Wojciech Góralski
Problem redakcji podstawowych
praw chrześcijanina po Soborze
Watykańskim II
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 24/3-4, 5-30
1981
R O ZPR A W Y I A R T Y K U ŁY
i P ra w o K an on iczn e ! 25/1981/nr 3—4
KS. W OJCIECH G Ó R A L SK I
PRO BLEM R ED A K C JI PO D STA W O W Y C H PR A W C H R Z E ŚC IJA N IN A PO SOBO RZE W A T Y K A Ń SK IM II
T r e ś ć : W stęp. 1. K rótk i rys h isto ry czn y p rojek tu -prawa fu n d a m en ta ln eg o K o ścio ła („ tex tu s e m en d a tu s”). 2. P o d sta w o w e p raw a ch r z e ś cija n in a w p ro jek cie p raw a fu n d a m en ta ln eg o K ościoła. 3. D y sk u sja k a- n o n istó w w o k ó ł zagad n ien ia p o d sta w o w y ch p ra w ch rześcijan ina. 4. W n iosk i b isk u p ó w oraz d a lsze p ra ce K om isji K o d y fik a cy jn ej w z a k r e sie red a k cji p o d sta w o w y ch p raw ch rześcija n in a . Z akończenie.
Wstęp
Od m o m e n tu u c h w a le n ia p rzez Z g ro m ad z en ie O gólne N aro d ó w Z je d n o czo n y c h w d n iu 10 X II 1948 r. P o w szech n ej D e k la ra c ji P ra w C zło w iek a !, u z n a n e j ró w n ie ż przez K ościół za a k t o o g ro m n y m z n a czen iu 2, odżyła z n a n a lu d zk o ści od n a jd a w n ie js z y c h cza sów id e a p o d sta w o w y c h p r a w czło w iek a („ iu ra h o m in u m ”). C h o dzi tu o su m ę n a jisto tn ie jsz y c h , p o w sz ech n y c h i n ie z b y w a ln y c h p ra w , ja k ie p rz y s łu g u ją z n a tu r y k a ż d e m u człow iekow i, s to ją cy ch n ie ja k o n a s tra ż y jego g o d n o ści i g w a ra n tu ją c y c h m u p e łn y rozw ój w życiu społecznym .
Id e a ta k ro z u m ia n y c h p r a w czło w iek a z n a n a je s t do b rze n ie ty lk o d o k try n ie K ościoła 3, lecz i p ra w u k o śc ie ln e m u p o cząw szy od n a jd a w n ie js z y c h jeg o d z iejó w aż po czasy a k tu a ln ie p rz e b ie
1 P o lsk i T ek st D e k la r a c ji za w iera m . in. praca pit. P r a w a i obo io ią zk i o b y w a t e l i . W ybór źródeł. P od red. Z. K ę d z i , W rocław 1978, s. 387— 393; Doikum ent te n sta ł się p u n k tem w y jś c ia dla d a lszy ch in ic ja ty w na rzecz och ron y g o d n o ści czło w ie k a , p o d ejm o w a n y ch p rzez ONZ. W ystarczy w sp o m n ieć P a k ty P ra w C zło w iek a u c h w a lo n e w 1966 r. (Dz. U. 38/1977) poz. 167 169) czy też A k t K o ń co w y K o n feren cji B ezp ieczeń stw a i W sp ółp racy w E uropie, u c h w a lo n y w 1975 r. w H e lsin k a c h (W i e l k a K a r t a P o k o ju . M a t e r i a ł y K o n f e r e n c j i B e z p i e c z e ń s t w a i W s p ó ł p r a c y w E uropie , W arszaw a 1975, s. 18—20).
2 Zoto. J o a n n e s X X III, L itt. e n c y c l. P a c e m i n t e r r i s (11 V 1963), n. 143— 144, A A S 55 (1963) 257.
3 S z c zeg ó ln ie od u k a za n ia się e n c y k lik i L e o n a X III R e r u m no- 'oarum w 1891 r. Zob. J. C o r i d e n , L e s d r o i t s d e l ’h o m m e d a n s l ’Ë gli- se. XJne q u e s t io n d e c r é d i b i l i t é e t d ’a u th e n t ic i té . „C on ciliu m ” 144 (1979) 91— 100.
4 Zob. T. P a w 1 u k, I d e a p o d s t a w o w y c h p r a w c z ł o w i e k a w prawie, k o ś c i e l n y m , P ra w o K an on iczn e 22 (1979) nr 3— 4, s. 39—54.
6 Ks. W. G óralski [2] g a ją c e j je g o re w iz ji i k o d y f ik a c ji4. W y sta rc z y p rzy p o m n ieć , że w śró d p o d sta w o w y c h zasad p rz y ję ty c h p rzez P a p ie sk ą K o m isję d la R e w iz ji K o d e k su P ra w a K a n o n icz n eg o z n a la z ła się d y re k ty w a , w m y śl k tó r e j g łó w n y m i z a sad n iczy m p rz e d m io te m p r a w a k a n o n iczn eg o je s t o k re śle n ie i o ch ro n a p r a w i o b o w iązk ó w k ażd eg o czło w iek a w obec in n y c h i w obec społeczności, ch o ćb y w ta k im za k re sie , w ja k im odnoszą się one do k u ltu Bożego i z b a w ie n ia d u sz 5. P oza ty m w k a n . 3 p r o je k tu fu n d a m e n ta ln e g o p ra w a K oś cioła stw ie rd z a się, że K ościół u z n a je i głosi w ła sn ą godność osoby lu d z k ie j w o d n ie sie n iu d o k ażd e g o człow ieka, p o n iew aż zo stał on stw o rz o n y n a o b ra z Boży, a ta k ż e z u z n a n ie m odnosi się do w y p ły w a ją c y c h z te jż e godności obo w iązk ó w i p ra w , o ra z b ro n i ic h ze w z g lę d u a a p o w o ła n ie w sz y stk ic h lu d zi do z b a w ie n ia 6. N ie u le g a w ątp liw o ści, że p rzy to czo n e p rz y k ła d o w o sfo rm u - łowamia sta n o w ią ech o n a u k i S o b o ru W a ty k a ń sk ie g o II, z a w a rte j szczególnie w k o n s ty tu c ji G a u d iu m e t s p e s 7 o raz w d e k la ra c ji D ig n ita tis h u m a n a e 8.
W k lim a c ie ro z w ija ją c e j się d o k tr y n y n a te m a t p ra w czło w ie ka, p ro k la m o w a n y c h zazw yczaj w p ra w ie k o n sty tu c y jn y m , p o d ję to n a g ru n c ie p r a w a k o ścieln eg o — szczególnie w o sta tn ic h la ta c h — re fle k s ję n a d p o d sta w o w y m i p ra w a m i c h rz e śc ija n in a („ iu ra c h ris tifid e liu m ”). Idzie t u t a j . o fu n d a m e n ta ln e u p ra w n ie n ia p rz y słu g u ją c e c h rz e śc ija n in o w i n a m o cy p rz y ję te g o p rz e z e ń s a k ra m e n tu c h r z t u 9, sta w ia ją c e g o go w n o w e j s y tu a c ji o n ty c z n e j10. C h rz e ś c ija n in b o w iem b ę d ąc p o d m io te m — ja k k a ż d y czło w iek — p r a w lu d z k ic h , m a poza ty m p ra w o do szczególnych w zg lęd ó w ze s tro n y K o ścio ła z ra c ji ow ej rnowej sy tu a c ji, n a d a ją c e j m u eg zy s te n c ję w M isty czn y m C iele C h ry stu sa , esse in C h r i s t o 11.
5 P r in c i p ia q u a e Ç odicis Iu ris C a n o n ici r e c o g n i ti o n e m d ir ig a n t, C om - m u n ica tio n es 1 (1969) nr 2, s. 79.
« S c h e m a L eg is E ccle siae f u n d a m e n t a l i s ( t e x t u s em e n d a tu s). W: P o so b o ro w e P ra w o d a w stw o K o ścieln e. W yd. E. S zta fro w sk i, t. 4, z. 3, W arszaw a 1972, s. 13.
7 K D K , n. 21, 6; 26, 2; 29, 2; 29, 4; 42, 5; 65, 2; 68, 2; 87, 3.
8 DW R, n. 1, 3 i 6, 2; Zob. Ch. W a c k e n h e i m , La sig n ifica tio n th è o l o g iq u e d e s d r o i t s d e l’h o m m e , C o n ciliu m 144 (1979) 69— 76.
9 Zob. P. K r ä m e r , Z u r P r o b l e m a t i k d e s B e s t i m m u n g v o n G r u n - r e c h t e n in d i e K ir c h e , ö s te r r e ic h is c h e s A rch iv fü r K irch en rech t 27 (1976) z. 2—3, s. 133.
10 Zob. R. S o b a ń s k i , K o śc ió ł — p r a w o — z b a w i e n i e , K a to w ice 1979, s. 96— 124; P ra w a t e p rzy słu g u ją w sz y stk im w ie r n y m b ezp o śred n io d irecte, b e z r e la c ji zach od zącej w p ro st do h ierarchii. Zob. L. V. S ä n c h e z , C h r i s t i f i d e l i u m offic ia e t iu ra f u n d a m e n t a l i a in le g is f u n d a m e n t a l i s s c h e m a ti s t e x t u e m e n d a t o , P erio d ica 61 (1972) fa sc. 4, s. 605. 11 Por. R. M e t z, D r o it s d e l’h o m m e ou d r o i ts d u c h r é t ie n d a n s le p r o j e t d e la „ L e x f u n d a m e n t a l i s ” ? Q u e l q u e s ré f le x io n . W: lu s et sa- lu s an im aru m . F e stsc h r ift fu r B ern h ard P an zram , F reib u rg im Br. 1972, s. 87; Zob. P. L o m b a r d i a , D ie G r u n d r e c h t e d e s G lä u b ig e n , C on ciliu m 5 (1969) 608— 609.
