PRACE JĘZYKOZNAWCZE
19
S T U D IA PO LO N ISTY C ZN E
pod redakcją
Aliny Kowalskiej i Aleksandra Wilkonia
Uniw ersytet Śląski
Katowice 1991
Przyczynek do ewolucji form
jest zabit, jest zabito, są zabity
Analizując bezłącznikowe zdania w XVIII-wiecznej polszczyźnie literackiej, szczególną uwagę zwróciła Irena Bajerowa na wypowiedzenia z orzecznikiem w formie imiesłowu biernego typu Tam pierwszy rodzic Adam stworzony.
Uznała je za wynik wpływów łacińskich, z którymi współdziałały czynniki rodzime, a mianowicie: prastara skłonność do opuszczania łącznika, istnienie bezosobowych form na -no, -to oraz zwyczaj opuszczania łącznika przy starych (nie złożonych) formach imiesłowu biernego1.
Tadeusz Brajerski, zgadzając się z tezą, że język łaciński mógł odgrywać pewną rolę, jeśli idzie o częstotliwość używania omawianych konstrukcji przez XVIII-wiecznych historiografów polskich, zakwestionował ich łacińskie po
chodzenie2. Identyczność konstrukq'i polskiej typu Tam pierwszy rodzic Adam stworzony i łacińskiej Transpadani in cm tatem recepti wynika, zdaniem T. Brajerskiego, z tożsamości ich źródła, za które uważa starą skłonność do opuszczania łącznika je s t3.
Dawności polskich równoważników zdań z imiesłowem biernym tworzo
nym od czasownika dokonanego dowodzą cytowane przez T. Brajerskiego staropolskie przykłady, w których funkcję orzeczenia pełnią imiesłowy typu zlupion, zabit. Częste występowanie takich przykładów w rotach przysiąg sądowych skłoniło autora do uznania, że była to konstrukcja potoczna4.
Moje obserwacje i wnioski poczynione zostały na materiale pochodzącym z dwu staropolskich tłumaczeń Biblii, a mianowicie XV-wiecznej Biblii królowej Zofii i XVI-wiecznego przekładu ks. Jakuba Wujka5.
1 I. B a j e r o w a : Kształtowanie się systemu pobkiego języka literackiego w X V III wieku.
Wrocław 1964, s. 145—146.
2 T. B r a j e r s k i : Konstrukcje typu Tam pierwszy rodzic Adam stworzony. „Język Polski”
1971, z. 3, s. 166-177.
3 Tamże, s. 176.
4 Tamże, s. 170.
5 Biblia królowej Zofii (szaroszpatackaj wraz ze staroczeskim przekładem Biblii. Wyd.
S. U r b a ń c z y k , V. K y a s . Cz. 1. Wrocław 1965. Cz. 2. Wrocław 1967; Biblia to jest Księgi
W obu tych tłumaczeniach formy typu za b it(y ) w funkcji orzeczenia, a więc bez słowa posiłkowego w roli łącznika, występują rzadko, np.6:
BZ: Tedy uznamiona Jakob, że oskarżon przed Libanem (G XXXI); Potem umarł i polożon ku swemu ludu w dobrej starości (G XXXV); Potem po ośmiu dniach lepak gołąbek wysłań z korabia (G VIII).
BW: Co usłyszawszy Abram, to jest iż pojman Lot, brat jego, zebrał gotowych domowych sług swoich (G XIV 14); I stało się lat żywota Ismaelowego sto trzydzieści i siedem i ustając umarł i położon do ludu swego (G XXV 17).
Sporadyczność cytowanych przykładów, pojawiających się w BZ jako odpowiedniki łacińskich zdań z orzeczeniem w formie osobowej, każe z dużą ostrożnością odnieść się do tezy o ich łacińskim pochodzeniu, choć spotyka się je także w tekstach mających pierwowzór łaciński7.
