Dzieło Lucyny Frąckiewicz inspiracją dla współczesnej polityki społecznej

inspiracją

dla współczesnej

polityki społecznej

5

Słowo wstępne ... 7

Część I

Profesor Lucyna Frąckiewicz — przeszłość dla przyszłości

Robert Rauziński

 Profesor Lucyna M. Frąckiewicz — badacz społecznych problemów Śląska ...17

Elżbieta Trafiałek

 Profesor Lucyna M. Frąckiewicz jako niezapomniany mistrz i przyjaciel ... 23

Elżbieta Górnikowska-Zwolak

 Spotkanie z Mistrzynią — okruchy wspomnień, garść refleksji ... 33

Część II

Uzasadnienia badań i refleksji w polityce społecznej

Ludmiła Dziewięcka-Bokun

 Komu i dlaczego potrzebna jest polityka społeczna? ... 43

Jolanta Supińska

 Polska polityka społeczna ma swoje lata ... 55

Część III

Człowiek w doktrynie i praktyce polityki społecznej

Jolanta Klimczak

 Perspektywa kobieca w polityce społecznej ... 63

Elżbieta Górnikowska-Zwolak

 Pedagoga społecznego refleksja o polityce i polityce społecznej wobec kobiet ... 75

Leon Dyczewski

 Wielorakie skutki bezrobocia długotrwałego ... 93

Felicjan Bylok

 Konsumpcja w życiu ludzi starszych w Polsce w drugiej dekadzie XXI wieku ... 115

Wiesława Walkowska

 Opieka instytucjonalna nad seniorami — na przykładzie Finlandii ... 131

Część IV

Przestrzeń publiczna w polityce społecznej

Aleksander Lipski

 O związkach między zrównoważonym rozwojem a obywatelskim

społeczeństwem ... 143

Małgorzata Baron-Wiaterek

 Zasady i formy współdziałania organizacji pozarządowych i samorządu

terytorialnego ... 171

Maria Zrałek

 Gra o miasto dla wszystkich ... 185

Część V

Aktualne obszary wykluczenia społecznego

Grzegorz Odoj

 Problemy integracji społecznej osób niepełnosprawnych intelektualnie ... 199

Bożena Kołaczek

 Kilka refleksji teoretycznych nad problemem dezaktywizacji zawodowej rodziców dzieci niepełnosprawnych jako substytutu/komponentu

instytucjonalnej formy opieki ... 213

Wojciech Welskop

 Oczekiwania nauczyciela wobec uczniów w kontekście wykluczenia

społecznego ... 221

Barbara Kołodziej

 Kwestia zwierząt w polityce społecznej ... 233

Noty o autorach ... 255

7

2001 roku w Wydawnictwie Nauko- wym „Śląsk” w Katowicach ukazała się książka pt. Przeszłość dla przyszłości.

Jej redaktorka, Lucyna Frąckiewicz — naówczas Prezes Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej — wyjaśniała we wstępie, że celem publikacji było una- ocznienie dorobku prekursorów i twórców polskiej polityki społecznej, tym bardziej ważnego i cennego, że często już zapomnianego¹. „Wydawało się […]

słuszne” — pisała Redaktorka — „by książka była nie tylko poszerzoną bio- grafią wybranych ważnych postaci, ale by zabrali w niej głos uczniowie swych wielkich Mistrzów”².

Zaledwie kilka lat od wydania tamtej pracy, w 2009 roku, odeszła od nas ONA — Lucyna Frąckiewicz, Mistrzyni polskiej polityki społecznej i ekono- mistka w jednej osobie, Mentorka kilku pokoleń studentów, doktorów i profe- sorów. W pierwszą rocznicę Jej śmierci na Uniwersytecie Śląskim w Katowi- cach odbyła się konferencja naukowa pod hasłem „Przeszłość dla przyszłości”, upamiętniająca działalność naukową prof. Lucyny Frąckiewicz. W 2012 roku, nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, uka- zała się praca Współczesne obrazy polityki społecznej i gospodarczej, dedyko- wana Profesor Lucynie Frąckiewicz, w formie zeszytu naukowego „Studia Ekonomiczne”³. Oba środowiska: Uniwersytet Śląski oraz Uniwersytet Ekono- miczny w Katowicach (wcześniej jako Akademia Ekonomiczna) były miej- scami wieloletniej pracy prof. Lucyny Frąckiewicz. W ostatnim okresie Jej życia uczelnią, z którą się związała, była Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach⁴. I to w murach tej szkoły w czerwcu 2014 roku odbyła się konferencja naukowa pt. Polityka społeczna w obliczu dzisiejszych wyzwań: między teorią a praktyką, współorganizowana

1 L. Frąckiewicz: Wstęp. W: Przeszłość dla przyszłości. Red. L. Frąckiewicz. „Śląsk”

Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2001, s. 7.

2 Tamże.

3 Pod red. Wiesława Koczura i Andrzeja Rączaszka.

4 W 2010 roku, staraniem Górnośląskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Mysło- wicach, wydano książkę pt. Obecność kobiet i problematyki kobiecej w refleksji andra- gogów i pedagogów społecznych. Redaktorzy naukowi Elżbieta Górnikowska-Zwolak i Mirosław Wójcik poświęcili ją pamięci Profesor Lucyny Frąckiewicz, wyjaśniając we wstępie związek Osoby Pani Profesor z publikacją.

W

przez Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. W mysło- wickiej konferencji wzięło udział grono znakomitych naukowców z ośrodków akademickich całej Polski: Warszawy, Poznania, Wrocławia, Łodzi, Opola, Częstochowy, Sosnowca, Katowic oraz gospodarze konferencji, naukowcy Górnośląskiej WSP. Wiodąca refleksja koncentrowała się wokół postaci Pro- fesor Lucyny Frąckiewicz — konferencja odbyła się w 5. rocznicę Jej śmierci i 88. rocznicę urodzin. Wspominano wybitną Uczoną, wspaniałego Człowieka, przyjacielską Osobę, która, jak powiedział JM Rektor Górnośląskiej WSP prof. Mirosław Wójcik: „Miała w życiu wiarę, nadzieję i miłość. Kochała czło- wieka, kochała ludzi”. Profesor Antoni Rajkiewicz w liście skierowanym do Rektora napisał: „Kontynuacja spotkań poświęconych twórczości i dokona- niom tej wybitnej Uczonej zasługuje na szczególne uznanie i wdzięczność.

Pogratulować należy znakomitego doboru referentów i tematów ich wystąpień.

Będą im towarzyszyć moje myśli i wspomnienie naszej wieloletniej i niezapo- mnianej przyjaźni i współpracy”. Dom rodzinny Profesor Lucyny Frąckiewicz, jej relacje z dziećmi, przywołała we wspomnieniach córka — Maria Zrałek.

Gdy mówimy o dziele Lucyny Frąckiewicz mamy na uwadze nie tylko Jej teksty naukowe: wydane książki, podręczniki i skrypty, opublikowane artykuły, wygłoszone referaty, ale i coś tak ulotnego jak myśli wypowiadane w bezpo- średnich rozmowach ze współpracownikami, doktorantami, studentami, pod- czas spotkań naukowych, wykładów, seminariów, w toku codziennej (także urzędniczej) pracy, podczas podróży; wezwania do podjęcia pilnych zadań, refleksje o sprawach doniosłych społecznie, jak też ważnych dla pojedynczych osób, tych, którzy właśnie byli z nią w relacji. Uwielbiała kontakt z ludźmi, cieszyła się nimi i z nimi (ich sukcesami i wspólnymi osiągnięciami), pozwa- lała się wypowiadać i opowiadać o sobie, była ciekawa ludzkich historii, zawsze gotowa zaoferować pomoc. Można by zapytać: co jest dziełem Lucyny Frąc- kiewicz? Grono kilkuset magistrantów, dwudziestu wypromowanych dokto- rów, dziesiątki recenzji i wniosków awansowych? Jak zmierzyć, jak ocenić Jej wpływ na rozwój dyscypliny i osób ją uprawiających? Czy i gdzie znajdziemy ślady inspiracji Jej słowami i czynami, Jej postawą?

Jednoznacznej odpowiedzi nie jesteśmy w stanie udzielić. Możemy tylko wyrazić przekonanie, że odnajdziemy je zarówno w rozwoju teorii polityki społecznej, jak i innych dyscyplin, dostrzeżemy tę inspirację w szczególnym typie wrażliwości (którą zarażała osoby podatne na to), przekładającej się na działania, odwołującej się do konkretnych wartości, tak jak i Ona się odwo- ływała (za japońskim pisarzem i filozofem Daisaku Ikedą): „Nie może być większej wartości niż godność życia, i wszelkie próby — religijne czy spo- łeczne — uznawania czegoś innego za wyższą wartość muszą ostatecznie pro-

wadzić do ucisku ludzkiego”⁵. Od siebie dodawała: „Dbałość o możliwie pełne zaspokojenie potrzeb społecznych nie może być wydarzeniem incydental- nym […]. Wymaga zatem uwzględnienia wielu czynników sumujących się na życie godne, gwarantujące rozwój osobowości i społeczeństwa”⁶.



Przedkładana Czytelnikom publikacja stanowi odrębną i niezależną od konfe- rencji całość. Zależałoby nam na tym, aby namysł nad podjętą problematyką stał się zaczynem dalszych dyskusji i poszukiwań badawczych, wzbogacających wspólny obszar analiz.

