J o h n - P a u l H i m к e, Galician villagers and the U krainian national m ovem en t in the n ineteenth century, S t. M a r tin ’s P re s s , N ew Y o rk 1988 (p r in te d in H o n g K ong), s. 358.
A u to r u ro d z o n y w 1949 r. je s t K a n a d y jc z y k ie m p o c h o d z e n ia u k ra iń s k ie g o , w y w o d zi się z o k o lic K a m io n k i S tr u m iło w e j. Z p o p a rc ie m C a n a d ia n I n s tit u te of U k r a in ia n S tu d ie s u z y sk a ! w 1983 r. s ty p e n d iu m f u n d a c ji IR E X i p ra c o w a ł pół r o k u w a rc h iw a c h lw o w sk ic h . P rz y z n a je , że n ie d o ta r ł do w sz y stk ie g o czego sobie ży czy ł; w y lic z a je d n a k w śró d p rz e ro b io n y c h a rc h iw a lió w o k o ło 70 to m ó w a k t N a m ie s tn ic tw a t.s. lik w id a c ji s to s u n k ó w p o d d a ń c z y c h , o k o ło 120 to m ó w t:s. sp o ró w s e r w itu to w y c h , rtłniej lic z n e g ru p y a k t o in n e j te m a ty c e , m .in . z zesp o łó w S ą d u K ra jo w e g o w e L w o w ie i N a d p r o k u r a to r ii, ta m ż e , o ra z T o w a r z y s tw a „ P r o s w ita ” . W z a k re s ie d ru k ó w a u to r m a n a ro z k ła d z ie o k o ło 60 ro c z n ik ó w p ra s y u k r a iń s k ie j z p rz e ło m u X IX i X X w., zesz ło w ie c z n e w y d a w n ic tw a s ta ty s ty c z n e , a u s tr ia c k ie i p o ls k ie , g a lic y js k ie sc h e m a ty z m y św ie c k ie i k o śc ie ln e , w y d a w n ic tw a ź ró d ło w e ra d z ie c k ie . B ib lio g ra fia (s. 330— 343) o b e jm u je p o z y c je w p ię c iu ję z y k a c h , w śró d n ic h k ilk a n a ś c ie p o ls k ic h m o n o g r a fii n a te m a ty g a lic y js k ie . F ig u r u je w te j b ib lio g r a f ii ta k ż e „ K a p ita ł” M a r k s a o ra z „ A k u m u la c ja k a p it a łu ” Róży L u k s e m b u rg , a n ie są to p o z y c je m a r tw e , a u to r p o s łu g u je się n im i w to k u ro z u m o w a n ia . M ożna b y w y tk n ą ć lu k i w ty m w y k a z ie , w z a k re s ie p u b lic y s ty k i g a lic y js k ie j i p a m ię tn ik ó w
p o ls k ic h ; n ie p r z e r a b ia ł te ż a u to r ste n o g ra m ó w S e jm u i R a d y P a ń s tw a . Z aw sze je d n a k p re z e n to w a n e j tu b azy ź ró d ło w e j p o z a z d ro śc i a u to r o w i k a ż d y b a d a c z e u ro p e js k i.
D y s e rta c ję d o k to r s k ą : „ P o lish a n d U k ra in ia n so c ia lism ; A u s tr ia 1867— 1890” , o g ło sił H i m к e w 1977 r. P u b lik o w a ł n a s tę p n ie w a m e r y k a ń s k ic h cz a so p ism a c h n a u k o w y c h ro z p r a w y p o św ię c o n e p o lity c z n e j a k ty w n o ś c i u n ic k ie g o k le r u , z ja w is k u m o s k a lo filiz m u w G a lic ji, a n ta g o n iz m o w i ż y d o w s k o -u k ra iń s k ie m u w k o ń c u X IX w . i in . N a jn o w sz a je g o k s ią ż k a p o d ję ła n ie m n ie j w a ż n y p ro b le m : w c ią g n ię c ia m a s lu d o w y c h G a lic ji w s c h o d n ie j w o rb itę u k ra iń s k ie g o r u c h u n a ro d o w e g o . M asy te — ta k a je s t te z a a u to r a — p r z e c iw s ta w ia ją c się o s tro p o ls k ie m u z ie m ia ń s tw u , w to k u lik w id a c ji p o d d a ń s tw a i sp o ró w o s e r w itu ty , d o jr z e w a ją , w o s ta tn im ć w ie rć w ie c z u X IX w., do św ia d o m o śc i n ie k la s o w e j ju ż , lecz n a ro d o w e j. P o lity c z n y r u c h u k r a i ń sk i, d o tą d z e ś ro d k o w a n y w m ia s ta c h , o p a rty o u n ic k ą h ie r a r c h ię o ra z in te lig e n c ję ś w ie c k ą , te r a z d o p ie ro z y s k u je n a w si o p a rc ie m a so w e . P ro b le m te n , b a rd z o w a ż n y n ie ty lk o d la h is to r ii U k ra in y , a le i in n y c h n a ro d o w o śc i z a m ie s z k u ją c y c h G a lic ję , z o sta ł p o tr a k to w a n y w o p a rc iu o ź ró d ła je d n o ro d n e g o ty p u .