Za charakterystyczne dla tekstów biblijnych uznać należy konstrukcje dwu
członowe, złożone z imiesłowu biernego utworzonego od czasownika dokona
nego8 i słowa posiłkowego być9. W BZ imiesłów występuje w nich, poza kilkoma wyjątkami, w formie odmiany rzeczownikowej, w BW formy rzeczow
nikowe alternują z formami odmiany złożonej. Szczegółowe dane liczbowe dla analizowanych ksiąg Biblii przedstawiają się następująco: BZ — 152 konstruk
cje z imiesłowem w formie odmiany rzeczownikowej, 8 (5%) z imiesłowem w formie odmiany złożonej; BW — 60 konstrukcji z imiesłowem w formie rzeczownikowej, 53 (47%) z imiesłowem w formie złożonej. Przykłady:
BZ: Ale Jozue, syn Nunow, napełnion jest ducha mądrości (D XXXIV); A tu też pogrzebion jest Izaak (G XLIX); a nie jest wodą oczyszczenia pokropion (N XIX); ku przeżegnaniu jestem przywiedzion (N XXIII); a obłeczon jest w święte rucho (L XXI).
BW: A Jozue, syn Nun, napełnion je s t ducha mądrości (D XXXIV 9); tam pogrzebion je st Izaak (G XLIX 31); a nie pokropion je s t wodą oczyszczenia
Starego i Nowego Testamentu według łacińskiego przekładu [...] na polski ję zyk przełożone [...] przez D. Jakuba Wujka. Kraków 1599. Z obu przekładów wyekscerpowano materiał z Pięcioksięgu Mojżesza, pomijając w tłumaczeniu J. Wujka fragmenty, których brak w Biblii królowej Zofii.
W dalszej części artykułu źródła te oznaczam skrótami: BZ i BW.
* Przykłady cytuję w pisowni zmodernizowanej. Po każdym przykładzie w nawiasie podaję ikról księgi (G — Genesis, E — Exodus, L — Lewiticus, N — Numeri, D — Deuteronomium) i numer rozdziału, a przy przykładach z BW także numer wersetu.
7 N a występowanie w funkcji orzeczenia samego imiesłowu w psałterzach staropolskich i w innych zabytkach mających pierwowzór łaciński zwraca uwagę E. D e p t u c h o w a : Odpowied
niki łacińskiego passiwum h> psałterzach staropolskich. Wrocław 1985, s. 136. Kilka przykładów takicli orzeczeń z nie uwzględnianych przeze mnie ksiąg BZ przytacza S. S z l i f e r s z t e j n o w a : Bierne czasowniki zaimkowe (reflexiwa) w języku polskim. Wrocław 1968, s. 114.
8 Dwuczłonowe konstrukcje bierne utworzone od czasowników niedokonanych występują w moim materiale rzadko. W BZ w rodz. m. 1. poj. — 15 przykładów, w rodz. n. 1. poj. — 13, w BW odpowiednio — 21 i 7 przykładów.
9 Słowo posiłkowe bywać pojawia się tylko 2 razy w przykładach z BW: bywasz widzian (N XIV 14), bywa m i oddano (N XVIII 9).
(N XIX 20) || Ku błogosławieniu przywiedziony jestem (N X X III20); i obleczony jest w szaty święte (L XXI 10).
Podobne różnice występują w konstrukcjach biernych ze słowem posił
kowym w innych trybach i czasach10.
Oprócz wypierania rzeczownikowych form imiesłowowych przez złożone na uwagę zasługuje mniejsza frekwencja w BW niż w BZ konstrukcji z imiesłowem. W miejsce niektórych imiesłowowych konstrukcji biernych z BZ wprowadza Wujek orzeczenia czynne lub werbalno-zaimkowe11, por.:
BZ: woł kamieniem obrzucon będzie (E XXI); poddan będzie szkodzie (E XXI); złożon będzie losowy rozdział (N XXXVI).
BW: i wolu ukamionują (E XXI 29); podlęże szkodzie (E XXI 22); pomiesza się losów podzielenie (N XXXVI 4).
