Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000

II.watialOlk lieologiczny, ^t. 33, nr I, 1989 ^f., str. 73-80

J6zef Edward MOJSKI

Mapa geologiczna Polski w skali 1 :200 000

Mapa geologiczna Polski w skali 1:200000 sklada si~ z 77 arkuszy. Kai:dy obejmuje map~ utwor6w powierzchniowych i mapc bez utworow czwartorzcdu w skali 1 :200 000 w wersji wielobarwnej, po 16 arkuszy w skali 1:50 000 w wersjijednobarwnej i tekst objasniajij,cy. Legenda do mapy stanowi okolo 600 wydzielen stratygraficznych, w tym okolo 200 dla czwartorz~du. Uwzgl~dniaj'l one rodzaj osadu, jego

genez~ i wiek. Mapa bez czwartorz~du ujawnia rzei.b~ powierzchni podczwartorz~dowej. Integralnij, cz~­

ci'l mapy s'l wielobarwne przekroje geologiczne i profile stratygraficzne dla regionow 0 r6i:nej budowie geologicznej, w tym rowniei: dla czwartorz~du. Druk calej mapy dobiega konca.

Z HISTORII REALIZACJI MAPY

Dobiega kOl\ca edycja Mapy geologicznej Polski 1:200 000, jednego z najwi~k­

szych, finalizowanych obecnie przedsi~wzi~e z zakresu kartografii geologicznej pan- stwowej sruzby geologicznej. Trwaj'lca ponad dwadziescia lat realizacja tej mapy rna sw'l zlozon'l histori~, b~d'lc'l odbiciem historii Panstwowego Instytutu Geologi- cznego, r6Znorodnych zmian organizacyjnych, planowania prac geologicznych i zmiennych w tym czasie funkcji gospodarczych publikowanych w kraju seryjnych map geologicznych.

Kiedy w latach szesedziesi'ltych rodzila si~ koncepcja uwarunkowana potrzeb'l wydania nowej (po Przeglqdowej mapie geologicznej Polski w skali 1 :300 000), wie- loarkuszowej mapy geologicznej kraju, nikt nie przewidywal, ze jej sporz'ldzenie

b~dzie okreSlone tak zloionymi czynnikami i potrwa tak dlugo. Pierwszy arkusz Radom, wydany w latach 1968 i 1969, byl arkuszem doswiadczalnym, podobnie, jak przynajmniej cZ~Sciowo arkusz nast~pny, Bialystok. Mialy one sluiye udoskona- laniu treSci i metody sporz'ldzania mapy oraz toku prac redakcyjnych. Co wazniej- sze jednak mialy bye podstaw'! opracowania instrukcji sporz,!dzania tej mapy i jej wydania. Bez takiej instrukcji - reguluj,!cej spos6b przygotowania kaidego arku- sza, zakres dokumentacji, w tym prac terenowych, rodzaj podkladu topograficzne- go dla tych prac i podkladu druku - nie moina bylo rozPOCZqC calej edycji w od- powiednio szerokim zakresie. Co najwazniejsze jednak, nalezalo opracowac we wszelkich szczeg6lach podzial stratygraficzny, dostosowae dian krzyi kolor6w i wreszcie symbole dla kaidego wydzielenia.

74 J6zef Edward Mojski

Prace te zainicjowa!, b~d~cy wowczas jeszcze dyrektorem Instytutu Geologi- cznego, prof. E. Ruhle, ktory wyda! zarz~dzenie nr 10 z dnia 4 czerwca 1964 r.

Trese zarz~dzenia obj~!a zakres czynnosci dla redaktora mapy. Zosta! nim J. Mali- nowski (E. Ruhle, 1970). E. Ruhle by! tei przez krotki czas faktycznym, choe nie- formalnym, kierownikiem pocz~tkowej fazy przygotowawczej sporz~dzania mapy.