Niniejszy tom składa się z pięciu części. Pierwsza z nich, opatrzona tytułem Profesor Lucyna Frąckiewicz — przeszłość dla przyszłości zawiera teksty o cha- rakterze wspomnieniowym. Robert Rauziński przedstawia Osobę Profesor Lucyny Frąckiewicz jako badaczki społeczności Śląska. Ukazuje źródła Jej zain- teresowań kwestiami społecznymi, prezentuje tematy podejmowanych badań, jak również niektóre ich wyniki. Podkreśla, jak wielką rolę odegrała Profesor Frąckiewicz w jednoczeniu środowiska polityków społecznych oraz w przewo- dzeniu badaniom regionalnym i lokalnym. Elżbieta Trafiałek przybliża postać Lucyny Frąckiewicz jako wybitnej naukowczyni, a zarazem życzliwego, przy- jaznego człowieka. Autorka przypomina podstawowe fakty z życia Profesorki, Jej zainteresowania badawcze oraz osiągnięcia w tym zakresie. Czytelnicy mają okazję dowiedzieć się, jak przebiegała kariera akademicka Profesor Frąckie- wicz, jakie stanowiska były Jej powierzone w krajowych instytucjach nauko- wych, poznajemy Ją jako nauczycielkę kilku pokoleń ekonomistów oraz poli- tyków społecznych, a także znakomitą organizatorkę, osobę zaangażowaną w rozwiązywanie problemów środowisk lokalnych i regionu. Dowiadujemy się, jak została zapamiętana przez tych, którzy z Nią pracowali. Z kolei Elżbieta Górnikowska-Zwolak kreśli wspomnienie o Profesor Lucynie Frąckiewicz z Jej ostatniego okresu życia, niespełna trzech lat, gdy Profesor pracowała w Górnośląskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Mysłowicach. Przybliża Jej zainteresowania i podejmowane przedsięwzięcia naukowe. Przede wszystkim jednak pokazuje Ją jako człowieka – kobietę silną, pełną pasji, woli życia i dzia- łania. Autorka przywołuje chwile wspólnie spędzone, zdarzenia o doniosłym dla siebie znaczeniu; dzieli się swoimi emocjami i osobistą refleksją.

Uzasadnienie badań i refleksji w polityce społecznej to formalnie druga część tomu, natomiast merytorycznie jest to wprowadzenie do podjętych w książce rozważań. Dwa teksty, choć zupełnie odmienne w swej formie, skłaniają do

5 Za: L. Frąckiewicz: Wstęp…, s. 5.

6 Tamże, s. 6.

głębokiego namysłu nad istotą polityki społecznej, jej kreatorami i adresatami.

Ludmiła Dziewięcka-Bokun w tytule swego artykułu stawia kluczowe pytanie:

Komu i dlaczego potrzebna jest polityka społeczna? Przypomina, że nowo- czesna polityka społeczna jest wynikiem określonego kierunku rozwoju nowo- czesnego państwa, rozwoju systemu politycznego w kierunku demokracji.

To z kolei oznacza, że państwo bierze odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne obywateli i że polityka społeczna państwa staje się jednym z instru- mentów utrzymania spójności społecznej. Autorka wyraża pogląd (a następ- nie przedkłada argumenty), iż zarówno kwestie socjalne, jak i sama polityka społeczna, są ze swej natury polityczne. Natomiast Jolanta Supińska dzieli się z czytelnikami refleksją o charakterze osobistym, którą opatrzyła tytułem:

Polityka społeczna ma swoje lata. Pretekstem do tej wypowiedzi było semina- rium zorganizowane z okazji jej jubileuszu przez koleżanki i kolegów (także byłych studentów) z Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszaw- skiego. Przedmiotem podjętych tam rozważań, które Jolanta Supińska prze- niosła na spotkanie poświęcone pamięci Lucyny Frąckiewicz, symbolicznie scalając dwa miejsca, Warszawę i Mysłowice, oraz dwa środowiska uczonych, był sposób uprawiania polityki społecznej w przeszłości i współcześnie, jak również próba dookreślenia (rewizji) priorytetów badawczych i aksjologicz- nych. Autorka podkreśla siłę powiązania pomiędzy kondycją ludzką i dobrem wszystkich istot żywych, całego ekosystemu. Wskazuje potrzebę zastąpienia terminu humanizm pojęciem ekologizmu, wysuwa postulat ekologizacji poli- tyki społecznej. Jednocześnie mocno podkreśla konieczność powrotu do tra- dycji, do analizy sprzeczności klasowych w społecznościach lokalnych, naro- dowych i globalnych. Wzywa do poszukiwania takich rozwiązań, które prowadziłyby do wspomagania się pozytywnych zjawisk społecznych i przy- rodniczych.

Trzecia część pracy, Człowiek w doktrynie i praktyce polityki społecznej, zawiera pięć tekstów. Dwa pierwsze nawiązują do polityki społecznej wobec kobiet. Jolanta Klimczak w artykule Perspektywa kobieca w polityce społecznej przypomina czytelnikom, że przez wiele dekad polityka społeczna pomijała płeć jako kategorię opisującą i wyjaśniającą problemy społeczne. Jako kluczową instytucję życia społecznego i podstawową reprezentację interesów jednostki postrzegano rodzinę, z mężczyzną w roli jej żywiciela. Rezultatem tego było wyraźne zróżnicowanie systemu zabezpieczenia społecznego (dostępu do cennych społeczne zasobów) ze względu na płeć. Autorka zwraca uwagę, iż w europejskiej polityce społecznej kwestię przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć podjęto w Traktatach Rzymskim i Amsterdamskim. Pojawiły się kluczowe terminy: gender i gender mainstreaming, walka z nierównością

kobiet i mężczyzn została zinstytucjonalizowana. Nawiązując do polskiej rze- czywistości, wskazuje, że kobieta jest traktowana w polityce społecznej zarówno w sposób tradycyjny, jak i nowoczesny. Elżbieta Górnikowska-Zwolak ana- lizuje zagadnienia polityki i polityki społecznej wobec kobiet z perspektywy pedagoga społecznego. Ukazuje wzajemną zależność pedagogiki społecznej i polityki, uściślając przy tym kategorie pojęciowe polityki i polityki spo- łecznej. Autorka uzmysławia, że rozpatrywanie relacji między płciami w kate- goriach politycznych jest w pełni uzasadnione. Przywołuje feminizm jako znaczącą teorię w filozofii politycznej, ujawniającą, iż w zasadniczych ideach filozoficznych i politycznych zawarte są konotacje płciowe. Ukazuje obszary i poziomy polityki społecznej, w/na których możliwe jest uwzględnienie intere- sów kobiet. Czyni to w odniesieniu do polskiej rzeczywistości ostatnich lat.

Dramatyczne zjawisko polskiego życia społecznego, jakim jest bezrobocie, oraz skutki tegoż są przedmiotem zainteresowania ks. Leona Dyczewskiego.

Autor koncentruje się na kategorii „bezrobotnych długotrwale”. Zwraca uwagę, że długotrwałe bezrobocie niszczy człowieka od wewnątrz oraz rzutuje na jego stosunki ze światem zewnętrznym. Wskazuje na skutki bezrobocia w wymiarze indywidualnym (obniżenie standardu życia, pogorszenie się stanu psychicz- nego i fizycznego), w wymiarze rodzinnym (zawężenie kontaktów społecz- nych, familiocentryzm), w wymiarze środowiskowym (nieuczestniczenie w życiu kulturalnym, artystycznym, wykluczenie ze społeczeństwa informa- cyjnego). Dyczewski dostrzega także skutki społeczno-gospodarcze, czyli nara- stanie zjawisk patologicznych (alkoholizm, dezorganizacja i dysfunkcyjność rodziny, przestępczość), kształtowanie się negatywnego stosunku do instytucji społecznych i państwa, niewłączanie się w życie publiczne, brak zwrotu kosz- tów wyłożonych na edukację, opiekę i wychowanie oraz ogromne sumy wyda- wane na zasiłki. Autor podkreśla, że likwidowanie bezrobocia strukturalnego to przede wszystkim zadanie rządu. I tak, jak kolejne rządy po 1989 r. są odpo- wiedzialne za stratę rozwojowego kapitału ludzkiego (emigracja zarobkowa młodych), tak też rząd jest zobowiązany do zapewnienia miejsc pracy obywa- telom (stymulowania zatrudnienia, zapobiegania bezrobociu). Felicjan Bylok przedmiotem analizy czyni jeden z podstawowych procesów ekonomiczno- -społecznych, jakim jest konsumpcja. Konsumpcję ludzi starszych postrzega jako ważny obszar badawczy polityki społecznej. Na podstawie danych wtór- nych, zawartych w opracowaniach statystycznych GUS, i danych pierwotnych, pozyskanych z badań własnych, autor podjął próbę odpowiedzi na pytanie o czynniki determinujące zachowania konsumpcyjne seniorów, o strukturę ich konsumpcji oraz specyfikę zachowań na rynku usług konsumpcyjnych. Autor wyraża przekonanie, że wiedza uzyskana z badań nad konsumpcją jest

niezbędna do tworzenia strategii polityki społecznej wobec ludzi starszych w Polsce. Wiesława Walkowska, odwołując się do projektu Building bridges between senior citizens and students in the elderly care in the EU, w którym brała udział, omawia rozwiązania fińskie w pracy z osobami starszymi. Pod- kreśla dostępność i kompleksowość usług dla seniorów, współpracę z ośrod- kami naukowymi i kształcenie studentów do opieki nad seniorami i pracy z nimi. Autorka zaznacza, że w Finlandii niezwykle istotna jest współpraca pomiędzy instytucjami na poziomie lokalnym oraz wymiana informacji i współpraca pomiędzy regionami.

