26 MARCINTARNAWSKI
„PolitykaiSpołeczeństwo”1(16)/2018 DOI:10.15584/polispol.2018.1.2
MarcinTarnawski
AMERYKAŃSKIEDOŚWIADCZENIA WWYDOBYCIUGAZUZŁUPKÓW
AMERICANEXPERIENCEWITHSHALEGAS Abstract
Withauniquemixofinnovation,entrepreneurshipandfavorableeconomiccondi- t i o n s , theUnitedStateshasbecometheworld'slargestproducerofcrudeoilandnaturalg as,andinthenearfuturemaybecomeakeyexporterofthesecommodities.Ofcourse,t h i s wo uldnotb e possiblei f thereweren o hugeresourcesi n theAmericanterritory.However,advance dt e c h n o l o g y h a s e n a b l e d t h e m t o o p e r a t e . Theb o o m on u n c o n v e n -
t i o n a l rawmaterials,orratherrawmaterialsextractedbyunconventionalmethods,issofaran Americanspecialty.Althoughmanystateshavetried,andsomecontinuetodoso,n o oneh a s s ucceededi n repeatingt h e s u c c e s s ofAmericane n t r e p r e n e u r s . Thisworkc o n s i s t s ofthreeessentialpa rt s. Thefirstc onc e rns issuesrelatedtotypesof unconven-
tionalnaturalgasresources.ThesecondinvolvestheshalerevolutionintheUnitedStates.Thethirdre ferstotheselectedeconomicaspectsofthisrevolution.ThemainthesisisthattheexperiencesoftheA mericanRevolutionareverydifficulttoreplicateinotherregionsoftheworld.Duetothespecificsoft heUSminingindustry,thederegulatedenergymarketandAmericanlegalsolutions,itisdifficulttoe xpectarepeatofsuccess.
Keywords:shalegas,Americanenergyrevolution
Wprowadzenie
Obecnedążeniadozapewnieniasamowystarczalnościenergetycznejw z decydowanejwiększościpaństwświatas ą skazanen a porażkęzewzględuna niewystarczającezasobysurowcówenergetycznychorazichnierównomiern erozmieszczenie.Jednymz nielicznychpaństw,którymw ostatnichdekadach udałosiętozadanie,sąStanyZjednoczone.Dziękiwyjątkowejmieszanceinno wacji,przedsiębiorczościi sprzyjających
InstytutNaukPolitycznychi StosunkówMiędzynarodowych,WydziałS t u d i ó w Mię dzynarodowychiPolitycznychUniwersytetuJagiellońskiego,ul.Gołębia24,31-
007Kraków,adrese-mail:needlemt@wp.pl ARTYKUŁY
27
Amerykańskiedoświadczeniawwydobyciu gazuz łupków
warunkówekonomicznychStanyZjednoczones t a ł y sięn a j w i ę k s z y m naświecieproducentem
ropynaftowejigazuziemnego,awnajbliższejprzyszłościm o g ą staćsięzna czącymeksporteremwymienionychsu-
rowców(wgmetodologiiBPStatisticalReviewofWorldEnergy,12,35mlnbbl/
dzienniew2016r.).Oczywiścieniebyłobytomożliwe,gdybyn a amerykańsk imterytoriumn i e znajdowałys i ę olbrzymiezasobysu-
rowców.Jednakdopierozaawansowanatechnologiaumożliwiłaicheksplo atację.Boomnasurowceniekonwencjonalne,awłaściwienasurowcewydob ywaneniekonwencjonalnymimetodami,jest,jaknarazie,specyfikąameryka ńską.Chociażwielepaństwpróbowało,aczęśćnadalt o robi,sukcesówamer ykańskichprzedsiębiorcównieudałosięnikomupowtórzyć.
Amerykańskiesukcesywdziedziniesurowcówniekonwencjonal- nychdotycząw szczególnościwydobyciagazuziemnego.T o właśniet e n sur owiecstałsięsymbolemzmianwamerykańskimsektorzeenerge-
tycznym,natomiastmożliwościwpływutejrewolucjina rynkim ię dz y- narodowes ą znaczącoograniczoneprzezregionalnycharakterrynkówgazuzi emnego.Trudnościwtransporcienadużeodległości,jakimicha-
rakteryzujesięgazziemny,wpołączeniuzograniczeniamidotyczący- mieksportusurowcównaturalnychwStanachZjednoczonych,spowo- dowały,ż e z m i a n y narynkachregionalnychnies ą takznaczące,jakmogły bybyć.Dopieroroz wójinfrastrukturyLNG i znoszenieograni-
czeńeksportowychmająszansezmienićukładsiłnarynkugazuziem- nego.Ponadtonatenrynekwchodzicorazwięcejnowychpaństw,a gazm e t o d a m i niekonwencjonalnymij e s t jużwydobywanyw Kana-
dzie,AustraliiczyChinach.