Nie miejsce tu na przedstawienie pierwszych pogl~dow i zarysowuj~cych si~ rMnic na realizacj, Mapy geologicznej Polski 1:200 000, w tym pocz~tkowym, ale decydu-

j~cym okresie. Obecnie, z perspektywy czasu, jedno wydajc si~ pewne. Mapa musia- la bye dzielem oryginalnym, wykorzystuj~cym wszystkie materialy archiwalne i publikowane, uzupelnione w wybranych obszarach zdj~ciem przegl~dowym. Do- swiadczen z okresu przygotowania Pl'zeglqdowej mapy geologicznej Polski w skali 1:300 000 nie moina bylo przenosie mechanicznie w czasy kilkanascie lat p6iniej- sze. Byl to bowiem okres gwaltownego rozwoju geologii, kiedy stawalo si~ jasne, ie przyrost profili wiertniczych oraz innych materialow publikowanych i archiwalnych byl wielokrotnie wi~kszy nii mMna bylo przypuszczae, a stan rozpoznania, przy- najmniej niektorych cz~sci kraju, uzasadnial szerok~ dyskusj~ nad szczegolami po- dzialu stratygraficznego. W krotkich odst~pach czasu ruszyly zarowno prace tere- nowe na wybranych obszarach, jak i prace zmierzaj'lce do ostatecznego ustalenia sposobu prezentacji kartograficznej, zakresu wydzielen stratygraficznych, znakow umownych i krzyia kolorow. Wieloma czynnosciami tego zakresu kierowala M.

Tyska z owczesnego Zak!adu Wydawnictw Instytutu Geologicznego.

W Zakladzie Zdj~e Geologicznych Niiu powstala pracownia map przegl~do­

wych pod kierunkiem A. Makowskiej. Zadaniem tej pracowni bylo sporz~dzanie

arkuszy tej mapy. Powstal tei, powolany Zarz~dzeniem Dyrektora Instytutu Geo- logicznego z dnia 25 sierpnia 1969 r., Komitet Redakcyjny Mapy Geologicznej Pol- ski w skali 1:200 000 pod przewodnictwem R. Osiki i J. Malinowskiego, jego za-

st~pcy. Przewodnicz~cy powola! zespol, ktory zaktualilOwal gotowy jUi wczeSniej wykaz wydzielen i symboli do mapy oraz opracowal wykaz znakow litologicznych i znakow umownych. Oba wykazy lOstaly przez komitet zatwierdlOne i wydane w 1971 r. Na tym komitet zakonczyl swoj~ dzia!alnose, aczkolwiek nigdy potem nie lOstal formalnie rozwi~zany. Funkcj~ redoktora mapy pel nil nadal J. Malinowski,

redaguj~c 10 pierwszych arkuszy. Wkrotce przej~! j~ autor niniejszego artykulu i zachowuje j~ do chwili obecnej.

Od pocz~tku bylo wiadomo, ie obszar Niiu Polskiego, z mi~isz~ pokryw~

osad6w czwartorz~dowych, opracowywany b~dzie przez Zaklad Zdj~e Geologi- cznych Niiu, a oddzialy terenowe instytutu b~d~ wykonywaly arkusze na obszarze swej dzialalnoSci. Dlatego tei w kaidym oddziale lOstali powolani regionalni redak- lOrzy naukowi, czuwaj'lcy nad wlasciwym przedstawieniem formacji przedczwarto- rz,dowych. Czwartorz,d dla calego kraju zostal w gestii redaktora naukowego ar- kuszy niiowyeh. Wkrotee tei okazalo si~, ie calose edycji, jeieli rna bye ukonczona w krotkim czasie, nie moie bye wykonana jedynie silami Instytutu Geologieznego.

Pracowano przeciei nad Szczeg610wq mapq geologicznq Polski w skali 1:50 000, powstawaly wci~i nowe inicjatywy wydawnicze z zakresu kartografii geologicznej.

Do pracy nad map~ zostaly wi~c wci~gni~te przedsil'biorstwa geologiczne, a dla wykonania pojedynezych arkuszy takie niektore wyisze uczelnie. Instytucje takie, a zwiaszcza przedsi~biorstwa, zwiflZane umowami z instytutem, dawaly gwarancjt;:

terminowego konczenia zlecanych im arkuszy, ale nie mogty zapewnic odpowied- niego poziomu merytorycznego gotowego do druku arkusza. Z tego wzgl~du obo-

wi~zki redaktor. obj~ly wiele czynnosci dodatkowych i cz~ste pobyty w terenie, terenowc i kameralne dyskusje z wykonawcami, ingercncje w tresc mapy jeszcze na etapie jej przygotowania autorskiego itd. W6wczas powsta! tei trzyosobowy zespo!

konsultantow dla arkuszy niiowych wykonywanych przez przedsi~biorstwa. Byla to dobra szkola geologiczna dla wszystkich. Prace nabraly odpowiedniego rozmachu i do 1981 r. wydano 80% ogolnej liezby arkuszy.