Prawie zupełnie nie zauważa się różnic między XV- i XVI-wiecznym tłumaczeniem Biblii w zakresie frekwencji i struktury konstrukcji trójczłono- wych z wyrażonym sprawcą czynności. W obu tekstach są to przykłady bardzo rzadkie12, np.:
BZ: bo przeklęt Bogiem jest wszelki, któż wisi na drzewie (D XXI); ale ty od Pana Boga twego inako jeś ustawion (D XVIII); nalezion będzie a zabit byłby od tego; jenże mściciel jest krwie (N XXXV).
BW: bo przeklęty od Boga jest, który wisi na drzewie (D XXI 23); ty zasię inaczej jesteś od Pana Boga twego nauczony (D XVIII 14); będzie naleziony i zabity od tego, który się mści krwie (N XXXV 27).
Zobaczmy, jak na tym tle przedstawiają się odpowiednie formy w rodz.
n., specjalnie interesujące ze względu na przekształcenie się konstrukcji biernych typu (za)bito jest w jednoczłonowe czynne formy 3. os. czasu przeszłego o nieokreślonej liczbie i osobowym, lecz nie wyrażonym, wykonaw
cy czynności. W BZ formy bez słowa posiłkowego pojawiają się rzadko.
Reprezentują je następujące przykłady: I rzeczono k niemu (G XV); I weźrzał Abram ku Bogu, a sprawiedliwość jemu obrocono (G XV); Tedy powiedziano Labanowi trzeciego dnia, iże Jakob uciekł (G XXXI); i zdziano temu mieśćcu płacz dęba (G XXXV); czso ofiarowano w darzech (E XXXVIII); aczby nałeziono to, czso ukradł jest (E XXII).
Z czasowników niedokonanych występuje w BZ bez słowa posiłkowego tylko dziać ‘nazywać, dawać imię’ co pozwala traktować formę dziano jako
10 W materiale z BZ nie znalazłam przykładów na formy trybu rozkazującego z imiesłowem czasownika dokonanego, natomiast w BW nie występują konstrukcje ze słowem posiłkowym w formie imiesłowu przysłówkowego sąc, poświadczone w BZ 9 przykładami. Ekwiwalentami tych struktur są w BW formy imiesłowowe bez łącznika lub formy trybu rozkazującego.
11 Terminu „formy werbalno-zaimkowe” używam dla orzeczeń wyrażanych czasownikiem z zaimkiem się.
12 N a sporadyczność tego typu konstrukcji w psałterzach staropolskich zwraca uwagę E. D e p t u c h o w a : Odpowiedniki..., s. 145.
skrót frazy dziano je st mu imię, por.: Starszej dziano Lia (G XXIX); A drugiej dziano Kolibama (G XXXVI); jejże otcu dziano Eweheus (G XXXVI); a Jakob przyszedł na to miasto, jem uż dziano Sochot (G XXXIII); jednemu dziano
Gerson (E XVIII).
W BW formy typu zabito, widziano występują już często (47 przykładów w trybie oznajmującym i 10 w trybie przypuszczającym, łącznie 57, w tym 36 od czasowników dokonanych, 21 od niedokonanych) i tworzone są od różnych czasowników, także od czasowników nieprzechodnich13. Na ich czynne znaczenie wskazuje występowanie dopełnienia bliższego w bierniku, np.:
i wsadzono go do ciemnice (L XXIV 12); i wzięto niewiastę do domu Faraonowego (G XII 15); Za ziemię obrzymów miano ją (D II 20); Dwa podstawki p o d jednę deszczkę kładziono (E XXXVI 24); A jeśliby nadgrodę
włożono nań, da za duszę swoję, cokolwiek zażądają (E XXI 30).
