Współwystępowanie objawów lęku i depresji w kolejnych trym estrach ciąży
The comorbidity of anxiety and depression symptoms during pregnancy trim esters
Justyna Morylowska-Topolska1, Marta Makara-Studzińska2
k a t e d r a i Klinika Psychiatrii, U niw ersytet M edyczny, Lublin
2Sam odzielna P racow n ia Zdrow ia Psychicznego, U niw ersytet M edyczny, Lublin
Streszczenie
Cel pracy. Celem naukowym pracy była analiza występowania objawów lęku i depresji w poszczególnych trym estrach ciąży z uwzględnieniem lęku jako staniu oraz lęku jako cechy.
Materiał i metody. Badanie miało charakter prospektywny, długookresowy; grupę badaną stanowiło 31 4 pełnoletnich kobiet cię
żarnych. Do oceny występowania objawów leku i depresji wykorzystano Szpitalną Skalę Lęku i Depresji (HADS). Do zebrania danych socjodemograficznych i danych medycznych posłużono się kwestionariuszem konstrukcji własnej. Analizę wzajemnej korelacji między badanymi parametrami wykonano z wykorzystaniem testu korelacji rang Spearmana.
Wyniki. Objawów lękowych w pierwszym trym estrze ciąży doświadczyło 27,4% badanych, w drugim trym estrze 23,9% , w trzecim 29,9% . Objawy depresyjne występowały znacznie rzadziej, i tak: w pierwszym trymestrze u 15,3% badanych, w drugim u 12,7%
w trzecim u 14% . badanych kobiet. Przynajmniej raz objawów lęku doświadczyło 37,9% badanych, objawów depresji 25,48% . Odsetki badanych kobiet, u których współwystępowały objawy lękowe i depresyjne w poszczególnych trym estrach wynosiły odpowiednio 12,7% badanych w pierwszym, 10,8 % w drugim i 12,4% w trzecim trymestrze ciąży. Objawy lękowe występowały u 15,9% badanych we wszystkich trymestrach ciąży, u 11,5% w dwóch trymestrach. Dla depresji odsetki te wynosiły odpowiednio 3,5% i 9,6. Wykazano związek między nasileniem objawów lęku a nasileniem objawów depresji w poszczególnych trymestrach, przy czym związek ten był silniejszy w pierwszym i trzecim trym estrze niż w drugim trymestrze. Obie skale (lęk jako stan i lęk jako cecha) Inwentarza Stanu i Cechy Lęku korelowały z nasileniem objawów lękowych i depresyjnych (HADS). Lęku jako stan najsilniej korelował z objawami lęko
wymi w trzecim trym estrze a z depresyjnymi w pierwszym trymestrze. Lęk jako cecha najsilniej korelował z objawami lęku i depresji w trzecim trymestrze.
Wnioski. Wprowadzenie badań skriningowych w kierunku lęku i depresji w ciąży, prowadzonych systematycznie w jej trakcie stwarza szansę wcześniejszej diagnozy i szybszego wdrożenia właściwego postępowania. W cześniejsza diagnoza i właściwe postępo
wanie w przypadku wystąpienia lęku i depresji w ciąży stwarza szansę zapobiegania ich skutkom, takim jak depresja poporodowa oraz nieprawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka.
Słowa kluczowe: lęk, depresja, ciąża
Abstract
Objectives. The scientific aim of this work was the assessm ent of anxiety and depressive symptoms in particular pregnancy trim esters and the analysis of different types of anxiety: anxiety as a state and anxiety as a trait.
Material and methods. The research was conducted in gynecologic-obstetric clinics in the area of Lublin and Mazovian provinces from January 2011 to May 2012. It was longitudinal prospective trial. Each woman was examined three times: during first, second and third trim ester. The following m easurements w ere used in this work: Demographic and epidemiologic questionnaire - of own construction, Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS), State and Trait of Anxiety Inventory. At visits in clinic during consecutive trimesters, women were given a set of questionnaires for filling in and they returned them at next visit. The examined group consisted of 314 pregnant adult (over 18 years old) women.
The results w ere statistically analyzed. Basic param eters of descriptive statistics w ere determined: arithm etical means, standard deviation, median, minimal and maximal value. Due to other than normal distribution of the examined variables - the following non- param etric tests were used: U Mann-Whitney test and ANOVA of Kruskal-Wallis.