Niniejszapracaskładasięztrzechzasadniczychczęści.Wpierwszejporus zonezostałyzagadnieniazwiązanez rodzajaminiekonwencjo-
nalnychzasobówgazuziemnego.Drugadotyczyrewolucjiłupkowejw Stanac hZjednoczonych,natomiasttrzeciaodnosis i ę dowybranychekonomicznych aspektówtejrewolucji.Głównatezasprowadzasięd o stwierdzenia,żedoświa dczeniaamerykańskiejrewolucjisąbardzotrud-
n e dopowtórzeniawinnychregionachświata.Zewzględunaspecyfikęamery kańskiegosektorawydobywczego,zderegulowanyrynekenergiio r a z amery kańskierozwiązaniaprawnetrudnospodziewaćsięp o w t ó -
rzeniasukcesu.Głównymźródłem,jeślichodzio literaturę,są o p r a c o- w a n i a naukoweianalizypochodzącezinstytucjiedukacyjnychorazt h i n k thankówzajmującychs i ę tematykąenergetyczną.W charakterzewspomag ającymskorzystanozopracowańprasowych.Artykułodnosisiędowydarzeńz p oczątkowychkilkunastulatXXIw.,a zainteresowaniaautorawzasadzieograni czająsiędorozwiązańrynkuamerykańskiego.
Gaz niekonwencjonalny
Nadzwyczajnywzrostwydobyciagazuziemnegometodaminie-
konwencjonalnymiwAmerycePółnocnej(awszczególnościwStanachZjedn oczonych)wzdecydowanysposóbwpłynąłnarynkitegosurowcan a całymś wiecie.Naświeciewystępująznacznezasobygazun i e k o n-
wencjonalnego,jednakperspektywyjegoeksploatacjisą wciążniepew- n e . Dotychczasoweanalizyorganizacjimiędzynarodowychiamerykań- skiedoświadczeniawjegowydobyciujasnowskazują,żekluczowedlaprzysz łościsą dwaczynniki.Popierwsze,chodzioekonomicznąopła-
calnośćjegowydobycia,podrugienatomiast,ometodyjegoeksploata- c j i , którebudząspołecznekontrowersje(WorldEnergyOutlook,SpecialR e p o r t 2011:18–
38).Jednakżadnegoztychelementówniemożnauznaćo b e c n i e
z a oczywisty.Wrazz upowszechnianiemtechnologiikosztywydobyciaw S tanachZjednoczonychs p a d a j ą , jednakw pozo-
stałychczęściachświataproblememjestn i e tylkow y s o k i k o s z t eks- ploatacji,aletakżeodmiennośćstrukturgeologicznych,wktórychznajdujesi ęsurowiec.Ponadto,narynkupółnocnoamerykańskim,wrazz e spadkiemce nys ur o w c a n a rynkup o j a w i a si ę k w e s t i a o p ł a c a l n o ś c i jegoproduk cji,p r z y niskiejcenie.Natomiastśrodowiskoregulacyjnei praktykiprzemy słuwydobywczegow zakresieprzeciwdziałaniane-
gatywnymskutkomspołecznymi środowiskowymewoluują.Wpraw- dziecorazwięcejwiadomoozagrożeniachimetodachichłagodzenia,jed nakopiniapublicznaw wieluregionachświatapozostajesceptycz-
na,c o skuteczniezapobiegarozprzestrzenianiusięrewolucjigazunie- konwencjonalnego.
Wszelkiedefinicjedotyczącegazuziemnegoodnosząsiędousytu- owaniasurowcaimetodjegowydobycia.Należyrównieżdodać,żenie- zależnieo d metodwydobycia,końcowymproduktemj e s t zawszegazziemn y,a po wtłoczeniudosieciprzesyłowychniemamożliwościod-
różnieniagazukonwencjonalnegoo d niekonwencjonalnego(WorldEnergy Outlook2015:230).Obecnadyskusjadotyczącaprzyszłościgazuniekonwenc jonalnegokoncentrujesięnajegotrzechrodzajach:gaziełupkowym(ang.shal egas),gazieściśniętym(ang.tightgas)orazgaziezpokładówmetanu(ang.co albedmethane).Gazściśniętygroma-
dzis i ę w skałachpiaskowcao niskiejprzepuszczalności,gazłupkowyw skała chłupkowych.Natomiastgazwpokładachwęglaniewymagastymulacjich emicznej,jestuwięzionywpokładachwęgla,jednakuwięzionyw tensposó bmetanm o ż e b y ć uwolnionyprzezwtłaczaniewodydopokładuiobniżaniec iśnieniarezerwuaru(McGladeiin.2013:573–
575).Wyróżnias i ę jeszczedwarodzajeg a z u niekonwen-
cjonalnego,jednaki c h r o l a i znaczeniesąo b e c n i e niewielkie.Metan
możebyćuwięzionywpodobnychdolodusubstancjachkrystalicznych(ang.
methanehydrates)znajdującychsięw głębiachoceanicznychlubw regiona chw i e c z n e j zmarzliny.Zasobyhydratówsąwprawdziedośćobfite,jednak n i e występująw sposóbskoncentrowany.Biorącpoduwagę,żeicheksploa tacjamacharaktereksperymentalny,jejkosztysąnadalwysokie.Ostatnieźró dłogazu,klasyfikowanejakoniekonwencjonalne,tozgazowaniewęgla(an g.coaltogastransforma-
tion).Jesttoprocesprzemysłowy;wtermochemicznymprocesiekata- litycznymzwęglaiparywodnejpowstajemetaniinnewęglowodory(Ruppel 2011).