Kolejna część pracy zatytułowana Przestrzeń publiczna w polityce spo- łecznej zawiera trzy artykuły. Aleksander Lipski koncentruje się na społe- czeństwie obywatelskim — omawia związki pomiędzy takimże społeczeństwem a zrównoważonym rozwojem. Trafnie zauważa, że w warunkach dominacji gospodarki rynkowej zrównoważony rozwój podporządkowany jest kryteriom ekonomicznej rentowności, natomiast zupełnie pomijany jest stan świado- mości społecznej. Autor dobitnie zaznacza, że o kondycji społeczeństwa oby- watelskiego świadczy nie tyle członkostwo w organizacjach, czy nawet uczest- nictwo w określonych wydarzeniach, co umiejętność analityczno-krytycznej oceny rzeczywistości. Dlatego kluczowe znaczenie przypisuje takim wskaź- nikom stanu świadomości społecznej jak oferta programowa mass mediów, skala występowania reklam czy formy spędzania czasu wolnego. Małgorzata Baron-Wiaterek podejmuje problematykę współdziałania organizacji poza- rządowych i samorządu terytorialnego. Analizując podstawy prawne wzajem- nych relacji pomiędzy sektorem publicznym (reprezentowanym przez jednostki samorządu terytorialnego) a organizacjami pozarządowymi eksponuje zawarte w nich zasady, normujące współpracę — decydujące o istocie partnerstwa w praktyce. Autorka przybliża przykładowe formy współpracy sektora publicz- nego i pozarządowego. Podkreśla, że aby zwiększyć zaangażowanie się oby- wateli w lokalną politykę społeczną konieczne jest przyjęcie aktywnej roli przez samorząd terytorialny. Maria Zrałek w artykule Gra o miasto dla wszyst- kich podejmuje zagadnienie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, wskazuje na zagrożenia dla miast europejskich, w tym również polskich i — co się z tym wiąże — konieczność przyjęcia odpowiedniej polityki miejskiej.

Zwraca uwagę na grupy, których jakość życia jest szczególnie zagrożona: osoby starsze oraz mieszkańców starych zdegenerowanych dzielnic (gett, enklaw biedy). Autorka podkreśla, że poprawa jakości życia mieszkańców wymaga kompleksowych działań o charakterze rewitalizacyjnym, tworzenia mecha- nizmów upodmiotowienia osób, instytucji i wspólnot.

Ostatnia część pracy nosi tytuł Aktualne obszary wykluczenia społecznego.

Każde z czworga autorów wskazuje na inną kategorię wykluczonych, inny obszar wykluczenia. I tak Grzegorz Odoj koncentruje się na osobach niepeł- nosprawnych intelektualnie; zauważa, że doświadczają one różnorodnych ograniczeń w codziennym życiu, często są etykietowane jako pewnego rodzaju kuriozum. Autor odnotowuje trzy niepokojące zjawiska społeczne występu- jące w odniesieniu do tej kategorii osób: dystans społeczny, niską ocenę ich umiejętności oraz izolację. Stwierdza, że postawy te mają istotny wpływ na proces integracji społecznej osób niepełnosprawnych intelektualnie w obsza- rach edukacji, zatrudnienia oraz zaangażowania w społeczności lokalnej. Kon- statuje, iż polska polityka wspierania osób z niepełnosprawnością nie jest w pełni skuteczna, co w rezultacie prowadzi do marnowania potencjału pracy tej grupy społecznej. Bożena Kołaczek rozważa zagadnienie polityki społecznej państwa wobec rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym, przybliża istotę roz- wiązania, jakim jest świadczenie pielęgnacyjne; analizuje warunki przyznania tegoż. Autorka przedstawia przyczyny wprowadzenia przez rząd owego instru- mentu polityki rynku pracy i zarazem polityki rodzinnej. Ukazuje również przesłanki, jakimi kierują się rodzice podejmujący decyzję o rezygnacji z pracy.

Zauważa, że opieka rodzinna może być traktowana jako substytucja usług instytucjonalnych bądź ich dopełnienie. Podkreśla, że przyjęcie określonych rozwiązań jest równoznaczne w teorii i praktyce ze stawianiem pytań o cele i wartości. Wojciech Welskop podejmuje zagadnienie wykluczenia społecz- nego w obszarze szkoły, którą postrzega jako instytucję kreującą nierówności społeczne. Zróżnicowanie uczniów pociąga za sobą zjawisko dyskryminacji i ekskluzji, zarówno w edukacji, jak i w innych obszarach życia społecznego, zauważa autor. Nierówne traktowanie uczniów może być warunkowane ich pochodzeniem etnicznym, przynależnością klasową, bądź rzeczywistymi zdol- nościami, ale także oczekiwaniami nauczyciela. Autor analizuje czynniki wpły- wające na oczekiwania nauczyciela wobec ucznia oraz kolejne etapy kształto- wania się tych oczekiwań. Tekst, który zamyka tę część pracy, a zarazem cały tom, współbrzmi i po części stanowi dopełnienie wcześniejszego głosu — Jolanty Supińskiej, nawołującej do ekologizacji polityki społecznej. Autorka artykułu, Barbara Kołodziej, podkreśla siłę powiązania pomiędzy kondycją ludzką i dobrem zwierząt. Przedstawia obszary, w których zdolności i właści- wości zwierząt znajdują zastosowanie (m.in. animaloterapia). Jednocześnie konstatuje, że wołanie o uszanowanie praw zwierząt przez długi czas nie było słyszane. Człowiek wciąż jest gatunkiem uprzywilejowanym, a dyspro- porcje między prawami człowieka i innych gatunków są aż nadto widoczne

(np. w obszarze hodowli zwierząt). Autorka apeluje o politykę, która w roz- wiązywaniu kwestii społecznych zespalałaby wątki zdrowotne z epidemiolo- gicznymi, środowiskowymi oraz etycznymi.



Profesor Lucyna Frąckiewicz pisała, iż trudno jest wytyczyć jednoznaczne gra- nice polityki społecznej jako dyscypliny naukowej: „W coraz szerszym zakresie korzysta z dorobku innych dyscyplin, by z kolei służyć też innym dyscyplinom bogactwem doświadczeń i teorii. Coraz więc mniej ostra staje się granica między ekonomią, socjologią, psychologią, pedagogiką, politologią, filozofią, etyką a polityką społeczną Nie można rozwijać polityki społecznej bez demo- grafii, gerontologii, pediatrii społecznej, medycyny, zabezpieczenia społecz- nego czy mieszkalnictwa, a nade wszystko przepisów prawa omal w każdej dziedzinie”⁷. I taka też jest niniejsza praca — z pogranicza kilku dyscyplin.

Autorami zebranych tekstów są politycy społeczni, prawnicy, ekonomiści, socjologowie, pedagodzy, a także etnolog. Prezentujemy wielodyscyplinarne spojrzenie na zagadnienia z obszaru polityki społecznej. Wyrażamy nadzieję, że oddawany do rąk Czytelniczek i Czytelników tom wzbudzi ich zaintereso- wanie — zarówno ze względu na podjętą problematykę, jak i wyraz hołdu złożonego Osobie wybitnej i wyjątkowej, która zjednoczyła nas w tym dziele.

Wszystkim Uczestniczkom i Uczestnikom przedsięwzięcia, Autorkom i Auto- rom tekstów serdecznie dziękujemy. Czujemy się zaszczycone ich udziałem w tej interdyscyplinarnej debacie, przepełnione radością z możliwości prezen- tacji różnych poglądów czy stanowisk, i — jakże drogiego sercu — wspólnego wspominania Naszej Mistrzyni.

Elżbieta Górnikowska-Zwolak i Wiesława Walkowska Mysłowice – Katowice, 2015 r.

7 L. Frąckiewicz: Wstęp. W: Przeszłość dla przyszłości…, s. 6.

Profesor Lucyna

Frąckiewicz

— przeszłość

dla przyszłości

17

Profesor Lucyna M. Frąckiewicz

— badacz społecznych problemów Śląska

ani Profesor Lucyna Frąckiewicz, wybitny polityk społeczny, znakomicie rozumiała społeczność Śląska.

Była twórczynią śląskiej szkoły polityki społecznej, skupiała wokół siebie liczne grono uczniów, wspierając ich radą i czynem w poszukiwaniu trudnych, ale zawsze ważnych, kwestii społecznych Śląska. Właśnie ten nurt badawczy, związany z analizą i oceną procesów społeczno-demograficznych na Śląsku, szczególnie w okresie transformacji ustrojowej, jest przedmiotem naszych rozważań. Troska o problemy społeczne Śląska wynikała również z osobo- wości Pani Profesor wychowanej i ukształtowanej przez trudne lata trzy- dzieste XX wieku, lata okupacji i przemiany społeczne po 1945 roku. W tym bowiem okresie społeczeństwo Śląska przechodziło ogromne zmiany. Okres odbudowy biologicznej i gospodarczej, masowe migracje, zmiany struktury społeczno-zawodowej ludności, powiązane z edukacją, procesy integracji demograficznej, wielokulturowość, tworzenie się nowych więzi społecznych, to było ogromne tworzywo do przemyśleń badawczych.