[3] R edakcja podstawowych praw chrześcijanina 7 P ro b le m a ty k a p ra w c h rz e śc ija n z n a la z ła sw ó j w y ra z ju ż w K o d ek sie P r a w a K an o n iczn eg o , choć n ie z o sta ły one tu ta j a n i sk a ta lo g o w a n e a n i n a z w a n e p o d sta w o w y m i. W ró ż n y c h m ie jsc a c h teg o z b io ru w sk a z u je się n a p e w n e fu n d a m e n ta ln e u p ra w n ie n ia p rz y s łu g u ją c e w sz y stk im w ie rn y m , ta k ie ]a k : p ra w o d o z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw a (kan. 1035), p r a w o do o c h ro n y p ra w n e j (kam. 1667), w y k lu c z e n ie p rz e m o c y (kan. 1351), p ra w o d o z rz e sz an ia się w s to w a rz y sz e n ia (kan. 684), z a sa d a „ n u lla p o e n a s in e c u lp a ” (kam. 2195), czy p ra w o d o d ó b r d u c h o w y c h (kan. 682) 1Z.
W łaściw a d y sk u sja n a d p o d sta w o w y m i p ra w a m i w d zied zin ie k o ścieln ej ro z w in ę ła się d o p ie ro z n a c zn ie p ó ź n iej i n ie w ą tp liw ie p rz y b ra ła n a sile pod w p ły w e m e k le z jo lo g ii z a p re z e n to w a n e j p rzez V a tic a n u m I I 13. D la in te re s u ją c e j n a s p ro b le m a ty k i w ie lk ie z n a czenie p o sia d a ją w y p o w ie d z i so b o ro w e n a te m a t p o d sta w o w e j ró w n o ści w sz y stk ic h ch rz e śc ijan . P o d k re ś le n ie p rzez L u m e n g e n - t i u m 14 w sp ó ln eg o s ta tu s u p ra w n e g o w szy stk ic h , k tó rz y zac h o w u ją p e łn ą łączn o ść z K ościołem , w y k lu c z y ło m y śl o ja k im k o l w ie k p o d z ia le L u d u Bożego, u czestn icząc eg o w p o tr ó jn e j m isji C h ry stu sa i w sp ó ło d p o w ie d z ia ln e g o za K ościół. Z ró ż n ic o w a n iu p o d leg a je d y n ie ro d z a j i sposób w sp o m n ia n e j p a rty c y p a c ji w k a p ła ń s tw ie C h ry stu sa , ja k i w e w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o śc i15.
W o p a rc iu o d o k u m e n ty S o b o ru W a ty k a ń sk ie g o I I m o żn a f o r m u ło w a ć ró ż n e p ra w a , ja k ró w n ie ż o b o w iązk i c h rz e śc ijan in a . W n ie k tó ry c h p rz y p a d k a c h są o n e w y ra ź n ie o k re ślo n e ta k im w ła ś n ie m ia n e m , w in n y c h z a ś w y n ik a ją z b rz m ie n ia o d n o śn y c h te k stów . Z d a n ie m P. H in d e ra , n a p o d sta w ie o b y d w u ty p ó w p rz e sła n e k , w z a się g u m ożliw ości le ż y w y p ro w a d z e n ie p e w n e g o r o
12 P. K r ä m e r , Z u r P r o b le m a tik ..., s. 133; Zob. P . H i n d e r , G r u n d r e c h t e in d e r K ir c h e . Eine U n te r s u c h u n g z u r B e g r ü n d u n g d e r G r u n d r e c h t e in d e r K i r c h e , F reib u rg Sch. 1977, s. 81—90; H. H ein em a n n p rzep ro w a d ził p o ró w n a n ie p o m ięd zy P o w sz e c h n ą D ek la ra cją P r a w C zło w iek a a K P K u w zg lęd n ia ją c p rzed e w sz y stk im cztery p o d sta w o w e praw a: p raw o d o o p iek i p ra w n ej (art. 8 i 10 D e k la r a c ji i k an . 1667 K PK ), zasad ą „ n u lla p oen a sin e cu lp a ” (art. 11, p. 2 D e k la r a c ji i k an. 2195 K PK ), p raw o d o za w a rcia m a łż e ń stw a (art. 16, p. 1 D e k la r a c ji i kan. 1035 K P K ) oraz p ra w o do w y b o ru za w o d u (art. 23, p. 1 D e k la ra cji i kan. 214 § 1, 572 § 1, n. 4 K PK ). Zob. M e n s c h e n r e c h t e . Eine A n f r a g e an d a s K i r c h e n r e c h t , ö s te r r e ic h is c h e s A rch iv fü r K ir ch en rech t 25 (1974) 238— 255.
13 Zob. K K , rozdz. II D e P o p u lo D ei, n. 9— 17.
14 T am że, n. 32; Zob. J. L. G u t i e r r e z , I d i r i t t i d e i „ c h r i s ti f i d e le s ” e il p r i n c ip i o d i s u s sid ia rie tä . W: A tti d e l C on gresso in te r n a z io n a le di d iritto c a n o n ico . La C h iesa dopo il C on cilio, R om a 14— 19 g en n a io 1970, t. 22, com m u n icazion i, M ilan o 1972, s. 793.
15 P. H i n d e r , G ru n d rech te..., s. 91—98; P . K r ä m e r , Z u r P r o b l e m atik ..., s. 134.
8 Ks. W. Góralski F4]
d z a ju k a ta lo g u p o d staw o w y c h p ra w c h rz e śc ija n in a i®. S am o je d n a k o k re śle n ie środ>ków te c h n ic z n y c h d o tyczące fo rm u ło w a n ia teg o ro d z a ju p ra w oraz w sk azan ie, ja k je w łączyć do p o rz ą d k u p ra w n e g o K ościoła n ie pochodzi od S oboru, p rz y p a d a n a to m ia st w u d z ia le e k lezjo lo g ii oraz p r a w u k an o n ic zn em u . D o k try n a zatem so b o ro w a w y zw o liła p ro b lem , a ściślej sta ła się jego d e fin ity w n ą p ro w o k a c ją , d o ty czący re d a k c ji te j rzeczy w isto ści p ra w n e j, k tó rą o k re śla się m ia n e m „ iu ra christifidelioam ’-.
1. K rótki rys historyczny projektu prawa fundam entalnego K ościoła („textus em endatus”)
M yśl re d a k c ji i p ro k la m a c ji p rz e z p ra w o d a w c ę k o ścieln eg o p o d sta w o w y c h p ra w c h rz e śc ija n in a zo stała w o k resie so b o ro w y m zw ią z a n a z ideą, in te g r a ln ie w n iej z a w a rtą , k o d y fik a c ji p ra w a k o n s ty tu c y jn e g o K ościoła n a z y w a n e g o ta k ż e p ra w e m fu n d a m e n ta ln y m , k tó r e m ia ło b y u ją ć rzeczyw istość teo lo g iczn ą w k a te g o ria c h p ra w n y c h . N ależ y p rz y ty m w spom nieć, iż głosy k a n o n istó w , p o stu lu ją c e tego ro d z a ju k o d y fik a c ję p o ja w iły się ju ż n a d łu g o p rz e d S o b o rem W a ty k a ń sk im I I 17. Szczególnie w śro d o w isk u n i e m ieck im , ju ż w X IX stu le c iu su g e ro w a n o o głoszenie k o n s ty tu c y j n eg o p ra w a K ościoła, ułożonego na sposób k o n s ty tu c ji p a ń s tw o w y c h 18. T eg o ro d z a ju g łosy n a s iliły się n a s tę p n ie w o k re sie V a - tic a n u m II, co n a le ż y p rz y p isa ć w p ły w o m u k a z a n e j p rzezeń n o w ej w iz ji K ościoła. N ale ży bow iem z n a c isk ie m p o d k reślić, iż n ie m o
16 W ed łu g ch ron ologii d ok u m en tó w sob o ro w y ch autor w sk a zu je na n a stęp u ją ce p r a w a ch rześcija n : 1. p raw o i o b ow iązek św ia d o m eg o i czyn n ego u d zia łu w litu r g ii (KL, n. 14, 1); 2. p ra w o do p r z y jm o w a n ia dóbr d u ch o w y ch i jed n o cześn ie o b o w ią zek p o słu sz e ń stw a p a ste rzom (K K, n. 37, 1; 37, 2); 3. p ra w o i ob o w ią zek w y p o w ia d a n ia sw o jeg o zd an ia w sp ra w a ch d o ty czą cy ch dobra K ościoła (K K , n. 37, 1); 4. p ra w o do w ła sn e j d u ch o w o ści (KK, n. 12, 2; 41; D K , n. 4); 5. p raw o, i o b o w ią zek w sp ó łp ra cy w b u d o w a n iu C iała C h ry stu so w eg o (D B , n. 16, 5); 6. p raw o i ob o w ią zek a p o sto la tu (D A , n. 3, 1; 25, 1); 7. praw o, i o b o w ią zek rea liz o w a n ia w ła sn y c h ch a ry zm a tó w (DA, n. 3, 4); 8. p ra w o (laik atu ) do za k ła d a n ia sto w a rzy szeń , k ie r o w a n ia n im i i n a leżen ia do n ich (D A , n. 19, 4); 9. p raw o do w y k sz ta łc e n ia te o lo g iczn eg o i do w o ln o śc i b ad ań te o lo g ic z n y c h (K K , n . 25, 1; 37, 1; K D K , n. 62, 7; DW R, n. 3, 1); 10. p raw o d o sw o b o d n eg o w y b o ru stanu (K D K , ń. 26, 2). Zob. P. H i n d e r , G ru n drech te..., s. 99— 100.
17 Zob. K. M o r s d o r f , K i r c h e n v e r f a s s u n g . W: L e x ik o n fü r T h eo lo g ie und K irch e. R ed. J. H öfer, K. R ah n er, t. 6, s. 274—277; Zob. ta k że F. W y c i s k , B. W. Z u b e r t , S y m p o z j u m k a n o n i s t ó w na t e m a t „ L e x E cclesia e f u n d a m e n t a l i s ” (M onachium 3—5 V I oraz 30 IX — 2 X 1971), R oczn ik i T eo lo g iczn p -K a n o n iczn e 19 (1972) z. 5, s. 115; Zob. R. S o b a ń s k i , R e f l e k s j e o k o ś c i e l n y m p r a w i e f u n d a m e n t a l n y m , Ś lą s k ie S tu d ia H isto ry cz n o -T e o lo g iczn e 5 (1972) 43.