Obok cytowanych czynnych form na -('o)no, -to występują w analizowa
nych tekstach rzeczownikowe formy imiesłowu biernego z końcówką -o w swym pierwotnym, biernym znaczeniu jako komponenty konstrukcji pasyw
nych. W BZ są to prawie wyłączne formy przy podmiotach w rodz. n. 1. poj., w BW występują obocznie do form odmiany złożonej. Dane liczbowe przedstawiają się następująco: BZ — 111 konstrukcji z imiesłowem od czasownika dokonanego w formie odmiany rzeczownikowej, 4 (3,5%) z imie
słowem w formie odmiany złożonej; BW — 32 konstrukcje z imiesłowem w formie odmiany rzeczownikowej, 28 (około 47%) konstrukq'i z imiesłowem w formie odmiany złożonej. Wzrost konstrukcji z imiesłowem w formie odmiany złożonej jest znaczny, a ich procentowy udział w grupie przykładów wypisanych z BW pozostaje taki sam, jak w rodz. m. Przykłady:
BZ: Z prawem jest rzeczono jego imię Jakob (G XXVII); od tych, któryż więcej mają, więcej wzięto będzie (N XXXV); Ale aby zniedzono było, czsoż jest było po gradzie ostało (E X); ciało nie będzie obrzezano (G XVII); i odjęto będzie krolestwo jego (N XXIV).
BW: Słusznieć nazwano jest imię Jego Jakob (G XXVII 36); od tych, którzy więcej mają, więcej odjęto będzie (N XXXV 8); ale żeby zjedzono było, co by zostało po gradzie (E X 5) || ciało nie będzie obrzezane (G XVII 14); i odjęte będzie królestwo jego (N XXIV 7).
Podobnie jak w rodz. m. także w rodz. n. frekwencja imiesłowowych konstrukcji biernych jest w BW mniejsza niż w BZ. Odpowiednikami wielu XV-wiecznych struktur biernych z członem imiesłowowym są w BW orzeczenia czynne lub werbalno-zaimkowe, por.:
BZ: Przecz zgładzono je st imię jego z czeladzi jego (N XXVII); gdzież za Jordanem Jerycho ustawiono jest (N XXII); A jestli odwrocono będzie serce twe
13 O ograniczeniach leksykalno-semantycznych pisze O. W o l i ń s k a : Konstrukcje bez- mianownikowe we współczesnej polszczyźnie. Katowice 1978, s. 67.
(D XXX); podle przeklęcia, je ż to w księgach tego to zakona i zaślubienia jest popisano (D XXIX).
BW: przecz ginie imię jego z domu jego (N XXVII 3); gdzie za Jordanem Jerycho leży (N XXII 1); Lecz jeśli się odwróci serce twoje (D XXX 17); według przeklęctw, które się w księgach zakonu i tego przymierza zamykają (D XXIX 21).
Na bierny charakter konstrukcji złożonych z imiesłowu w odmianie rzeczownikowej lub złożonej i słowa posiłkowego wskazują podmioty oraz sporadyczne dopełnienia sprawcy, wyrażone w obu przekładach Biblii przewa
żnie przez wyrażenie przyimkowe od + dopełniacz, np.:
BZ: Ale ofiarowano jest od tych, którzy szli w liczbę (E XXXVIII); bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano (N XXXVI).
BW: A ofiarowano było od tych, którzy szli w poczet (E XXXVIII 25); I to prawo o córkach Salfaad od Pana je s t wydane (N XXXVI 6).
Wyjątkowo jeden raz dopełnienie sprawcy wyrażone zostało w BZ formą narzędnika, a w BW wyrażeniem przyimkowym przez + biernik, por.:
BZ: aby ofiarowano było wami (L XXII).
BW: aby było ofiarowano przez was (L XXII 19).
W zdaniach, w których brak powierzchniowo wyrażonego sprawcy czynno
ści, orzeczenia typu ofiarowano jest występujące przy rzeczownikach rodz. n., których biernik jest identyczny z mianownikiem, można interpretować dwoja
ko: jako bierne lub jako czynne14. George Y. Shevelov pisze wprost, że
„sprawa używania czasowników pomocniczych nie posiada większego znacze
nia, jeśli idzie o zagadnienie powstania zdań na -no / -to z biernikiem”15. Na możliwość występowania przy konstrukcjach dwuczłonowych rzeczownika w bierniku wskazują pojawiające się sporadycznie w BZ przykłady typu: każdy sąd złoty darom bożym wyłączono jest (E XXXV); A Adamowi nie było nałeziono pomocnika (G II).