W2 0 1 6 r . najwięcejgazuniekonwencjonalnegowydobywanow Stana chZjednoczonych,łącznieponad4 2 0 mldm3.Z pozostałychp a ń s t w naś wiecieznacząceilościgazuniekonwencjonalnegowydobywas i ę jeszczew Kanadzie,Chinach,Rosji,AustraliiiArgentynie.Gaznie-
konwencjonalnystanowiłok.2 3%łącznejprodukcjisurowca.Z tegoS t a n y Zjednoczonesąodpowiedzialnezaok.85%wydobycia,aKanadazakolejne10
%.Nawetbiorącpoduwagędośćznacząceszacunkidoty-
czącezasobów,należyuwzględnićszeregczynnikówregulacyjnychi rynko wych,abywydobycienabrałoimpetu.Niebezznaczeniapozosta-
j ą teżniskiecenysurowcanarynkachorazkoniecznośćbudowydrogiejinfra struktury(zarównokonwencjonalnejw postacirurociągówczyzy-
skującejostatnionapopularności,czyliterminaliLNG).
Istotneznaczenied l a rozpowszechnianiasięwydobyciagazunie- konwencjonalnegonaświeciebędąmiałytrzyczynniki.Popierwsze,sątokwes tie,któreprzyczyniłysiędowzrostuwydobyciagazułupkowe-
g o wStanachZjednoczonych,nawetprzyniskichcenachsurowca.Sposób, wjakisektorwydobywczyzredukowałkosztyprodukcji,przyjednoczesny mzwiększeniuefektywnościwydobycia(najedenodwiert)będziemiałkluc zoweznaczeniedlapaństw,którechcąpowielićame-
rykańskądrogęwzakresiesurowcówniekonwencjonalnych.Podrugie,cho dzio kluczoweznaczenieChin,gdzieszacowanezasobysurow-
cówniekonwencjonalnychsąporównywalnedoamerykańskich.Do- świadczeniaChinbędąmiałydecydująceznaczeniedlaroli,jakąmo- żeodegraćgazniekonwencjonalnywglobalnejperspektywieenerge- tycznej.Wreszcie,wydajesię,żerównieistotneznaczeniemożemiećewoluc jaramprawnychdlagazuniekonwencjonalnego.Wszczególnościdotyczyćtobę dziespołecznychiśrodowiskowychobawzwiązanychzjegoeksploatacją.
Szacunkidotycząceglobalnejprodukcjigazuniekonwencjonalnegod o 2 0 4 0 r . sąbardzooptymistyczne.Wydobyciemazwiększyćs i ę ok.2,5razyd o ok.1 6 5 0 mldm3,główniezasprawąshaleg a s i CBM.
Wśródnajwiększychproducentów,o b o k StanówZjednoczonych,którepozo stanąn a pierwszymmiejscu,znajdowaćsiębędą:Chiny,Kanada,Australia, ArgentynaiMeksyk1.
GazłupkowywStanachZjednoczonych
RewolucjałupkowawStanachZjednoczonychporazkolejnystałasiędowod em,iżsystemyenergetycznezachowująmożliwośćnagłejzmiany,gdytylkotech nologiaosiągniepunktkrytyczny,wszczególnościwzakresiejejefektywnościik omercyjnejskuteczności.Jeszczew2005r.udziałgazuniekonwencjonalnegow ł ącznymwydobyciugazuw StanachZjednoczo-
nychwynosił5%,natomiastw2016r.osiągnąłok.60%.Oczekiwaniado- tycząceskutkówkomercyjnejeksploatacjizłóżgazułupkowegobyłyogromne.B eneficjentamitegoprocesumiałstaćsięnietylkoamerykańskisektorenergetyczn y,aletakżecałagospodarkaStanówZjednoczonych,awnajbardziejoptymistyczn ych scenariuszachświatowyrynekenergii(Brooks,2011:A31;Stevens2012:2–
6;Shalegas…2016).WprawdziepozaAme-
rykąPółnocnąskutkirewolucjiłupkowejniesąjeszczeodczuwalne(pro-
blememjesteksportgazuLNG),jednakwsamychStanachZjednoczonychdokon ałosięznacząceprzesunięciewmiksieenergetycznym,spadłycenysurowca(noto waniaHenryHub),a kilkastanówdziękiwydobyciugazułupkowegoprzeżyłobo omekonomiczny(Crooks2015).
Występowaniew StanachZjednoczonychzasobówgazu,którybyłuwięzi onywskałachoniskiejprzepuszczalności,byłoznaneodlat20.XIXw.,j e dna kuważanojezazbyttrudnei kosztownew eksploatacji.Wysiłkizmierzająced oprzezwyciężeniatychprzeszkódrozpoczęłysięw latach8 0 . XXw.i dotycz yłyfinansowaniaprzezbudżetf e d e r a l nyprojektóww zakresietechnologii koniecznychd o eksploatacjitegoro-
d z a j u gazu(Shellenbergeri i n . 2012:5 –
9).Głównymmotywemtakichdziałańbyływysokiecenysurowcai zmniejszaj ąces i ę rezerwygazukonwencjonalnego(Wang,Krupnick2013:2–
9).Uzyskaniedostępudoinnowacjitechnologicznych:wierceniapoziomego(
ang.horizontaldril-
ling)orazzastosowanieskutecznychskładnikówchemicznychwproce- s i e szczelinowaniahydraulicznego(ang.hydraulicfracturing)stworzyłono wemożliwościdlaamerykańskiegosektorawydobywczego.Wpołą- czeniuz deregulacjąrynkugazuw S t a n a c h Zjednoczonychi otwartymdostę pemdobardzodobrzerozwiniętejsiecigazociągówdałoostatecznyimpulsnow ympodmiotomn a rynkugazuziemnego(Middletoni i n .