W la ta c h 1879— 1896 u k a z y w a ła się w e L w o w ie „ B a tk w is z c z y n a ” , ty g o d n ik p rz e z n a c z o n y d la lu d u , k tó r y w p o ło w ie la t o s ie m d z ie s ią ty c h b o d a jż e cieszy ł się w z ię c ie m , choć n a k ła d jeg o n ie p rz e k r a c z a ł 2000 e g z e m p la rz y . Z ało ży ł go i p o c z ą tk o w o re d a g o w a ł leader u k ra iń s k ic h n a ro d o w c ó w J u lia n R o m a ń c z u k . W 1885 r.
O bjął re d a k c ję M ic h a ł P a w ły k , r a d y k a ł b lis k i so c ja liz m o w i *. T o m ra d y k a ln y , n a d a n y w te d y c z a so p ism u w z b u d z ił sp rz e c iw y k ó ł u m ia rk o w a n y c h i ry c h ło d o p ro w a d z ił do u s u n ię c ia P a w ły k a z re d a k c ji. J a k w ię k sz a część ó w c z e sn y c h p is e m e k lu d o w y c h „ B a tk w is z c z y n a ” m ia ła lic z n y c h k o re s p o n d e n tó w w te r e n ie . H im k e p o d
d a ł d ro b ia z g o w e j a n a liz ie d w a ty lk o ro c z n ik i p is m a , 1884— 1885, w k tó r y c h o d n a la z ł 286 ta k ic h k o re s p o n d e n c ji, ze w s z y stk ic h p o w ia tó w G a lic ji w sc h o d n ie j. W p rz y b liż e n iu u d a ło m u się u s ta lić sp o łe c z n y s t a tu s a u to r ó w : 42 k o re s p o n d e n c je b y ły p ió r a c h ło p ó w , 13 — d ia k ó w , ill — n a u c z y c ie li w ie js k ic h , 110 — m ie sz c z a n i rz e m ie ś ln ik ó w , 10 — p a ro c h ó w . N ie k tó rz y a u to r z y łą c z y li po p a rę zajęć. Z k o
-1 A u to r p rz e m ilc z a jeg o z w ią z k i z s o c ja lis ta m i p o ls k im i. N ie je s t m u z n a n a m o n o g r a fia W. N a j d u s o P P S D .
re s p o n d e n c ji ty c h a u to r w y d o b y ł n a z w is k a 368 „ a k ty w is tó w ” , ja k ic h n a z y w a , r u c h u n a ro d o w e g o n a w si. O b sz e rn y a n e k s (s. 257—317) z a w ie ra ic h a lf a b e ty c z n ą lis tą z w y sz c z e g ó ln ie n ie m ich z a a n g a ż o w a n ia w ró ż n y c h fo r m a c h r u c h u lu d o w e g o , g łó w n ie c z y te ln i lu d o w y c h . C h ło p i w te j g ru p ie s ta n o w ią n ie c o w ią c e j n iż połow ę, S ą to w y łą c z n ie m ężc zy źn i — u częszczały do ty c h c z y te ln i n ie lic z n e ty lk o d z ie w c z ę ta (s. 101).