Wydaje się, że jako czynne interpretować można również orzeczenia z łącznikiem w zdaniach: A zabito jest dwadzieścia cztery tysiące łuda (N XXV);
A miedzi ofiarowano jest siedemdziesiąt tysiącow a dwa (E XXXVIII).
Według G. Y. Shevelova od takich właśnie zdań z pierwotnym podmiotem w postaci wyrażenia liczebnikowego rozpoczął się proces aktywizacji orzeczeń na -('o)no, -to16.
Drugą grupą zdań, w których mogło dochodzić do aktywizacji interesują
cych nas orzeczeń, były przypuszczalnie wypowiedzenia złożone z podrzędnym
14 H. O e s t e r r e i c h e r w rozprawie: Imiesłów bierny w języku polskim (Kraków 1926, s. 54, 56) wszystkie orzeczenia złożone z imiesłowu biernego w formie odmiany rzeczownikowej rodz. n.
i słowa posiłkowego jest traktuje jako bierne. T. B r a j e r s k i w artykule: Geneza orzeczeń typu (z)jedzono i (wy)pito („Język Polski” 1979, z. 2, s. 88) dopuszcza dwojaką ich interpretację.
15 G. Y. S h e v e l o v : Orzeczenia bezpodmiotowe odimieslowowe na ,,-no”, ,,-to" w języku polskim przed rokiem 1450. „Slavia Orientalis” 1968, z. 3, s. 393.
16 Tamże, s. 390.
zdaniem układowym, w pierwotnej funkcji podmiotu, lub z przytoczeniem.
W BZ funkcje orzeczeń zdań głównych pełnią w nich konstrukcje z imiesłowem w formie odmiany rzeczownikowej i słowem posiłkowym jest, w BW formy na -('o)no, -to bez łącznika, por.:
BZ: powiedziano jest Jozefowi, iż niemocen ociec jego (G XLVIII); Ipow ie
dziano je s t krolowi Egipskich, iżeby lud uciekł (E XIV); I powiedziano je s t jemu:
Otoć idzi Jozef, syn twoj, k tobie (G XLVIII).
BW: dano znać Józefowi, iż zaniemógł ociec jego (G XLVIII 1); I dano znać królowi egipskiemu, że uciekł lud (E XIV 5); I powiedziano starcowi: Oto syn twój J ó zef przyjachal do ciebie (G XLVIII 2).
Zdaniem T. Brajerskiego, zarówno w wyrażeniach liczebnikowych, jak i w zdaniach podrzędnych podmiotowość (nominatywność) zaznaczała się słabiej niż w rzeczownikach i zaimkach17. Wydaje się więc, że przekształcenie ich w dopełnienia i związana z tym aktywizacja orzeczeń na -('o)no, -to mogły dokonać się w nich wcześnie i możliwe były także w konstrukcjach dwu
członowych. Nie oznacza to jednak braku związku między procesem ak
tywizacji a zanikiem słowa posiłkowego i powstaniem form jednoczłonowych.