18 J. B e y ę r , D e le g is E ccle siae f u n d a m e n t a l i s r e d a c t io n e , n a tu r a e t crisi, P erio d ica 61 (1972) fasc. 4, s. 525.
Redakcja podstawowych praw chrześcijanina 9 dele k o n s ty tu c ji p a ń stw o w y c h s ta n o w iły — w o sta tn ic h la ta c h — in s p ira c ję d la id e i p ra w a fu n d a m e n ta ln e g o w K ościele, lecz p rz e de w sz y stk im rozw ój d o k tr y n y n a te m a t p o d sta w o w y c h p ra w w ie rn y c h o ra z w ła d z y k o ścieln ej. P o s tu lu ją c k o d y fik a c ję p ra w a fu n d a m e n ta ln e g o a u to rz y w y su w a li szereg a rg u m en tó w 7 p rz e m a w ia ją c y c h za słusznością ta k ie g o p u n k tu w id zen ia. Z w ró co n o w ięc u w ag ę n a p o ż y te k p ły n ą c y z u tw o rz e n ia je d n e j, w sp ó ln ej b azy p ra w n e j d la w szy stk ich części K ościołów — Z ach o d u i W schodu P o d k re śla n o n a stę p n ie m o m e n t zab ezp iecz en ia p rze z p ra w o k o n s ty tu c y jn e p ra w je d n o s tk i w K ościele, co o d p o w ia d a ło b y •— o m - n is a n a lo g ia clau d icat... — m o d elo m k o n s ty tu c ji p a ń stw o w y c h , o k re ś la ją c y c h i g w a ra n tu ją c y c h p o d staw o w e p ra w a je d n o ste k . W reszcie p ra w o fu n d a m e n ta ln e b y ło b y p rz e ja w e m w łaściw ego z ro z u m ie n ia stałości i zm ienności p ra w a . J e m u to w łaśn ie, po d o b n ie ja k p o d sta w o w y m a k to m p ra w n y m p a ń stw , p rz y p a d ła b y w u d ziale z n a c z n a trw a ło ść , podczas g d y o p a r ty n a n im system p ra w szczegółow ych ce c h o w a ła b y m n ie jsz a s ta b iln o ś ć 19.
P rz e d z a in ic jo w a n ą w ięc p rz e z J a n a X X III i k o n ty n u o w a n ą p rzez P a w ła V I re fo rm ą p ra w a k a n o n ic z n e g o s ta n ę ło m . in. w a ż ne zad an ie, w y n ik a ją c e n ie ja k o z n a u k i V a tie a n u m II n a te m a t K ościoła, sk o d y fik o w a n ia p r a w a fu n d a m e n ta ln e g o gdzie z a g a d n ie n ie p o d sta w o w y c h p r a w c h rz e śc ija n in a u w aża się za is to tn y f e n o m e n 20, p o z o sta ją c y w y m o w n y m sy m p to m e m d o w a rto śc io w a n ia p rz ez w y m ie n io n y S o b ó r godności i w olności członków L u d u B o ż e g o 21. Z a d a n ie to sitało się in te g r a ln ą częścią p ro g ra m u r e w izji i k o d y fik a c ji p ra w a k ościelnego.
B ez p o śre d n ią o k azją do p o ru sz e n ia p ro b le m a ty k i k o ścieln eg o p ra w a k o n s ty tu c y jn e g o podczas o b ra d S o b o ru W a ty k a ń sk ie g o II b y ła d y s k u s ja n a d zasięg iem o b o w iązy w aln o ści K o d ek su P ra w a K an o n iczn eg o . P odczas g d y jedini b is k u p i .sugerow ali p rz y g o to w a n ie je d n e g o k o d ek su , w sp ó ln eg o d la całeg o K ościoła, z a ró w n o Z ach o d n ieg o , ja k i W schodniego, in n i o p o w ia d a li się za re d a k c ją d w ó ch o d rę b n y c h z b io r ó w ^ . O sta tec zn ie je d n a k w o p in iac h o j ców S o b o ru n a te m a t re w iz ji i k o d y fik a c ji p ra w a z o stała p o rz u cona m y śl o re d a k c ji w sp ó ln eg o ikodeksu n a k o rzy ść u tw o rz e n ia w sp ó ln eg o — d la Z ach o d u i W sch o d u — p ra w a fu n d a m e n ta ln e g o K ościoła.
19 R. S o b a n s k i, R efleksje..., s. 43— 44.
20 Zob. I. G i m é n e z y M. C a r v a j a l , Iu r a f u n d a m e n t a l i a in sche- m a t e legis j u n d a m e n t a l i s Ecc le siae. W: D e le g e E c c le sia e fu n d a m e n t a l con d en d a. C o n v en tu s C an on istaru m H isp a n o — G erm an u s S a la - m a n tica e d ieb u s 20— 23 Ia n u a rii 1972 h a b itu s, S a la m a n tic a e 1974, s. 89— 116.
21 P. L o m b a r d i a , D ie G ru n drech te..., s. 608.
22 J. B e y e r , D e le gis Ecclesiae..., s. 525; R. M e t z , D r o it s d e l’h o m me..:, s. 76.
10 Ks. W. Góralski f 6]
O fic ja ln e s ta n o w is k o paipieża P a w ła V I w te j sp ra w ie zostało w y ra ż o n e je g o p rz e m ó w ie n iu z 20 X I 1965 r., a w ięc jeszcze p rz e d zak o ń c z en ie m o b rad so b o ro w y ch , w y g ło szo n y m d o człon k ó w i k o n s u lto ró w P a p ie sk ie j K o m isji d la R e w iz ji K o d e k su P r a w a K an o n ic zn eg o , k ie d y to n a jw y ż sz y p ra w o d a w c a k o śc ie ln y w s k a z a ł n a p o trz e b ę u ło żen ia k o d e k s u fu n d a m e n ta ln e g o K ościoła 23. S p ra w ę re a liz a c ji p r o je k tu ta k ie g o p r a w a p a p ie ż p o w ie rz y ł w y żej w y m ie n io n e j K o m isji K o d y fik a c y jn e j, k tó ra n a p o sied ze n iu p le n a r n y m 25 X I 1965 r. u sto su n k o w a ła się p o z y ty w n ie do id ei k o d y fik a c ji p r a w a fu n d a m e n ta ln e g o p o d e jm u ją c d ecy zję u ło żen ia w stę p n e g o p r o je k tu w ty m w zględzie, p rz y g o to w a n e g o n a s tę p n ie i p rz e d y s k u to w a n e g o w d n ia c h 26— 27 V II 1966 r. P o śp iech w p rzy g o to w an iai te k s tu , fig u ru ją c e g o jeszcze p o d szy ld em C o d ex ju n d a m e n ta lis 2i, sp o w o d o w ał dość zd e c y d o w a n ą k ry ty k ę c e n tr a l n e g o zesp o łu k o n s u lto ró w K o m isji K o d y fik a c y jn e j, k tó re m u ów p r o je k t p rz e d ło ż o n o 25. P o u w z g lę d n ie n iu k ry ty c z n y c h u w a g zo s ta ł z k o le i p rz y g o to w a n y n o w y p r o je k t w stęp n y , k tó r y w y m ie n io n y zesp ó ł k o n s u lto ró w p rz y ją ł ■— pod czas seisji 3— 4 IV 1967 r. — „ q u o a d sufostantiam ” 26.
27 IV 1967 r. zo stał p o w o ła n y do ży cia sp e c ja ln y zespół — „De leg e E cclesiae f u n d a m e n ta li” z P. F e lic i ja k o p rze w o d n icząc y m . Z a d a n ie m te g o „ co etu s sp ecialis” b y ło p rz y g o to w a n ie — w o p a rc iu o u w a g i c e n tra ln e g o zesp o łu k o n s u lto ró w — dalszego p r o je k tu w z a k re sie p ra w a fu n d a m e n ta ln e g o K o ścio ła 27.
Id e a k o d y fik a c ji p r a w a , o k tó ry m m o w a, ro z w in ię ta p rz e z z a in te re s o w a n y zesp ó ł re d a k to ró w , z o sta ła p rz e d sta w io n a u czestn ik o m p ie rw sz e j se sji S y n o d u B isk u p ó w 3 X 1967 .r. W ów czas to w ie lu o jców sy n o d o w y c h w y ra z iło p ra g n ie n ie k o d y fik a c ji p ra w a f u n d a m e n ta ln e g o 28. N a sesji te j n ie p rz e d sta w io n o je d n a k z e b ra n y m ża d n eg o z d o ty c h c z a s o p ra c o w a n y c h p ro je k tó w w stę p n y c h ani też n ie p o ru sz o n o p ro b le m u sto so w n o ści ta k ie g o z a m ie rz e n ia 29.
Z espół k o n s u lto ró w „D e leg e E cclesiae fu n d a m e n ta li” o d b y ł n a s tę p n ie tr z y k o le jn e sesje w d n ia ch : 28— 31 X 1968 r., 3— 7 III 1969 r. i 16— 24 V 1969 r. P odczas o b ra d w z ięto p o d u w a g ę p ew n e
23 A A S 57 (1965) 988.
24 R. M e t z , D r o i t s d e l’hom m e..., s. 77; C om m u n ioation es 4 (1972) nr 2, s. 120.
25 C o m m m ń ca łio n es 1 <1969) nr 2, s. 114— 115; R. M e t z , D r o its de l ’hom m e..., s. 77.
26 C om m u n ica tio n es 1 (1969) nr 2, s. 115.
V D o ty c h c z a so w y p rzeb ieg nad p r zy g o to w a n iem i m o d y fik o w a n iem sch em a tu fu n d a m e n ta ln e g o p raw a K o ścioła, W: P o so b o ro w e P r a w o d a w stw o K o ścieln e. W yd. E. S z ta fr o w sk i, t. 10, z. 1, W arszaw a 1979, s. 324.