K s ią ż k a liczy c z te ry ro z d z ia ły . P ie r w s z y z a w ie ra w p ro w a d z e n ie h is to ry c z n e : m ó w i o d a w n y m p o d d a ń s tw ie i p a ń sz c z y ź n ie , o ic h o b a le n iu w 1848 r o k u , o z a ta rg a c h s e r w itu to w y c h w n a s tę p n y m d z ie s ię c io le c iu *. D ru g i ro z d z ia ł c h a r a k t e r y z u j e p ism o „ B a tk iw s z c z y n a ” , tr a f n ie w s k a z u ją c (s. 69) n a p o d w ó jn e zn a c z e n ie ty t u łu : w ęższe, „ o jc o w iz n a ” i szersze, „ o jc z y z n a ”. N a p o d s ta w ie w s p o m n ia n y c h k o re s p o n d e n c ji t e r e n o w y c h d a n o t u c h a r a k te r y s ty k ę c z y te ln i w ie js k ic h , ic h fu n k c jo n o w a n ia , p r o p a g a to r ó w te g o ru c h u , o p o zy cji, j a k ą n a p o ty k a ł. R o zd ział II I p o św ię c o n y zo stał „ n o ta b lo m ” w ie js k im : p a ro c h o m , n a u c z y c ie lo m i d ia k o m — o ra ż ic h sto s u n k o w i do r u c h u n a ro d o w e g o . O s ta tn i, b o d a jż e n a jc ie k a w s z y ro z d z ia ł: „ T h e a w a k e n in g p e a s a n t r y ”, c h a r a k te r y z u je w s p o m n ia n ą g ru p ę 368 „ a k ty w is tó w ” , a le z a w ie ra ta k ż e w a ż n e p a r a g r a f y o s to s u n k u w s c h o d n io g a lic y js k ie j w si: do d w o ró w , do Ż y d ó w o raz do g a lic y js k ic h w ład z, n a sz c z e b lu g m in n y m i p o w ia to w y m . A u to r s tw ie rd z a p rz y ty m : „ S p o łe c z n o -g o sp o d a rc z y a n ta g o n iz m m ię d z y p o ls k im z ie m ia ń s tw e m i u k r a i ń s k im i c h ło p a m i s ta n o w ił w id e o lo g ii n a ro d o w e j a k ty w is tó w w ie js k ic h (w ty m c h ło p s k ic h ) w ą te k w tó rn y . N ie zn a c z y to, b y k o n f lik t g m in a —d w ó r n ie z n a jd o w a ł ż a d n e g o o d b ic ia w n a sz y c h k o re s p o n d e n c ja c h — z n a jd u je . A le je s t to o d b ic ie s ła b sze n iż m o ż n a b y o c zek iw ać, sła b sz e w p o ró w n a n iu z in n y m i p ro b le m a m i: a n ta g o n iz m e m u k ra iń s k o -ż y d o w s k im , z a ta r g a m i c z y te ln i w ie js k ic h z w ła d z ą g m in n ą ” (s. 146).
S tw ie r d z e n ie to z a s ta n a w ia , je ś li p rz y p o m n ie ć p o w s z e c h n ie z n a n e d y s k r y m in o w a n ie in te re s ó w w s i w a u to n o m ic z n e j G a lic ji i s ta łe s k a r g i n a s z la c h tę u k r a i ń s k ic h p o słó w w S e jm ie . A u to r tw ie rd z i, że z a ta r g i z d w o re m o sła b ły w la t a c h o sie m d z ie s ią ty c h , w p o r ó w n a n iu do w c z e śn ie jsz e g o o k re s u sp o ró w o s e r w itu ty . B yć m oże — a le w y b u c h ły o n e ze z d w o jo n ą siłą n a p ro g u X X w ie k u . R aczej w ię c p rz y ją ć tr z e
b a , że r e d a k c j a „B atkiw szczym y” tu s z o w a ła w k o re s p o n d e n c ja c h z te r e n u r a d y k a ln e , a n ty z ie m ia ń s k ie a k c e n ty (s. 80, 150) p ra g n ą c u n ik n ą ć n ę k a ją c y c h ją i bez teg o k o n fis k a t.