Śląsk, według prof. Edwarda Rosseta, to swego rodzaju laboratorium wiedzy o kształtowaniu się nowej społeczności. Kwestie społeczne na Śląsku wyma- gały więc wielostronnych i wnikliwych badań z zakresu szeroko rozumianej polityki społecznej. Stały się one głównym warsztatem badawczym Pani Profe- sor i Jej zespołów badawczych. Czasy były też trudne i wymagały konsekwencji w realizacji wyznaczonych zadań. Pani Profesor z zadziwiająca umiejętnością i uporem realizowała swoje zamiary badawcze. Potrafiła walczyć i zwyciężać.

Był to swego rodzaju Śląski etos pracy, wynikający z doświadczeń życiowych.

Mamy oczywiście świadomość, że dorobek Pani Profesor dotyczy nie tylko szeroko rozumianego Śląska, ale całego kraju i sięga poza jego granice. Pro- blematyka Śląska była jednak zawsze bardzo Jej bliska i zarazem interesująca jako problem badawczy. Warsztat naukowy Pani Profesor zmieniał się i prze- chodził przez różne fazy. Myślą przewodnią badań była zawsze społeczność Śląska, jej warunki życia i pracy.

P

Wielostronny obraz prac naukowych, dydaktycznych, organizacyjnych i społecznych Lucyny Frąckiewicz został wyczerpująco i szczegółowo przed- stawiony między innymi w szkicach Antoniego Rajkiewicza O życiu twórczym i społecznym, Krystyny Lisieckiej Profesor Lucyna Frąckiewicz — ekonomista, polityk społeczny¹, Antoniego Rajkiewicza W trosce o dobro człowieka i o godne życie².

Naszą intencją jest wyłącznie skupienie się na tych badaniach, które Lucyna Frąckiewicz prowadziła na Śląsku jako niepowtarzalnym i trudnym obszarze badań społecznych. Obszar zainteresowań Pani Profesor dotyczący Śląska był bardzo rozległy. Obejmował on politykę społeczną, demografię historyczną, regionalną, lokalną, gospodarczą. Można też wyróżnić szereg szczegółowych tematów, do których należy głównie zaliczyć: proces starzenia się ludności;

wykluczenie społeczne; warunki życia i pracy; ochronę środowiska; dochody i wydatki ludności; kapitał ludzki i społeczny; wykształcenie; zdrowie.

Ogromną rolę odegrała Pani Profesor nie tylko w badaniach społecznych ale również w i n t e g r a c j i środowiska naukowego całego Śląska, rozumianego jako obszar województw śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego.

Właśnie badania regionalne i lokalne na Śląsku pozwoliły na ukazanie zróż- nicowania sytuacji społecznej badanych obszarów oraz wydobycie ich odręb- ności historycznych, społecznych, demograficznych, zawodowych, zdrowot- nych, mieszkaniowych, edukacyjnych…

Okres transformacji ustrojowej postawił nowe wyzwania przed polityką społeczną ze względu na jej regionalne i lokalne problemy.

W tym czasie Komitet Pracy i Polityki Społecznej Polskiej Akademii Nauk powołał Sekcję Regionalnych Badań Społecznych, działającą przy Państwo- wym Instytucie Naukowym — Instytucie Śląskim w Opolu. Pani Profesor Lucyna Frąckiewicz potrafiła w krótkim czasie w pełni zintegrować środo- wiska naukowe Katowic, Opola i Wrocławia wokół regionalnych badań spo- łecznych. Myślą przewodnią badań zespołowych i indywidualnych była sytuacja społeczna ludności Śląska. Podejmowano takie tematy jak polityka demograficzna, regionalna, edukacyjna, rynek pracy, polityka zatrudnienia, bezrobocie, zdrowie, polityka mieszkaniowa, infrastruktura społeczna, poziom

1 Sześćdziesiąt lat polityki społecznej w Polsce. Księga pamiątkowa na jubileusz osiem- dziesięciolecia prof. zw. dr hab. Lucyny Frąckiewicz. Praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Rączaszka. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2006.

2 Współczesne obrazy polityki społecznej i gospodarczej. Księga pamiątkowa dedy- kowana Profesor Lucynie Frąckiewicz. Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Kato- wice 2012.

wykształcenia, patologia społeczna. Tematy licznych konferencji (13) i semi- nariów (7) były inspirowane i dobrze przemyślane przez Panią Profesor.

Należy też podkreślić, że Pani Profesor zawsze była obecna, brała aktywny udział w obradach i skupiała się na pomocy naukowej w formułowaniu tez badawczych oraz tematów prac doktorskich czy habilitacyjnych, udzielała pomocy w trudnych sprawach. Obecny zespół polityków społecznych na Ślą- sku stanowią w większości uczniowie i współpracownicy Pani Profesor.

Była redaktorem naukowym wielu monografii, w których udział brało ponad 30 autorów. Tezy i poglądy głoszone przez Lucynę Frąckiewicz stano- wiły znakomitą podstawę nie tylko do diagnozy sytuacji społecznej na Śląsku ale również do prognoz ostrzegawczych, ukazując istniejące i przyszłe zagro- żenia społeczne, wynikające z uwarunkowań demograficznych, jak również z braku aktywnej polityki społecznej. Miały one też duże znaczenie pragma- tyczne, związane z bieżącą regionalną polityką społeczną.

Okres transformacji ustrojowej był szczególnie twórczy. W tym czasie (1989 – 2009) ukazały się liczne publikacje bądź to autorstwa Lucyny Frąckie- wicz, bądź napisane pod Jej redakcją.

Treść przedstawionych publikacji, tez ustaleń i wniosków pozwala na ocenę nie tylko głębokości kryzysu społeczno-demograficznego Śląska i jego zróż- nicowania przestrzennego, ale również na przemyślenia dotyczące środków i wizji „naprawy” Śląska. Wielostronna i szczegółowa analiza procesów spo- łecznych wynikająca z prac Lucyny Frąckiewicz pozwoliła na następujące ustalenia:

1. Okres restrukturyzacji był dla Górnego Śląska trudny i groźny z uwagi na zanik etosu pracy, bezrobocie, bezradność wobec gospodarki ryn- kowej, odejście zakładów pracy od socjalnych funkcji, dezaktywizację zawodową, marginalizacje społeczną oraz szczególnie niekorzystna sytuację byłego województwa katowickiego na tle kraju w zakresie wskaźników zdrowia, poziomu edukacji, bezrobocia, ubóstwa, polary- zację społeczeństwa dysproporcjami społecznymi i przestrzennymi w zakresie dostępności do infrastruktury społecznej. Niekorzystne mier- niki dotyczą również warunków pracy, chorób zawodowych, osób nie- pełnosprawnych, kryzysu medycyny przemysłowej, zagrożeń na wypad- kowość i choroby zawodowe oraz zagrożeń wynikających z degradacji środowiska naturalnego. W konkluzji swych badań Lucyna Frąckiewicz wskazuje na wzrastającą rangę polityki społecznej w strategii rozwoju Śląska do 2035 roku.

2. Sytuacja demograficzna Śląska jest niekorzystna na skutek niskiego przyrostu naturalnego, ujemnych migracji, braku zastępowalności poko- leń, procesu starzenia się ludności, różnic międzypokoleniowych.

3. Istnieje pilna potrzeba wypracowania regionalnej i lokalnej polityki społecznej z uwzględnieniem zróżnicowania przestrzennego woje- wództw śląskich.

4. Niezbędne jest powiązanie edukacji z rynkiem pracy (z uwzględnie- niem układu przestrzennego).

5. Problem wykluczenia społecznego, biedy, ubóstwa ma wielostronny wymiar i tendencje wzrostowe.

6. Niski poziom wykształcenia ma wpływ na zdrowie, długość życia i wyklu- czenie społeczne.

7. Stan infrastruktury społecznej ulega dekapitalizacji.

8. Górny Śląsk wymaga tworzenia zróżnicowanej struktury społeczno- -gospodarczej w kierunku rozwoju przemysłów nowoczesnych i przy wzroście kapitału ludzkiego.

W zakresie problematyki dydaktycznej należy wyróżnić podręcznik pt. Poli- tyka społeczna. Zarys wykładu. Jest to studium obrazujące główne problemy polityki społecznej ze szczegółowym uwzględnieniem okresu transformacji ustrojowej. Jego znaczenie dydaktyczne, metodologiczne i praktyczne polega na ukazaniu wpływu transformacji ustrojowej na politykę społeczną również Śląska.

Wydaje się, że — wśród licznych monografii i prac naukowo-badawczych redagowanych przez Lucynę Frąckiewicz, poświęconych społeczeństwu ślą- skiemu w latach 2000 – 2005 — cztery stanowią swego rodzaju syntezę: Prze- strzenne zróżnicowanie kwestii społecznych; Społeczne zagrożenia restruktury- zacji regionu przemysłowego na przykładzie województwa katowickiego; Metody pomiaru zjawisk społecznych w skali makro i mikroekonomicznej; Wykluczenie społeczne.