Mapa geologiczna Polski 1 :200 000 75

Kiedy wydawalo si~, ie dotychczasowe tempo wykonywania mapy utrzyma si~

do kOJlca jej realizacji, owczesny dyrektor instytutu zdecydowal 0 zleceniu niekto- rych arkuszy do wykonania poprzez umowy wydawnicze. Pocz~tkowo prace te przebiegaly bez opoinien. Wkrotce okazalo si~ jednak, ie r6Zni autorzy nie S'l w stanie wywiqzac si~ w terminie z ogromnej przeciei. pracy. Dotyczylo to przede wszystkim arkuszy wykonywanych przez pracownikow oddzialow terenowych In- stytutu Geologicznego. Op6inienia zacz~ly narastac i ostatecznie ostatnie arkusze przygotowywane byly w stosunku do pierwotnych zaloien przynajmniei 0 dziesi~e

la t za pOino.

CZJ;:SCI SKLAOOWE MAPY

Mapa geologiezna Polski w skali 1:200 000 sklada si~ z 77 arkuszy. Forma ich przygotowania, zakres treSci i sposob wydania okreSlone S'l Inslrukejq w sprawie opraeowania i wydania Mapy geologieznej Polski 1:200 000 wydanq w 1973 r. przez zespol w skladzie: A. Ber, A. Makowska, W. Slowanski i M. Tyska, pod redakcjq M. Tyskiej. Kaidy arkusz sklada si~ z mapy powierzchniowej z czwartorz~dem

i mapy odkrytej bez utworow czwartorz~dowych w skali 1:200000, takich samych treSciowo map, ale w wersji czarno-bialej na podkladzie w skali 1:50000 (16 arku- szy na jeden arkusz mapy w skali 1 :200 000), tzw. map podstawowych oraz z tekstu objasniajqcego 0 obj~tosci do 4-5 arkuszy druku, pUblikowanego technikq upro- szczonq.

Na arkuszu mapy w skali 1:200000 znajdujq si~: legenda, przekroj geologiczny, tzw. syntetyczne profile stratygraficzne, skorowidz autorski i skorowidz wykorzy- stanych materialow kartograficznych. Legenda jest dwu,tzieina. Jedna cz~se jest ob- jasnieniem do mapy, a druga objasnieniem barw i symboli, znajdujqcych si~ tylko na przekroju geologicznym i profilach stratygraficznych. Uj~cie takie wzi~te zostalo ze Szezeg610wej mapy geologicznej Polski.

Legenda zbiorcza do mapy, wydrukowana w Ins/rukeji ... (1973) sklada si~

z 540 wydzielen, w tym ze 176 dla czwartorz~du, 317 dla skal osadowych (w tym 127 dla Karpat i zapadliska przedkarpackiego) i 47 dla skal magmowych, metamor- ficznych i piroklastycznych. W trakcie sporzqdzania mapy okazala si~ potrzeba dodania jeszcze okolo 10% wydzielen, poczqtkowo nieprzewidzianych, glownie dla skal przedcz\llartorz~dowych.

Na arkuszu mapy pokazany jest jeden przekroj geologiczny. Ola mapy utwo- row powierzchniowych zasi~g gl~bokosciowy przekroju obejmuje w miar~ moinosci calq pokryw~ czwartorz~dowq i jej bezposrednie podloie. Ola arkuszy niiowych uwzgll'dniany jest na ogol na przekrojach rowniei caly trzeciorzl'd. Bylo to tym latwiejsze, ie musial on bye i tak rozpoznany dla wykonania mapy bez osadow

czwartorz~du. Ola mapy utworow powierzchniowych podloie na przekrojach i pro- filach jest zgeneralizowane. Syntetyczne profile stratygraficzne dla czwartorz~du

ukazujq jego budow~ w jednostkach morfogenetycznych 0 rDinym skladzie, miqi- szosci i wieku tych osadow. Stqd rDina liczba profili na rDinych arkuszach mapy.

Mapa bez utworow czwartorz~dowych pokazuje oprocz budowy geologicznej r6wniei. rzezb~ powierzchni podczwartorz~dowej w ci~ciu dwudziestometrowym, miejscami g~stszym. Jedynie w gorach ten element treici jest miejscami pominil'ty.