N ie m ia ła r e d a k c ja s k r u p u łó w ty c h w s to s u n k u do Ż y d ó w , g a z e ta p e łn a je s t s k a r g n a ż y d o w sk ic h k a rc z m a rz y , p a c h c ia rz y i lic h w ia rz y , k tó rz y r o z p ija ją c h ło p a , tr z y m a ją go w g o sp o d a rc z e j z a le żn o ści, a n ie r a z i w y z u w a ją z d o b y tk u . Ż y d , z d a n ie m a u to r a , je s t tu k im ś w ię c e j, a n iż e li p o ś r e d n ik ie m w e k s p lo a to w a n iu w si p rz e z w ie lk ą w ła sn o ś ć . J a k o h a n d la r z i d ro b n y k a p ita lis ta w p ro w a d z a o n p o u w ła sz c z e - n io w ą w ie ś w o rb itę g o s p o d a rk i p ie n ię ż n e j, n io s ą c e j ze so b ą p o w a ż n e z a g ro ż e n ie d la n ie d o ś w ia d c z o n e g o i n ie z o rg a n iz o w a n e g o r o ln ik a . S łu s z n e to są o b s e r w a c je — co n ie z m ie n ia f a k tu , że w ś w ie tle n in ie js z e j le k t u r y a n ty s e m ity z m u k r a iń s k ie j w si z d a je się n a m z ja w is k ie m o w ie le o s trz e js z y m , w p o ró w n a n iu do sto su n k ó w n a w si „ m a z u r s k ie j”, w z a c h o d n ie j części k r a j u .
P o c z ą tk i o rg a n iz o w a n ia się w s i u k r a iń s k ie j: n a p rz ó d w ię c c z y te ln i w ie js k ic h , n a s tę p n ie sp ó łd zielczo ści, z k o le i z aś św ia d o m e j a k ty w n o ś c i p o lity c z n e j — o d tw a r z a a u to r n a p o d s ta w ie z e b ra n e g o m a t e r i a łu w sp o só b w y w a ż o n y i k la r o w n y . O c z y w iśc ie je s t to m a te r ia ł z d w ó c h ty lk o ro c z n ik ó w je d n e g o ty lk o p is e m k a lu d o w ego. D o c ie ra ły z aś n a u k r a iń s k ą w ie ś i in n e p is e m k a : k le r y k a ln e , r a d y k a ln e , m o -* S z e rz e j o p o w ie d z ia n o h is to rię ta k ie g o z a ta rg u w e w si D o b ry tw ir , z k tó r e j w y w o d z i się ro d z in a a u to r a .
s k a lo fils k ie , w k tó r y c h o p is y w a n e tu z ja w is k a m o g ły się ry s o w a ć in a c z e j. Z a b ra k ło te ż u k a z a n ia tr e n d u ro zw o jo w e g o , p o m ię d z y 1880 a 1900 ro k ie m . U s ta le n ia n in i e j szej m o n o g ra fii b ę d ą w ię c w y m a g a ły s p r a w d z e n ia . B y ła b y się ta k ż e p rz y d a ła a u to ro w i le p s z a z n a jo m o ść a n a lo g ic z n y c h p ro c e só w , z a c h o d z ą c y c h w ty m c zasie n a w si p o ls k ie j. S ą p rz e c ie p o ls k ie m o n o g ra fie o ó w c z e sn y m c z a s o p iś m ie n n ic tw ie lu d o w y m , o c z y te ln ic tw ie w ie js k im , o k ó łk a c h ro ln ic z y c h i s p ó łk a c h z a ro b k o w y c h , w e w s z y s tk ic h tr z e c h z a b o ra c h . P o u c z a ją c e b y b y ło u k a z a n ie p o d o b ie ń s tw i ró żn ic. D a m je d e n ty lk o p rz y k ła d : H im k e p o św ię c a o so b n y p a r a g r a f s to s u n k o m m ięd zy c h ło p a m i a c e rk w ią . D o s trz e g a c z ę ste p rz e ja w y w z a je m n e j n ie c h ę c i: n ie r a z n a s k u te k k o n s e r w a ty z m u p a ro c h ó w , a z aw sze n a tle ju ra stolae. A p rzecież te za
ta r g i a n i się d a d z ą p o ró w n a ć do ró w n o le g ły c h s to s u n k ó w n a w si p o ls k ie j. K ościół u n ic k i p a tr o n o w a ł r u c h o w i lu d o w e m u ; ła c iń s k i z w a lc z a ł go (w G a lic ji i K ró le s tw ie ).
