Opracowanie Skali do Badania Wartości Młodzieży SWM-12

Dorota Turska, Jolanta T.

Wilczyńska

Opracowanie Skali do Badania

Wartości Młodzieży SWM-12

Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 1, 37-45

Kieleckie Studia Psychologiczne, T.1/1986

Dorota Turska, Jolanta T. Wilczyńska Instytut Psychologii UMCS w Lublinie

OPRACOWANIE SKALI DO BADANIA WARTOŚCI MŁODZIEŻY SWM - 12

Skala Y/artości Młodzieży SWM » 1 2 powstała na użytek prac zespołu realizującego problem węzłowy 11;4 „Dynamika rozwoju struktury zdolności i jej wpływ na skuteczność procesu naucza» nia i wychowania młodzieży”. Żadne z polskich narzędzi badania wartości nie spełniało wymogów, jakie stawiał przed autorkami wyżej wymieniony temat, ze względu na cechy .badanej populacji: wiek 12-18 lat, zróżnicowanie według stopnia zdolności ogólnych i specyficznych /artystyczne, matematyczne, humanistyczne/. 0-

pisane w niniejszym artykule techniki do pomiaru wartości adap­ towane ze źródeł obcych również nie mogły być zastosowane zę względu na specyfikę badań /różnice kulturowe i środowiskowe/. V/ tej sytuacji niezbędne było opracowanie własnego narzędzia badawczego, wynikającego z ogólnych koncepcji teoretycznych car łego zespołu i przystosowanego do badań zaprezentowanej popula­ cji.

1. Wprowadzenie

W ostatnich latach obserwuje się w psychologii wzrost zain­ teresowania wartościami i procesem wartościowania z uwagi- na funkcje, jakie czynniki te mogą spełniać w życiu człowieka. Do­ wiedziono, że dzięki nim mogą być zaspokajane potrzeby,podtrzy­ mywane działania, że wartości pobudzają, orientują i wyznacza­ ją cele wychowania, regulują strategię życia jednostek itp. /J. Kozielecki 1976, M, Debęsse 1983, Cz. MatusewicZ 1975 i in./. Najtrafniej ujmuje istotę funkcjonowania wartości J. Kozielec­ ki /1976, s. 220/: „Psychologia jest w gruncie rzeczy nauką o

tym, jak ludzie postępują, aby osiągnąć określone wartości. Gdybyśmy pominęli to pojęcie, to nie umielibyśmy wyjaśnić mo­ tywacji ludzkiego działania, nie wiedzielibyśmy,dlaczego czło­ wiek dąży do określonych celów”. Wartości są zatem motywem działań ludzkich lub narzędziem oceny świata /М, Kozakiewicz. 1970, Z, Włodarski 1973, R, Dyoniziak 1965/, Wbudowane ' są w strukturę osobowości człowieka, stanowiąc dynamizujący ją ele­ ment /J, Reykowski 1970/.

W toku życia człowiek tworzy strukturę wartości /hierar­ chię/, działającą jako mechanizm preferencji rzeczy i celów. Dzięki hierarchii wartości możliwe jest celowe zachowanie i systematyczne osiąganie cennych dla jednostki wyników.

Mimo że problematyką wartości zajmuje się kilka dziedzin naukowych /a może właśnie dlatego/ nie ma jednolitej definicji tego pojęcia. Co więcej, rozumienie wartości nawet w obrębie jednej dziedziny /np. w psychologii/ jest bardzo różne. Spoty­ ka się ujęcie wartości jako cechy przedmiotów, sytuacji, mają­ cych szczególne znaczenie dla człowieka, „mogących wywoływać u- tajone odpowiedzi jednostki" /R. Linton 1945/ oraz ujęcie krań­ cowo przeciwne - wartość jako wyobrażone przez jednostkę prze­ życie psychiczne związane przez człowieka z zajściem w rzeczy­ wistości stanu nagrody /К. Grzegorczyk, 1971/. Autorki bazują na definicji K. Grzegorczyka, na podstawie której opracowano koncepcję konstrukcji narzędzia do pomiaru wartości.