The analysis of mutual correlation between examined param eters was performed using the Spearman range correlation test. Five percent inference error was assumed and correlated level of significance p (a)<0.05. 5
Results
Anxiety symptoms in the first trim ester of pregnancy w ere experienced by 27.4% of respondents, in the second trim ester - by 23.9% , in the third - by 29.9% . Depressive symptoms occurred less frequently, and so: in the first trim ester in 15.3% of subjects, in the
second in 12.7% , in the third- in 14% of the studied the women. At least once the symptoms of anxiety w ere experienced by 37.9% of the respondents, depressive symptoms - by 25.48% . Percentages of the women, in whom anxiety and depressive symptoms coexisted in different trim esters, amounted to 12.7% of the respondents in the first, 10.8% in the second and 12.4% in the third trim ester of preg
nancy. Anxiety symptoms w ere present in 15.9% of patients in all trim esters of pregnancy, and in 11.5% in the two trim esters. For depression, these percentages w ere respectively 3.5% and 9.6% . The relation betw een the severity of symptoms of anxiety and depres
sion severity in different trim esters was confirmed, but this relationship was stronger in the first and third trim ester than in the second trim ester. Both scales (anxiety as a state and as a trait) of the Inventory of State and Trait Anxiety correlated with the severity of symp
toms of hospital anxiety and depression scale (HADS). Anxiety as a state m ost strongly correlated with symptoms of anxiety in the third trim ester and with depression in the first trim ester. Anxiety as a trait m ost strongly correlated with symptoms of anxiety and depres
sion in the third trimester.
Conclusions
Introducing of screening tests regarding anxiety and depression during pregnancy, conducted systematically during this period, creates possibility for earlier diagnosis and quicker provision of appropriate interventions. Earlier diagnosis and appropriate interven
tions in case of anxiety and depression development during pregnancy creates a possibility of preventing their effects, such as post
partum depression and disturbed psychophysical development of child.
Key w ords: anxiety, depression, pregnancy
W stęp
W w iększości przeprow adzonych do tej pory b a dań dotyczących d ep resji i lęku w ystępujących w o k re
sie perinatalnym skupiano się na okresie poporod o
wym. Zaburzeniom d epresyjnym w ystępującym w ciąży pośw ięcano zdecydow anie m niej uwagi [1].
Nowsze badania, opublikow ane po roku 2 0 0 0 do
wodzą jednak, że w czasie ciąży często dochodzi do zaostrzen ia przebiegu już istniejących zaburzeń psy
chicznych oraz do nowych zachorow ań [2].
Pojaw ienie się zaburzenia psychicznego w ciąży ja k i w okresie poporodow ym może m ieć istotne długo
term inow e kon sekw en cje nie tylko dla kobiety i dziec
ka, ale rów nież dla całej rodziny.
B adania z ostatnich dwudziestu lat w skazyw ały na możliwy, chociaż nadal niejednoznaczny zw iązek p o
między psychologicznym d ystresem u m atki w okresie perinatalnym a pow ikłaniam i w ystępującym i u now o
rodka [3]. W przeglądzie badań Alder i w spółp racow n i
cy (2 0 0 7 ) podkreślali, że dep resja podczas ciąży je s t niezależnym czynnikiem ryzyka dla w spółistniejących pow ikłań położniczych, płodow ych i now orodkow ych [4].
Nowsze badania w skazują na to, że nieleczona d e
p resja w ciąży może w iązać się z gorszą opieką p ren a
talną, pow ikłaniam i położniczym i, niebezpieczeństw em przyjm ow ania leków w sposób niekontrolow any, nad
używ aniem substancji psychoaktyw nych, zaburzoną relacją m atka-dziecko oraz ze zw iększonym ryzykiem naw rotu d epresji w okresie poporodow ym [5].
W około 50 % przypadków d ep resji w ystępują o b jaw y lękow e, sp ełn iające kryteria zesp ołów lękowych, takich ja k lęk uogólniony, lęk napadowy, fobia sp ołecz
na czy zesp ół obsesyjno-kom pulsyjny. W spółw ystępo- w anie d ep resji i nasilonych objaw ów lub zespołów lękow ych pogarsza je j przebieg, pow oduje gorszą reak
cję na leczenie, sprzyja w ystępow aniu nadużywania
i uzależnienia od alkoholu i substancji psychoaktyw nych, zw iększa ryzyko popełnienia sam obójstw a oraz pow oduje gorsze funkcjonow anie psychospołeczne [6].
W związku z tym w ydaje się słuszne analizow anie p ro blem u lęku i d ep resji w ciąży łącznie.
Cel
Celem pracy była analiza w spółw ystępow ania ob
jaw ów lęku i d ep resji w kolejnych try m estrach ciąży z uw zględnieniem zróżnicow anych kategorii lęku (lęk - stan i lęk - cecha).
