arsztacie zarówno kodykologa i historyka sztu ki, jak i historyka idei, przekonyw ająco ukazuje ścisłe związki treści teologicznych 1 liturgicznych obu rękopisów z ideologią władzy królew skiej i jej symboliką.
S. K. K.
Giorgio V a s a r i , Ż yw oty najsław niejszych malarzy, rzeźbiarzy г architektów , w ybrał, przetłum aczył, wstępem i objaśnieniam i opa trzył K arol E s t r e i c h e r , Państw ow y In sty tu t Wydawniczy, W ar szawa 1980, s. 606. ^
Pierwsze w ydanie klasycznego w dziejach historii sztuki dzieła Giorgia V a - s a r i e g o — „Le vite de’ p iù eccelenti pittori, scultori ed arch itetto ri” — ukazało się we Florencji w roku 1550, następne, nieco zmienione i rozszerzone, w osiem naście lat później. Do połowy XIX w ieku „Żywoty” osiągnęły liczbę dziesięciu w ydań stając się jednym z podstawowych źródeł wiedzy o najw ybitniejszych przed stawicielach włoskiego renesansu.