Podobnie jak w przypadku definiowania pojęcia wartości ,nis ma też zgodności co do klasyfikacji tej zmiennej oraz sposobu jej badania. Większość autorów technik badań wartości wyróż­ nia po kilkanaście /kilka/ grup wartości /W. Scott - 12, G.A1- lport i P. Vernon - 6 , L. Gordon - 6 , Ch. Morris - 13, Cz. Ma-

tusewicz - 20/^ /Cz. Matusewicz 1975/. Ale są też przykłady bar­ dzo prostego podziału wartości /М, Rokeach - 2, W.P.Tugarinow - 2, J. Shorr - 4/. Konstruktorzy narzędzi badających wiele grup wartości opierają się w większości na następujących war­ tościach: teoretyczne, ekonomiczne, estetyczne, społeczne,po­ lityczne, religijne, intelektualne lub ich połączenia. Inni starają się znaleźć takie kryterium podziału,które umożliwiło­ by rozłożenie wartości tylko np. na dwie grupy /wartości ży­ cia i kultury - W.P. Tugarinow, wartości ostateczne i instru-33 Dorota Turska, Jolanta T. Wilczyńska

Opracowanie Skali do Badania Wartości Młodzieży 39

mentalne - M. Rokeach.

Różne są też podejścia do sposobu ujawniania wartości przez badanych. Spotyka się tu trzy metody:

1. Badanie bezpośrednie - poprzez testowanie preferencji jednostki dla którejś z proponowanych przez badacza grup warto­ ści /W. Scott, G. Allport i P. Vernor, J. Shorr, L. Gordon, I.

Borzym/.' ,

2. Badanie pośrednie - poprzez wnioskowanie o preferencji wartości na podstawie jawnych symptomów, nasyconych, zdaniem konstruktora, pewnymi wartościami /Ch. Morris,Kluckhohn iStrod- beck, L. Wojciechowska/.

3. Metoda mieszana - łącząca obie wymienione /R. Acher i H. Swida/..

W psychologii polskiej zagadnienie wartości jest problemem od niedawna wprowadzonym na szerokie forum. Jeśli chodzi o pi­ śmiennictwo, doczekaliśmy się tylko jednej monografii z tej dziedziny /Cz. Matusewicz, 1975/. Spotyka się | ostatnio coraz więcej opracowań i tłumaczeń z literatury obcej oraz prac pol­

skich psychologów różnej specjalności, dla których tematyka wartości okazuje się niezbędna przy opracowywaniu | np. zagad­ nień motywacji /J. Reykowski/, procesów podejmowania decyzji /J. Kozielecki/, czy tematów szeroko pojętej osobowości |/K.Obu- chowski, H. Swida, |Z. Zaleski/. Powstają polskie narzędzia do pomiaru wartości. Jest to fakt znamienny, gdyż badania psycho­ logów zachodnich wykazały, że hierarchia wartości jest zmienna^ a jednym z czynników mogących różnicować strukturę wartości lu­ dzkich są wpływy kultury i społeczeństwa. Do najbardziej zna­ nych polskich technik pomiaru wartości zaliczyćJ należy: TWWM Matusewicza, skalę wartości Acher i skalę wartości Zaleskiego.

2. Koncepcja teoretyczna narzędzia SWM «= 12

Autorki, opierając się na koncepcji wartości K. Grzegorczy­

ka /1 9 7 1 /, założyły, że reprezentacja wartości j w świadomości

człowieka jest związana z wyobrażeniem jej) oceny społecznej. Preferowanie zatem pewnych wartości /bądź

j

pniu ona sama .jest dla społeczeństwa wartościowa. Mówiąc ina­ czej - element wartości łączony jest w świadomości z elementem aprobaty lub dezaprobaty społecznej - pośrednio dla wartości, bezpośrednio zaś dla jednostki preferującej daną wartość. Oce­ na społeczna jest właśnie odczuciem „stanu nagrody“, o którym mówi w definicji wartości K. Grzegorczyk. Nie do uniknięcia jest zatem przy konstrukcji narzędzia pomiaru wpływ aprobaty /dezaprobaty/ społecznej.Jedyne,co można w tej; sytuacji uczynić; aby nie utożsamić reprezentacji wartości z reprezentacją po­ trzeby aprobaty społecznej - to kontrolować tę drugą zmienną.