D ość z ro z u m ia łe , że a u to r m a lu ją c s to s u n k i m ięd zy d w o re m a w s ią w G a lic ji, p r z y jm u je za w ła s n e o d c z u c ia te j o s ta tn ie j, tr z y m a się a r g u m e n ta c j i ó w c z e sn e j lu d o w e j p ra s y . Z a b ra k ło tu m ie js c a m i szerszeg o , h is to ry c z n e g o sp o jrz e n ia . O b u rz a się n p . a u to r (s. 127) n a p rz y s łu g u ją c e z ie m ia n o m p ra w o p re z e n ty n a s ta n o w is k a k o ś c ie ln e w ic h d o b ra c h . W is to c ie u rz ą d z e n ie to w sp o só b is to tn y k rę p o w a ło p o li ty c z n ą a k ty w n o ś ć p a ro c h ó w . K s ią d z - r a d y k a ł, p o s ą d z a n y o a g ita c ję a n ty p o ls k ą , n ie m ó g ł się sp o d z ie w a ć p re z e n ty n a in tr a tn ie js z e p ro b o s tw o . L ecz m ó w ią c o p ra w ie p re z e n ty n ie m o ż n a z a p o m in a ć , że w ią z a ło się on o z o b o w ią z k a m i m a te ria ln y c h ś w ia d c z e ń d w o ru n a rz e c z p a ra f ii; z n a c z n a lic z b a u n ic k ic h k o śc io łó w w G a lic ji w s c h o d n ie j fu n d o w a n a b y ła o n g i p rz e z s z la c h tę — n ie g d y ś r u s k ą , n a s tę p n ie sp o lsz c zo n ą ł .
O d n o śn ie s e r w itu tó w : a u to r s to i n a s ta n o w is k u , że la sy od w ie k ó w s ta n o w iły w ła sn o ś ć lu d u , a sz la c h ta b e z p ra w n ie so b ie je p rz y w ła s z c z y ła (s. 36). P ra w id ło w e b y ło b y s tw ie rd z e n ie , że ry c e r s tw o (p ó ź n ie jsz a sz la c h ta ) o b ję ło p rz e d w ie k a m i, z t y t u ł u m o n a rs z y c h n a d a ń i in n y c h z a w ła sz c z e ń , cało ść g r u n tó w w ie js k ic h , w ra z z ich
m ie s z k a ń c a m i. W r a m a c h s y te m u p o d d a ń c z e g o c h ło p i k o rz y s ta li z la s ó w i p a s t w is k , n ie z b ę d n y c h d la u tr z y m a n ia ic h g o s p o d a rs tw . D o p ie ro lik w id a c ja s y s te m u p o d d a ń c z e g o p o s ta w iła n a p o rz ą d k u d z ie n n y m p ro b le m w ła s n o ś c i g r u n tó w u ż y tk o w a n y c h w sp ó ln ie . J a k w ia d o m o w E u ro p ie ś ro d k o w e j u ż y tk i ro ln e u le g ły w te d y p o d z ia ło w i p o m ięd zy fo lw a r k i w ieś. S p ra w a la s ó w i p a s tw is k r e g u lo w a n a b y ła ro z m a ic ie w ró ż n y c h k r a ja c h , w z a le ż n o śc i od u k ła d u sił p o lity c z n y c h , n a ogół z m n ie js z y m lu b w ię k s z y m u s z c z e rb k ie m in te re s ó w c h ło p s k ic h .