1Z g o d n i e
zprognozą:NewPoliciesScenario,opracowanąprzezIEA,zob.:WorldE n e r g y Outlook2015,OECD/IEA,Paris2015,s.231–237.
2017:90–
91).Byłytopodstawoweczynniki,któreprzygotowałygruntp o d rewolucjęłu pkowąrozpoczętąn a początkuXXIw.
(początkowozłożeBarnettwTeksasie,następniezłożaHaynesville,EagleFo rd,Bak-k e n inakońcuzłożaMarcellusiUtica).
Większośćinnowacjitechnologicznychw przemyślełupkowymw Stana chZjednoczonychprzeprowadziłymałeiśrednie,niezależneprzed-
siębiorstwausługowesektorawydobyciaropynaftowejigazuziemnego(King iin.2015:10–14).Przedsiębiorstwatedysponowaływystarczają-
c ą ilościąśrodkówfinansowych,abyeksperymentowaćwtrudnymgeo- logicznieterenie,orazm i ałyzdolnośćelastycznegoreagowaniazewzględun a swójcharakter(sektormałychi średnichprzedsiębiorstw)
(Golden,Wiseman2015:964–973;Sandrea2014:3–
5).Ponadtowysokaopłacalnośćodwiertówłupkowychn a początkuX X I w.w ynikałar ó w-
n i e ż zespecyfikiamerykańskiegorynkufinansowego.Amerykańscyinwest orzybyligotowiponieśćryzykoi w e j ś ć w tenbiznes.T y m sa-
mymłatwodostępnystałsiękapitałzarównodlaistniejących,jakino- wychgraczy( Shaleoilandg a s …
2015).Ponadtodostępnośćźródełwody,specyficznysystemp r a w a własnośc iminerałów,doskonałasiećdrogowa,rozwiniętainfrastrukturaw postacigazo ciągówor a z wy sokiec e n y gazu–
wszystkieteczynnikisprzyjałyrozwojowisektorawydoby- c i a gazuniekonwencjonalnego(Wangiin.2014:4–6).
Wzrostwydobyciagazuzłupkówspowodowałnadmiernąpodażsu- rowcan a rynkuamerykańskim,c o w konsekwencjidoprowadziłod o gwałt ownegospadkujegoc e ny narynku.Jeszczew2 00 8 r .cenagazuziemnegoks ztałtowałasięn a poziomie1 2 USDzamMBtu(brytyjskajednostkacieplna,1 mMBtutook.293 kWh),a by spaśćdo2 USDzamMBtuw2012r.Wmaju2 017r.cenakontraktunarynkuspotwynio-
s ł a 3 , 2 4 USDzamMBtu(HenryHub,PołudniowaLuizjana–
HenryHubNaturalGasSpotPrice,https://ycharts.com/indicators/natural_
gas
_spot_price,26.05.2017).Wbrewpowszechnymoczekiwaniom,żetakiezała maniec e n doprowadzirównieżd o drastycznegospadkuprodukcji,amerykań skigazłupkowyjestspecyficznymstudium przypadkuzaprzecza- jącymtejrynkowejregule.Obokspecyficznychregulacjiprawnychwyma- gającychodproducentówpodtrzymaniawierceńprzyniskichcenach(wy- mogikoncesyjne)istniejekilkaczynników,któredoprowadziłydoutrzy- maniaprodukcjinawysokimpoziomiepomimoniskiegopoziomucen(między2a 4USDzamMBtuwlatach2012–2017):
Zdolnośćprzemysłudozwiększaniaśredniejilościwydobywanego surowcaz pojedynczegoodwiertu/studni(ang.well),przyrówno- czesnymobniżaniukosztówpoprzezskrócenieczasuwierceniaiop- tymalizacjępozostałychprocesównaziemnych;
Wzrostdoświadczeniapracownikówobsługującychwiercenia,któryskut kowałwysokąskutecznościąw odnajdywaniunajbardziejp r o-
duktywnychmiejsc(ang.s w e e t spots),wszystkot o odbywałosięw inte nsywnymprocesieuczeniasiępoprzezzbieraniedoświadczeń(ang.learni ngbydoing);
ZdolnośćprzestawieniasięprzedsiębiorcównawydobycieNGL,cow ko nsekwencjispowodowałorównoległywzrosteksploatacjiropyz łupków ,w zależnościodc e n y surowca(WorldEnergyOutlook
2015:239).