3. Etapy konstrukcji SWM - 12

Pierwszym krokiem w konstrukcji SWM - 12 był wybór katego­ rii wartości charakteryzujących populację wyselekcjonowaną do badań zespołu 1 1 Zdecydowano, iż preferencja wartości powin- na przede wszystkim różnicować badanych w zależności od przeja­ wianego poziomu zdolności /wysoki, niski/. Na podstawie prze­ glądu literatury dotyczącej osobowości ludzi zdolnych i twór­ czych wybrano te cechy, które pojawiły się przynajmniej wdwóch rozprawach. Cechy te zostały przetransponowane na język warto­ ści.

Przygotowano wstępny zestaw 12 gruip wartości. W skład każ­ dej kategorii wchodziło 12 twierdzeń . Tak opracowaną pulę przedstawiono 10 psychologom z kilkunastoletnim stażem.Zadanie

.ich polegało na wyborze tylko tych pozycji, które najlepiej o- pisuja dana wartość. Sędziowie nie otrzymali definicji poszcze­ gólnych grup wartości, gdyż znaczenie pojęcia wartość /np.kre­ acja/ było przez nich dedukowane na podstawie zestawu zaprezen­ towanych w danej grupie twierdzeń.Ścisłe zdefiniowanie 12 grup

wartości nastąpiło po eliminacji twierdzeń słabo określających daną kategorię. Wartości w SWM - 12 rozumiane są następująco:

1. Kreacja - odczucie potrzeby wypowiadania się za pomocą różnorodnych form w sposób społecznie aprobowany.

2. Wartości materialne - przeżycie przez jednostkę stanu zadowolenia z gromadzenia dóbr i ich posiadania.

3. Wartości poznawcze - zadowolenie wynikające z różnych form aktywności umysłowej.

4. Wartości estetyczne - przyjemność z kontemplacji i two­ rzenia piękna, harmonii świata, rzeczy i idei,

5. Konformizm - przeżywanie stanu równowagi psychicznej wy­ nikającej z zachowań niesprzecznych z tym, co nakazują normy społeczne,

6 . Wartości osiągnięć - zadowolenie z sukcesów*

7. Tolerancja - pozytywny stosunek do odmienności innych.

8 . Lojalność wobec siebie - zadowolenie wynikające z akce­

ptacji siebie.

9. Wartości prefekcjonistyczne - satysfakcja płynąca z nie- naganności własnych poczynań, dążenie w kierunku stałego samo­ doskonalenia.

10. Uczciwość wobec innych -.zadowolenie płynące z pełne­ go szacunku dla innych i wierności wobec zasad współżycia,

11. Wartości prospołeczne - satysfakcja z działań na rzecz innych.

12. Niezależność - przyjemność wynikająca z odwagi „bycia sobą".

Po ocenie sędziów kompetentnych wyselekcjonowano pozycje, które uzyskały wskaźnik wyborów większy niż 0,7. Pozycji ta­ kich było po. 6 w ramach każdej kategorii wartości, W ten spo­ sób wyłoniła się wersja narzędzia, którą poddano analizie psy­ chometry c z ne j.