28 C om m u n ica tio n es 1 (1969) nr 2, s . 92—93, 98, 115.
29 Por. G. A l b e r i g o , Ein G r u n d g e s e t z d e r K ir c h e , O rien tieru n g 35 (1971) nr 8, s. 85— 86; R. M e t z , D r o i t s d e l’homme..., s. 77.
R edakcja podstawowych praw chrześcijanina 11
sugestie, ja k ie p rz e d ło ż y li u c z e stn icy S y n o d u B isk u p ó w z 1967 r 30. P o d czas n a d z w y c z a jn e j sesji S y n o d u B isk u p ó w , w d n iu 21 X 1969 r., k a r d . P. F e lici p rz e d s ta w ił je j u c z e stn ik o m — w o becno ści ojca św ię te g o P a w ła V I — sp ra w o z d a n ie z p ra c zesp o łu sp e cja ln e g o p ra c u ją c e g o n a d re d a k c ją p r o je k tu p ra w a f u n d a m e n ta l n e g o 31. 24 X 1969 r. czło n k o w ie zespołu o m aw ia li p rz y g o to w a n y p ro w iz o ry c z n y sc h e m a t fu n d a m e n ta ln e g o p ra w a K ościoła s k ła d a ją c je d n o c z e śn ie sw o je u w a g i n a piśm ie. T ego sam ego d n ia p r o je k t te n („ te x tu s p r io r ”) zo stał p rz e s ła n y — n a w n io se k p a p ieża — K o m isji K o d y fik a c y jn e j, K o n g re g a c ji d la D o k try n y W ia ry o ra z M ię d z y n a ro d o w e j K o m isji T e o lo g ic z n e j32. N a d e sła n e p rzez w y m ie n io n e in s ta n c je u w a g i i p ro p o z y c je z o sta ły p rz e a n a lizo w a n e przez zespół s p e c ja ln y p o d czas d w ó c h sesji roboczych: 16— 23 V 1970 r. i 20— 25 V II 1970 r. W s p o tk a n ia c h ty ch , ja k ró w n ie ż w k o le jn y c h se sja c h zespołu, w zięło u d z ia ł k ilk u o b se rw a to ró w ze strom y k o śc ie ln y c h W sp ó ln o t n ie p o sia d a ją c y c h p e łn e j łączności z K ościołem k a to lic k im . W o p a rc iu o a n a liz ę n a d e s ła n y c h uw ag, podczas p ią te j s e sji p le n a r n e j zesp o łu sp ecjaln eg o , 25 V II 1970 r., doszło do p rz y ję c ia n o w e j r e d a k c ji sc h e m a tu fu n d a m e n ta ln e g o p ra w a K ościoła, o k re ślo n e g o m ia n e m ,,te x tu s em endaitus”.
„ T e x tu s e m e n d a tu s ” p rz e sła n o z k o le i — sub se c re to — w sz y st k im b isk u p o m w d n iu 10 II 1971 r. w ra z z p y ta n ie m , czy w y d a n ie p ra w a fu n d a m e n ta ln e g o d la c a łe g o K ościoła k a to lic k ie g o je s t w s k a zane. W p rz y p a d k u odpo w ied zi p o z y ty w n e j n a le ż a ło p rz e d k ła d a ć u w a g i i su g estie w w y z n acz o n y m te rm in ie do 1 IX 1971 r 33.
2. P odstaw ow e prawa chrześcijanina w projekcie fundam entalnego prawa Kościoła
Z a g a d n ie n ie p o d sta w o w y c h p ra w c h rz e śc ija n zn a lazło sw oje m iejsce w a r ty k u le 1 z a ty tu ło w a n y m De c h r is tifid e lib u s o m n ib u s ro z d z ia łu II p r o je k tu L e x E cclesiae fu n d a m e n ta lis z 1970 r 34. P o p o d k re ś le n iu godności o so b y lu d z k ie j (kan. 3), stw ie rd z e n iu , że do
80 D o ty c h c z a so w y przeb ieg..., s. 324.
81 C o m m u n ica tio n es 1 (1969) n r 2, s. 114— 118.
32 T am że, s. 119— 120; Zob. R. S o b a ń s k i , O n o w ą k o n c e p c ję k o ś cie ln e g o p r a w a p u b li c z n e g o w e w n ę t r z n e g o , Ś lą s k ie S tu d ia B isto r y c z n o - - T eo lo g iczn e 6 (1971) 148— 155.
33 D o ty c h c z a so w y przebieg..., s. 325—-327; Z arów n o „ tex tu s p rior” z 1969 г., jak i „ tex tu s e m e n d a tu s” z 1970 r. e o sta ły — n a sk u te k n i e d y sk recji — o p u b lik o w a n e przez p ra sę (I sch em a t: II R e g n o ” Ю V II 1970, s. 284—300 oraz HeTder — K o rresp o n d en z 24: 1970, s. 272—281; II sch em at: II R e g n o 15 III 1971, s. 112— 129 oraz H erd er — K o rre s- p on d en z 25: 1971, s.' 240— 249). P u b lik a c je t e w y w o ła ły o ży w io n ą d y sk u sję i polem ikę.' Zob. J. В e у e r, D e legis Ecclesiae..., s. 525.
u S c h e m a le g i s E cclesia e f u n d a m e n ta lis..., s. 19—27; P ro jek t ten , lic z ą c y w c a ło ś c i 95 k a n on ów , n ie TÓżni się w ie le od te k stu p ie r w o t n ego („ tex tu s p rior”) z 1969 г., ob ejm u ją ceg o 94 k an on y. Zob. R. M e t z ,
12 Ks. W. Góralski [8] K ościoła są p o w o ła n i w szyscy lu d zie (kan. 4), w sk a z a n iu sposobu u z y sk a n ia czło n k o stw a w K ościele (k an . 6) oraz z w ró c e n iu u w a g i na ró żn e sto p n ie p rz y n a le ż n o ści do K ościoła (kan. 7— 8), w d a l szych k a n o n a c h (10— 25) te k s t w y m ie n ia szczegółow o p ra w a i obo w iązk i L u d u Bożego. W su m ie w ięc p ro b le m a ty c e tej pośw ięca się 16 k a n o n ó w n o szący ch ty tu ł C h r is tifid e liu m o ffic ia e t iu ra fu n - d a m e n ta lia , k tó r y to ty tu ł n ie w y s tą p ił w p ro je k c ie z 1969 r. R e d a k to rz y p r o je k tu n ie sk la s y fik o w a li k a n o n ó w w je d n o lity m p o rz ą d k u logicznym , stą d p ra w a i o b o w iązk i p rz e p la ta ją się bez w y ra ź n e j sy ste m a ty k i.
O p o d sta w o w y c h p ra w a c h c h rz e śc ija n t r a k tu ją n a s tę p u ją c e k a n o n y sc h e m a tu : 10, 13 §2 i §3, 14, 15, 16, 17, 18, 20 § 1 i§ 2, 21, 22, 23 i 24. Z o sta n ą one z re fe ro w a n e w p o rz ą d u ch ro n o lo g icz nym , choć w ie lu k o m e n ta to ró w , m .in. R. M etz, p o d a je in n ą sy ste m a ty k ę 33.
a) P ra w o p o d sta w o w e j ró w n o ści (kan. 10). J u ż n a sam y m w s tę pie p ro k la m u je się za sa d ę isto tn e j ró w n o ści w sz y stk ic h członków L u d u Bożego, n ie z ależn ie od ró ż n ic y c h a ry z m a tó w , p o słu g i f u n k cji. O n to lo g iczn a ró w n o ść p ra w n a w y n ik a z z asad y godności o so b y lu d z k ie j. J e j zaś p o d sta w ą dalszą je s t w ola Boża u ja w n io n a w stw o rz e n iu osoby lu d z k ie j i w w y n ie sie n iu jej do życia n a d p r z y ro d zo n eg o o raz w o d k u p ie n iu p o w s z e c h n y m 36. R ów ność stan o w i fu n d a m e n ta ln e , sp ecyficzne p ra w o („ius a e ą u a lita tis ”) in n y c h p ra w p o d s ta w o w y c h 37. J e s t ono lo g iczn ie w cześn iejsze od w szy stk ich in n y c h p ra w . Za k o n s ty tu c ją L u m e n g e n tiu m n a d m ie n ia się w k a n o n ie , iż p o m ięd zy s ta n o w ią c y m i L u d B oży nie zachodzi żad n a fo rm a n ie ró w n o śc i — w g odności i d z ia ła n iu — z u w a g i n a rasę, n aro d o w o ść, pozy cję społeczną lu b p łe ć 38. P a ra le liz m y — w y m ie n io n eg o d o k u m e n tu so b o ro w eg o oraz sc h e m a tu — są tu ta j w y raźn e. T a k sfo rm u ło w a n e j z a sa d y ró w n o śc i w sz y stk ic h w K ościele b r a k ślad ó w w sy stem ie K o d e k su P r a w a K an o n iczn eg o .
b) P ra w o p rz e d s ta w ia n ia p a ste rz o m w ła sn y c h p o trz e b , z w łasz cza d u c h o w y c h o raz w ła sn y c h życzeń '(kan. 13 § 2). N a w iązu je się i tu ta j do sfo rm u ło w a n ia k o n s ty tu c ji so b o ro w ej L u m e n g e n tiu m 39.
c) P ra w o do u ja w n ia n ia p a s te rz o m w ła sn e g o z d an ia w sp ra w a c h d o ty cz ący ch d o b ra K ościoła (k an . 13 § 3). M ożna je ró w n ie ż o k re ś
D roits d e l ’liom m e..., s. 81; U w a g i k r y ty c z n e w n ie sio n e w stosu n k u do te k stu p ierw o tn eg o z o sta ły o p u b lik o w a n e. Zob. W. O n c l i n , R ela tio s u p r a p r i o r e s c h e m a te „ L e x E ccle siae f u n d a m e n t a l i s ”. W: S ch em a l e gis E c clesia e fu n d a m en ta lis (TE), R om a 1971, s. 67— 117.