M ożna b y te ż p o le m iz o w a ć z n ie k tó r y m i tw ie r d z e n ia m i w p ro w a d z a ją c e g o ro z d z ia łu I. S ta r c ia „ r u s k ic h ” c h ło p ó w z p o w s ta ń c a m i w e w si H o ro ż a n a w 1846 r o k u n ie z a lic z a łb y m d o r e p e r k u s ji „ rz e z i” z a c h o d n io -g a lic y js k ie j (s. 24 n.). W y p a d e k m ia ł m ie js c e 21 lu te g o , a w ię c z a le d w ie w d w a d n i po k rw a w y c h z a jś c ia c h w T a r n o w ie . N ie w c h o d z iło w ię c w g rę n a ś la d o w n ic tw o , a le p o d o b n e z a c h o w a n ie się c h ło p ó w , w p o d o b n y c h w a r u n k a c h . S ły n n a m o w a Iw a n a K a p u s z c z a k a w S e jm ie w ie d e ń s k im 17 s ie rp n ia 1848 r. (na s. 28 m y ln ie 27 s ie rp n ia ) p o w sz e c h n ie u c h o d z i za n a je f e k ty w n ie js z y w y ra z c h ło p s k ic h g ra w a m in ó w w o b ec g a lic y js k ie j s z la c h ty . A p rz e c ie ż k to ś tę m o w ę m u s ia ł z re d a g o w a ć K a p u sz c z a k o w i po n ie m ie c k u i d la te g o tr u d n o je s t d o jść, n a ile a r g u m e n ta c ja i sp o só b o b ra z o w a n ia b y ły jeg o w ła s n e . N ie sa m o ty lk o z ie m ia ń s tw o z a s ia d ło w lw o w s k ie j R a d z ie N a ro d o w e j w 1848 r. (s. 30), a i w śró d z ie m ia n b y li z w o le n n ic y d a le j id ą c y c h u s tę p s tw n a rz e c z ch ło p ó w . T a b lic a n a s. 62 o b r a z u ją c a p rz y r o s t szk ó ł lu d o w y c h p o ls k ic h i u k r a iń s k ic h od 1869 r o k u z a tr z y m u je się n a 1890 ro k u , ty m s a m y m d a je s m u tn e św ia d e c tw o o z a * N a s. 149 a u to r c y tu je w z m ia n k i k o re s p o n d e n tó w o „ d o b ry c h p a n a c h ” p o l sk ic h , k tó rz y m a te r ia ln ie p o p ie r a li r u c h c z y te ln i lu d o w y c h u k ra iń s k ic h .
n ie d b a n iu p o c z ą tk o w e g o s z k o ln ic tw a w G a lic ji a u to n o m ic z n e j. S łu s z n e b y ło b y tu d a n ie w z m ia n k i, że od k o ń c a la t d z ie w ię ć d z ie sią ty c h n a s tą p iła z n a c z n a ro z b u d o w a o w y c h szkół, w ty m i w ie js k ic h c z te ro k la s o w y c h , u ła tw ia ją c y c h p rz e jś c ie do g im n a z jó w . D ziało się to o czy w iście n ie b ez siln e g o n a c is k u p o słó w lu d o w y c h (p o lsk ich i u k r a iń s k ic h ) w S e jm ie lw o w sk im .
A u to r p rz y z n a je n a s. 197, że w a n a liz o w a n y c h k o r e s p o n d e n c ja c h z te r e n u n ie z n a la z ł s k a r g n a u p o śle d z e n ie ję z y k a u k ra iń s k ie g o w s to s u n k u do p o lsk ieg o . J e d n o ty lk o d o n ie s ie n ie z N iżn io w a m ó w iło , że w y w ie sz o n e z a w ia d o m ie n ie o w y b o ra c h n ie z o sta ło z ro z u m ia n e p rz e z lu d n o ść , g d y ż b y ło ty lk o w ję z y k u p o lsk im . W d a n y m w y p a d k u tr u d n o ś ć d la m ie s z k a ń c ó w g m in y p o le g a ła n a n ie o b e z n a n iu z ł a c iń s k im a lf a b e te m — g d y ż w m o w ie o b a ję z y k i b y ły ró w n ie z ro z u m ia łe d la m ie sz k a ń c ó w w s i o b u n a ro d o w o śc i. K ilk a d ra s ty c z n y c h p rz y k ła d ó w n a d u ż y ć w y b o r czy ch : j a k w ła ś c ic ie le ziem scy k u p o w a li c h ło p s k ie g łosy, p rz y to c z o n o n a s. 152 n. G a lic y js k a „ k ie łb a s a w y b o rc z a ” b y ła , to fa k t, p rz y s ło w io w a . P r z e r a b ia łe m je d n a k n ie d a w n o p a p ie r y T a d e u sz a R u to w sk ie g o , w ie lo le tn ie g o p o sła do S e jm u i R ad y P a ń s tw a ; o d k ry łe m w n ic h z p e w n y m z d z iw ie n ie m , że d e m o k r a ty c z n i k a n d y d a c i u p r a w ia l i z a k u p y w a n ie g ło só w n ie g o rz e j od k o n s e r w a ty s tó w .