4. Ostateczna wersja SWM - 12

Materiał testowy składa się z 72 twierdzeń, pogrupowanych w 12 skal wartości zawierających po 6 pozycji. Badany ma za

zadanie określić, w jakim stopniu treść danego twierdzenia jest dla niego istotna. Ponieważ ważkim problemem jest uchwy­ cenie nasilenia w wyborze poszczególnych wartości, zapropono­ wano 5-kategorialny system odpowiedzi. Treść każdego twierdze­ nia jest więc rozpatrywana na następującym kontinuum: „zupeł­ nie sobie nie cenię" /1 pkt/, „nie cenię sobie" /2 pkt,/f

„jest mi obojętne" /3 pkt./, „cenię sobie" /4 pkt,/, „bardzo 3obie cenię" /5 jpkt./. Test opracowany jest w formie 8 ( stro­

nicowej „książeczki". Poszczególne pozycje rozmieszczone są w sposób przemieszany, tak | że na każdej z 6 stron właściwego ze­ Opracowanie Skali do Badnia Wartości Młodzieży 41

stawu testowego znajduje się 12 twierdzeń, po jednym z .każdej

grupy wartości. Ponadto twierdzenia są umieszczone w innej ko­ lejności na każdej stronie. Zabieg taki ma na celu przeciwdzia­ łanie ewentualności wykrycia „klucza" przez badanego.

5. Analiza psychometryczna

a/ rzetelność SWM - 12

Rzetelność SWM sprawdzono za pomocą techniki powtórnego te­ stowania /J. Brzeziński, 1976/, Ta metoda estymacji jest przy­ datna szczególnie wtedy, gdy chcemy mierzyć cechy stałe,a pre­ ferowane wartości uważa się za cechy względnie stałe na danym poziomie wieku.

Rozpiętość współczynników stabilności bezwzględnej dla 62

o '

badanych /12-18 lat/ wynosi r = 0,95 - 0,99 • Są to wysoce za­ dowalające wskaźniki rzetelności SWM, co pozwala przypuszczać, że wyniki badania preferencji wartości nie będą podlegały loso­ wym fluktuacjom w czasie dla danego poziomu wieku.

b/ analiza trafności SWM - 12

. Za test wewnętrznie trafny uważa się taki, który odpowiada koncepcji założonej przez konstruktora. Ocena trafności wewnę­ trznej polega, jak pisze J. Kostrzewski /1970, s. 20/, na lo­ gicznej analizie twierdzeń z punktu widzenia, czy test mierzy te rodzaje zmiennych, które ma mierzyć. Ten rodzaj trafności u- stalono, odwołując się do opinii sędziów kompetentnych. Nato­ miast trafność teoretyczną analizowano przy użyciu metody ko­ relacji SWM - 12 z innym narzędziem. Do omawianego celu wybra­ no skalę wartości Z. Zaleskiego ze względu na podobne grupy war. tości, jakie oba narzędzia mierzą. W analizie przyjęto założe­ nie, iż grupy wartości SWM oraz skali Zaleskiego, mierzące po­ dobne wartości, powinny korelować ze sobą pozytywnie.

Obliczono współczynniki korelacji rang Spearmana /A. Góral­ ski 1976, s. 41/, dla następujących grup wartości z obu testów: w. materialne rg * 0 ,6 6 ; w. poznawcze rg = 0,57» w. estetyczne

rs * 0 ,6 8 ; w. osiągnięć rs = 0,78; w. prospołeczne rg * 0,51 o-

raz niezależność rg * 0,75. Zgodnie z kolejnym założeniem, do­ tyczącym negatywnej współzależności skal o charakterze przeciw1 -42 Dorota Turska, Jolanta T. Wilczyńska

stawnym z obu testów, obliczono siłę związku między grupą war­ tości konf o mistycznych /SWM/ a niezależnością /skala Zaleskie« go/. Otrzymano słabą, aczkolwiek ujemną korelację /rs * -0,19/

Przedstawione powyżej Wyniki dotychczasowych badań pozwala­ ją stwierdzić, że SWM - 12 jest trafnym narzędziem do pomiaru preferencji wartości u młodzieży. Opracowano też zbiorcze nor­ my stenowe, obejmujące całą populację badanych osób, bez zróż­ nicowania ze względu na płeć i wiek,