35 R. M e t z , D r o it s d e l’ho mm e..., s. 83. 36 Por. I P 1, 23; J 3, 5—6; I P 2, 9— 10.
37 L. V. S ä n c h e z , C h r i s t i f i d e l i u m officia..., s. 606. 38 Por. K K , n. 32.
19] Reda'kcja podstawowych praw chrześcijanina 13 lić m ia n e m p ra w a do o p in ii p u b lic z n e j 40. O znacza o n o m ożliw ość, b ęd ącą n ie k ie d y o b o w iązk iem , p rz e d s ta w ia n ia h ie ra r c h ii — sto so w n ie do p o sia d a n e j w iedzy, k o m p e te n c ji i a u to r y te tu — w ła s n ej o p in ii w sp ra w a c h k o ścieln y ch . W k a n o n ie zaznacza się je d n o cześnie, iż w y ra ż a n ie w ła sn y c h o p in ii w obec p a ste rz y w in n o być n a c e c h o w an e ro z tro p n o śc ią i szacu n k iem d la nich. I tu t a j L u m e n g e n tiu m sta n o w i n ie ja k o źró d ło n o rm y 41.
d) P ra w o do d ó b r d u ch o w y ch K ościoła, zw łaszcza do pom ocy sło w a B ożego i s a k ra m e n tó w św ., z z a c h o w a n iem p rzep isó w p ra w a k an o n ic z n e g o (kan. 14). N aw nązuje się w ty m fra g m e n c ie do k o n sty tu c ji d o g m a ty c z n e j o K ościele 42. N ależy zw rócić u w ag ę, iż k an . 682 K P K p r o k la m u j3 p ra w o osób św ieck ich do o trz y m y w a n ia od d u c h o w n y c h d ó b r dr. jh o w y ch , szczególnie zaś k o n iec zn y ch d o z b a w ienia.
e) P ra w o s p ra w o w a n ia k u ltu B ożego, w e d łu g w łasn eg o o b rz ą d k u (kan. 15). R e d a k to rz y czerp ią tu ta j aż z trz e c h d o k u m e n tó w sobo ro w y c h G a u d iu m e t s p e s 43, S a c ro sa n c tu m C o n c iliu m 44, oraz D ig n ita tis h u m a n a e 4S.
f) P ra w o do w ła sn e j duch o w o ści (kan. 15). Z o stało ono z a w a r te, ja k w idać, w tym sam ym k a n o n ie , co p o p rz e d n io w y m ie n io n e u p ra w n ie n ie . N a w ią z u je się do ty c h sam y c h ź ró d eł soborow ych.
g) P ra w o do sw o b o d n eg o z a k ła d a n ia sto w a rz y sz e ń d la celów r e lig ijn y c h lu b pobożności, k ie ro w a n ia n im i o ra z o d b y w a n ia z e b ra ń (kan. 16). N a d m ie n ia się w k a n o n ie, iż p ra w o to p rz y słu g u je w ie r ny m — ta k d u c h o w n y m , ja k i św ieck im — z za c h o w a n iem n a le ż y te j re la c ji do k o m p e te n tn e j w ła d z y k o ścieln e j o raz że s to w a rz y szenia i ic h z e b ra n ia p o d le g a ją n a d z o ro w i i k ie ro w n ic tw u te jż e w ładzy. G d y chodzi o źródła, n a w ią z u je się tu ta j do d e k re tu so b o ro w eg o A p o sto lic a m a c tu o s ita te m 4« o ra z do d e k re tu P re sb y te - r o r u m o rd in is 47.
h) P ra w o d o o so b istej d z iałaln o ści ap o sto lsk ie j (kan. 17). A u to rz y p r o je k tu zaznaczyli, iż p ra w o to w y n ik a z u c z e stn ic tw a całego L u d u Bożego — zgodnie z w ła sn y m sta n e m i p o zy cją — w m isji K ościoła. P rz y ta c z a się tu ta j k o n s ty tu c ję L u m e n g e n tiu m 48 oraz d e k r e t o a p o sto lstw ie ś w ie c k ic h 49.
40 P. I. V i l a d r i c h . l a d e c la r a ti o n d e d e r e c h o s y d e b e r e s d e los fi e le s (canones 10 a 1. :i 0- W El proyecto d e le y fu n d a m en ta l de la Ig lesia , P a m p elo n a 1 171, s. 137 nn. 41 K K , n. 37. 42 T am że. 43 K D K , n. 26. 44 KL, n . 3. 45 DW R, n. 2. 46 D A , n. 19. 47 D K , n. 8. 48 K K , n. 33. 49 D A , n. 24.
14 Ks. W. Góralski [10] i) P ra w o d o w y k sz ta łc e n ia w z a k re sie teo lo g ii, w o ln o ści b a d a ń w te j d z ie d z in ie i sw obodnego w y p o w ia d a n ia sw oich m y śli ja k o w y n ik ó w ty c h ż e b a d a ń (k an . 18). Je d n o c z e śn ie a k c e n tu je się o b o w ią z e k o k az y w a n ia n a le ż n e g o sz a c u n k u i p o słu szeń stw a w obec u rz ę d u n a u c z y cielsk ieg o K ościoła. W k a n o n ie ty m czyni się o d n ie sien ie do k o n s ty tu c ji V a tic a n u m II G a u d iu m e t spes 50.
j) P r a w o d o ch o d ze n ia lu b o b ro n y p r a w u z n a n y c h p rz e z K o ś ciół n a d ro d z e są d o w ej lu b a d m in is tra c y jn e j (Jean. 20 § 1). M oż n a je ró w n ie ż o k re ślić m ia n e m p ra w a do o c h ro n y p r a w n e j 5ł. W s fo rm u ło w a n iu ty m b r a k o d n iesien ia do ja k ie g o k o lw ie k ź ró d ła.
k) P r a w o do sąd u w ed łu g re g u ł p ro c e d u ry sądow ej, sto so w a n y c h ze słu szn o śc ią (kan. 20 § 2). I tu ta j nie p rz y ta c z a się ż a d n eg o źró d ła .
1) P ra w o do ścisłego sto so w a n ia z a sa d y leg aln o ści p rz e s tę p stw a i k a r y w w y p a d k a c h sa n c ji k a n o n ic z n e j (kam. 21). I w ty m m ie jsc u b r a k o d n ie sień źró d ło w y ch .
ł) P ra w o w o ln eg o w y b o ru s ta n u życia (kan. 22). W re d a k c ji k a n o n u p o w o ła n o się n a e n c y k lik ę P a cem in te rris 52 o raz n a k o n s ty tu c ję G a u d iu m e t s p e s 33.
m ) P ra w o do n ie n a ru sz a ln o śc i d o b re j opinii (k an . 23), in a c z e j p ra w o do d o b re j sła w y . N a w ią z a n o tu ta j do e n c y k lik i P a cem in te r r is 54 o ra z do d o k u m e n tó w S o b o ru W a ty k a ń sk ie g o I I — U n i- ta tis re d in te g ra tio 35 o raz G a u d iu m e t sp es 56.
n) P ra w o do w y c h o w a n ia c h rz e śc ija ń s k ie g o (k an . 24), szczegól n ie ro d zicó w w zg lęd em dzieci. R e d a k to rz y p o w o ła li się w k a n o n ie n a k o n s ty tu c ję G a u d iu m e t s p e s 57 o ra z n a d e k la ra c ję G ra- v issim u m e d u c a tio n is 58.
3. D yskusja kanonistów w okół zagadnienia podstaw ow ych praw chrześcijanina
O p u b lik o w a n y w 1970 r. „ te x tu s e m e n d a tu s ” p r o je k tu z ta k u ję ty m i p ra w a m i fu n d a m e n ta ln y m i L u d u B ożego w y w o ła ł szero k ą i b a rd z o in te re s u ją c ą d y sk u sję w śró d k an o n istó w . Z g ó ry w y p a d a pow iedzieć, iż d e b a ta ta u k ie ru n k o w a ła się p rz e d e w szy stk im k u dość z d e c y d o w a n e j k ry ty c e za p ro p o n o w a n e g o w schem acie u ję c ia te j p ro b le m a ty k i. 50 K D K , n. 62. 51 P . I. V i l a d r i c h , La decla ratión..., s. 151. 52 A A S 55 (1963) 261. 53 K D K , n. 26, 29, 52. 54 A A S 55 (1963) 260. 55 DE, n. 12. 58 K D K , n. 26. 67 T am że. 58 DW CH , n. 1.
R edakcja podstawowych praw chrześcijanina 15
Id ea k o d y fik a c ji p ra w a fu n d a m e n ta ln e g o , a w ięc i p o d sta w o w y ch u p r a w n ie ń c h rz e śc ija n w y zw o liła w n ie k tó ry c h o śro d k a c h p ra w a k o ście ln eg o — n iez a le żn ie od o fic ja ln y c h p ra c K o m isji K o d y fik a c y jn e j w ła sn e , n ie ja k o o d dolne in ic ja ty w y , k tó ry c h w y ra z e m s ta ły się 'k o n k re tn e p ro p o zy cje, u ję te n ie je d n o k r o tn ie w fo rm ie g o to w y c h p ro je k tó w , a n a lo g ic z n y c h d o sc h e m a tó w w y m ie n io n e j K om isji.
W 1968 r., a w ięc jeszcze p rz e d u ło ż en ie m p ierw szeg o sc h e m a tu („ te x tu s p r i o r ”) L e g is E cclesiae funćLam entalis, podczas sy m p o z ju m w U n iw e rsy te c ie K a to lic k im w W a sz y n g to n ie po św ięco n y m z a g a d n ie n iu p ra w ch rz e śc ijan , p ró b o w a n o d o k o n ać sy ste m a ty k i te j w a ż n e j d zied zin y . Z a p ro p o n o w a n o w ów czas k a ta lo g p o d sta w o w y c h u p ra w n ie ń c h rz e ś c ija n in a u ję ty w 12 p u n k t a c h 5<l. W iększość z p ro p o n o w a n y c h p u n k tó w z n a la z ła się p ó źn ie j w ,,te x tu s e m e n d a tu s ” p r o je k tu o ficjaln eg o .