Wszystkie prace mają dużą wartość poznawczą, poświęcone były społecz- ności śląskiej, obejmowały szeroko pojęte problemy polityki społecznej. Cha- rakteryzowały się doskonałą znajomością badanych zagadnień. Dają też wyczerpującą podstawę do diagnoz związanych z restrukturyzacją regionu, oceną głębokości i trwałości kryzysu, braku kompleksowej regionalnej poli- tyki społecznej. Autorzy udowadniają, że państwo i przedsiębiorstwa w coraz bardziej ograniczonym stopniu odpowiadają za funkcje socjalne; równocze- śnie wzrasta polaryzacja społeczeństwa, narastają dysproporcje przestrzenne w dostępności do infrastruktury społecznej, pogarszają się warunki pracy,

strefa ubóstwa przesuwa się w stronę młodych ludzi. W sumie pozycja Śląska na mapie Polski ulega niekorzystnym zmianom, na co wskazują liczne pomiary zjawisk społecznych.

Wymienione publikacje spełniają też ważne funkcje d y d a k t y c z n e . Pozwalają poznać i zrozumieć czynniki kształtujące procesy społeczne, ich trwałość w uwarunkowaniach regionalnych i lokalnych, oraz potrzebę nowego spojrzenia na regionalną rolę polityki społecznej w strategii rozwoju Śląska.

Dzięki ogromnemu wysiłkowi Profesor Lucyny Frąckiewicz i Jej uczniów otrzymaliśmy krytyczny obraz Śląska, jego szans i zagrożeń.

Bibliografia:

Sześćdziesiąt lat polityki społecznej w Polsce. Księga pamiątkowa na jubileusz osiemdzie- sięciolecia prof. zw. dr hab. Lucyny Frąckiewicz. Red. Andrzej Rączaszek. Wydaw- nictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2006.

Współczesne obrazy polityki społecznej i gospodarczej. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Lucynie Frąckiewicz. Red. Wiesław Koczur, Andrzej Rączaszek. Wydaw- nictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2012.

Professor Lucyna M. Frąckiewicz

— researcher of social problems of Silesia.

Summary

The author of the text introduces the figure of Professor Lucyna Frąckiewicz, a researcher of the Silesian community. He shows the source of Her interests in the social issues of Silesia and presents detailed research topics as well as some of the findings of the research. The author stresses the important role prof. Frąckiewicz played in uniting the environment of social politicians and Her leading role in the regional and local research.

23

Profesor Lucyna M. Frąckiewicz jako niezapomniany mistrz i przyjaciel

rofesor Lucyna Maria Frąckiewicz urodziła się 12 maja 1926 roku w Wiedniu jako córka Mariana i Heleny Niem- czewskich, a po matce jako wnuczka mistrza pędzla, rysunku i akwareli, głów- nego przedstawiciela malarstwa pejzażowego okresu Młodej Polski, Juliana Fałata.

Młodość spędziła w Krakowie, gdzie pobierała naukę na tajnych komple- tach i w czasie II wojny światowej zdała maturę. W latach 1944 – 1947 studio- wała na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a po rezygnacji ze studiów medycznych (z powodów emocjonalnych) podjęła pracę zarob- kową, najpierw w Centralnej Przychodni Ochrony Zdrowia w Przemyśle Hut- niczym, potem w Instytucie Ekonomiki i Organizacji Przemysłu. Nowe obo- wiązki z jednej strony poszerzyły zakres Jej zainteresowań, z drugiej zaś stały się źródłem inspiracji dla pierwszych badań prowadzonych nad stanem zdro- wia i chorobowością zatrudnionych w przemyśle hutniczym¹.

W 1953 roku ponownie rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Katowicach, które ukończyła w roku 1958, uzyskując dyplom magistra eko- nomii. Zaraz potem otrzymała etat asystenta w Katedrze Organizacji Ochrony Zdrowia Śląskiej Akademii Medycznej. Osiem lat później, na podstawie dyser- tacji pt. Absencja chorobowa w hutnictwie żelaza, doktoryzowała się w Sopoc- kiej Wyższej Szkole Ekonomicznej, a w 1972 roku — na podstawie rozprawy zatytułowanej Warunki i potrzeby mieszkaniowe ludzi starych — uzyskała sto- pień doktora habilitowanego. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego nauk ekonomicznych otrzymała w 1980 roku, a profesora zwyczajnego sześć lat później².

1 A. Rajkiewicz: W trosce o dobro człowieka i o godne życie. W: Współczesne obrazy polityki społecznej i gospodarczej. Księga Pamiątkowa dedykowana Profesor Lucynie Frąckiewicz. Red. W. Koczur, A. Rączaszek. „Studia Ekonomiczne”, Zeszyty Naukowe Wydziałowe 87, Uniwersytet Ekonomiczny, Katowice 2012, s. 18.

2 Tamże; Lucyna Maria Frąckiewicz, www.wikipedia.org.pl [dostęp: 12.12.2012].

P

Od początku aktywności zawodowej związała się z największymi katowic- kimi uczelniami: Uniwersytetem Śląskim, gdzie była prodziekanem Wydziału Nauk Społecznych, a w Instytucie Nauk Politycznych kierowała Zakładem Polityki Społecznej i Metodologii Badań Społecznych oraz z Akademią Ekono- miczną im. Karola Adamieckiego, gdzie była dziekanem Wydziału Zarządza- nia, a w latach 1993 – 1996 piastowała funkcję rektora.

Zmarła 6 czerwca 2009 roku. 12 czerwca została pochowana w rodzinnym grobowcu na cmentarzu parafialnym w Bystrej Śląskiej. Zgodnie z Jej wolą, uczestnicy ostatniego pożegnania zostali poproszeni o przekazanie dowolnych datków na rzecz Gimnazjum im. Juliana Fałata w Bystrej Śląskiej. Kwestę zor- ganizowano na cmentarzu. Warto dodać, że wymieniona placówka oświatowa, pozostająca pod patronatem dziadka Profesor Lucyny Frąckiewicz, od lat ota- czana jest przez rodzinę szczególną troską i wspierana finansowo.

Działalność naukowa, praca dydaktyczna

Całe dojrzałe życie i naukową działalność Profesor Lucyna Frąckiewicz związała ze Śląskiem, choć do końca angażowała swój czas i energię w pracę instytucji naukowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym: Polskiej Akademii Nauk (PAN), Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych, Rządo- wej Rady Ludnościowej, Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych i wielu innych.

Według klasyfikacji Komitetu Badań Naukowych (KBN) była ekonomistą, w specjalnościach: ekonomika pracy, ekonomika rynku pracy i polityka spo- łeczna, ale w praktyce swoje poszukiwania badawcze koncentrowała także na gerontologii, demografii, problemach mieszkalnictwa, niepełnosprawności, ochrony zdrowia i pracy socjalnej — nadając im interdyscyplinarny charakter.

Dla studentów nauk humanistycznych i społecznych (ekonomicznych, peda- gogicznych, politologicznych, socjologii) w uczelniach katowickich, a w ostat- nich latach (2006 – 2009) także w Górnośląskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej im. Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach prowadziła autorskie wykłady z polityki społecznej. Opracowała kilka wersji podręcznika akademickiego do tego przedmiotu, a każde kolejne wydanie cieszyło się dużą popularnością wśród studentów kierunków humanistycznych w całym kraju i szybko znikało z księgarskich półek³.

3 Najważniejsze z nich to autorskie opracowania: Polityka społeczna. Zarys wykładu.

Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 1998; Polityka społeczna. Zarys wykładu wybranych problemów. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 2002 oraz redakcje, bądź współredakcje publikacji przedmiotowych z lat 1979, 1980, 1983, 1993, 1994, 2001, 2010.

Przez ponad pół wieku pracowała jako nauczyciel akademicki, przecho- dząc wszystkie szczeble kariery uczelnianej: od studentki aż do pełnienia funkcji rektora Akademii Ekonomicznej w Katowicach.

Jej rozlegle zainteresowania badawcze obejmowały kwestie ochrony zdro- wia, warunki życia śląskich robotników, wyznaczniki i skutki zmian demogra- ficznych, problemy zdrowotne, mieszkaniowe, socjalne i społeczne różnych grup wiekowych, zawodowych oraz terytorialnych.

Od czasu reformy administracyjnej kolejnymi tematami prac, kierunkami badań i poszukiwań naukowych Profesor Lucyny Frąckiewicz i pozostających pod Jej kierownictwem zespołów były wiodące, aktualne problemy społeczne związane z transformacją, nowymi standardami życia, globalizacją i wielo- płaszczyznową integracją europejską. Niektóre z nich to: zadania samorzą- dów lokalnych w rozwiązywaniu kwestii społecznych, zagadnienia polityki rodzinnej i ludnościowej w obliczu zachodzących zmian demograficznych i prognozowanego, dalszego wzrostu współczynnika starości, instytucjonalne i pozainstytucjonalne formy wsparcia osób niepełnosprawnych, skutki inte- gracji europejskiej, problemy przedstawicieli trzeciej generacji oraz organizacji nowoczesnych form pomocy społecznej, pracy socjalnej i wsparcia w ramach aktywizacji społeczności lokalnych.

Jako członek Rządowej Rady Ludnościowej opracowała prognozę demo- graficzną do roku 2030 dla województwa śląskiego oraz zredagowała kilka prac zbiorowych, publikacji przedmiotowych — cennych dla upowszechnia- nia dobrych wzorców europejskich w rozwiązywaniu coraz to nowych kwe- stii społecznych i socjalnych w kraju⁴.