6« Podatność SWM - 12 na zmienną aprobaty społecznej

Powszechnie wiadomo, iż pozycje kwestionariuszy osobowoś­ ci /a ,za taki można uznać również narzędzie prezentowane w ni­ niejszej pracy/ są w pewnym stopniu podatne na zmienną aproba­ ty społecznej. Ponadto SWM - 12 jako metoda badania wartości, co do których istnieje ugruntowane potocznie przekonanie, któ­ re z nich są „dobrze widziane”, a które nie_- może okazać się szczególnie obciążona deformującym wpływem tej zmiennej, Inny­ mi słowy - zaistniało podejrzenie, że zmienna aprobaty społecz­ nej silnie powiązana jest z ogólną treścią twierdzeń tego na­ rzędzia, tym bardziej że autorki przyjęły koncepcję wartości K. Grzegorczyka, Zastosowano wprawdzie standardowe metody zapobie­ gania tego rodzaju zakłóceniom w odpowiedziach badanych, tj.:

1 , umieszczanie w instrukcji apelu o udzielanie Iszczerej i praw­

dziwej odpowiedzi oraz 2 , zapewnienie j badanego o zachowaniu dyskrecji,jednakże nadal istniała obawa,iż sposoby te okażą się niewystarczające. Dlatego też zastosowano 2-etapową procedurę badawczą, polegającą na wypełnieniu przez 36 badanych kwestio­ nariusza zgodnie z instrukcją nakazującą przedstawienie się w jak najbardziej korzystnym świetle /dysymulacja/ oraz w nieko­ rzystnym świetle /symulacja/,

W wyniku analizy psychometrycznej okazało się, że różnice we wszystkich parach średnich dla każdej grupy wartości mierzone testem istotności t są statystycznie istotne dla alfa = 0 ,0 1 .

W sytuacji takiej zaleca się łączne stosowanie S>,?M - 12 z do­ wolną skalą aprobaty społecznej. Autorki polecają Kwestiona­ riusz Aprobaty Społecznej /KAS/ R,Ł, Drwala i J,T,Wilczyńskiej /1980/, KAS może byó stosowany jako skala kontrolna,której

k e j a b y ł a b y p o d o b n a d o t e j , J a k ą p e ł n i ą s k a l e L , F , K z i n w e n ­ t a r z a M M PI. O s o b y , k t ó r e o t r z y m a ł y b y w y n i k w K A S - i e , w s k a z u j ą ­ c y n a t e n d e n c j ę d o k i e r o w a n i a s i ę c z y n n i k i e m a p r o b a t y s p o ł e c z ­ n e j , n a l e ż a ł o b y o d r z u c i ć . Z a b i e g t a k i J e s t - z d a n i e m a u t o r e k - l e p s z y m r o z w i ą z a n i e m n i ż p r z e m i l c z a n i e j n i e w ą t p l i w e g o p r o b i e r n i o b c i ą ż e n i a b a d a n i a w a r t o ś c i w p ły w e m z m i e n n e j a p r o b a t y s p o ł e c z ­ n e j .