Najważniejszewnioskipłynącez analizydanychdotyczącychwy- dobyciagazuz największychmiejsceksploatacjidotyczązwiększeniaefektyw ności(długości)poziomychstudnioodcinkóww odwiertach(ang.horizontal wells).Średniadługośćtakiegoodcinkapoziomegowy-
nosiłaok.2km,cowpołączeniuzkrótszymczasemwiercenia,awięcjegoszy bszymzakończeniem(niższekoszty)i większymśrednimwy-
dobyciemgazuz pojedynczejstudni/odwiertu,pozwoliłoutrzymaćwy- dobycienawysokimpoziomiepomimospadkucenysurowca(TrendsinU.S.
…2016:17–21).Opisaneudoskonaleniestwarzałomożliwośćpom- powaniawiększejilościpłynuszczelinującegodoodwiertówpozio- mych,cozwiększałoilośćpozyskiwanegogazu.Wkonsekwencjiwiąza- ł o siętozwyższympoczątkowymtempemprodukcji(tymsamymprzy- spieszonymzwroteminwestycji),aniekonieczniewiększąrentownościącałeg ozłoża(Hughes2016:9–13).Choćtechnologiczneaspektywydo-
byciagazuniekonwencjonalnegosąistotne,równieważnejestdokona- n i e wyborudotyczącegolokalizacjiodwiertu.Wybórtegomiejscamusiuwzg lędniaćminimalizowanienegatywnegooddziaływanian a lokalnąspołecznoś ćiśrodowiskonaturalne,przyrównoczesnymzachowaniusatysfakcjonującyc hwyników(wydobycia)orazrentownościinwestycji.Ponieważistniejedużaró żnorodnośćizmiennośćwarunkówgeologicz-
nychwystępowaniaskałłupkowych,koniecznej e s t zrozumienietychwarun kówidokonanietrafnegowyboru(Alzahabi,Soliman2014).Ist-
niejewięcwieleczynników(głębokość,miąższośćskał,c i ś n i e nie,n a - prężeniatektoniczne,itd.),którewpływająnakońcowysukces.Wpraw- dziecorazbardziejwyrafinowanetechnologieisymulacjekomputerowemogą pomócprzyeksploatacjisurowca,tojednakniewystępujądosko-
n a ł e substytutyuczeniasięprzezdoświadczenie(ang.learningb y do- i n g ).Nicniezastąpiwiedzyidoświadczenia,którepochodząz tysięcydokon ywanychodwiertów(Fukuiiin.2017:263–264),azdolnośćloka-
lizowaniatzw.sweetspotsiskupieniasięnanajbardziejproduktywnychlokaliz acjachstanowizasadnicząprzewagęamerykańskiegosektorawydobywczego ,którapozwoliłan a utrzymanieprodukcjiprzyspadkuc e n gazunarynku.
Eksploatacjawieluobiecującychzłóżgazuniekonwencjonalnego(Hayne sville,Fayetteville)w obliczuspadkucensurowcadopoziomu2 USDzamMBt ustałasięnieopłacalna.Jednakfirmywydobywczezmieniłyswojestrategie,ch cącuniknąćuzależnieniasięodgazułupko-
wego,ipostanowiłyzdywersyfikowaćźródłaprzychodów.Jużw2010r.część przedsiębiorstwrozpoczęłaeksploatacjęzłóżbogatychwkonden-
s a t (NGL,ang.NaturalGasLiquids)(Fattouh,Brown2014:3–4).Kon- densatgazowyt o cięższewęglowodory,główniepropani butan.S t a n- dardowoznajdujesięwzłożuwstaniegazowym,jednakpodczaswydo- bycia,wrazzespadkiemci śnie nia ,gazpr zybieraformępłynną.S p r z e- d a w a n y jestpocenachpowiązanychznotowaniamibaryłkiropynafto- wej,czyliznaczniewyższycho d c e n gazuziemnego.Do2 0 1 4 r . c e n a NGLu trzymywałasięnapoziomie10–
16USDzamMBtu.Możliwośćprzełączeniasięzwydobyciagazuwstanielot nymnapłynnewęglowo-
d o r y stanowiwięcistotnyczynnikpozwalającyprzedsiębiorstwomwy- dobywczymdośćsprawniereagowaćnawarunkirynkowe.Przejściemiędzyfo rmąlotnąapłynnągazujestdobrzerozpoznane,operatorzynaplatformiemogąs zybkodostosowaćprogramy
wierceńwodpowiedzinac e n y gazuiNGL(Folette,He2012:1–2).
Spadekcenropynaftowej,którytrwaodkońca2014r.,będziewdal- szymciąguwpływaćn a wydobyciegazuniekonwencjonalnegow Sta- n a c h Zjednoczonych.Niższecenysurowcówenergetycznychpowodują,z j e d n e j strony,żeopłacalnośćinwestycjispada,c o wymuszap r o c e s y konso lidacjiwczęścisektoraposzukiwawczego(upstream),aprzedsię-
biorcy,którzyprzeinwestowali,stanąprzedkoniecznościąsprzedażys w o i c h aktywów.Zdrugiejstrony,niskiecenygazuoznaczająpresjęnaograniczenie podaży,więcwprzyszłościmożnaspodziewaćsięichwzrostu,cobędziestano wiłozachętędopobudzaniaprodukcji(McLinni in.2013).Niemniejpewienst anrównowagimiędzyinteresamiprodu-
c e n t ó w ikonsumentówzostałjużosiągnięty,główniezpowoduzaawan- sowanejtechnologiior a z niskichkosztówdostępud o rynkuw S t a n a c h Zjed noczonych.Testowanieodpornościamerykańskiegosektoraw y d o-
byciasurowcówniekonwencjonalnychtrwanadal,a cociekawe,pomi- moniskichcenropyigazuwydobycieutrzymujesięnadalnarekordowowysoki mpoziomie.