Wypromowała ponad 600 magistrów i 20 doktorów. Jako recenzent wystę- powała w licznych przewodach habilitacyjnych i awansowych. W historii nauki na trwałe zapisała się jako wychowawca kilku pokoleń ekonomistów i polityków społecznych. Pozostawiła po sobie ponad 650 prac: podręczników akademickich, monografii, artykułów, rozpraw, recenzji — skatalogowanych przez Główną Bibliotekę Pracy i Zabezpieczenia Społecznego (GBPiZS) w serii Bibliografie⁵.

4 Warto tu wymienić choćby takie jak: Bezpieczeństwo socjalne. Wydawnictwo Aka- demii Ekonomicznej, Katowice 2003; Kapitał społeczny. Katowice 2004 (współredak- cja z Andrzejem Rączaszkiem); Wykluczenie społeczne. Wydawnictwo Akademii Eko- nomicznej, Katowice 2005; W obliczu starości. Katowice 2007; Przeciw wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych. Warszawa 2008; Zarządzanie w pracy socjalnej.

Wczoraj, dziś i jutro. Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. kard. Augusta Hlonda, Mysłowice 2009 (współredakcja z Mirosławem Czapką).

5 Bibliografia prac prof. zw. dr hab. Lucyny Frąckiewicz 1957 – 2001. Główna Biblio- teka Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, Warszawa 2001 i uzupełnienia z kolejnych lat;

Była doskonałym organizatorem i inicjatorem naukowych i społecznych przedsięwzięć, za co wielokrotnie ją nagradzano i wyróżniano, miedzy innymi:

Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odro- dzenia Polski. Za zasługi dla nauki została uhonorowana niezwykle prestiżo- wym w środowisku polityków społecznych Medalem im. Wacława Szuberta Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej⁶.

Aktywność społeczna i organizacyjna w środowisku pozauczelnianym

Była niezwykle mobilnym przedstawicielem środowiska naukowego, z powo- dzeniem łączącym naukę z dydaktyką i licznymi funkcjami społecznymi, zaan- gażowanym w prace instytucji i organizacji służących szeroko rozumianemu rozwojowi regionu, kraju oraz reprezentowanych przez nią dyscyplin nauko- wych. Jak nikt inny rozumiała współczesne wyzwania polityki społecznej, potrzebę nadawania jej interdyscyplinarnego charakteru, a nade wszystko wią- zania naukowych osiągnięć eksploracyjnych z aplikacjami dla sfery działań praktycznych.

Swoją ogromną wiedzą i doświadczeniem chętnie też dzieliła się ze środo- wiskiem pozauczelnianym, z przedstawicielami organizacji, instytucji wszyst- kich szczebli administracji, z organizatorami szeroko rozumianej przestrzeni społecznej tak w regionie, kraju, jak i poza jego granicami. Biegle władała językiem francuskim, dzięki czemu w większości organizowanych lub współ- organizowanych przez nią spotkań naukowych, seminariów tematycznych, debat uczestniczyli przedstawiciele francuskojęzyczych regionów Europy.

Ułatwiało to nie tylko wymianę naukową, ale w skali regionu zaowocowało podpisaniem kilku umów o bratniej współpracy miast śląskich z francuskimi.

Nie tracąc nic ze swej wysokiej pozycji w świecie nauki, do perfekcji opa- nowała — i w formach i w treści publikacji, wystąpień, inicjatyw organizacyj- nych — przybliżanie zagadnień społecznych i gospodarczych zwykłym ludziom.

Mówiła i pisała pięknym, barwnym, a jednocześnie zrozumiałym językiem.

Nigdy nie hermetyzowała nauki ani hierarchicznym dystansem, patosem, ani

K. Lisiecka: Profesor Lucyna Frąckiewicz — ekonomista, polityk społeczny. W: Sześć- dziesiąt lat polityki społecznej w Polsce. Red. A. Rączaszek. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2006, s. 11 – 16.

6 Tamże; A. Rajkiewicz: O życiu twórczym i spolegliwym. W: Sześćdziesiąt lat polityki

społecznej w Polsce..., s. 19.

przesytem treści teoriopoznawczych, ani obcojęzycznymi „protezami”, ani też (często obecnie stosowanymi przez mówców dla podkreślenia swej innowa- cyjności) neologizmami.

Przez lata kierowała Śląskim Instytutem Naukowym w Katowicach, powo- łanym do życia po likwidacji Katowickiego Oddziału Instytutu Gospodarki Mieszkaniowej w Warszawie, w której to jednostce wcześniej pracowała jako kierownik i samodzielny pracownik naukowo-badawczy. Przez wiele lat pełniła funkcję wiceprzewodniczącej Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej (KNoPiPS) PAN oraz prezesa Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej (PTPS). Polskie środowisko naukowe reprezentowała też w Międzynarodo- wej Unii Demograficznej.

Jako inicjator i założyciel, przez kilka kadencji przewodniczyła Katowic- kiemu Oddziałowi Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego (PTG), w 1977 organizując w Katowicach II Zjazd poświęcony problemom starzenia się i aktywności zawodowej: Starzenie się i starość a praca zawodowa⁷. Była człon- kiem wielu komisji i komitetów naukowych PAN, członkiem Rządowej Rady Ludnościowej i współpracownikiem Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych.

Mimo problemów ze zdrowiem, jeszcze w 2009 roku, jako przedstawiciel KNoPiPS PAN, podjęła obowiązki członka Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Śląskiego⁸.

I choć tak doświadczenie, jak ogromna wiedza społeczna, humanistyczna w pełni uprawniały ją do upowszechniania, popularyzowania osiągnięć, poglą- dów w środowisku szerszym niż naukowe, akademickie, zupełnie nie intere- sował ją modny i wszechobecny naukowy celebrytyzm. To najlepszy dowód na bezinteresowną wielkość, poszanowanie rangi zawodu i profesorskiego statusu społecznego. Warto o tym pamiętać w dobie fascynacji tanią popularnością w skomercjalizowanych mediach i sieciowymi formami kontaktów między- ludzkich (facebook, twitter), tak naprawdę będącymi jedynie ubogimi substy- tutami determinant społeczeństwa obywatelskiego, otwartego na wiedzę.

7 W. Pędich: Udział Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego w kształtowaniu polityki społecznej wobec ludzi starych. W: Sześćdziesiąt lat polityki społecznej w Pol- sce..., s. 542.

8 Współcześni polscy uczeni. Słownik biograficzny. T. 1. OPI, Warszawa 1998, s. 409 – 410; Prof. zw. dr hab. Lucyna Frąckiewicz, www.bystra.pl/kultura/bystra-i- znani-ludzie [dostęp: 7.12.2012].

Autorytet, mistrzostwo i dobroć

Była niezwykłą, Wielką Damą polskiej nauki, niezastąpionym autorytetem, a jednocześnie przyjacielem i opoką dla ludzi młodych. Budziła respekt, sza- cunek, ale i życzliwość, sympatię, obligujące do rzetelności i podejmowania wskazywanych przez Nią coraz to nowych zadań. Była wymagająca, ale i wyro- zumiała. Wielka w swych dokonaniach, pomysłach, podejmowanych inicja- tywach, a jednocześnie tolerancyjna wobec słabszych dorobkiem i możliwo- ściami rozwoju. Ciepła, serdeczna, troskliwa, piękna, elegancka, opanowana, spokojna nawet w obliczu śmiertelnej choroby, cierpienia i świadomości wkra- czania w smugę cienia — pełna dystansu i pokory wobec losu i praw natury.

Wiedziała że odchodzi i — mimo narastających ograniczeń — żegnała się ze światem z godnością, w ostatnich miesiącach życia przyciszonym głosem tłu- macząc bliskim, że taka kolej, tak musi być. I nie można było nie uszanować tej postawy, bowiem wiadomo, że... królowe nie płaczą.

Z dbałości o przyszłość swoich uczniów do końca nie zrezygnowała ani z pracy, ani z aktywności, ani nawet z kłopotliwych wyjazdów na spotkania naukowe, obrony prac doktorskich i habilitacyjnych, na konferencje naukowe — udzielając cennych rad, wskazówek, przekazując uwagi, dzieląc się swoimi spostrzeżeniami i celną krytyką aktualnych wydarzeń, tak w polityce, życiu społecznym, jak i środowisku naukowym.

Całe swoje 83-letnie życie poświęciła innym — nauce, przyjaciołom, ucz- niom, bliskim — dbałość o siebie, o odpoczynek, relaks, a nawet o zdrowie zawsze odsuwając na plan dalszy, pozostawiając... na później.

Pozostanie w pamięci wszystkich jako wybitny polski naukowiec, a jedno- cześnie człowiek niezwykle życzliwy: jako błyskotliwy umysł i wielkie serce, jako mistrz i przyjaciel. Szanowała ludzi, z jednakową życzliwością traktując swych nauczycieli i uczniów i tych, którzy dla Niej byli autorytetami i tych, dla których Ona tenże uosobiała. Doskonale rozumiała, jak wielką rolę w roz- woju nauki odgrywa pokoleniowa kontynuacja i pamięć o dokonaniach poprzedników. Za wyjątkowo cenną w Jej dorobku naukowym pracę należy też uznać świetnie zaplanowaną i zredagowaną Przeszłość dla przyszłości, sta- nowiącą nieocenione źródło informacji o 21 prekursorach polityki społecznej, ich inicjatywach, dorobku i wskazaniach dla następnych pokoleń badaczy⁹. Spełniając to zadanie, zapoczątkowała dobrą tradycję uwieczniania dla potom- nych sylwetek osobowości znakomitych, nietuzinkowych, oddanych nauce, ludziom i sprawom dla nich ważkim.