M ateriał i m etoda
Badanie przeprow adzono w poradniach ginekolo
giczno-położniczych w w ojew ództw ie lubelskim oraz m azow ieckim w okresie od stycznia 2 0 1 1 do m aja 2 0 1 2 . Były to zarów no państw ow e ja k i pryw atne gabi
nety w m iastach pow iatow ych (Zamość, Tarnobrzeg, Janów Lubelski, Nowy Dwór Mazowiecki, Legionowo) i m ieście w ojew ódzkim (Lublin). Grupę badaną stan o
w iły kobiety w wieku od 1 8 - 4 5 roku życia zgłaszające się do poradni ginekologiczno-położniczej w p ierw szym trym estrze ciąży.
P ro jek t badania uzyskał pozytyw ną opinię Komisji Bioetycznej U niw ersytetu Medycznego w Lublinie (KE- 0 2 5 4 / 7 7 / 2 0 1 1 ) .
Badanie m iało charak ter prospektyw ny longitudi
nalny, każda z k o biet była badana trzykrotnie: w p ierw szym, drugim i trzecim try m estrze ciąży podczas wizyt kontrolnych w gabinecie ginekologiczno-położniczym . W ykorzystano następujące narzędzia badaw cze: Szpi
talna Skala Lęku i D epresji (HADS), Inw entarz Stanu i Cechy Leku (STAI) oraz K w estionarusz Socjodem ogra- ficzny.
Na uw agę szczególnie zasługuje Szpitalna Skala Lęku i D epresji (HADS), składająca się z dwóch nieza
leżnych podskal m ierzących poziom lęku i depresji.
Każda z nich zaw iera siedem stw ierdzeń dotyczących aktualnego stanu badanego. W HADS wykluczono w szelkie pytania m ające nasuw ać takie wątpliw ości, np.
bóle i zaw roty głowy, u trata apetytu, zaburzenia snu.
Dlatego w ydaje się, że ta skala je s t odpow iednia do stosow ania u k o biet w ciąży i może m ieć naw et prze
wagę nad innymi narzędziam i badawczym i, które mogą zaw yżać częstość lęku i d epresji, poniew aż w iele o b ja
w ów som atycznych w ystępuje dosyć często w ciąży i nie je s t w ynikiem kryzysu psychologicznego. Nasilenie określonych cech ocenia sam p acjen t m ając do wyboru czterostopniow ą skalę oceny. Osiągnięcie w każdej podskali od 0 - 7 punktów uw ażane je s t za norm ę, 8 - 1 0 za łagodne, 1 1 - 1 4 pkt. - um iarkow ane, a 1 5 - 2 1 - za ciężkie zaburzenie [7].
Kolejnych narzędziem badawczym zastosow anym w niniejszym badaniu był Inw entarz Stanu i cechy lęku.
Inw entarz Stanu i Cechy Lęku (STAI) je s t adaptacją am erykańskiego kw estionariusza testu S ta te-T ra it A nxiety Inventory (STA I) - opracow anego w przez Spielbergera, Gorusacha i Luschene'a (1 9 7 0 ). Autoram i polskiej w ersji STAI są: Spielberger, Strelau, Tysarczyk i W rześniew ski (1 9 8 7 ) [8].
Budowa Inw entarza opiera się na rozróżnieniu pom iędzy lękiem rozum ianym jako przejściow y i uw a
runkow any sytuacyjnie stan jed nostk i (lęk - stan) a lękiem rozum ianym jako względnie stała cecha oso
bow ości (lek - cecha) [8].
K w estionariusz składa się z dwóch podskal: pod- skala X-1 służy do badania lęku - stanu, zaś podskala X-2 do badania lęku - cechy. Każda z nich składa się z 2 0 stw ierdzeń. Arkusz testow y zaw iera obie skale testu opatrzone krótką instrukcją, według której badani w podskali X-1 m ają w skazać ja k się czują w łaśnie teraz, w tym m om encie, a w podskali X-2 ja k zazwyczaj się czują. W yniki surow e obu podskal mogą m ieścić się od 2 0 punktów (niski lęk) do 8 0 punktów (w ysoki lęk).
Porów nania między wynikam i uzyskanym i w obu ska
lach można dokonać po przeliczeniu w yników su ro
wych na steny.
K w estionariusz dem ograficzno - epidem iologicz
ny konstru kcji w łasn ej uw zględniał następujące dane:
wiek, stan cywilny, tydzień ciąży w ykształcenie, m iejsce zam ieszkania, rodzaj w ykonyw anej prac. Pytano rów nież o korzystanie w przeszłości z opieki psychiatrycz
nej oraz o fakt w ystępow ania w rodzinie zaburzeń psychicznych.
W sum ie do badania zaproszono 5 5 0 k o biet będ ą
cych w pierw szym trym estrze ciąży. Trzy etapy ukoń
czyło 3 1 6 z nich. W celu identyfikacji kolejnych ankiet w ypełnianych przez daną kobietę w kolejnych try m e
strach proszono o podanie przez nią inicjałów i daty urodzenia. Jedynie dwie kobiety potw ierdziły fakt w y
stępow ania w rodzinie zaburzeń psychicznych dlatego też nie bran o ich pod uw agę w dalszych analizach.