Na przekrojach geologicznych do tej mapy czwartorz~d pokazany jest w postaci nierozdzielonej, z zaznaczeniem jedynie glin zwalowych, tworzqcych gl6wne czwar- torzl'dowe poziomy litostratygraficzne w obszarze obj~tym arkuszem. Ulatwie to rna okreslenie wieku kai.dej cz~sci powierzchni podczwartorz~dowej, co rna znacze- nie na obszarze niiowym.

Na arkuszach podstawowych w skali 1:50 000 naniesione Sq rowniei otwory wiertnicze. Jest to cenna informacja, ukazuje bowiem material, jaki posluzyl do

76 16zef Edward Mojski

konstrukcji obu map, a zwlaszcza mapy bez utworow czwartorz~du. Cenna i dlate- go, ie po raz pie<wszy seryjna mapa geologiczna dla calego kraju umoiliwia przed- stawienie na niej rozmieszczenia i gl!ybokosci profili wiertniczych. Ich liczba na ob- szarze arkusza 1:50 000 waha si~ od kilku do kilkuset, w tym drugim przypadku mimo koniecznej redukcji. Chodzi tu zwlaszcza 0 obszary duiych miast, jak War- szawa, Gdansk, Lodz i in. Dzi~ki tym danym wiertniczym mapy podstawowe w skali 1:50 000 staly si~ wainym irodlem informacji dla prac przygotowawczych do szczegolowego zdj~cia geologicznego obszaru arkusza dla Szczego!owe} mapy geologiczne} Polski.

Osobnym zagadnieniem byl podklad topograficzny. Zmienial si~ on niejednok- fOlnie dla map podstawowych, w zaleinosci od stopnia zastrzeienia material6w i publikacji geologicznych. Zawsze jednak byl to podklad zbyt schematyczny, mi- rno ie mapa nie byJa w6wczas jawna. Nie trzeba dodawac, ie utrudnialo to w wiel- kim stopniu praktyczne korzystanie z mapy. Po prostu niemoiliwe bylo na jej pod- stawie zlokalizowanie pewnych wychodni w terenic.

Z zastrzeieniami zbytniej szczegolowosci spotykal si~ podzial stratygraficzny, glownie czwartorz~du. lednahe podzial przyj~ty rna swe proste uzasadnienie, jeieli tylko chce si~ zrozumiee znaczenie mapy geologicznej dla wlasciwego przedstawie- nia budowy geologicznej danego obszaru. Autor jest gl~boko przekonany, ie wie- lokrotnie formulowane zastrzeienia, dotycz~ce zbytniej jakoby szczegolowosci se- ryjnych map geologicznych wydawanych przez Pansiwowy Instytut Geologiczny, polegajq nie na trudnosci w ich czytaniu. ale cz~sto wynikajq z niedostatecznej wie- dzy fachowej ich uiytkownikow.

Obiektywn~ ocen~ wartosci dowolnej edycji z zakresu kartografii geologicznej w Polsce, a zwlaszcza panstwowych seryjnych map geologicznych, moie dae po- rownanie z podobn~ edycj~ wydawan~ zagraniC'!. Moina wi~c przygotowania do wydania i trde, a tahe czas wydawania Mapy geologiczne} Polski 1:200 000, po- rownywae do podobnej mapy wydanej, b~dZ wydawanej dla roinych krajow RWPG, jak to uczynil E. Ruhle niemal dwadzidcia lat temu. Ale moina rowniei porownywac j~ z odpowiednimi mapami publikowanymi w innych krajach europej- skich. Na przyklad Finlandia (Geological Survey .. ,1987) wydaje mapy utworow

czwartorz~dowych w skali 1:400 000,1:100 000,1:50 000 i 1:20 000. Edycja dwoeh pierwszych nie jest ukonczona. MaN w skali I: lOa 000 pokryta jest niewielka cz~st

kraju. Nie jest rowniei ukonczona Mapa geologiczna Niemieckiej Republiki Federal- Ilej w skali 1:200 000. Podobna sytuacja istnieje i w innych krajach europejskich.

Tempo wydawania map jest na ogol powolne, a ieh trdc uboisza nii naszej mapy.

Przykladow moina by podat wi~cej. Ale nie 0 to chodzi. Geologiczlla mapa Polski w skali 1:200 000 miala pel nit funkcj~ poszerzonej tresciowo mapy przegl~­

dowej oraz przej~c zadania Przeglqdowej mapy geologicznej Polski w skali 1:300 000 w nowej formic oraz tresci. Dotyczy to zwlaszcza mapy bez utwor6w czwartorz~­

dowych. I tak~ funkcj~ mapa ta spelnia, praktycznie jui dla calego kraju, ale glow- nie dla Niiu. Czy w wystarczaj~cym stopniu? Odpowiedz na to pytanie nie naleiy do autorow arkuszy i redaktorow mapy.