9 Przeszłość dla przyszłości. Red. L. Frąckiewicz. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”,

Katowice 2001.

Nie miała wrogów, bo nawet tym, którzy nie byli życzliwi, szybko wybaczała, tłumaczyła ich zachowanie, starała się rozumieć motywy. I choć nie należała do pokolenia sieci, korzystała z najnowszych nośników przekazu, nie rezygnu- jąc z żadnej z możliwych form aktywności społecznej i zawodowej. Na stronach Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nadal można znaleźć liczne wpisy uczestników forum potwierdzające popularność Pani Profesor i wielki smutek towarzyszący Jej odejściu. Warto przytoczyć kilka z nich, choćby takie jak:

„...pozostaniesz w moim sercu jako dobry człowiek, dama, wspaniały naukowiec...” — Twoja uczennica;

„...niezapomniana Pani Profesor była moim promotorem... swoich magi- strantów traktowała jak matka troszcząca się o swoje dzieci... bardzo często się tak do nas zwracała...” — magistrantka Irena H.;

„...była fantastyczną kobietą, szefową... bardzo będzie jej brak...” — pra- cownica WNS¹⁰.

Dwa lata po śmierci, w 85. rocznicę urodzin Profesor Lucyny Frąckiewicz, przyjaciele i współpracownicy zadedykowali jej 87 Numer Wydziałowych Zeszytów Naukowych — „Studiów Ekonomicznych” Wydziału Nauk Spo- łecznych Uniwersytetu Śląskiego, zawierający teksty przedstawicieli warszaw- skiego i katowickiego środowiska naukowego polityków społecznych. Publi- kację otwiera piękny tekst nestora tej nauki — profesora Antoniego Rajkiewicza, zatytułowany tak, jak brzmiało motto życiowe zmarłej: W trosce o dobro człowieka i o godne życie. Przywołując kolejne publikacje poświęcone polityce społecznej, autor podkreśla animacyjną rolę Profesor Lucyny Frąckiewicz w budowaniu tzw. „szkoły śląskiej”, wiązanej z nurtem społeczno-ekonomicz- nym i socjalno-bytowym¹¹, a we wcześniejszym tekście, przygotowanym na Jej jubileusz osiemdziesięciolecia niezwykle trafnie stwierdza, że: „rzadko zda- rza się życie tak twórcze, aktywne i bogate...” i dalej „...bez Jej obecności nie do pomyślenia jest rozwój współczesnego uczelnianego nurtu polityki spo- łecznej...”¹².

Wypełnione mądrością, dobrem, życzliwością i skromnością aktywne życie, dorobek Profesor Lucyny Frąckiewicz dla wielu pokoleń stanowić powinny ponadczasowy wzór do naśladowania. Nieuchronność przemijania skłania

10 Prof. zw. dr hab. Lucyna Frąckiewicz, www.us.edu.pl/zmarła [dostęp: 7.12.2012].

11 A. Rajkiewicz: W trosce o dobro człowieka i o godne życie. W: Współczesne obrazy polityki społecznej i gospodarczej..., s. 13 – 18.

12 A. Rajkiewicz: O życiu twórczym i spolegliwym. W: Sześćdziesiąt lat polityki spo- łecznej w Polsce..., s. 17.

do refleksji i pokory, ale uprawnia też do stwierdzenia, że najwspanialszym spadkiem, jaki można po sobie pozostawić jest zarejestrowana w ludzkich sercach i umysłach dobra pamięć, której dla mistrza i wielkiego przyjaciela ludzi nigdy nie zabraknie.

Bibliografia:

Bibliografia prac prof. zw. dr hab. Lucyny Frąckiewicz 1957 – 2001. Główna Biblioteka Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, Warszawa 2001.

Lisiecka Krystyna: Profesor Lucyna Frąckiewicz — ekonomista, polityk społeczny.

W: Sześćdziesiąt lat polityki społecznej w Polsce. Red. Andrzej Rączaszek. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach. Kato- wice 2006, s. 11 – 16.

Lucyna Maria Frąckiewicz. www.wikipedia.org.pl [dostęp: 12.12.2012].

Pędich Wojciech.: Udział Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego w kształtowaniu polityki społecznej wobec ludzi starych. W: Sześćdziesiąt lat polityki społecznej w Polsce. Red. Andrzej Rączaszek. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im.

Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2006, s. 541 – 549.

Prof. zw. dr hab. Lucyna Frąckiewicz. [dostęp: 7.12.2012].

Przeszłość dla przyszłości. Red. Lucyna Frąckiewicz. „Śląsk”, Katowice 2001.

Rajkiewicz Andrzej.: O życiu twórczym i spolegliwym. W: Sześćdziesiąt lat polityki spo- łecznej w Polsce. Red. Andrzej Rączaszek. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach. Katowice 2006, s. 17 – 22.

Rajkiewicz Antoni: W trosce o dobro człowieka i o godne życie. W: Współczesne obrazy polityki społecznej i gospodarczej. Księga Pamiątkowa dedykowana Profesor Lucynie Frąckiewicz. Red. Wiesław Koczur, Andrzej Rączaszek. „Studia Ekonomiczne”, Zeszyty Naukowe Wydziałowe 87, Uniwersytet Ekonomiczny. Katowice 2012, s. 13 – 18.

Współcześni polscy uczeni. Słownik biograficzny. T. 1. Ośrodek Przetwarzania Infor- macji, Warszawa 1998, s. 409 – 410.

Professor Lucyna M. Frąckiewicz as an unforgettable master and friend.

Summary

The author of the article introduces Professor Lucyna Frąckiewicz as an excel- lent scientist and as a benevolent, friendly woman. The author presents the basic facts of the Professor’s life, her research interests and achievements in

this regard. The reader learns how the academic career of Professor Frąckie- wicz proceeded, what positions in national scientific bodies she was entrusted with. We get to know her as a teacher of several generations of economists and social policy makers; also — as a great organizer, a person involved in the life of the outside-institution environment. We learn how she is remem- bered by those who used to work with her.

33

Spotkanie z Mistrzynią

— okruchy wspomnień, garść refleksji

oja znajomość z Profesor Lucyną Frąckiewicz trwała niespełna trzy lata. Tylko tyle. Gdyby jednak mierzyć jej znaczenie a nie czas trwania, to musiałabym przyznać, że spotkanie z Panią Profesor odmieniło moje życie...

W październiku 2006 roku Profesor Frąckiewicz podjęła pracę w Górno- śląskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Mysłowicach im. kard. A. Hlonda, objęła kierownictwo Zakładu Polityki Społecznej i Pracy Socjalnej. Mnie przy- dzielono do nowoutworzonego zakładu, zespołu Jej ludzi. W Górnośląskiej WSP pracowałam zaledwie pół roku, po przejściu z Uniwersytetu Śląskiego czułam się zagubiona, niepewna w nowym środowisku, brakowało mi lidera, który skupiałby wokół siebie pracowników nauki, zachęcał i potwierdzał sens ich wysiłków poznawczych. Gdy pojawiła się Pani Profesor nowe życie wstą- piło w mury mysłowickiej uczelni — tak to odczułam.

Komuś, kto Jej nie znał, może być trudno uwierzyć, że 80-letnia Profesorka działała w takim tempie, iż mało kto potrafił za Nią nadążyć. Wyznaczała kierunki działań, obmyślała przedsięwzięcia, rozdzielała zadania. I sama dawała przykład: aktywności naukowo-badawczej, organizacyjnej, opieki nad młod- szymi pracownikami nauki, zaangażowania społecznego na poziomie lokalnym, regionu i całego kraju. Była nieustająco w ruchu: na konferencjach, obronach doktoratów, kolokwiach habilitacyjnych, posiedzeniach Rządowej Rady Lud- nościowej, w drodze do lub z Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. Przywoziła wieści, informowała, podpowiadała, snuła plany kolejnych debat, kolejnych wspólnych publikacji. Miała niezwykłą pamięć, orientację nie tylko w świecie nauki, ale i polityki, kultury, żywe zainteresowanie sprawami społecznymi. Była wspaniałą rozmówczynią. Znamienna była umiejętność, a przede wszystkim chęć Pani Profesor, aby integrować środowiska naukowe, te, w których funk- cjonowała wcześniej ze swoim nowym zespołem. Nie obawiała się jednoczyć specjalistów z zakresu ekonomii, polityki społecznej i pedagogiki, teorety- ków i praktyków, wszystko z myślą o dobrych rozwiązaniach problemów społecznych.

M

Profesor Tadeusz Pilch podejmując — w 2001 roku — obowiązki redak- tora naczelnego nowopowstałego czasopisma „Pedagogika Społeczna” w pierw- szym numerze tegoż napisał: „[...] dla pedagogiki społecznej nie ma nieważ- nych i obcych spraw, jeśli sprawy te dotyczą człowieka i warunków jego życia”¹. Profesor Frąckiewicz nie była pedagogiem społecznym. Co więcej, sama przy- znała, że dopiero na naszej uczelni, pracując z pedagogami „odkryła pedago- gikę, wcześniej nie mając właściwego pojęcia o tej dyscyplinie”. A przecież postrzegała świat w taki sposób, jakby należała do naszego grona — pedago- gów społecznych.