F r a g m e n ty k o re s p o n d e n c ji w ie js k ic h , o b fic ie p rz y ta c z a n e w k s ią ż c e H im k e , p rz y n o s z ą d u żo b a rw n e g o m a te r ia łu do d z ie jó w w sc h d d n io g a lic y js k ie j w si sp rz e d l a t s tu : je j w a ru n k ó w b y tu , p o zio m u k u lt u r y , sto p n ia u św ia d o m ie n ia p o lity c z n e g o . O c zy w iście je s t to o b ra z je d n o s tr o n n y , s k r e ś lo n y p ió re m o k re ś lo n e j k a te g o r ii m ie sz k a ń c ó w w si, p o d a d re s e m c z a so p ism a o o k re ś lo n y m p o lity c z n y m c h a r a k te r z e . P o ró w n a n ie k o re s p o n d e n c ji ty c h z a n a lo g ic z n y m m a te r ia łe m z in n y c h p is m lu d o w y c h , u k r a iń s k ic h i p o lsk ic h , n a d łu ż s z e j p rz e s trz e n i czasu , o k a z a ło b y się in s tr u k - ty w n e . K sią ż k a , k tó r ą re c e n z u je m y , u k a z a ła ja k m o żn a się m a te r ia łe m ta k im p o słu g iw a ć i ile z n ie g o w y d o b y ć . P io n ie r s k a p ró b a H im k e z a s łu g u je n a ży czliw ą u w a g ę , ta k ż e b a d a c z y d z ie jó w w si p o ls k ie j.
S tefan K ien iew icz
Z biory rękopisów w bibliotekach i m uzeach w Polsce. P rzew odn ik,
o p ra c o w a ła D a n u ta K a m o l o w a p rz y w s p ó łu d z ia le K ry s ty n y M u s z y ń s k i e j (z b io ry k o ścieln e), B ib lio te k a N a ro d o w a , W a rs z a w a 1988, s. 492, ilu s tr.
N a k ła d e m B ib lio te k i N a ro d o w e j u k a z a ła się n ie d a w n o p u b lik a c ja , k tó r a sta n ie się c e n n y m i w a ż n y m p o d rę c z n y m n a rz ę d z ie m in f o rm a c ji o z b io ra c h r ę k o p iś m ie n n y c h w n a sz y c h b ib lio te k a c h i m u z e a c h . Do te j k s ią ż k i b a d a c z e , zw ła sz c z a m łodzi, b ę d ą z p e w n o śc ią często z a g lą d a li.
P rz e w o d n ik te n o c zy w iście n ie z a s tę p u je i n ie m oże z a s tą p ić a n i c e n tr a ln e g o k a ta lo g u rę k o p is ó w (k tó ry z re s z tą je s t ju ż w p r o je k ta c h Z a k ła d u R ę k o p isó w B ib lio te k i) a n i b a rd z ie j szczeg ó ło w y ch k a ta lo g ó w czy in w e n ta r z y p o je d y ń c z y c h b ib lio te k czy m u zeó w . C e le m w y d a w n ic tw a je s t b o w ie m d a n ie c z y te ln ik o w i o g ó ln ej, w s tę p n e j o r i e n ta c j i o p o ls k ic h z a so b a c h rę k o p iś m ie n n y c h , u ła tw ie n ie p o s z u k iw a ń bez k o n ie c z n o śc i p o d ró ży , w s k a z a n ie n a o g ro m n e ro z p ro sz e n ie m a te r ia łó w ź ró d ło w y c h , co s p r a w ia m .in ., że z n a jd u ją się o n e n ie r a z w n a jm n ie j o c z e k iw a n y c h m ie js c a c h (d o ty czy to zw ła sz c z a k o re s p o n d e n c ji). P rz e w o d n ik u ła tw i d o ta r c ie do w ie lu m a ły c h a je d n a k c e n n y c h zb io ró w . W iad o m o , że d ru k o w a n y c h w y d a w n ic tw in f o rm a c y jn y c h o rę k o p is a c h w k r a j u w c ią ż je s t za m ało , p o n a d to z w y k le n ie o b e jm u ją