Arkusze dotychczas opublikowane b~dZ zloione do druku wykonalo l~cznie 75 autorow, z czego 42 praeownikow PIG. Zanim edycja zostanie ukonczona liczba autorow zwi~kszy si~. Obecnie, kiedy ostatnie arkusze przygotowywane s~ do dru- ku, nad ich poprawnosci~ merytqryczn~ czuwa czterech, redaktorow, w tym trzech redaktorow regionalnych (Dolny SI~sk, Karpaty i Gory Swi,tokrzyskie) oraz zesp61 doswiadczonych redaktorow kartograficznych w Zakladzie Publikacji Map i Tek- stow PIG. Ogolem w zakladzie tym redagowalo map~ 7 osob. Redakcja byla imud- na i czasochlonna. Niezaleznie ad wczesniejszej rutyny caly zesp61 autorski i redak- cyjny zdobyl w praeach nad map~ wielkie doswiadczenie zawodowe, tak konieczne w publikowaniu map geologicznych. Oprocz publikacji tekstowych mapa geologi- czna jest trwalym dorobkiem panstwowej sluiby geologicznej, jaki winien pozosta-

Mapa geoJogiczna Polski 1:200000 77

wac poza wptywami uwarunkowanymi dorain(l sytuacj'l pans twa, zmienn'l w czasic wartosci q kopalin uiyteclOych. Jest swiadectwem dqienia do obiektywnego przed- stawienia budowy geologicznej naszego kraju. I 0 tym wszyscy zainteresowani winni pami,tae.

NIEKTORE WAZNIEJSZE WYNIKI DOTYCZ~CE CZWARTORZJ;:DU I JE- GO PODl.OZA

Pora na przedstawienie choeby kilku wybranych rezultatow naukowych, jakie przynioslo sporzqdzenie mapy. Dotyczye one b,dq glownie obszaru niiowego. Nie sposob ustalie jakqkolwiek hierarchi, tych nowych osiqgnil'e. Mapa bowiem w tres- ci kaidej swej cZl'sci skladowej jest osiqgnil'ciem podstawowo nowym.

Dla mapy bez utworow czwartorz,du dwa elementy tresci stwarzajq nowe pod- stawy do analizy naukowej, tj. budowa geologiczna powierzchni podczwartorz<;do- wej i jej rzeiba. Budowa geologiclOa ujawnia, ie osadow trzeciorzl'dowych jest nie- co mniej, choc miejscami znacznie mniej nii wynikaloby to z wczdniejszych przes- lanek. Na przyklad liclOe otwory wiertnicze w polnocno-wschodniej cZl'sci kraju wykazaly pod czwartorzl'dem obecnosc od razu osadow kredowych. Nierzadko udalo

si~ ustalic dokladnie ich wiek na podstawie badan mikropaleontologicznych. Obraz taki naleiy interpretowac jako wynik dzialania zarowno procesow egzaracji w cza- sie starszych nasunil'e Iqdolodu plejstocenskiego, jak i w r6wnym stopniu efekt erozji subglacjalnej i rzeclOej w starszej cZI'Sci plejstocenu. Okazalo sil' takie, ie powierzchnia podplejstocenska leiy niejednokrotnie bardzo nisko. Zwiqzane z tym jest stwierdzenie wil'kszej, aniieli sqdzono dawniej, amplitudy rzeiby podczwarto-

rZl'dowej. W wielu miejscach spqg czwartorzl'du znajduje sil' niiej nii 200 m p.p.m.

Stwarza to roine moiliwosci genetyczncj intcrpretacji tej powierzchni i jej wieku w poszczegolnych cZl'sciach Niiu Polskiego. Pojawily sil' koncepcje egzaracyjnej genezy rozleglych obniien w rzeibie sub- i intraplejstocenskiej: spadla ocena roli dzialalnosci rzek interglacjalnych, jako czynnika decydujqcego 0 powstaniu gll'bo- kich rynien w powierzchni podczwartorzl'dowej, na rzecz ieh subglaejalnej genezy.

W rozpoznaniu trzeciorzrydu na Nitu mapa przynosi no we informacje dotyczClce dolnego paleocenu, ukazujqc duie wychodnie na powierzchni podczwartorzl'dowej skal eocenskich i paleocenskich. Niektore z tych informacji ugruntowane badaniami paleontologicznymi byly przedmiotem wielu publikaeji.