4*» Dorota Turska, Jolanta T, Wilczyńska

P r z y p i s y •1 Z g o d n i e z o g ó l n i e p r z y j ę t y m i w p s y c h o m e t r i i z a l e c e n i a m i , m a­ t e r i a ł p r e z e n t o w a n y d o o c e n y s ę d z i ó w k o m p e t e n t n y c h ^ j e s t o d pO d o 1 0 0 & o b s z e r n i e j s z y n i ż p r z e w i d y w a n a l i c z e b n o ś ć p o z y c j i t e s t u / z o b . n p . W .S . K o w a l s k i 1 9 8 2 , s . 1 1 / « 2 W o b l i c z e n i a c h z a s t o s o w a n o r - P e a r s o n a , g d y ż n i e z a o b s e r w o ­ w a n o d u ż e j r o z b i e ż n o ś c i ś r e d n i c h i w a r i a n c j i z t e s t u i r e t e s - t u /M . C h o y n o w s k i 1 9 7 1 , s . 9 5 9 6 / . -B i b l i o g r a f i a 3CRZYM I . , W a r u n k i w y c h o w a n i a w r o d z i n a c h u c z n i ó w r ó ż n i ą c y c h s i ę p o z io m e m z d o l n o ś c i i p o s t ę p ó w w n a u c e , M a t e r i a ł y d o n a u c z a n i a p s y c h o l o g i i , t « 1 0 , W a r s z a w a , w d r u k u . B R Z E Z IŃ SK I J . , E t a p y k o n s t r u o w a n i a k w e s t i o n a r i u s z a o s o b o w o ś c i , w : S a n o c k i W ., K w e s t i o n a r i u s z e o s o b o w o ś c i w p s y c h o l o g i i , w y d . 3 , W a r s z a w a PWN. 1 9 8 0 . CHOYNOWSKI M . , P o d s t a w y i z a s t o s o w a n i e t e o r i i r z e t e l n o ś c i t e s ­ t ó w p s y c h o l o g i c z n y c h , w : P r o b l e m y p s y c h o l o g i i m a t e m a t y c z ­ n e j , p o d r e d . J . K o z i e l e c k i e g o , W a r s z a w a PWN 1 9 7 1 . D S 3 E 3 S E M . , E t a p y w y c h o w a n i a , W a r s z a w a PWN 1 9 3 3 . DRWAL R . Ł . , WILCZYŃSKA J . T . , O p r a c o w a n i e K w e s t i o n a r i u s z a A p r o ­ b a t y S p o ł e c z n e j , „ P r z e g l ą d P s y c h o l o g i c z n y ” 1 9 8 0 , t . 2 3 , n r 3 . D YONIZIAK R . , M ł o d z i e ż o w a „ p o d k u l t u r a ” , W a r s z a w a WP 1 9 6 5 . GÓRALSKI A . , M e t o d y o p i s u i w n i o s k o w a n i a s t a t y s t y c z n e g o w p s y ­ c h o l o g i i , w y d . 2 , W a r s z a w a PWN 1 9 7 6 .

GRZEGORCZYK K., Pojęcie wartości w antropologii kulturowej, „Studia Socjologiczne" 1971, nr 2.

HORNOWSKI B., Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych,War szawa WSiP 1978.

JAWOROWSKA A., Twórczość i inteligencja w świetle poglądów Lia­ na Hudsona, Materiały do nauczania psychologii, pod red. L. WołoszynoweJ, ser. 2, t. 8 , Warszawa PWN 1979.

KOSTRZEWSKI J. , Wprowadzenie do skali inteligencji D.Wechsle- ra dla dzieci od 5 do 15 lat, Warszawa-Łódź PTHP 1970, KOWALSKI W.S., Metoda kwestionariuszowa w badaniach psycholo­

gicznych środowiska rodzinnego, Lublin Wydawnictwo Anna- les 1982.

KOZAKIEWICZ M.

młodzieżowe

KiW 1970.

KOŻISLECKI J., Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa PIW 1976.

LINTON R i , The Culturał Background of Personality, London 1945, MATUSEWICZ CZ., Psychologia wartości, Warszawa PWN 1975. Młodzież a wartości, pod red. H. Swidy, Warszawa WSiP 1979»

OSUCHOWSKI K., Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa PWN 1965. REYK0W3KI J . , Z zagadnień psychologii motywacji,Warszawa PZWS

1970.

ROZET I., Psychologia fantazji, Warszawa PWN 1982»

3TRZAŁECKI A. , Wybrane zagadnienia psychologii twórczości,War szawa PWN 1969.

WŁODARSKI Z., Spór o młodzież, Warszawa NK 1973.

WOJCIECHOWSKA L., Metoda badania wartości realizowanych przez matkę w. | oddziaływaniach na dziecko, Instytut Psychologii UW, maszynopis.

ZALESKI Z., System wartości a podejmowanie ryzyka, „Roczniki Filozoficzne1* 1978, nr 4.

ZALESKI

Z.,

ZIELIŃSKI Z,, Tablice statystyczne, Warszawa PWN 1972.