W związku z tym ostatecznie grupę badaną stanow iło
3 1 4 kobiet. Uzyskane wyniki poddano analizie staty stycznej. Analizę w zajem nej korelacji między badanym i p aram etram i w ykonano z w ykorzystaniem korelacji rang Spearm ana. Przyjęto poziom istotności p (a )= 0 ,0 5 . Analizy statystyczne przeprow adzono w oparciu o program Statistica 6.
Wyniki
W pierw szym trym estrze ciąży 8 6 (2 7 ,4 % ) kobiet uzyskało dodatni w ynik w podskali lęku Szpitalnej Skali Lęku i D epresji (HADS). Przew ażał lęk o łagodnym (N =44; 1 4 ,0 % ) i um iarkow anym nasileniu (N =38;
1 2 ,1 % ). Jedynie u 4 (1 ,3 % ) badanych kobiet w ystępo
w ał lęk o ciężkim nasileniu. Nieco m niejsza liczba ko
b iet (N =75; 2 3 ,9 % ) w drugim try m estrze uzyskała dodatni wynik w podskali lęku HADS. Rów nież przew a
żał lęk o łagodnym (N =52; 1 6 ,6 % ) i um iarkow anym nasileniu (N = 2 0 ;6 ,4 % ). Jedynie u 3 (0 ,9 % ) badanych k o biet w ystępow ał lęk o ciężkim nasileniu. W trzecim try m estrze ciąży 2 9 ,9 % (N =94) badanych uzyskało dodatni w ynik w podskali lęku Skali HADS. N ajczęściej był to lęk łagodnym (N =48; 1 5 ,3 % ) i um iarkow anym nasileniu (N =40; 1 2 ,8 % ). Jedynie u 6 (1 ,9 % ) badanych k o biet w ystępow ał lęk o ciężkim nasileniu. Największa liczba badanych dośw iadczyła objaw ów lękow ych w trzecim try m estrze ciąży, najm niejsza w drugim try m estrze ciąży. Średnia punktacja uzyskana przez badane w podskali lęku HADS w ynosiła odpowiednio dla pierw szego, drugiego i trzeciego trym estru: 6 ,13 (± 3 ,4 4 ), 5,70 (± 3 ,0 9 ) oraz 6 ,30 (± 3 ,5 5 ).
U 15,9 % badanych (N =50) objaw y lękow e w ystą
piły we w szystkich trzech trym estrach ciąży. 11 ,5 % (N =36) badanych k o b iet doświadczyło objaw ów lęku w dwóch trym estrach , u 1 0 ,5 % (N =33) objaw y lękow e w ystąpiły tylko w jednym m om encie badania. W arto przy tym zauważyć, że przynajm niej raz objaw ów lę
kowych dośw iadczyło aż 3 7 ,9 % badanych (N =119).
W podskali d ep resji Skali HADS w pierw szym try m estrze ciąży dodatni w ynik uzyskało 4 8 (1 5 ,3 % ) badanych kobiet. Była to przede w szystkim d ep resja o nasileniu łagodnym (N =43; 1 3 ,7 % ). Jedynie u 4 (1 ,3 % ) badanych w ystępow ała d ep resja o nasileniu um iarko
w anym, a u jed n ej badanej (0 ,3 % ) o nasileniu ciężkim.
W drugim trym estrze 4 0 (1 2 ,7 % ) badanych uzyskało dodatni wynik w podskali d ep resji Skali HADS. P rzew a
żała rów nież dep resja o nasileniu łagodnym (N =35;
1 1 ,1 % ). Jedynie u 5 (1 ,6 % ) kobiet stw ierdzono um iar
kow ane nasilenie d epresji. U żadnej z badanych nie w ystępow ała ciężka depresja. W trzecim trym estrze ciąży 1 4 % (N =44) badanych uzyskało dodatni wynik w podskali d ep resji Skali HADS. D epresja o nasileniu łagodnym w ystępow ała u 35 (1 1 ,1 % ) badanych kobiet, u 8 - d ep resja o nasileniu um iarkow anym (2 ,6 % ), u jed n ej (0 ,3 % ) - o nasileniu ciężkim . U najw iększej liczby k obiet d ep resja w ystępow ała w pierw szym try m estrze ciąży, u najm niejszej w drugim trym estrze
ciąży. Średnia punktacja uzyskana przez badane w podskali d epresji HADS w ynosiła odpowiednio dla pierw szego, drugiego i trzeciego trym estru: 3,96 (± 2 ,8 9 ), 3,81 (± 2 ,7 8 ) oraz 4 ,1 2 (± 2 ,9 8 ).