Mapa przedstawia rowniez nowy obraz rozmieszczenia neogenu i ukazuje no we obszary deformaeji glaeitektonieznych. Tyeh ostatnich jest r6wniei wil'eej aniieli moina bylo dawniej sqdzie. Ostro rysuje sil' pod tym wzgl,dem kontrast mil'dzy polnocno-wsehodniq czl'sciq Niiu, na ogol ze spokojnym zaleganiem trzeciorzl'du, i pozostalym jego obszarem, gdzie neogen jest przewainie zaburzony. Slabiej po- znane jest pod tym wzgll'dem Pomorze Zachodnie. Jest tam sporo obszarow 0 po- wierzehni ponad 1000 km' pozbawionyeh informacji 0 budowie powierzchni pod- czwartorzl'dowej. Uzupelnienie tej luki winno bye jednym z zadan PIG w poznawa- niu pokrywy kenozoicznej niiowej cZl'sci kraju. Pozwoli to nie tylko na bliisze po- znanie trzeciorzl'du p6lnocno-zachodniej Polski, ale takie dostarezy danych dla po- lOania ruchow tektoniclOych w tym czasie, warunk6w paleogeograficlOych, a prze- de wszystkim pozwoli na oeenl' wplywu i rodzaju podloia na dynamikl' rozwoju i zaniku Iqdolod6w plejstocenskich, a zapewne i m6rz tego czasu.

Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 daje jednak najwil'cej informacji o pokrywie czwartorzl'dowej na Niiu Polskim. Chodzi tu nie tylko, a moie w mniejszym stopniu, 0 czwartorztyd powicrzchniowy, choc i to jest ogromnym krokiem naprz6d. Zasadnicze. bowiem znaczenie mapy w tcj dziedzinie polega na dostarczeniu informacji ⁰ pokrywie calego czwartorzrydu, wysttypowaniu i rozmie- szczeniu litofacjalnym osadow w calej jego mi<iiszosci oraz 0 zroi:nicowaniu wie- kowym poszczegolnych cZI'Sci Niiu. Temu wlasnie sluiq syntetyczne profile straty-

78 J6zef Edward Mojski

grafiezne. Dla Nizu opracowano ich kilkaset, a kazdy z nieh jest wynikiem zesta- wienia i analizy miejscami kilkuset profili wiertniezych i innych danych.

Interpretacja tresci mapy dla calego obszaru nizowego jest dotychczas przepro- wadzona. Pewne jej elementy przedstawione sq w kilku opracowaniach (np. l.E.

Mojski, 1981, 1988). S'! to dopiero pierwsze pro by. Informaeje zawarte na mapach maj,! duz,! trese poznawcz'! i jako takie s,! dostateezn'! podstaw'! do analiz regio- nalnych pokrywy ezwartorz~dowej kraju. Bez takieh analiz niemozliwy jest wlasci- wie dalszy istotny postcrp w poznaniu naszego czwartorz~du, w tym rowniei nie- mozliwe s'! praktyczne zastosowania tyeh badan.

Podezas sporz,!dzania mapy zostalo wykonanyeh sporo otworow wiertniczych przebijaj,!cych pokryw~ czwartorz~dow'l. Wiele ich profili ma znaczenie reperowe.

Dzieje si~ tak, poniewai otwory lokalizowane byly w miejscach kluczowych dla poznania czwartorz~du i jego bezposredniego podloza, ale takie i dlatego, ie byly to w znacznej cz~sci wiereenia obrotowe, daj,!ce pelny uzysk rdzenia. Byl to wielki wysilek ze strony nielicznej przeciez grupy geologow, autorow poszezegolnych ar- kuszy mapy, wymagaj,!cy dlugiego i w trudnych warunkach pobytu w terenie, a po- tern szczegolowego badania materialu. Efekty tyeh prae nie S,! w kaidym przypadku do konca opublikowane i do tego nalezy w najbliiszym ezasie d,!zye. lednahe ad dawna powstawaly, a i obecnie na materialaeh tyeh powstaj'! powazne syntezy re- gionalne i ogolnopolskie, cZ\,sto w postaci prac na stopien naukowy.