Zagadnieniem, które ją szczególnie zajmowało było wykluczenie społeczne i sposoby zapobiegania mu. W grudniu 2008 roku, tuż przed Świętami Bożego Narodzenia, z inicjatywy Profesor Frąckiewicz odbyła się w siedzibie uczelni w Mysłowicach konferencja skupiająca wybitnych przedstawicieli nauki trzech śląskich regionów: Górnego Śląska, Śląska Opolskiego i Dolnego Śląska;

spotkali się, aby debatować na ten właśnie temat — wykluczenia społecznego.

Wcześniej, w lutym 2007 roku, za sprawą Profesor Lucyny Frąckiewicz, Gór- nośląska WSP wraz z takimi podmiotami, jak Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Katowicach, Komitet Nauk o Pracy i Polityce Społecznej PAN oraz Biblioteka Śląska, zorganizowała konferencję, której temat brzmiał: Prze- ciw wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych. Dyskutowano o pro- blemach związanych z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych, ich edukacją, rehabilitacją społeczną oraz dostępem do życia kulturalnego. Dla pedagogów szczególnie ważnym zagadnieniem, które podjęto, było kształtowanie postaw sprzyjających realizowaniu praw osób niepełnosprawnych.

Problematyka, a raczej dziedzina, której Profesor Frąckiewicz oddawała się z pasją, to gerontologia. Profesorka była wrażliwa na potrzeby ludzi starszych, dostrzegała problemy tej kategorii społecznej w makro- i mikroskali. Intereso- wały Ją polityka społeczna i praca socjalna w odniesieniu do osób starszych, pomoc, codzienne usługi świadczone mieszkańcom miasta i regionu. To nie były li tylko zainteresowania naukowo-badawcze; Ona autentycznie żyła tymi sprawami. Z wielką radością przyjęła fakt powołania Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy Górnośląskiej WSP (w 2007 roku). I z pewnością cieszyłaby się sły- sząc, że objęliśmy opieką naukową uniwersytety trzeciego wieku w Lędzinach i Bieruniu, poszerzając ofertę edukacyjną dla seniorów naszego regionu. Nie wątpię też, że byłaby gościem Mysłowickiej Rady Seniorów, z satysfakcją przyjmując fakt zawiązania się oficjalnego przedstawicielstwa starszych miesz- kańców miasta.

1 T. Pilch: Od redakcji. „Pedagogika Społeczna” 2001, nr 1, s. 5.

To dzięki Jej staraniom Górnośląska WSP uzyskała uprawnienia do prowa- dzenia studiów na kierunku polityka społeczna. Dzięki Jej wsparciu i kontak- tom możliwe było powołanie do życia jedynego na Śląsku niepublicznego Kolegium Pracowników Służb Społecznych w Chorzowie, działającego pod auspicjami naszej uczelni.

Profesor Lucyna Frąckiewicz nie była Ślązaczką z urodzenia, jednak do tej ziemi, do mieszkańców regionu miała szczególnie ciepły stosunek. Ceniła i szanowała Górnoślązaków; widać było, że tu czuje się dobrze, jest u siebie.



Profesor Lucyna Frąckiewicz była bezspornym autorytetem naukowym, miała pozycję, o jakiej wielu z nas może tylko marzyć. Gdy podczas różnych wyda- rzeń naukowych stała w otoczeniu innych kobiet-profesorek miała w sobie coś z królowej-matki. Bo też i matkowała wielu młodszym od siebie. Wśród nich — autorce tego wspomnienia. Wprowadzała, wzajemnie zapoznawała, zachęcała, dodawała odwagi, mobilizowała do rozwoju, do pracy. Jak nikt cieszyła się sukcesami swych współpracowników i podopiecznych zarazem.

Potrafiła dostrzec, także głośno, walory intelektualne osób młodszych i stoją- cych niżej w hierarchii akademickiej („Ten Olek, to ma łeb...”). Wobec siebie bywała krytyczna, zdarzało się wyrazić niezadowolenie z napisanego tekstu.

Praca naukowa była pasją Jej życia. Latem 2008 roku wspólnie przygoto- wywałyśmy książkę, pracę zbiorową². Zaprosiła mnie do swego domu, odwie- dziłam Ją kilkakrotnie. Mieszkanie pełne książek, obrazów... oraz wspomnień.

Opowiadała o swym dzieciństwie, o rodzicach oraz innych barwnych posta- ciach spokrewnionych z Nią. Obiecywała, że pojedziemy razem, we trójkę — z Wiesią — do Grodźca³. Pokaże nam zamek, w którym spędziła dziecięce lata...



Do zespołu zamkowo-parkowego w Grodźcu Śląskim dotarłam po kilku latach od śmierci Pani Profesor, latem 2013 roku. Zamek był zamknięty, obeszłam go dookoła podziwiając potężną budowlę. Odwiedziłam też „Fałatówkę” — willę wybitnego malarza Juliana Fałata, dziadka Lucyny Frąckiewicz. Artysta, chory na płuca, przeprowadził się do Bystrej wraz z rodziną w 1910 roku.

W 1973 roku w domu, w którym pod koniec życia mieszkał, utworzono

2 Współczesne wyzwania edukacji dorosłych. Obszary współpracy gerontologii i andra-

gogiki. Pod red. L. Frąckiewicz i E. Górnikowskiej-Zwolak. Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. kard. Augusta Hlonda, Mysłowice 2008.

3 Zob. E. Górnikowska-Zwolak: Wspomnienie o Profesor Lucynie Frąckiewicz: Mia-

łyśmy jechać do Grodźca... „Nauczyciel i Szkoła” 2009, nr 3 – 4.

muzeum (filię muzeum w Bielsku-Białej). Miałam szczęście trafić do tego miej- sca tuż po ukończeniu gruntownego remontu budynku. Zbiegło się to ze 160.

rocznicą urodzin artysty⁴ i 40. rocznicą działania muzeum. Dom prezentował się pięknie, choć ekspozycja udostępniona była tylko częściowo. Chłonęłam wnętrze, pamiątki, obrazy. Listy i pamiętniki to lektura na następną wizytę, tę, która mnie czeka (zapowiedziano ich udostępnienie). Myślami wracałam do opowieści Profesor Lucyny, także do treści wywiadu z Nią⁵. Odwiedziłam pobliski cmentarz, na którym nie byłam od chwili pogrzebu w 2009 roku.

Przy grobowcu stały świeże kwiaty dla Jej Dziadka (przypadek sprawił, że zna- lazłam się tam 31 lipca, w dzień po urodzinach Fałata).

Po powrocie do domu zajrzałam do Internetu; zobaczyłam wnętrze gro- dzieckiego zamku w jego aktualnym stanie, a także zdjęcie Pani Profesor i jej córki⁶, gdy w 2007 roku odbierały symboliczny klucz do odrestaurowanego społecznym staraniem grobowca Fałata. Wróciły wspomnienia i sprzęgły się z historią Jej rodziny, tą odległą. To była podróż w czasie. Poczułam się wyróż- niona tym dotknięciem historii.



Lucyna Frąckiewicz pojawiła się na mojej drodze już jako Pani Profesor Frąc- kiewicz. Była fascynującą Osobą. Imponowała mi swoją energią, zdecydowa- niem, pasją. Trafnie zauważyła Elżbieta Neyman w swej wypowiedzi o mistrzu i uczniu: „Podziw bowiem mogą wywołać te osoby, które żyją z pasją nada- jącą sens ich działaniom i życiu”⁷. Taka była Profesorka, tak żyła. Wydawało się, że nie ma chwil słabości, a w każdym razie nie pozwalała sobie na jej oka- zywanie. Nie rozczulała się nad sobą, ani wtedy, gdy opowiadała o dzieciństwie bez matki, ani wówczas, gdy choroba mocno już dawała się Jej we znaki. „Bo ze mnie jest twarda sztuka... ja się tak łatwo nie poddaję”, powiedziała w roz- mowie telefonicznej 12 maja 2009 roku, w dniu swoich urodzin, które święto- waliśmy... na Jej wyraźne życzenie... będąc z Nią w kontakcie telefonicznym (6 czerwca odeszła na zawsze).

Jest zadanie i trzeba je wykonać. A zadań zawsze było tyle, że w pracy z pewną obawą zbliżałam się do Niej, na wszelki wypadek szukając kogoś do towarzystwa, niepewna czy sama sprostam, czy podołam.

4 Urodził się 30 lipca 1853 roku, zmarł 19 lipca 1929 w Bystrej.

5 Wychowałam się na zamku w Grodźcu. Z prof. zw. dr hab. Lucyną Frąckiewicz rozmawia Mariusz Makowski. „Kalendarz Cieszyński” 2008, s. 81 – 101.

6 Zob. S. Filapek: Odnowiony grobowiec Juliana Fałata. „Głos Gminy Wilkowice”

2007, nr 4. http://old.wilkowice.pl/pliki/gazeta/2007/052007.pdf

7 E. Neyman: Uczta skończona? O mistrzu i uczniu. „Kultura i Społeczeństwo” 2005, nr 3, s. 19.