U 3,5 % (N =11) objaw y dep resyjne w ystąpiły we w szystkich trzech trym estrach ciąży. 9,6 % badanych (N =30) dośw iadczyło objaw ów d ep resji w dwóch trym estrach, u 1 2 ,4 % (N =39) objaw y d epresyjne w y
stąpiły tylko w jednym m om encie badania. W arto przy tym zauważyć, że przynajm niej raz objaw ów d epresji dośw iadczyło 2 5 ,4 8 % badanych (N =80). Lęk i depresja w spółw ystępow ały u 1 2 ,7 % (N =40) badanych w pierw szym trym estrze, 1 0 ,8 % (N =34) w drugim trym etrze i 1 2 ,4 % (N =39) w trzecim trym estrze ciąży.
N astępnie dokonano próby charakterystyki lęku w ystępującego w grupie badanej w poszczególnych
trym estrach. W ysoki wynik w skali lęku jako stanu najczęściej w ystępow ał w pierw szym trym estrze (2 1 ,6 % ), najrzadziej w drugim trym estrze (1 6 ,6 % ).
Niski w ynik w skali lęku jako stanu najczęściej w y stę
pow ał w drugim try m estrze (4 1 ,1 % ) a najrzadziej w pierw szym try m estrze (3 7 ,3 % ). W ysoki wynik w skali lęku jako cechy najczęściej w ystępow ał w pierw szym trym estrze (1 2 ,7 % ), najrzadziej w drugim try m estrze (9 ,6 % ). Niski w ynik w skali lęku jako cechy częściej w ystępow ał trzecim try m estrze (5 7 ,0 % ) w porów naniu do pierw szego i drugiego trym estru (5 5 ,1 % ) (Tabela I).
T abela I. Rozkład procentow y w yników uzyskanych przez badane kobiety w Inw entarzu Stanu i Cechy Lęku (STAI)
Zmienna W ynik I try m estr II try m estr III trym estr
N % N % N %
L-stan (X-1)
niski 1 1 7 37,3 1 2 9 4 1 ,1 1 2 1 38,5
przecięty 129 4 1 ,1 1 3 3 4 2 ,3 1 3 0 4 1 ,4
wysoki 6 8 2 1 ,6 52 1 6,6 63 2 0,1
L-cecha (X-2)
niski 1 7 3 55,1 1 7 3 55,1 1 7 9 57,0
przecięty 101 32,2 1 1 1 35,3 9 7 30,9
wysoki 4 0 1 2,7 30 9,6 38 12,1
N - liczba badanych
T abela II. W spółczynniki korelacji R-Spearm ana pom iędzy wynikami w skali lęku HADS (Szpitalnej Skali Lęku i D epresji) a wynikam i w skali d epresji HADS w poszczególnych try m estrach ciąży
D epresja w I trym estrze D epresja w II trym estrze D epresja w III trym estrze
Lęk w I trym estrze 0 ,7 6 * 0 ,5 6 * 0 ,5 9 *
Lęk w II trym estrze 0 ,5 9 * 0 ,7 1 * 0 ,4 9 *
Lęk w III trym estrze 0 ,6 0 * 0 ,4 9 * 0 ,7 4 *
* p < 0 ,0 5
K olejnym etapem była ocena korelacji między na
sileniem objaw ów lękow ych a nasileniem objaw ów d epresyjnych w poszczególnych try m estrach w grupie badanej (Tabela II). Stw ierdzono istotne statystycznie dodatnie ko relacje między wynikam i w podskalach lęku i d ep resji HADS we w szystkich trym estrach ciąży. Przy czym n ajsiln iejsze związki obserw ow ano między o b ja
wam i lęku i d ep resji w pierw szym try m estrze i w trze
cim trym estrze (Tabela II).
Ostatnim etapem badania była analiza korelacji nasilenia objaw ów lękow ych i depresyjnych z w ynika
mi uzyskanym i w Inw entarzu Cechy i Stanu Lęku.
Szczegółow o została ona przedstaw iona w Tabelach III i IV.
Stw ierdzono istotne statystycznie dodatnie k o re
lacje między wynikam i w obu podskalach skali HADS i wynikami w skali lęku jako stanu Inw entarza STAI w pierw szym trym estrze, drugim i trzecim trym estrze.
N ajsilniejszy zw iązek między podskalą leku HADS i wynikami w skali lęku jako stanu Inw entarza STAI obserw ow ano w trzecim trym estrze. Dla podskali de
p resji Skali HADS najsiln iejsza korelacja w ystępow ała w pierw szym trym estrze (Tabela III).