Ininy p r o je k t re d a k c ji fu n d a m e n ta ln y c h u p ra w n ie ń c h rz e śc ija n in a w y sz e d ł w 1969 r. z o śro d k a h isz p a ń sk ie g o , n a ja k ty w n ie j z r e sztą z a z n a cz ająceg o sw o ją obecność n a fo ru m d y sk u sji n a d i n te r e su ją c ą n a s p ro b le m a ty k ą . J e g o a u to re m je s t P . I. V ila d ric h ®°. Z ułożonego p rz e z e ń k a ta lo g u p o d sta w o w y c h p r a w c h rz e śc ijan 81 p r a w ie w sz y stk ie p u n k ty z n a la z ły się w o fic ja ln y m p ro je k c ie K o m isji K o d y fik a c y jn e j. R ó w n ież h isz p a ń sk i k a n o n is ta A. d e l P o r tillo z a p ro p o n o w a ł a n a lo g ic z n ą listę w ty m sa m y m r o k u 62.
D użą a k ty w n o ś ć n a obszarze p ro p o z y c ji d o k o d y fik a c ji p ra w a fu n d a m e n ta ln e g o w y k a z a ł o śro d e k n ie m ie c k i. P o d c zas sy m p o z ju m o d b y ty m w 1971 r. w in s ty tu c ie P ra w a K a n o n ic z n e g o w M o n a c h iu m z ro d z ił się n ie u rz ę d o w y p r o je k t całego p ra w a fu n d a m e n ta ln e g o , k tó re m u sy m p o z ju m b y ło p o św ięco n e, z a w ie ra ją c y m .in. p o d sta w o w e p ra w a c h rz e ś c ija n in a ®3. W p rz e d m io c ie ty m u w z g lę d n ia n o sto p n io w a n ie ty c h p r a w p rz y s łu g u ją c y c h członkom L u d u B ożego ma p o d sta w ie g o d n o ści lu d z k ie j, c h r z tu o ra z p e w n e j ty lk o w sp ó ln o ty .
59 Zob. J. C o r i d e n , L e s droits..., s. 98— 99.
60 P. I. V i l a d r i c h , T eoria d e los d e r e c h o s f o n d a m e n t a l e s del fiel. P r e s u p u e s t o s criti cos, P a m p elo n a 1969, s. 369—397; Zob. ta k ż e P. L o m b a r d i a , L e s d r o i t s f o n d a m e n t a u x d u fi d e le , C o n ciliu m 48 (1969) nr 5, s. 76— 77; R. M e t z , D r o it s d e 1’hom m e..., s. 84.
61 Zob. P. I. V i l a d r i c h , Teoria..., m . cyt.
ł2 A . d el P o r t i l l o , F ie le s y la icos e n la Iglesia, P a m p elo n a 1969, s. 106 nn.
63 L e x E ccle siae fu n d a m e n t a l i s , B e r i c h t ü b e r d ie A r b e i t s e r g e b n i s s e e in es K a n o n is t is c h e n s y m p o s i o n s i n M ü n c h e n 1971, A rch iv fü r k a th o lisc h e s K irch en rech t 140 (1971) nr 2, s. 407— 506; Zob. ta k ż e R. S o- b a ń s k i , M o n a c h i js k i p r o j e k t p r a w a f u n d a m e n ta l n e g o , Ś lą sk ie S tu dia H isto r y c z n o -T e o lo g ic z n e 6 (1973) 279— 281. W yn ik i sym p ozju m r e fe r o w a li: A y m a n s (Trewrr), H ein em a n n (B ochum ), M orsdorf (M o n ach iu m ) S trig l (Salzburg).
16 Ks. W. G óralski {12J W 1972 r. w S a la m a n c e o d b y ł się k o n g re s tzw . h isz p a ń sk o — n iem ieck i, p o św ięco n y p r a w u fu n d a m e n ta ln e m u , podczas k tó re g o w y su n ię to szereg in te re s u ją c y c h p ro p o z y cji, m i n . w p rzed m io cie „ iu riu m c h ris tifid e liu m ” 64.
R o z w ija ją c a się d y sk u sja k a n o n istó w o żyw iła się jeszcze z n a czniej po o p u b lik o w a n iu o fic ja ln e g o sc h e m a tu „ te x tu s em ein d atu s” w 1970 r. O koliczność ta n ie ty lk o sp ro w o k o w a ła k o n fro n ta c ję te k s tu o fic ja ln e g o z p ro p o z y c ja m i n ie u rz ę d o w y m i, ale ró w n ie ż — i c h y b a p rz e d e w szy stk im — o tw o rz y ła szeroiko d ro g ę w y p o w ie dziom n a te m a t sam eg o p ro je k tu . P a d a ły one z a ró w n o podczas liczn y ch sy m p o zjó w p o św ięco n y ch p r a w u fu n d a m e n ta ln e m u , ja k i w w y p o w ie d zia ch u b o g a c a ją cy c h lite r a tu r ę teg o p rz e d m io tu . W sp ó ln y m z n a m ie n ie m p ra w ie w sz y stk ic h głosów a u to ró w je s t zd e c y d o w a n a a p ro b a ta d o ty cząca m ożliw ości, stosow ności, p o ży tk u , a n a w e t p iln e j konieczności re d a k c ji p o d sta w o w y c h p r a w c h rz e ś c ija n in a 65. K ry ty c z n ie n a to m ia st o d n iesio n o się n a ogół do sam ego sposobu p rz e d sta w ie n ia ty c h p r a w p rz e z re d a k to ró w sch em atu .
P o d e jm u ją c p ró b ę p ew n eg o u sy ste m a ty z o w a n ia p rz y n a jm n ie j n a jw a ż n ie jsz y c h i p o w ta rz a ją c y c h się u w a g i p o stu la tó w , zg ło szonych p rz e z k a n o n istó w n a fo ru m d y s k u s ji w sto su n k u d o in te re su ją c e g o n as fra g m e n tu L e x Ecclesiae fu n d a m e n ta lis , n a le ż y n a w stęp ie pow iedzieć, iż n a jw ię c e j w n ie śli tu ta j a u to rz y h isz p a ń sc y i n iem ieccy . N ie k tó rz y z n ic h za d o w o lili się p rz e d ło ż e n iem og ó l n y c h u w ag k ry ty c z n y c h na te m a t „ te x tu s e m e n d a tu s ”, in n i zaś p o su n ę li się p o n a d to do k ry ty c z n e j a n a liz y i oceny poszczególnych k an o n ó w re d a k c ji w y su w a ją c p rz y ty m szereg p o stu lató w .
J e d n o z b a rd z ie j — w y d a je się — p o d sta w o w y c h z a strz e że ń w s to s u n k u d o sc h e m a tu d o ty c z y z a ta rc ia g ra n ic y p o m ięd zy n ie k tó ry m i p ra w a m i c h rz e śc ija n in a a p ra w a m i c z ło w ie k a 66. W k an . 3 te k s tu m ó w i się, że K ościół p o tw ie rd z a i p r o k la m u je w a lo r g o d n o ści osoby lu d z k ie j i u z n a je w y p ły w a ją c e s tą d p ra w a d o b o w ią z
64 Zob. I. G i m e n e z y M. C a r v a j 'a i, Iu ra fu n d a m e n ta lia ..., s. 89— 116.
65 Zob. m. in.: P . G on zales d el V a l l e , La o p in iô n d e los cano- nis ta s. W: R ed acciôn lu s C an on icu m . El p ro y ecto de le y fu n d a m e n ta li de la Ig le sia , P a m p elo n a 1971, s. 10 nn. oraz 69 nn.; J. B e y e r, D e le g is Ecclesiae..., s. 525 nn.; J. M a n z a n a r e s , D e s c h e m a t e le gis E ccle siae f u n d a m e n t a l i s in coll oqu io H i s p a n o - G e r m a n ic o a d n o ta t io n e s , P erio d ica 61 (1972) fa sc. 4, s. 647 nn.; M. W o j n a r , R e la t io d e cr isi le g is f u n d a m e n t a l i s i n S t a t i b u s F e d e r a t i s A m e r i c a e S e p te n t r i o n a li s , P e riod ica 61 (1972) fa sc. 4, s. 663 nn.; P. L o m b a r d i a , D ie G r u n d r e c h te..., s. 608—611. 68 Zob. R. M e t z , D r o it s d e l ’h om m e..., s. 86, 87; I. G i m e n e z y M. C a r v a j a l , I u ra fu n d a m e n ta lia ..., s. 114; Por. P . H i n d e r , G ru n d rech te..., s. 110— 138; L. K a u f m a n n , D ie M e n s c h e n r e c h te fü r d ie K i r c h e O rien tieru n g 40 (1976) 143— 147; I. N e u m a n n , M e n s c h e n r e c h t e — a u ch in d e r K ir c h e , Z ürich — E isie d e ln — K öln 1976, s. 200.