Aspektyekonomicznerewolucjiłupkowej
KluczowąrolęwrozwojusektoraenergetycznegowStanachZjedno- czonychodegrałyjednakinwestycje.Obecnezmianynaświatowychryn- kachsurowcówwyraźniewskazują,żefunkcjonującaodlatinfrastruktura
niejestdostosowanadorozmieszczenianowychzasobówizmianwstruk- turzepopytu.Jednaksamfaktodkryciazłóż
ropyczygazunieoznacza,żepojawiąsięinwestorzyskłonnieksploatowaćdanez łoże.Wceluprzycią-
gnięciainwestycjiniezbędnychdouruchomieniawydobyciawładzemu- sząskupićsięnakilkuistotnychkwestiach(Farnsworth2013).Opróczdwóchnaj ważniejszychczynników(stabilneśrodowiskoprawneorazodpowiednipotencj ałzyskuzeksploatacjizłoża)wymienićnależy:dbanieo rozwójinfrastruktury,k oncentracjęnazasobachludzkichi edukacji,upraszczaniesystemupodatkoweg oorazrozstrzyganiesytuacjispornych(arbitraż,wywłaszczanie).Natomiasthist oriaprzełomówtechnologicz-
nych,któreotworzyłymożliwośćeksploatacjiniekonwencjonalnymime- todamizłóżropyigazu,jestdobrzeznana.Wszczególnościszczelinowa- niehydrauliczneiwierceniapoziomeumożliwiłyeksploatacjęniedostęp- nychdotądzłóż(HydraulicFracturing...2015;Montgomery,Smith2010:26–
32).Osiągnięciatechnologiczneamerykańskiejgospodarkiwtymzakresiesąni epodważalne,w efekcieStanyZjednoczoneposiadająogromnąprzewagękonk urencyjnąwsektorzeenergetycznym(wzasadziejesttonagrodazainnowacyjno śćcałejgospodarki).W konsekwencjinarynkuamerykańskimwystępujenadwy żkapodażygazuziemnego,coprzyczyniasiędoobniżeniakosztówprodukcjiipo wrotuprodukcji(wenergochłonnychsektorachgospodarczych)z zagranicy.O drodzeniesektoraprzemysłowegodotyczygłównieprzemysłuchemicznegoi ty ch,którekorzystająz gazuziemnegolubenergiielektrycznej.Wszystkotospowo dowałoponowneskoncentrowaniesięinwestorównapewnychgałęziachprodu kcyjnychwStanachZjednoczonychgłówniezewzględunaniższeryzykoinwest ycyjneniżw państwachrozwijającychsię(The
U.S.Manufacturing…
2014).Dostępdoenergiipoprzystępnejceniedajeamerykańskimproducentomo gromnąprzewagękonkurencyjną,zmniej-
szająckosztyenergiiimateriałówkoniecznychdoprodukcji.Dotyczytowspom nianychjużproducentówchemikaliów,aletakżestali,paliw,two-
rzywsztucznychczynawozów(Brown2015).Pozytywnymefektemubocznym większego wykorzystywaniagazuziemnego(izamykaniaelek- trowniwęglowych)wenergetycejestzmniejszenieemisjigazówcieplar- nianychdoatmosfery.EmisjaCO2zsektoraprodukcjienergiielektrycznejw 201 5r.spadładopoziomunajniższegood1983r.,costawiaStanyZjednoczonew poz ycjiświatowegolidera(Carbondioxide...2016).Niezmieniatofaktu,iżameryka ńskagospodarka,obokchińskiej,jestnaj-większymemitentemCO2.
Zwiększeniewydobyciagazuziemnego,a następnieropynaftowejprzeło żyłos i ę n a wzrostaktywnościgospodarczejwewspółzależnym,powiązany mzależnościamitechnologicznymi,łańcuchudostaw(ang.
supplychain).Tenłańcuchdostawmożnazdefiniowaćjakorozbudowa- n ą siećprzedsiębiorstwdostarczającychpracowników,towary,usługi,techn ologieiinformacjeumożliwiającewydobyciesurowca(ang.upst-
ream),jegotransportilogistykę(ang.midstream)orazdostarczeniedokońcow ychodbiorców(ang.downstream)(OilandNaturalGasSupplyChains…
2015).Nakładyinwestycyjneiwydatkioperacyjneprzemysłuwydobywczego powodują(bezpośrednioi pośrednio)wielestrumienidodatkowejaktywności ekonomicznejwwielopoziomowymł a ń c u c h u d o s t a w (główniewsekto rachpowiązanychzprzemysłemw y d o b y w-
czym)zarównon a poziomiekrajowym,jaki lokalnym.Kluczowymczynniki empowodującymkorzyścimakroekonomicznesąinwestycjew upstreamimi dstreamwprzemyślenaftowymigazowym.Inwestycjew sektorzeenergetycz nymw znaczącysposób przyczyniłysi ę równieżd o przezwyciężeniakryzy sugospodarczegoz 2 0 0 8 r.(Oil& NaturalGasTransportation…2013:34–
43).Dostawcymateriałówiwłaścicielekapitałuinwestycyjnegoskorzystająnaz większonychinwestycjachwpo-
szukiwania,wydobycie,przetwarzaniei transportropynaftoweji gazuziemneg o.Awwynikuefektumnożnikowegozwiększysięzapotrzebowa-
nienapracę,towaryiusługiwsektorachpowiązanych(Lawrence2014).