T abela III. W spółczynniki korelacji R-Spearm ana pom iędzy wynikam i w podskalach lęku i d ep resji HADS (Szpitalnej Skali Lęku i D epresji) a wynikami w skali X-1 (L-stan) Inw entarza Stanu i Cechy Lęku (STAI) w poszczególnych try m e
strach ciąży
L-stan w I trym estrze
L-stan w II trym estrze
L-stan w III trym estrze
Lęk w I trym estrze 0,66* 0,54* 0,59*
Lęk w II trym estrze 0,49* 0,66* 0,46*
Lęk w III trym estrze 0,56* 0,47* 0,70*
D epresja w I trym estrze 0,63* 0,46* 0,53*
D epresja w II trym estrze 0,45* 0,59* 0,41*
D epresja w III trym estrze 0,53* 0,45* 0,60*
* p < 0 ,0 5
T abela IV. W spółczynniki korelacji R-Spearm ana pom iędzy w ynikami w podskalach lęku i d epresji HADS (Szpitalnej Skali Lęku i D epresji) a w ynikam i w skali X-2 (L-cecha) STAI Inw entarza Stanu i Cechy Lęku w poszczególnych trym estrach ciąży
L-cecha w I trym estrze
L-cecha w II trym estrze
L-cecha w III trym estrze
Lęk w I trym estrze 0,70* 0,58* 0,58*
Lęk w II trym estrze 0,59* 0,63* 0,42*
Lęk w III trym estrze 0,59* 0,48* 0,66*
D epresja w I trym estrze 0,63* 0,50* 0,50
D epresja w II trym estrze 0,54* 0,55* 0 ,36
D epresja w III trym estrze 0,53* 0,43* 0,54*
* p < 0 ,0 5
Stw ierdzono istotne statystycznie dodatnie k o relacje między wynikami w obu podskalach skali HADS i wynikam i w skali lęku jako cechy Inw entarza STAI w pierw szym trym estrze, drugim i trzecim trym estrze.
N ajsilniejszy zw iązek między badanym i zm iennym i obserw ow ano w pierw szym try m estrze (Tabela IV).
Dyskusja
B adania wykazują, że przeciw nie do tego co są
dzono do niedawna, ciąża nie chroni kobiet przed za
chorow aniem na d ep resję [9]. Nadal jed nak pow szech
nie uważa się, że problem y zdrowia psychicznego w okresie ciąży w ystępują znacznie rzadziej w p orów naniu do okresu poporodowego, co skutkuje tym, że zaburzenia lękow e i dep resyjne w ciąży są generalnie niedostatecznie często rozpoznaw ane [10]. Co w ięcej donoszono naw et o częstszym zgłaszaniu objaw ów d epresyjnych przez kobiety w ciąży niż w okresie popo
rodowym [11].
P ow szechnie uważa się, że częstość d ep resji je s t w iększa w pierw szym i trzecim trym estrze ciąży niż w drugim try m estrze ciąży. Podobną ten d en cję zauw a
żono w nieniejszym badaniu i to zarów no co do w y stę
pow ania objaw ów lęku ja k i objaw ów d ep resji
Podobną tend encję zaobserw ow ano np. w badaniu B erle i w spółpracow ników (2 0 0 5 ) [12]. Jednak
w tam tym badaniu, podobnie ja k w w iększości p rze
prow adzonych do tej pory badań nad dep resją w ciąży, kobiety będące w różnych m iesiącach ciąży oceniano jed norazow o i w yciągano na tej podstaw ie ogólne wnioski odnośnie w ystępow ania d ep resji w poszcze
gólnych trym estrach.
W jednym z niewielu opublikow anych do tej pory badań longitudinalnych dotyczących w ystępow ania lęku i d ep resji w ciąży uzyskano stosunkow o wysokie odsetki w ystępow ania obu rodzajów zaburzeń. Czę
stość w ystępow ania lęku w każdym z trym estrów przew yższała 30 % , d epresji w pierw szym i trzecim try m estrze przew yższała 2 0 % . W drugim trym estrze d ep resja w ystępow ała u 18 ,9 % badanych. Daje to znacznie wyższe odsetki w porów naniu z wynikami niniejszego badania [13].
W arto przy tym zauważyć, iż wyniki badania w ła
snego w skazały na to, że przynajm niej raz objaw ów lęku doświadczyło 3 7 ,9 % badanych, objaw ów d epresji 2 5 ,4 % . Są to rów nież m niejsze odsetki niż we w spom i
nanym wyżej badaniu Lee i w spółpracow ników . W tam tym badaniu, przeprow adzonym w 2 0 0 7 roku, przynajm niej jed en raz w ciąży lęku dośw iadczyło aż 5 4 % badanych, d ep resji natom iast 3 7 ,1 % [13].