Prace nad czwartorzl'dem dla mapy ukazaly, ie podzial stratygraficzny tego ok- resu, stosowany dla map seryjnyeh publikowanych przez Panstwowy Instytut Geo- logiczny, winien bye doskonalony. Zostalo ujawnionyeh wiele profili, w ktorych osady eieplych pi~ter plejstoeenu wyst\,puj,! w nieznanej wczdniej pozycji stratygra- ficznej, a Iiczba poziomow glacjalnych, rownie istotnyeh dla stratygrafii, jest bardzo zmienna, ale w obszarach kluczowych wi~ksza nii przypuszczano.

lIose i jakose przybywaj,!eego materialu wiertniczego w latach najwi~kszego na- silenia prac nad map,"! wyprzedzila mozliwosci opracQwania go takimi metodami, jakie stosowane s'! obeenie w badaniaeh ezwartorz~du. Chodzi to glownie a okrd- lenie wieku termoluminiscencyjnego. Metoda, bez kt6rej obecnie nie maina si~

obejse, wowczas byla jeszeze nieznana. lednahe probki archiwalne do takiego da- towania si\, nie nadaj,!. Moiliwe jest jednak wykorzystanie rdzeni do projektowa- nych przez Komitet Badan Czwartorz\,du Polskiej Akademii Nauk prae nad strato- typami czwartorz~du w Polsce.

Wrocmy jednak do samej mapy. Sformulowany wyiej pogl,!d, ie Mapa geologi- czna Polski w skali 1:200 000 jest niewykorzystanym dotychczas irodlem dla opra- cowan syntetycznyeh, kartograficznyeh w mniejszych skalach, naleiy bardzo uwy- puklie. Wprawdzie trde mapy weszla do Mapy geologicznej Polski 1:500 000 (1986), jest to jednak tylko zgeneralizowanie jej trdci, dostosowane do mniejszej skali.

Chodzi natomiast 0 nowe merytorycznie opracQwania, daj'lce nowe, oryginalne tresci, wynikle m.in. z krytyeznej analizy mapy. Moina by podae tu wiele tematow.

Na przyklad mapa jednostek morfogenetycznyeh powierzchni podczwartorz~dowej,

taka sarna mapa dla powierzehni wspolezesnej i powierzchni srodplejstocenskieh, mapy mi'!zszosci i zmiennosci litologicznej r6Znych litofaeji plejstoeenskich itd.

Moina by opracowae mapy ilustruj'!ee luki stratygraficzne, ich genez\, i liczb~. S'l to tematy naukowo frapuj,!ee i pozornie tylko pozbawione walorow praktycznych. lui wszystkie wyiej wymienione s<:} przeciez konieczne przy dokladniejszej ocenie 5tO-

sunkow hydrogeologicznych, okresleniu tendencji pionowyeh ruchOw skorupy ziemskiej w najnowszej przeszlosci geologicznej i w pracach nad ewolucj,! srodowi- ska przyrodniczego. Wczesniej ezy pOiniej mapy takie musz'! bye wykonane.

Oddziai GeoJogii Morza

Panslwowcgo Instytutu Geologicznego SOPO!, ul. Kombatanlow 62 Nadeslano dnia 11 lipca 1988 r.

Streszczenie 79

PISMIENNICTWO

GEOLOGICAL SURVEY OF FINLAND. ANNUAL REPORT (1987) - Summa<y. bpoo.

INSTRUKCJA W SPRA WIE OPRACOWANIA I WYDANIA MAPY' GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:200 000 (1973) - lost. Geol. Warszaw:l.

MAPA GEOLOGICZNA POLSKI 1:500 000 (1986) - Red. E. Ruhle. Inst. Geol. Warszav.a.

MOJSKI J.E. (1981) - 0 genezie niekt6rych sr6dplejstocenskich powierzchni na Nizu Polskim. Biul.

Inst. GeoJ., 321, p. 83-97.

MOJSKI J. E. (1988) - 0 zmianach k1im~tu podczas czwartorz~du. W: przemiany ~rodowiska geogra- ficznego Polski, p. 25-44. Wszcchnica PAN. Ossolineum.

PRZEGLI\DOWA MAPA GEOLOGIC'ZNA POLSKI 1:300 000 - Red. E. Ruhle. Inst. Geol. Wars7.,\I,wa.

RUHLE E. (1970) - Og61ne zasady organizacji prac zwiqzanych z przegl'ldow~ kartografiq geo[ogicznq.