Podsumowanie
Sukcesamerykańskiejrewolucjizwiązanejzwydobyciemsurowcówmeto daminiekonwencjonalnymimawymiernycharakter:niższekosztyenergiiprze kładająsięnazwiększonąkonkurencyjnośćwyrobówprzemy-
słowych,cozwiększazatrudnieniewgospodarce.Jeślirównocześniezwiększas iębezpieczeństwoenergetyczne,afirmyrozwijająnowoczesnetechnologie,nic dziwnego,żesązainteresowani,żebypowtórzyćteroz-
wiązania.Oczywiścieniejesttołatwedoprzeprowadzenia.Niestety,za- pewnenielicznymudasiępowtórzyćamerykańskiesukcesy;wśródnichmogąsi ęznaleźćAustralia,Kanada,możejeszczeChiny.Takwięcsplotwielusprzyjając ychokolicznościwygenerowałolbrzymieosiągnięcie,w zasadzieniepowtarzal newinnymmiejscuczyczasie.
Oczywiście,nieoznaczato,żepośrednioniezyskająwszyscy.Ame- rykańskigazłupkowyjużstałsięprzyczynązmiannaregionalnychryn- kachtegosurowca,awbliskiejperspektywiesamsurowiecznajdziesięprawd opodobniena rynkacheuropejskichczyazjatyckich.Zwiększytopozycjęprze targowąpaństw,któredotychczasuzależnionebyłyoddo-
s t a w zjednegokierunku(wEuropie), czyspowodujeobniżkęce ny su- rowca(wAzji).
Bibliografia
AlzahabiA.,SolimanM.2014,ShaleGasPlaysScreeningCriteria“ASweetSpotEval- u a t i o n Methodology”,ConferencePaper,FracturingImpactsandTechnologiesC onference,Texas,September2014,DOI:10.13140/2.1.1580.8960(26.05.2017).
Anoverviewo f h y d r a u l i c fracturingandotherformationstimulationtechnologiesfors h a l e g a s production,2015,GandossiL.,EstorfU.(red.),EC.
BrooksD . 2011,S h a l e G a s Revolution,“TheN e w Y o r k Times”,4 November2 0 1 1 , s.A31.
BrownA.2 0 1 5 , S h a l e G a s GivesU . S . Manufacturersa ‘HugeC o s t Advantage’OverF o r e i g n Rivals,EnergyinDepth,15June2015.
BrownS., YucelM. 2013,TheShaleGas andTightOi l B oom: U.S.States’EconomicG a i n s andVulnerabilities,CFREnergyBrief,October2013.
Carbond i o x i d e e m i s s i o n s fromelectricityg e n e r a t i o n i n 2015werel o w e s t since1993, EIA,13May2016,http://www.eia.gov/todayinenergy/detail.cfm?id=26232.
Crooks E.2015,TheUSShaleRevolution,“TheFinancialTimes”,24April2015.
DumaineB . 2 0 1 5 , U . S. Manufacturingc o s t s ar e al most a sl ow as C h i n a’ s, andt h a t ’ s a verybigdeal,“Fortune”,26June2015.
FarnsworthE . 2013,T h e NextE n e r g y Superpower,Energyi n theAmericas,S u m m e r 2 0 1 3 .
FattouhB . , BrownC . 2 0 1 4 , U . S . N G L s P r o d u c t i o n andSteamCrackerS u b s t i t u t i o n : W h a t willtheSpilloverEffectsbeinGlobalPetrochemicalMarkets?,OxfordEn er-g y Comment,September2014.
FoletteC.,HeY.2012,NaturalGasLiquids.TheImplicationsoftheNextEnergyTsu- n a m i ,The BostonConsultingGroup.
FukuiR.,GreenfieldC.,PogueK.,vanderZwaanB.2017,Experiencecurvefornaturalg a s pr oductionb y h y d r a u l i c f r a c t u r i n g ,“EnergyPolicy”,vol.1 0 5 , J u n e 2 0 1 7 , s.263–268,https://doi.org/10.1016/j.enpol.2017.02.027(26.05.2017).
HenryH u b NaturalG a s S p o t P r i c e ,https://ycharts.com/indicators/natural_gas_spot _price(26.05.2017).
HughesJ.2016,Shalegasrealitycheck.RevisitingtheU.S.DepartmentofEnergyPlay-b y - P l a y Forecaststhrough2040f rom A n nu al E n e r g y Outlook2016,Post CarbonI n s t i t u t e , December2016.