Na inne tend encje w skazuje przegląd literatu ry z 2 0 0 4 roku przeprow adzony przez B en etta i w spół
pracow ników , w którym średnia częstość w ystępow a
nia d ep resji w pierw szym trym estrze w yniosła 7,4%
(2 ,2 -1 2 ,6 % ), w drugim 1 2 ,8 % (1 0 ,7 -1 4 ,8 % ), w trzecim 1 2 ,0 % (7 ,4 -1 6 ,7 % ) [14]. W edług tego przeglądu badań d ep resja najrzadziej w ystępow ała w pierw szym try m e
strze ciąży. Należy jed n ak podkreślić, iż badania, które uw zględniano w tam tym przypadku odnosiły się p rze
w ażnie do jednego trym estru, w związku z tym z esta
w iano wskaźniki depresji, która była oceniana przy pom ocy różnych m etod diagnostycznych, o czym św iadczy też duży rozrzut wyników uzyskanych w danym try m estrze w poszczególnych badaniach.
Stosunkow o w ysokie odsetki w ystępow ania o b ja
w ów lęku i d ep resji we w szystkich try m estrach ciąży w skazują na konieczność system atycznych badań p rze
siew ow ych, które byłyby przeprow adzane kilkakrotnie w ciąży, trudno je s t bow iem wykluczyć praw dopodo
bieństw o w ystąpienia zaburzeń lękow ych czy d ep re
syjnych w oparciu o inform acje uzyskane podczas tylko jed n ej wizyty w gabinecie lekarskim w ciąży.
B adanie M arcusa i wsp. (2 0 0 3 ) w ykazało, że b a dania przesiew ow e w kierunku d ep resji w ciąży mogą być stosow ane z dużą skutecznością naw et przez n ie
wykw alifikow any personel. Skuteczność tego typu skriningu można popraw ić ponadto przez w cześniejszą znajom ość potencjalnych czynników ryzyka [15].
Jak już w spom niano pow yżej, szczególnie brakuje kom pleksow ych badań dotyczących lęku w ciąży, zw łaszcza jego natury. W związku z tym w badaniu w łasnym dokonano próby d okładniejszej analizy lęku dośw iadczanego w ciąży. Zastosow ano w tym celu Inw entarz Stanu i Cechy Lęku, który odnosi się do kon cep cji Spielbergera polegającej na rozróżnieniu pom ię
dzy lękiem rozum ianym jako przejściow y i uw arunko
w any sytuacyjnie stan jed nostk i (lęk - stan) a lękiem rozum ianym jako względnie stała cecha osobow ości (lęk - cecha) [8].
W ysoki w ynik w skali lęku jak o stanu najczęściej w ystępow ał u badanych kobiet w pierw szym try m e
strze (2 1 ,6 % ), a najrzadziej w drugim trym estrze (1 6 ,6 % ) i podobnie wysoki w ynik w skali lęku jako cechy najczęściej w ystępow ał w pierw szym trym estrze (1 2 ,7 % ), najrzadziej w drugim try m estrze (9 ,7 % ).
P otw ierdzono w badaniu w łasnym teoretyczne za
łożen ia Spielbergera odnośnie zm iennych lęk jako stan i lęk jako cecha, poniew aż średnie wyniki uzyskane przez badane w skali lęku jako cechy w poszczególnych try m estrach charakteryzow ały się m niejszą zm ienno
ścią w porów naniu do wyników uzyskanych przez nie w skali lęku jako stanu.
W ykazano istotną statystycznie zależność między nasileniem objaw ów lęku i d epresji w Szpitalnej Skali Lęku i D epresji a w iększym nasileniem lęku jako stanu i lęku jako cechy we w szystkich trym estrach. Przy czym lęk jako stan korelow ał najsilniej z objaw am i lękowym i m ierzonym i w Szpitalnej Skali Lęku i D epresji w trz e cim trym estrze ciąży, a lęk jak o cecha w pierw szym trym estrze. Obie podskale Inw entarza Stanu i Cechy
Lęku najsilniej korelow ały z objaw am i depresyjnym i w pierw szym trym estrze. Istotny zw iązek między nasi
leniem lęku i d ep resji wykazali w sw oich badaniach między innymi Field i wsp. (2 0 0 2 ), Sutter-D ellay (2 0 0 4 ) oraz Lee (2 0 0 7 ) [1 3 ,1 6 ,1 7 ].
W iększość dostępnych do tej pory badań skupiało się jed ynie na jednym okresie ciąży i dlatego też długo
falow a analiza czynników ryzyka w kolejnych try m e
strach ciąży w ydaje się być w artościow ym sposobem na zbadanie ja k wpływ poszczególnych czynników ryzyka zm ienia się w przebiegu ciąży.
