Z A P I S K I 407
C ałość p racy u zu p ełn ia ją źródła ik o n o g ra ficzn e p rzed sta w ia ją ce b o h a terk i p o szczeg ó ln y ch szk iców , nota b ib lio g ra ficzn a oraz in d ek s n azw isk .
H. L.
J o n a th a n B r o w n , J. H. E l l i o t , A P a la c e fo r a K in g . T h e B u e n
R e ti r o and. t h e C o u r t o f P h il ip IV, Y a le U n iv e r s ity P ress, L ondon
1980, s. 297.
O m aw iana praca, d otycząca jed n ej z rez y d e n c ji F ilip a IV, rep rezen tu je p o p u la r n y o b ecn ie g a tu n ek rozp raw a n a lity c z n y c h osad zon ych w bardzo szerok im k o n te k śc ie h istoryczn ym . A n a liza jed n o stk o w eg o fa k tu h isto ry czn eg o jak im n ie w ą tp liw ie b yła budow a p a ła cu B u e n R etiro p o słu ży ła za p r e te k st do rozw ażań n ad w ie lo m a za g a d n ien ia m i w ią ż ą c y m i się z d zieja m i sie d e m n a sto w ie c z n e j H iszp an ii. Ta w ie lo w ą tk o w o ść n a rra cji w y m a g a w y r ó ż n ie n ia zesp o łó w z a g a d n ień p oru szan ych w pracy.
P ie r w sz y i n a jw a ż n ie jsz y to a n a liz a i ocena b ły s k o tliw e j k a riery fa w o r y ta i p ie r w sz e g o m in istra F ilip a IV k się c ia O livaresa. Z a w d zięcza m y ją J. H . E l l i o t o w i zn a n em u sp e c ja liśc ie ty c h z a g a d n ie ń i a u to ro w i w ie lu rozp raw p o św ięco n y ch O liv a r e so w i i jego reform om p a ń stw o w y m . W art p o d k reślen ia jest fa k t, że jed n ym z e le m e n tó w w p ro w a d za n y ch p rzez n ie g o reform b y ło zn a czn e o g ra n iczen ie w y d a tk ó w d w o ru k ró lew sk ieg o , k o n ieczn e ze w z g lę d u na ogrom n e k o szty w o jn y tr z y d z ie sto le tn ie j i coraz tru d n iejszą sy tu a c ję gosp od arczą H iszp an ii.
D ru gi, n iem n iej is to tn y w ą te k , d o ty czy sk o m p lik o w a n y ch p ro b lem ó w zw ią za n y ch z d w o rem h iszp ań sk im , jeg o fu n k cjo n o w a n iem , e ty k ie tą n im rządzącą, w p ły w e m n a p o lity k ę p a ń stw o w ą itd. oraz z osobą sam ego m on arch y, jeg o z a in te re so w a n ia m i i pasjam i.