113] R edakcja podstawowych praw chrześcijanina 17 k i. C o w ięcej, ja k o f u n d a m e n t ty c h p ra w , w o sta te c z n y m u ję c iu , p r z y jm u je się f a k t s tw o rz e n ia c z ło w ie k a n a p o d o b ie ń stw o Boże, co w k a n o n ie w y ra ź n ie zazn acza się, K o śció ł w ięc czuw a ty m s a m y m n a d o b ro n ą p r a w człow ieka, je s t w ięc czym ś z u p e łn ie n a tu r a ln y m , że c h rz e ś c ija n in a tr a k t u j e ja k o człow ieka, czło w ieczeń s tw o p rzecież w y p rz e d z a w p o rz ą d k u lo g iczn y m s ta tu s c h rześci ja n in a . T y m czasem w śró d p ra w , k tó re w L e x fu n d a m e n ta lis p r z y s łu g u ją c h rz e śc ija n in o w i z n a la z ły się i ta k ie , k tó re n ie są w ła ś c iw e c h rz e śc ija n in o w i ja k o ta k ie m u , ile ra cz ej p rz y s łu g u ją m u j a k o człow iekow i. C hodzi tu szczególnie o p ra w a : d o ch o d ze n ia lu b o b ro n y p r a w n a d ro d z e sąd o w ej lu b a d m in is tra c y jn e j (kan. 20 § 1), p ra w o do s ą d u w e d łu g re g u ł p ro c e d u ry sąd o w ej sto so w a n y c h ze słu szn o śc ią (k an . 20 § 2), p ra w o do ścisłego p rz e s trz e g a n ia za s a d y le g aln o ści w w y p a d k a c h k a r a n ia (kan. 21), p ra w o do n ie n a ru sz a ln o śc i d o b re j o p in ii (kan. 23).
W w y m ie n io n y c h p rz y p a d k a c h m a m y do c z y n ien ia z p o d s ta w o w y m i p ra w a m i człow ieka, z k tó ry c h je d n e z o sta ły p ro k la m o w a n e ju ż w D e k la ra c ji z 1789 r. 67, in n e zaś — w D e k la ra c ji z 1948 r . 68, w sz y stk ie zaś zo stały w y m ie n io n e w e n c y k lic e P a c e m i n te r r is i o k re ślo n e ta m m ia n e m p o w szec h n y ch i n ie z b y w a l n y c h p ra w czło w iek a 69. P o za ty m do p r a w czło w iek a — w y d a je się — m o żn a b y zaliczyć p ra w o do w y k sz ta łc e n ia (m .in. te o lo gicznego), ■ w o ln o ści b a d a ń i s w o b o d n e g o ' w y p o w ia d a n ia sw oich m y śli ja k o w y n ik u ty c h b a d a ń (kan. 18), ja k ró w n ie ż p ra w o do w o ln e g o w y b o ru s ta n u życia (kan. 22) 70. P o m ie sz a n ie p r a w czło w ie k a z p ra w a m i c h rz e śc ija n in a , z d a n iem R. M etza, m oże s p r a w ia ć w ra ż e n ie , że K ościół o k az u je się n ie u fn y w obec p ra w czło w ie k a lu b że — u z n a ją c je za p ra w a c h rz e ś c ija n in a — s ta r a się p rz y c ią g a ć sw o ich w ie rn y c h 71.
W z a p re z e n to w a n y m w „ te x tu s e m e n d a tu s ” fu n d a m e n ta ln y m p ra w ie K o ścio ła m o ż n a się d o p a trz e ć jeszcze in n e g o m ie sz a n ia p o
67 A rt. 7 i 8.
68 A rt. 8, 10, 11 i 12.
68 A A S 55 (1963) 260 i 264; Por. K D K , n. 26 i 29 oraz DW R, n. 1, 2 i 14.
70 R. M e t z , D r o it s d e 1’hom m e..., s. 88; P or. L itt, e n c y c l. P a c e m in te r r is , A A S 55 (1963) 261.
71 R. M e t z , D r o i t s d e 1’hom m e..., s. 88.
72 T am że, s. 85— 86; P. W e b e r , D e le g is E cclesia e f u n d a m e n t a l i s s t u d i o c o e tu p e r i t o r u m H e i d e lb e r g e n s i J o h a n n e D o m b o is d u c e in s ti- t u t o , P erio d ica 62 (1973) fasc. 3, s. 429— 430; P. L o m b a r d i a , Los la ico s en el d e r e c h o d e la Iglesia , lu s C an on icu m 6 (1966) 339 nn.; M. Ż u r o w s k i , U p r a w n i e n i a c z ł o n k ó w L u d u B o że g o a u p r a w n i e n i a l a i k a t u , P ra w o K a n o n iczn e 13 (1970) nr 1— 2, s. 101—440:, P* I. V i 1 a d- r i c h, La décla ration..., s. 132— 33.
18 Ks. W. G óralski
jęć: p r a w c h rz e śc ija n in a z p ra w a m i l a i k a t u 72. J e s t ono je sz c z e b a rd z ie j n ieszczęśliw e od w y żej w sp o m n ian eg o , g d y ż m n ie j d o s trz e g a ln e . Ta>k w ięc w k an . 13 § 2, p rz y z n a ją c y m w ie rn y m prawo* p rz e d s ta w ia n ia p a ste rz o m w ła sn y c h p o trz e b , zw łaszcza d u c h o w y c h o ra z życzeń, z n a jd u je m y p rz e c iw s ta w ie n ie la ik ó w i h ie r a rc h ii. W y m ie n io n e p ra w o p rz y słu g u je z a tem ty lk o la ik o m a n ie w sz y stk im c h rz e śc ijan o m . P o d o b n e z ja w isk o w y s tę p u je w sfo rm u ło w a n iu k a n . 14, p ro k la m u ją c e g o p ra w o w ie rn y c h d o o tr z y m y w a n ia o d p a s te r z y d ó b r d u ch o w y ch , zw łaszcza p om ocy słow a B ożego i s a k r a m e n tó w św . G łoszenie sło w a B ożego o raz u d z ie la n ie s a k r a m e n tó w św . .stanow i o b o w iązek h ie r a r c h ii (b isk u p ó w , k a p ła n ó w , d ia konów ), ty m czasem d la la ik a tu d z ied z in a ta sta n o w i u p r a w n ie n ie . A n a lo g iczn e p rz e c iw sta w ie n ie h ie r a r c h ii i la ik a tu zaznacza się w k a n . 18, g d y chodzi o p ra w o d o w y k sz ta łc e n ia teologicznego. D la d u c h o w ie ń stw a fo rm a c ja w z a k re s ie te o lo g ii sta n o w i p rze cież o b o
w iązek . G d y m ó w i się w ięc w ikanonie o p ra w ie , odnosi się o n o ty lk o do l a i k a t u 73. Z k o lei k a n . 24, tr a k tu ją c y o p ra w ie do w y ch o w a n ia ch rz e śc ijań sk ieg o , o dnosi się w sposób w y ra ź n y d o o - sób św ie ck ic h , tr u d n o odnieść go d o d u c h o w n y ch , d la k tó ry c h te g o ro d z a ju fo rm a c ja s ta n o w i z w y k ły obow iązek.
W w y m ie n io n y c h p rz y p a d k a c h m a m y d o c z y n ien ia — ja k w i d a ć — n ie ty le z fu n d a m e n ta ln y m i p ra w a m i c h rz e śc ija n ja k o ta k ich , ile ra c z e j z p ra w a m i la ik a tu .
U w ag ę w ie lu a u to ró w sk u p iło z ja w isk o uży cia p rzez r e d a k to ró w sc h e m a tu — w fo rm u ło w a n iu p e w n y c h p r a w — n ie w ła śc i w y ch i zb ę d n y c h k la u z u l i r e s tr y k c ji w p ro w a d z a ją c y c h o g ra n ic z e n ia w k o rz y s ta n iu z ty c h ż e p r a w 74. C o w ięcej, n ie k ie d y o w e r e s tr y k c je odnoszą się n a w e t d o p r a w czysto lu d zk ich . Zdaniem , n ie k tó ry c h kanonisltów , m. ,in. R. 'M etza i P. L o m b a rd ii, s p ra w ia t o w ra ż e n ie , że K ościół z n a jd u je się w d e fe n sy w ie o b a w ia ją c się, że n ie o g ra n ic z o n e w y k o n y w a n ie ja k ie g o ś p ra w a m oże się o b ró c ić n a szkodę w łaściw eg o p o rz ą d k u społeczności k o ścieln ej stanow iąc- z a m a c h n a p re r o g a ty w y w ła d z y k o śc ie ln e j 75. W m n ie m a n iu L. V_
73 G dy c y to w a n a w kan. 18 k o n sy tu cja G a u d i u m e t s p e s (n. 62) m ó w i o stu d iu m te o lo g ii, k ieru je je d y n ie za c h ę tę pod a d resem ś w ie c k ic h , b y t ę d zied zin ę p o głęb iali, sam o zaś p raw o n ie b u d zi tu ta j w ą tp liw o ś ci. Zob. R. M e t z , D r o it s d e 1’hom m e..., s. 85— 86.
74 Zob. P. F e d e 1 e, D iscor si su l d i r i t t o canonic o, R om a 1973, s. 148—- 151 oraz 202— 205; R. M e t z , D r o it s d e 1’hom m e..., s. 89— 91; H. D o m - b o i s , A. H o l l e r b a c h , A d n e x u m I. A r g u m e n t a a d p r o p o s i t i o n e m s c h e m a t i L. E. F. r a v i a t i p r a e s e n t a t a a c o n v e n t u p e r i t o r u m H e i d e l b e r - g a e c o n g r e g a t o A. D. 1970 (27 VIII), P e r io d ic a 62 (1973) fa sc . 3, s. 439;. 1. G i m e n e z y M. C a r v a j a l , Iu ra ju n d a m e n ta l ia ..., s. 622; P . I. V i l a d r i c h , La déclaration..., s. 123 n.; L. 123 nn.; L. K a u f m a n n , D ie M enschenrechte ..., s. 146.
75 R. M e t z , D r o it s d e 1’hom m e..., s. 89; Zob. P . L o m b a r d i a , P a - n o r a m ic a d e l p royecto..., s. 81, 87, 90.