Zanik słowa posiłkowego, który rozpoczął się w konstrukcjach typu dano jest przypuszczalnie równocześnie z zanikiem jest w 3. os. złożonego czasu przeszłego z imiesłowem na -Z18, a zakończył na początku XVII wieku, niewątpliwie przyspieszył ten proces. Świadczy o tym równoległość zmian w zakresie formy i funkcji interesujących nas orzeczeń w porównywanych przekładach Biblii oraz mała liczba form złożonych w funkcji czynnych orzeczeń czasu przeszłego w Słowniku polszczyzny X V I wieku19. Przytoczone przez Zdzisławę Krążyńską20 XVII-wieczne przykłady typu rzeczono jest stanowią zaledwie 1% wyekscerpowanych przez nią orzeczeń na -no / -to, a konstrukcje ze słowem posiłkowym było i biernikiem nie dowodzą, jak sądzi autorka, że znaczenie bierne było w nich jeszcze silnie odczuwane, lecz wyrażają uprzedniość akcji w stosunku do innej czynności przeszłej21. Na takie ich znaczenie wskazują cytowane przez Z. Krążyńską przykłady: Po śmierci tu go było pochowano, potem do Wenecji przeniesiono (79/3); Lecz szczęśliwy to dzień, że oboz wszytek nie zniesiono, bo go aż nazbyt było rozwleczono (C2/25),
17 T. B r a j e r s k i : Geneza orzeczeń..., s. 92—93.
18 Przykłady z XVI w. przytacza A. M. L e w i c k i : Geneza struktur typu podano herbatę.
„Poradnik Językowy" 1966, z. 5, s. 205.
19 N a 30 przejrzanych haseł czasownikowych o dużej frekwencji formę ze słowem posił
kowym jest jako oboczną do formy na -('ojno, -to bez słowa posiłkowego mają tylko dwa: dać (dano 392, dano jest 24) i naznaczyć (naznaczono 23, naznaczono jest 5).
20 Z. K r ą ż y ń s k ą : Jedno członowe zdania werbalne w polskich tekstach drukowanych X V II wieku. W: „Studia Językoznawcze”. Streszczenia prac doktorskich. T. 3: Semantyka i składnia. Red.
J. S i a t k o w s k i . Wrocław 1978, s. 75.
21 Jakoplusąuamperfectum traktuje XVTI-wieczne konstrukcje z było także H . K o n e c z n a : O budowie zdania Imćpana Paskowego słów kilkoro. „Poradnik Językowy” 1956, z. 10, s. 346.
w których formy było pochowano, było rozwleczono mają wyraźne znaczenie plusąuamperfectum.
Ostatnią kategorią, w której wyraźnie wyodrębniają się rzeczownikowe formy imiesłowu biernego, są formy mianownika 1. mn. rodz. ż. Formy takie (20 przykładów) występują tylko w BZ, utworzone zostały od czasowników dokonanych i tworzą dwuczłonowe konstrukcje bierne ze słowem posiłkowym być. W BW odpowiadają im konstrukcje bierne z imiesłowem w formie złożonej, w kilku wypadkach orzeczenia czynne lub werbalno-zaimkowe, por.:
BZ: Owce twe będą dany nieprzyjacielom twym (D XXVIII); wszytki niemocy i rany, je ż to nie są popisany w księgach tego to zakonu (D XXVIII);
aby były odegnany żaby od ciebie (E VIII); zgromadzony są głębiny pośrzod morza (E XXXVIII); przysięgi je j wzruszony będą (N XXX).
BW: Owce twoje niech będą dane nieprzyjaciołom twoim (D XXVIII 31), wszystkie niemocy i plagi, które nie są napisane w księgach zakonu tego (D XXVIII 61); aby były odpędzone żaby od ciebie (E VIII 9); skupiły się głębokości wpośrzód morza (E XV 8), przysięgi je j ważne nie będą (N XXX 6).
Brak w BW rzeczownikowych form imiesłowu biernego w rodz. ż. 1. mn.
wskazuje, że w 1. mn., używanej rzadziej niż 1. poj., zanik form odmiany rzeczownikowej nastąpił już w XVI wieku. Czynnikami hamującymi w 1. poj.
proces szerzenia się w konstrukcjach biernych imiesłowowych form odmiany złożonej były: wyższa frekwencja 1. poj. niż mn. i wzgląd na ekonomię środków językowych. W mianowniku 1. poj. rodz. m. formy złożone są dłuższe od odpowiednich form rzeczownikowych22.