O p an ow an ie d w oru i p o czy n a ń m o n a rch y d ało O liv a r e s o w i i jeg o fra k cji n iem a l d y k ta to r sk ie m o ż liw o śc i k iero w a n ia p a ń stw em . J ed n y m z w a ru n k ó w u trzy m a n ia teg o m on op olu b y ła c ią g ła k on trola ży cia d w orsk iego, r e a liza cja p o trzeb i za ch cia n ek k ró lew sk ich . C elo w i tem u słu ż y ła m o n o p o liza cja w ręk ach O liv a resa n a jw a ż n ie jsz y c h u rzęd ó w p u b liczn y ch i d w orsk ich . W ten sposób p ierw szy m in ister o d p o w ied zia ln y za s p r a w y w a g i p a ń stw o w ej sta ł s ię jed n o cześn ie m a r sz a łk ie m dw oru, to w a rzy szem p o lo w a ń i zabaw , a n a w e t p o k o jo w cem k ró lew sk im . M elan ż n ie z b y t sz c z ę ś liw y dla p a ń stw a i jego ż y w o tn y c h in te r e só w b y ł n ie w ą tp li w ie fen o m e n e m sied em n a sto w ieczn y m . W podobnej sy tu a c ji zn a jd o w a li się ta k że fa w o r y c i in n y c h w ła d c ó w eu ro p ejsk ich , np. k a rd y n a ł R ich elieu . E fek tem tej trosk i
o p o trzeb y k r ó le w sk ie b y ł p ro jek t b u d o w y dla F ilip a IV re zy d en cji p o d m iejsk iej w k tó rej m ó g łb y on w y p o czą ć po tru d ach życia d w orsk iego. W ybór O liv a resa p a d ł n a te r e n y p ołożon e w o k ó ł k la szto ru S an Jéron im o, gd zie już F ilip II p o sia d a ł sw ó j a p a rta m en t i o d b y w a ł rek o le k c je w ielk a n o cn e. P ie r w o tn ie m ia ła n im b yć w illa w sty lu w ło sk im lu b sk ro m n y d w o rek m y śliw sk i. W m ia rę b u d o w y p ro jek t za czą ł u leg a ć zm ianom . O livares, p e łn ią c y m ięd zy in n y m i fu n k c ję alc aida (guw ernera) a p a rta m en tó w k r ó le w sk ic h w S an J éron im o z ap ragn ął tą b u d o w lą w zm o cn ić sw ó j p restiż, a jed n o cześn ie p rześcig n ą ć n ią b u d o w le in sp iro w a n e przez fa w o r y ta F ilip a III k sięcia L erm ę. W sp an iała b u d o w la m ia ła d od aw ać sp len d oru oprócz w ła d c y tak że jej b u d o w n iczem u . W p a ła cu u m ieszczo n e z o sta ły b ogate 2&>io- r y ob razów , p on ad o sie m se t sztu k , i rzeźb y. C en tra ln y m p u n k tem p a ła cu b yła w sp a n ia ła sa la tro n o w a , u d ek o ro w a n a se r ią p łó c ie n b a ta listy c z n y c h g lo r y fik u ją c y c h z w y c ię stw a F ilip a IV. W śród n ic h z n a la zły się m ięd zy in n y m i „P oddanie B r e d y ” V ela zq u eza i „Z dobycie B a h ii” Ju an a B a p tisty M aino. J ed n ą z in n y c h sa l zd o b ił c y k l p łó cien F ra n cisco de Z urbarana p o św ięco n y p ra co m H erk u lesa . W y
408 Z A P I S K I
strój p ałacu , a szczeg ó ln ie w sp a n ia ła k o le k c ja obrazów stw orzon a zo sta ła n ie w ą tp li w ie ze w z g lę d u na o so b iste z a in tereso w a n ia p la sty czn e w ła d cy , z d ru giej jed n ak stro n y b y ła e lem en tem program u p o lity czn eg o O livaresa, g lo ry fik u ją ceg o rząd y F i lip a IV, a w ię c i jego w łasn e.
W arto te ż p o d k reślić zn a czen ie d okonanej w p ra cy p ełn ej rek o n stru k cji p la sty czn ej p a ła cu w jego p ierw o tn ej fo rm ie. J est ona ty m cen n iejsza , że z sie d e m n a sto w ieczn eg o B u en R etiro z a ch o w a ło się, g łó w n ie ze w z g lę d u na zn iszczen ia z o k resu w o jn y fra n cu sk o -h iszp a ń sk iej z 1809— 1813 r., sto su n k o w o n ie w ie le .
L ek tu rę u ła tw ia ją i u p rzy jem n ia ją lic z n e rep rod u k cje w n ę tr z p a ła c u oraz d zieł sztu k i w n im się znajd u jących .
A. Zb.
B ib lio g ra f ia p i ś m i e n n i c t w a o b lę ż e n ia J a s n e j G ó r y w r o k u 1655 ora z j e j o b r o ń c y o. A u g u s t y n a K o r d e c k i e g o z a la ta 1655— 1975, op ra co w a li
H en ry k C z e r w i e ń i J a n u sz Z b u d n i e w e k , A k a d em ia T eo lo g ii K a to lic k ie j, W arszaw a 1979, s. 208.