Wnioski
1. Częste w ystępow anie objaw ów lękowych i depresyjnych w pierw szym trym estrze ciąży oraz wykazane silne korelacje między w ystę
pow anie objaw ów depresyjnych i lękowych w przebiegu całej ciąży w skazują na kon iecz
ność w prow adzenia badań skriningow ych stw orzyłyby szansę w cześniejszej diagnozy i szybszego w drożenia w łaściw ego p ostęp o
wania.
2. W cześniejsza diagnoza i w łaściw e p ostęp o
w anie w przypadku w ystąpienia lęku i d ep re
sji w ciąży stw arza szansę zapobiegania ich skutkom , takim ja k d ep resja poporodow a oraz niepraw idłow y rozwój psychofizyczny dziec
ka.
References
1.Lusskin SI., Pundiak TM., Habib SM. Perinatal depression:
hiding in plain sight. Can J Psychiatry. 2 007; 5 2(8): 4 7 9 488.
2. Cohen LS., Nonacs RM., Bailey JW. et al. Relapse of de
pression during pregnancy following antidepressant discontinuation: a preliminary prospective study. Arch Women Ment Health 2004; 7 (4): 2 1 7 -2 2 1 .
3. Evans J., Heron J., Patel RR. et al. Depressive symptoms during pregnancy and low birth weight at term: longitu
dinal study. Br J Psychiatry. 2 0 07; 191: 8 4 -8 5 .
4. Alder J., Fink N., Bitzer J. et al. Depression and anxiety during pregnancy: a risk factor for obstetric, fetal and neonatal outcome? A critical review of the literature. J Matern Fetal Neonatal Med. 2007; 2 0(3): 1 8 9 -2 0 9 . 5. Field T., Diego M., Hernandez-Reif M. et al. Chronic
prenatal depression and neonatal outcome. Int I Neuro- sci. 2008; 11 8 (1 ): 9 5 -1 0 3 .
6. Rybakowski J., Jaracz J. Leksykon manii i depresji, Ter- media, Poznań 2010.
7. Karakuła H., Grzywa A., Śpila B., i wsp. Zastosowanie Skali Leku i Depresji - HADS w chorobach psychosoma
tycznych. Psych Pol. 1 9 9 6 ;3 0 (4 ):6 5 3 -6 6 8 .
8. Wrześniewski K., Sosnowski T., Jaworowska A. i wsp.
Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI. Polska adaptacja
STAI. Podręcznik, Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2006.
9. Ryan D., Milis L., Misri N. Depression during pregnancy Can Fam Physician 2005; 51: 1 0 8 7 -1 0 9 3 .
10. O'Hara MW. Social support, life events, and depression during pregnancy and the puerperium. Arch Gen Psy
chiatry. 1986; 43: 5 6 9 -5 7 3 .
11. Josefsson A., Berg G., Nordin C. et al. Prevalence of de
pressive symptoms in late pregnancy and postpartum.
Acta Obstet Gynecol Scand. 2 001; 8 0 (3 ): 2 5 1 -2 5 5 . 12. Berle JO., Mykletun A., Daltveit AK. et al. Neonatal out
comes in offspring of women with anxiety and depres
sion during pregnancy. Arch Womens Ment Health 2 005; 8: 1 8 1 -1 8 9 .
13. Lee AM., Keung Lam S., Sze Mun Lau SM. et al. Preva
lence, Course Risk Factors for Antenatal Anxiety and Depression, Obstet. Gnecology. 2007; 11 0 (5 ): 1 1 0 2 1112.
14. Bennett HA., Einarson A., Taddio A, et al. Prevalence of depression during pregnancy: systematic review. Obstet Gynecol. 2 0 0 4 ;1 0 3 (4 ):6 9 8 -7 0 9 .
15. Marcus SM., Flynn HA., Blow FC. et. al. Depressive symp
toms among pregnant women screened in obstetrics settings. J Womens Health. 2 003; 1 2(4): 3 7 3 -8 0 . 16. Field T., Diego M., Hernandez-Reif M. Prenatal depres
sion effects on the foetus and neonate in different ethnic and socio-econom ic status groups. J Repr Inf Psychology 2 0 02,20: 1 4 9 -1 5 7
17. Sutter-Dallay AL., Giaconne-Marcesche V., Glatigny Dallay E., et al. Women with anxiety disorders during pregnancy are at increased risk of intense postnatal de
pressive symptoms: A prospective survey of the MAT- QUID cohort. Eur Psychiatry 2004; 19: 4 5 9 -4 6 3 .
Correspondence address
Justyna Morylowska-Topolska Klinika Psychiatrii UM w Lublinie Ul. Głuska 1, 20-4 4 2 Lublin Email: justynamorylowska@op.pl