Techn. Posz., 33, p. 51-56.

rEonon14ECKAlI KAPTA nOllbW .... \,200000

PeHOHe

P060Tbi no COCToefleHHt() reoflorH~ecKoM KOPTbl nOnbWH HOCWT06o 1 :200 000 6blnH HO'"lOTbl e 1964 r. BHO'"lone 6blno p03po6oTOHO HHCTPYKIIHII no COCT08neHHIO H nOArOT08Ke K ne~OTH nHCT08 KOpTbl. 0140 COCTOMT 1043 A8YX HHOrOKPQCO~HbIX KOpT (C ~eT8epTH~HbIHH OTnO)t(eHI-1RHH H 6e3 '"IeTsep- Tl-1'"1HblX OTI10>KeHHM) HOCWT06o 1: 200 000 H ~epHo-6el1bIX OCHOB 8 HocwTo6e 1 :50 000, cOAep)t(o~Hx nOI1HylO reonon'~ecKylO HorpY3KY H pocnOnO)KeHHe 6yp08blX CKBO)t(HH. Ho ^KOpTe nOMe~eHbl reo- norH~eCKHe p03pe3bl H K0I10HKH, no OAHOM AnR KQ)t(,Q,oro perHoHo. llereH,Q,o K KopTe BKI1IO'"IOeT 600

B03POCTHbIX, reHeTH~eCKHX H flHT0I10rH'"IeCKHX MHAeKC08, 8 TOH ~HC11e OK0l10 190 HH,Q,eKcoe, OTHO- CII~HXCR K ~eTBepTi'~HOM CHCTeHe. no BceH I1HCTOH KOPTbl H3,Q,0IOTCR 06l>RCHHTenbHble lonHCKH.

B HOCTOII~ee epeHII Hl,Q,OHHe KOPTbl lOBepwoeTCR. B ee COCT08neHHH npHHHHo.rlo y'"locTHe 75

OBTOP08, B TOH ~Hc.ne 42 COTPYAHHKO rOCY,Q,0pcT8eHHoro reOflOrl1'"1eCKOrO HHCTHTyTO. ,QecRTb nepeblx nMCToe pe,Q,oKTHp080n R. MonHHoecKH, OCTOflbHble OBTOp. KOpTO COCTOHT H) 77 I1HCTOB. no AO'"leTBep- TH'"IHbIM nopOAOH LteHTpOnbHOH H IO>KHOM ~OCTeM nOnbWM COTPYAHH~OI1H perHOHonbHble OBTOPbl.

KOPTO AoeT H080e, OTHOCHTel1bHO AeTOl1bHOe npeACT0811eHHe 0 reonorHH CTPOHbl, B oc06eH- HOCTH 0 TpeTH'"IHbIX OTnO)t(eHHRX nonbCKOM HH)HeHHOCTH 14 ~eT8epTH'"IHOM ~exl1e HO 8ceM TeppHTopHM.

OHO MO)l(eT nocny)t(HTb OCH080M AI111 COCTa8neHHII PRAO cneLtHOnbHblX KapT, oco6eHHO AnR LtefleM rHAporeonorMH, 01401114)0 BepTMKonbHblX A8H)t(eHHM leHHOM KOPbl 8 HOBeMweM reonorH~eCKOM HCTOpHH H H)y~eHHII 3B0I1K>LtHH npHpOAHOM cpeAbl.

80 J6zcf Edward Mojski Jozcf Edward MOJSKI

GEOLOGICAL MAP OF POLAND IN A SCALE OF 1:200,000

Summary

Works over the Geological Map of Poland in a scale

o f

Multicolored maps in a scale of I :200,000 comprise geological sections and stratigraphical profiles. There are several profiles at each sheet, one for each region different for its specific geological structure. A le- gend to the map is composed of about 600 age, genetic and lithological symbols, including about 190 symbols. for the Quaternary. Each sheet has published explanation - text.

The edition of the map comes to its end. Up to the present 75 authors took part in its compilation, including 42 workers from the State GeologicallnstilUte. The first ten sheets were edited by J. Malinow- ski whereas the others by the author. In total there are 77 sheets. Pre-Quaternary sediments of the central and southern part of Poland were compiled by regional editors.

Tbe map presents a new, Quite detailed picture especially for the Tertiary of the Polish Lowland and of the Quaternary cover for the whole country. It should form the basis for a preparation of numerous problem maps but of direct practical significance, especially for hydrogeology, analysis of vertical mo- vements of the Earth crust in the most recent geological past and for studies of evolution of the natural environment.