R edakcja podstawowych praw chrześcijanina 19 .Sancheza o słab ia to zn aczn ie siłę a firm a c ji zasad n iczej w y ra ż o n e j w o d n o śn y c h k a n o n a c h 76. P. I. V ila d ric h n a z y w a to zja w isk o ro d z a je m z a m a c h u n a fu n d a m e n ta ln e p ra w a c h rz e śc ijan , co sta n o w i r e z u lta t tr a k to w a n ia ic h w fu n k c ji h ie r a r c h ic z n e j77. P. L o m b a rd ia w y p o w ia d a p o g ląd , że je ż e li p r o je k t w ta k im u ję c iu b y łb y p ro m u lg o w a n y ja k o p ra w o , n ie ro z w ią z a łb y żad n eg o z p o w a ż n y c h p ro b le m ó w ja k ie w y w o ła ła e k le z jo lo g ia p o so b o ro w a 78, w śró d k tó ry c h n a p ie rw s z y m m ie jsc u ja w i się s p ra w a d e k la r a c ji p o d s ta w o w y c h p ra w c h rz e ś c ija n in a w ra z z ic h o b ro n ą . W ed łu g O. G iac ch i, k a r ta c h rz e ś c ija n in a z a w a r ta w p ro je k c ie L e x E cclesiae ju n d a - m e n ta lis n ie o siąg n ęła sw ojego cel-u, p o n ie w a ż k a n . 19 n ie ty lk o p o d d a je s p ra w ę k o rz y s ta n ia z ty c h u p ra w n ie ń w ła d z y k o śc ieln ej, lecz ró w n ie ż p rz e w id u je m ożność w p ro w a d z e n ia w te j d z ie d z in ie o g ra n ic z e ń p rz e z w y d a w a n ie p rz e p isó w u n ie w a ż n ia ją c y c h lu b u n ie z d a ln ia ją c y c h 79. W ed łu g P. K ra m e ra liczn e re s try k c je k a n o n ó w m o g ą n a s u w a ć m y śl o tro sc e , a b y k o rz y s ta n ie z p ra w f u n d a m e n ta ln y c h n ie obróciło się p rz e c iw p ra w o m , k tó r e p rz y s łu g u ją w K ościele p ia stu n o m u rz ę d ó w 80.
G d y ch o d zi o p r z y k ła d y o w y c h k la u z u l o g ra n ic z a jąc y c h c h rz e ś c ija n w k o rz y s ta n iu z ich p r a w p o d sta w o w y c h , to w y m ie n ia się p rz e d e w sz y stk im n a s tę p u ją c e k a n o n y : 13 § 3, 14, 16, 17, 18 i 19. Z a c z n ijm y od te g o o statn ieg o , p o św ięco n e g o w p ro s t sp ra w ie k o r z y s ta n ia p rz e z c h rz e śc ija n ze sw oich u p ra w n ie ń , p o d d a ją c e g o t ę d zid zin ę, ja k to ,»wyżej n a d m ie n io n o , k ie ro w a n iu p rzez w ła d z ę k o ścieln ą, łą czn ie z m o żliw o ścią w p ro w a d z e n ia tu ta j o g ra n ic z e ń p rz e z w y d a w a n ie u s ta w u n ie w a ż n ia ją c y c h lu b u n ie z d a ln ia ją c y c h . V ila d ric h z a rzu ca re d a k to ro m , iż sfo rm u ło w a n ie k a n o n u , n a w ią z u ją c e do d e k la ra c ji so b o ro w ej D ig n ita tis h u m a n a e (n. 7) n ie je s t w ie rn e a n i d u c h o w i an i lite rz e te g o d o k u m e n tu . D e k la ra c ja o w olności re lig ijn e j p rz e d k ła d a tr z y z a sa d y , k tó re w chodzą w g rę, g d y chodzi o k o rz y sta n ie z w sz e lk ic h ro d z a jó w w olności: a) z a sa d a o d p o w ied z ialn o śc i oso b istej i sp o łeczn ej; b) za sa d a k o m p e te n c ji w ła d z y lu b p o rz ą d k u p u b lic z n e g o c) zasad a m a k s y m a l n e j w olności. P ie rw sz a z n ic h oznacza — w e d łu g te k s tu so b o ro w eg o — k o n ieczność re s p e k to w a n ia w k o rz y s ta n iu z p ra w p o d s ta w o w y ch z je d n e j s tro n y p ra w p o z o sta ły ch lu d zi, z^ d ru g iej zaś obo w iąz k ó w w o b ec p o z o sta ły c h lu d zi i w obec d o b ra w spólnego. K o n se k w e n c ją z asad y k o m p e te n c ji w ład zy , z d a n ie m a u to ra , je s t m o żli w ość in te r w e n c ji w ła d z y w d zied zin ę w y k o n y w a n ia p ra w p o d s ta
76 L. V . S ä n c h e z , C h r i s t i f i d e l i u m officia..., s. 622; Zob. ta k ż e M. W o j n a r , R e la t io d e crisi..., s. 666.
77 P. I. V i l a d r i c h , L a de cla ratión..., s. 107— 123; Zob. ta k ż e L. K a u f m a n n , D ie M en s ch en rech te..., s. 146.
78 P. L o m b a r d i a , P a n o r a m i c a d e l proyecto ..., s. 82. 79 C y tu ję za P. F e d e 1 e, Discorsi..., s. 203.
20 Ks. W. Góralski [16] w o w y c h , u s p ra w ie d liw io n a w szakże je d y n ie w w y p a d k a c h n a d u ży cia ty c h p ra w . T a k a in te rw e n c ja n ie m oże b yć w ów czas, ja k n a d m ie n ia sam a d e k la ra c ja D ig n ita tis h u m a n a e, a rb itra ln a , lecz m a się d o k o n a ć sto so w n ie do n o r m y p ra w n e j, o d p o w ia d a ją c ej o b ie k ty w n e m u p o rz ą d k o w i m o ra ln e m u . T e k st k an . 19 n ie z a w ie ra , z a u w a ż a V ila d ric h , o w ych trz e c h z a sa d w sposób h a rm o n ijn y i in te g ra ln y . S zczególnie a p lik a c je z a sa d y d ru g ie j o k o m p e te n c ji w ła d z y lu b p o rz ą d k u p u b licz n eg o n ie z n a la z ła w k a n o n ie w ła śc i w eg o o d d źw ięk u . T reść ikanonu o tw ie ra b o w iem d ro g ę k u n ie s p r a w ie d liw e j a rb itra ln o ś c i ze s tr o n y w ład zy . P o n a d to b r a k w s fo r m u ło w a n iu k a n o n u ś la d u trz e c ie j z a sa d y D ig n ita tis h u m a n a e n a te m a t m a k s y m a ln e j w o ln o ści w k o rz y s ta n iu z p ra w . W sum ie w ięc p ro p o n o w a n e p rz ez k o n su lto ró w u ję c ie z a w ie ra ry z y k o a r b itr a l ności in te r w e n c ji w ład zy , ja k ró w n ie ż n ie b e z p ie c z e ń stw o n ie s p ra w ie d liw y c h O graniczeń w w y k o n y w a n iu p ra w c h r z e ś c ija n in a 81.
W k an . 13 § 3, p rz y z n a ją c y m c h rz e śc ija n in o w i p ra w o do u ja w n ia n ia p a ste rz o m sw o jeg o z d a n ia w sp ra w a c h d o ty c zący ch d o b ra K ościoła, p o sta w io n e dość liczne w y m o g i d o ty czące w y k o n y w a n ia te g o p ra w a , b u d z ą z a strz e że n ia 82. W y stę p u ją c e w tek śc ie k la u z u le , ■w m y śl k tó ry c h w ła sn e z d a n ie n a le ż y u ja w n ia ć h ie ra rc h ii sto so w n ie do p o sia d a n e j w ied zy , k o m p e te n c ji i a u to r y te tu oraz zg o d n ie z p ra w d ą ,', ro z tro p n ie i z szacu n k iem , .-są p rz e d m io te m k r y t y k i 83. R e s try k c je z a w a r te w ty c h k la u z u la c h są sam e w sobie z u p e łn ie słuszne, sta n o w ią one część z a sa d p o d staw o w eg o z a c h o w a n ia , u z n a w a n y c h w e w sz y stk ic h społecznościach. C zy is tn ie je w ięc p o trz e b a p o w ta rz a n ia ic h w L e x E cclesiae fu n d a m e n ta lis? P o za ty m sfo rm u o w a n ie m k a n o n u ,,... p r o scien tia, c o m p e te n tia e t p ra e s ta n tia ...” — w o d n ie sie n iu d o p rz e d k ła d a n ia w ła sn y c h 'opinii — m oże su g ero w ać, że p ra w o to odnosi się ty lk o do e lity n ie w y n ik a ją c z sam eg o f a k tu p rz y ję c ia c h rz tu .
W o d n ie sie n iu do k an . 14, p ro k la m u ją c e g o p ra w o c h rz e śc ija n d o o trz y m y w a n ia od p a s te rz y p o m o cy d u c h o w y ch , zw łaszcza w z a k re s ie słow a Bożego i s a k ra m e n tó w św., k ry ty k ę w y w o łu je z a m ieszcze n ie k la u z u li o w y k o n y w a n iu te g o p ra w a „ad n o rm a m sac- ro r u m canom um ” 84. K la u z u la ta je s t n ie p o trz e b n a , niczeg o nie do d a ją c do d e k la ra c ji p ra w c h rz e śc ija n in a . J e j obecność w tek śc ie m oże stw a rz a ć p o d sta w ę do p ew n eg o p o w ą tp ie w a n ia w w ie lk o d u szn o ść K ościoła, poza ty m sta n o w i p rz e ja w tzw . a n ty k o n s ty tu c jo - m alizm u. P rz e ja w ia łb y się >on w n a d a n iu tu t a j p r io r y te tu p r a w u
81 P. I. V i l a d r i c h , La decla ratión..., s. 150— 151. 82 T am że.
83 R. M e t z , D r o i t s d e l ’hom m e..., s. 89; I. G i m e n e z y M. C a r- v a j a l , Iu r a fu n d a m e n ta lia ..., s. 114; P . I. V i l a d r i c h , La d e c l a r a tion..., s. 132— 140; A. d el P o r t i l l o , F ieles y laicos..., s. 163.
64 P . I. V i l a d r i c h , L a decla ratión..., s. 140— 142; R. M e t z , D r o it s d e l’hom m e..., s. 89.