Z aw artość tej b ib lio g r a fii ok reśla ty tu ł: w y ją tk ie m jest o d n o to w a n ie — w o d ręb n ym ro zd zia le — k ilk u prac d o ty czą cy ch b itw y jak ą s to c z y ł J erzy L u b om irsk i z w o jsk a m i k r ó le w sk im i pod C zęsto ch o w ą w 1665 r. B ib lio g ra fia re je str u je ponad 2000 p o zy cji d ru k ow an ych : źródła, op racow an ia h istoryczn e, u tw o r y litera ck ie: pro za to rsk ie i p o ety ck ie, p u b lic y sty k ę , tea tra lia , a ta k że in scen iza cje obrony Ja sn ej G óry, film , p la sty k ę . O d n otow yw an o n ie k ie d y za w a rto ść p o szczeg ó ln y ch p ozycji.
K ażd e teg o rod zaju z e sta w ie n ie jest p om ocn e za in tereso w a n y m . C zasam i dobór p ozycji b y ł n ieco p rzyp ad k ow y: z n iek tó ry ch m ożna b yło zrezygn ow ać. C zy p o trzeb n ie np.: 1. p od aw an o n u m er stro n y z a rty k u łu F. M. S o b ieszcza ń sk ieg o „C zę sto c h o w a ” zam ieszczon ego w e n c y k lo p e d ii O rgelbranda, n a k tó rej je s t w zm ia n k a o ob ron ie k la szto ru jasn ogórsk iego; 2. u m ieszczon o w b ib lio g r a fii re c e n z ję niżej p o d p isan ego zam ieszczon ą w „M ów ią W i^ki” z d ru giego w y d a n ia „ H isto rii P o ls k i” H. S a m son ow icza; 3. u w zg lęd n io n o u tw ó r J. P ru tk o w sk ieg o d ru k o w a n y w „ S zp il k a ch ” w k tó ry m b ram k arz J. T o m a szew sk i p o ró w n a n y jest do o. A u g u sty n a K or deckiego? W p rasie sp ortow ej — o z n a czn ie w ię k sz y m za sięg u — ta k ich p orów n ań z n a la zło b y się krocie. B ib lio g ra fia n in ie jsz a u zu p słn ia za la ta 1954— 1975 b ib lio g ra fię p otop u za m ieszczo n ą w III to m ie w y d a w n ic tw a „P olsk a w o k r e sie II w o jn y p ó ł n o c n e j”, o c z y w iśc ie w o d n iesien iu do ob lężen ia Ja sn ej G óry. B ęd zie ona n ie z a stąp ion ą p om ocą raczej n ie dla h isto r y k ó w od tw a rza ją cy ch p rzeszło ść sch y łk u roku 1655 i za jm u ją cy ch się o. K ordeckim , a le p rzed e w sz y stk im dla b a d a czy św ia d o m ości P o la k ó w : h istoryczn ej, r e lig ijn e j, p o lity czn ej.
K sią ż k ę w y d a n o tech n ik ą m a łej p o lig r a fii — p o w iela cz.
-R. K.
S ta n isła w A c h r e m c z y k , R e p r e z e n t a c j a s t a n o w a P r u s K r ó l e w
s k ic h w la t a c h 1696— 1772. S k ł a d s p o ł e c z n y i dzia ła ln o ść, O środek B a
dań N a u k o w y ch im . W ojciech a K ętrzy ń sk ieg o w O lszty n ie, W y d a w n ic tw o „P o jezierze”, O lszty n 1981, s. 268, tab l.
K sią żk a p rzyn osi źród łow e o p ra co w a n ie d ziejó w p arla m en ta ry zm u P ru s K ró le w sk ic h w X V III w . L iczn e sp ro sto w a n ia i u zu p ełn ien ia d o ty ch cza so w ej litera tu r y