Celem sprawdzenia, w jakim stopniu stan panujący w BW w zakresie interesujących nas konstrukcji był reprezentatywny dla ówczesnego języka literackiego i może stanowić podstawę do szerszych uogólnień, porównałam wnioski wynikające z moich badań z danymi statystycznymi podanymi w Słowniku polszczyzn y X V I wieku przy 17 imiesłowach biernych dokona
nych o frekwencji powyżej 50. Dane te przedstawiają się następująco23:
mianownik 1. poj. rodz. m. — 700 form nie złożonych, 535 form złożonych;
mianownik 1. mn. rodz. ż. — 12 form nie złożonych, 100 form złożonych.
Prawie 57% form odmiany rzeczownikowej w funkcji orzecznika w rodz. m.
1. poj. i tylko 10% odpowiednich form w rodz. ż. 1. mn. potwierdza wniosek o wcześniejszym zaniku form odmiany rzeczownikowej w 1. mn. niż w 1. poj.
Pełne potwierdzenie znalazła także konstatacja o częstym używaniu w XVI
22 Podobną prawidłowość w zakresie tempa rozwoju nowych form stwierdziłam, badając ewolucję analitycznych form z imiesłowem na por. A. K o w a l s k a : Ewolucja analitycznych form czasownikowych z imiesłowem na ,,-l" w języku polskim. Katowice 1976, s. 146. Zob. też
I. B a j e r o w a: Frekwencja form i badanie procesów historycznojęzykowych. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” . T. 41. Kraków 1988, s. 69—81.
23 D ane statystyczne pochodzą z tomów: 3, 5, 15, 16 i dotyczą form imiesłowowych w funkcji orzecznika.
wieku form na -('o) no, -to w funkcji czynnych orzeczeń w zdaniach bez- mianownikowych24.
24 Pod hasłem dać odnotowano 392 dano i 81 by dano, pod naleźć — 72 naleziono, W by naleziono, pod napisać — 57 napisano, 6 by napisano, pod naznaczyć — 23 naznaczono, 4 by naznaczono, pod nazwać — 46 nazwano; formy na -('o)no, -to występują także przy innych czasownikach, również przy nieprzechodnich, np. chodzono, jeżdżono.
AjmHa KoBa-ibcica
flOnOJIHHTEJIŁHLlE flAHHblE K 3 BOJIIOUHH OOPM jest zabit, jest zabito, są zabity
P e 3 i O M e
CpaBHeHne nepeBOAOB Eh6jihh na nojibCKirii m łjk, Buno.iHeHHux b nsTHaauaTOM h iuecT- HafluaTOM Beicax, b oGjiacra yKa3aimbix b 3ar,iaBHH (J)opM npHBOOHT k cjieayiomHM BbiBoaaM:
1. B o6ohx nepeBO«ax 4>opMbj THna zabit b (fiymcuHH CKa3yeMoro BucrynaioT o tc h ł pe^KO.
2. B AByuieHHbDt naccHBHbix KOHcrrpyKUHsix cjioacHne npHHacTHhie 4>opMM bo MHOacecTBeHHOM HHCjie pacnpocrpaHHJiHCb paitbiue, qeM b ea.HHCTBenHOM. 3. KoncTpyKUHH ra n a wzięto niewiastę, cnopaflHiecKH noaBJisiomHeca b HaHÓonee cTaphix nojibctciut TeKCTax, b XVI BeKe nacTO npHMeRŁTHCb h 06pa30BbiBajmcb o t pa3uux rjiarojiOB.
Alina Kowalska
CONTRIBUTION TO THE EVOLUTION OF FORMS jest zabit, jest zabito, są zabity
S u m m a r y
The comparison of the 15th c. and the 16th c. translation of the Bibie into Polish in terms of the enumerated in the title forms leads to the following conclusions: 1. In both translations the forms of the zabit type in the function of predicates occur very rarely. 2. In the two-element passive constructions the parlicipial forms of complex type spread earlier in the plural than in the singular, 3. Constructions of the type wzięto niewiastę occurring sporadically in the oldest Polish texts, were often used in the 16th c. and created from various verbs.