HydraulicF ra c t ur i n g 2015, Oi l andGas Production,andtheU.S.EnergySe c t or ,U. S. E P A , June 2015.
GoldenJ. , WisemanH. 2 0 1 5 , TheFrackingRevolution:Shal eGasasa CaseStudyinInn ovationPolicy,“Emory LawJournal”,vol.64,iss.4, s.957–1038.
KingL.,N o r d h a u s e T.,ShellenbergerM . 2015,L e s s o n s f r o m t h e s h a l e revoluti ons,BreakthroughInstitute,April2015.
LawrenceR.2014,ImplicationsofReducedOilImportsfortheU.S.TradeDeficit,CFRE n e r g y Report,January2014.
LippeD . 2014,Pipelinesexpandt o meetN G L g r o w t h ,“Oil&GasJ o u r n a l ” , 1 1 March2 0 1 4 .
McGladeCh.,SpeirsJ.,SorrellS.2013,Unconventionalgas–
Areviewofregionalandg l o b a l resourceestimates,“Energy”,vol.56,June2013,s.57 1–584,https://doi.org/10.1016/j.energy.2013.01.048(13.05.2017).
McLinnJ.,PorterM.,ShannonT.2013,HowpetrochemicalcompaniescanthriveintheN G L b o o m ,InsightsBainBrief,Bain&Company,21November2013.
MiddletonR . , GuptaR.,HymanJ . , ViswanathanH . 2017,T h e s h a l e gasrevolution:Barri ers,sustainability,andemergingo p p o r t u n i t i e s ,“AppliedEnergy”,vol.1 9 9 , August2 0 1 7 , s . 8 8 –95,https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2017.04.034(19.05.
2017).
MontgomeryC.,SmithM.2010,HydraulicFracturing.Ahistoryofenduringtechnolo- g y ,JPC,December2010, s.26–32.
Oil
andNaturalGasSupplyC h a i n s 2015,AmericanPetroleumI n s t i t u t e , http://ww w.api.org/news-policy-and-issues/safety-and-system-integrity/oil-natural-gas-supply- chains
Oil&NaturalGasTransportation&StorageInfrastructure:Status,Trends,&Econom- i c Benefits2013,AmericanPetroleumInstitute,December2013, s.34–43.
RuppelC.2011,Methanehydratesandthefutureofnaturalgas,SupplementaryPaper
#4,The FutureofNaturalGas,MIT.
SandreaI.2014,USshalegasandtightoilindustryperformance:challengesandoppor- tunities,OxfordEnergyComment,March2014.
Shaleg as. Stilla boont o USm a n u f a c t u r i n g ? ,PW C , December2 0 1 4 , America’sN e w E n e r g y Future:TheUnconventionalOilandGasRevolutionandtheUSEconomy,I H S , September2013.
Shale GasProductiondrivesworldnaturalgasproductiongrowth,15August2016,U.S.EIA.
Shale oilandgas.Fracturedfinances2015,“The
Economist”,4July2015.ShellenbergerM . , NordhausT.,TrembathA.,JenkinsJ . 2 0 1 2 , Wher et h e S h a l e G a s
RevolutionCameFrom:Government'sRoleintheDevelopmentofHydraulicFrac- turinginShale,BreakthroughInstituteEnergy&ClimateProgram,May2012.
SmithC h . 2 0 1 2 , U . S. N G L pipelinese x p an d t o matchl i q u i d s g ro w t h ,“Oil&GasJ o u r -n a l ” , 5 July2012.
StevensP.2012,TheShaleGasRevolution:DevelopmentsandChanges,BriefingPaper,Chatha mHouse,August2012.
TheU.S.ManufacturingRecovery:UptickorRenaissance?
2014,IMFWorkingPaper,F e b r u a r y 2014.
TrendsinU.S.OilandNaturalGasUpstreamCosts2016,U.S.EIA,March2016.
Unconventionalg a s productiond a t a b a s e ,IEA,https://www.iea.org/ugforum/u g d / , (7.05.2017).
WangQ . , ChenX.,J h a A.,RogersH . 2014,Naturalg a s f r o m shaleformation–
Theevolution,evidencesandchallengesofshalegasrevolutioninUnitedStates,“Re- newableandSustainableEnergyReviews”,vol.30,February2014,s.1–
28,https://doi.org/10.1016/j.rser.2013.08.065(20.05.2017).
WangZ.,KrupnickA.2013,ARetrospectiveReviewof ShaleGasDevelopmentintheUni tedStates,Discussion Paper,ResourcesfortheFutures,April2013.
WorldEnergyOutlook2015,OECD/IEA,Paris.
WorldEnergyOut l ook. SpecialR e po rt 2012,G o l d e n R u l e s fora GoldenAgeo f Gas.Spe cialReport,WorldEnergyOutlook.SpecialReporto n UnconventionalGas,OECD/IEA,P aris.
WorldEnergyO u t l o o k . SpecialR e p o r t 2011:Arew e E n t e r i n g a GoldenAgeo f Gas.
SpecialReport,OECD/IEA,2011.
Dataprzekazaniatekstu:27.07.2017r.;datazaakceptowaniatekstu:9.02.2018r.
