Recenzje 253
Przypisy
1 M .in. Bibliografia botaniki w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (IS 18-1952-2000), K raków 2004; Bo tanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Aka demii Umiejętności (1815-1952), K raków 2002; Polskie badania paleoboianiczne trze ciorzędu, K raków 2001; Zielnik Józefa Jundzilla, K raków 1995.
: J. D y b i e c : Uniwersytet Jagielloński 1918-1939, K raków 2000, s. 333.
3 J. W a j d a : Zarys historii Kola Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagielloń skiego, K raków 1987; W. M r ó z : Zarys historii Kola Przyrodników Studentów Uni wersytetu Jagiellońskiego, K raków 1997.
Ewelina Tylińska Instytut H istorii N auki PAN W arszaw a
Jone R u k ś e n i e n e , D alia J o n y n a i t e : Vilniaus universiteto herba- riuo senoji kolekcija. Vilnius 2006 Lietuvos nacionaline U N ESC O kom isija, 119 s., ilustr.
Zanim fotografia zdom inow ała szatę ilustracyjną przyrodniczych publikacje zam ieszczano w nich ryciny - głów nie grafiki tw orzone w różnych, coraz bar dziej doskonalonych technikach. Rozwój ilustracji będących dopełnieniem nau kow ego przekazu m ożna zauw ażyć od lat 20. XIX w., kiedy to w ynalazek lito grafii znacznie ułatwił i obniżył koszt powielania rysunków, a n a s tę p n ie -w drugiej połow ie XIX w., gdy m iejsce odbitek litograficznych zajęły drzew oryty. W zo rem służącym za podstaw ę tych przedstaw ień były rysunki oraz barw ne akw are le i pastele, w ykonyw ane zarów no przez w yszkolonych artystów i rytow ników ja k rów nież przez sam ych przyrodników, kopiow ano też prace ju ż op ublikow a
ne - najczęściej ilustracje zam ieszczane w obcych czasopism ach. Ideałem była sytuacja, gdy ilustracje m ogły być w ykonane z natury, i gdy ich tw órca posiadał zarów no w iedzę p rz y ro d n iczą ja k i zdolności plastyczne.
Jednym z tak uzdolnionych przyrodników był K onstanty Prószyński (P ró szyński, w wersji litewskiej - Prośinskio) (1 859-1 93 6), który w latach 1919-36 zajm ow ał stanow isko inspektora Ogrodu Botanicznego U niw ersytetu Stefana B atorego w Wilnie. Prószyński prow adził badania floty krajow ej, zajm ow ał się zw łaszcza tzw. flo rą kresową; najwięcej uwagi pośw ięcił jed n ak badaniu grzy bów w yższych. W ykorzystując swoje zdolności m alarskie stw orzył atlas roślin w yższych, a także atlas grzybów składający się z kilku tysięcy barw nych tablic. D zieła tego jed n ak nie zdołał opublikow ać z pow odu trudności fin ansow y ch1.
254 Recenzje
C zęść z w ykonanych przez niego tablic została niedaw no odnaleziona na U niw ersytecie W ileńskim , a odkrycie to stało się tem atem publikacji Jo n e’a Rukśe niene i Dalii Jonynaite: Vilniaus universiteto herbariumo senoji kolekci- ja . A utorzy opisali historię odnalezienia zbioru 112 akw arel przedstaw iających rośliny i grzyby, podali także historię badań zm ierzających do ustalenia autora tych prac, z których jed y n ie część była sygnow ana skrótem „P rósz” . W wyniku przeprow adzonych badań prócz prac K. Prószyńskiego znaleziono rów nież kil ka rysunków nieustalonego autora.
G łów ną część książki stanowi system atyczny opis roślin, będących tem atem prac K. P rószyńskiego (s. 23-110). W rozdziale tym przedstaw iono ponad 250 gatunków roślin flory kresowej oraz 32 barw ne tablice - reprodukcje rysunków Prószyńskiego, w śród nich np. przyciągające uwagę barw ą liści różne gatunki łobody (na jednej tablicy - Atriplex hortensae, A. rubra, A roseum) i w ierzby (Salix Lapponum, S. hasta/a, S. granclifolia) oraz gatunki podkolana (Platanthe- ra bifolia i P. chlorantha), buław nika (Cephalanthera rubra) i storczyków (Orchis m ajalis, O. incarnaia, O. latifolia). Rysunki ch arak tew ryzu je dbałość 0 szczegóły i doskonała kolorystyka, przyw rócona (jak m ożna zobaczyć na je d nej z tablic) dzięki zabiegom konserw atorskim . Pracom restauratorskim oraz ba daniom , którym poddano zbiór rysunków herbarium U niw ersytetu W ileńskiego pośw ięcono krótki rozdział um ieszczony w zakończeniu książki (s. 111-118).
Ta ładnie wydana, niewielka książka prezentuje tylko część spuścizny K. Pró szyńskiego, przypom ina jednak, że w iele prac tego przyrodnika-m alarza nie zo stało dotąd w ykorzystanych i pozostaje w rozproszeniu w różnych bibliotekach 1 pryw atnych kolekcjach. M ankam entem publikacji je s t brak angielskiego stre szczenia; w ydana w języku litewskim dla wielu zainteresow anych osób pozosta je więc nieczytelna*.
P rz y p is
1 Zob. P. W i ś n i e w s k i : Konstanty Prószyński. Wspomnienie pośmiertne, [od bitka z „A cta Societatis B otanicorum P oloniae” XV: 1938 s. X X V II-X X IX ].
Anna Trojanowska Instytut H istorii N auki PAN
(W arszaw a)
