Funkcjonowanie wielkiego centrum handlowego w ujęciu przestrzennym i czasowym (na przykładzie Bonarka City Center w Krakowie)
Tom asz C haberko , m gr, In s ty tu t Geografii i G ospodarki Przestrzennej, U n iw e rs y te t J a g ie llo ń ski w K rakow ie
M arek C iechow ski, m gr, In s ty tu t Geografii i G ospodarki Przestrzennej, U n iw e rs y te t J a g ie llo ń ski w K rakow ie
P aw eł K reto w icz, dr, In s ty tu t Geografii i G ospodarki Przestrzennej, U n iw e rs y te t J a g ie l
loński w K rakow ie
Słowa kluczowe: p rz e s trz e n n e oddziaływ anie dużego obiektu handlowego, s tr u k tu r a społeczno-ekonom iczna klientów, B o n ark a City C en ter
K lasyfikacja JEL: L81 i M30
Wprowadzenie
Transformacja gospodarcza po 1989 roku przyniosła dynamiczny rozwój h andlu i usług w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. W Polsce jednym z naj
bardziej widocznych tego przejawów było powstanie dużej liczby super- i h ip e r
marketów. Wraz ze wzrostem dobrobytu Polaków i popraw ą sytuacji ekonomicz
nej na rynku zaczęły się pojawiać nowe obiekty handlowe posiadające ofertę coraz bogatszą niż hipermarkety. Do najnowocześniejszych tego typu obiektów zalicza się c en tra handlowe trzeciej i czwartej generacji, w skład których wcho
dzi przynajmniej je d e n super- lub h ip e rm ark et z towarzyszącą galerią sklepów i centrum rozrywki [Gałkowski, 2004]. Działalność tych obiektów skupia się nie tylko na h andlu detalicznym, ale na oferowaniu klientom różnorodnych usług i form rozrywki, a ich znaczenie w sferze ekonomicznej i społecznej w przestrze
ni miast polskich je st coraz większe. W pobliżu centrów handlowych powstaje wiele nowych inwestycji, takich ja k biurowce, osiedla mieszkaniowe czy stacje benzynowe. Galerie stanowią więc miejsce nie tylko handlu, ale przede wszyst
kim spędzania wolnego czasu i kontaktów społecznych.
Ta różnorodność funkcji p ełnionych przez c e n tra han d lo w e w zbudziła za
in te re s o w a n ie w ielu środow isk badaw czych związanych z n au k am i te ch n icz
nymi (arch itek tu ra , urbanistyka), społecznymi (socjologia, psychologia) oraz ekonom icznym i (ekonomia, marketing). F u n k cjo n o w an ie tych obiektów stało się rów nież p rzed m io te m b a d a ń geograficznych, które najczęściej k o n c e n tro wały się na czynnikach lokalizacji centrów handlow ych i p rzek ształcen iach przestrz en i m iast na sku tek ro zszerzan ia się funkcji handlow ej [Kłosowski, 2002; Bogdanov, 2002; Więcław, 2003]. P odejm ow ano też próby typologii i h ie rarc h iz a c ji cen tró w handlow ych ze względu n a ich wielkość oraz g e n e ra c ję [Szczyrba, 2005; Sikos, Hoffmann, 2005] lub przyglądano się im jako nowym przestrz en io m k onsum pcji [Jałowiecki, 2005; Żereb eck a, 2008]. N iem n iej j e d n a k większość op raco w ań m iała w yraźne p o d ejście ekonom iczne i m a rk e tin gowe. P oruszano m.in. p ro b lem aty k ę czynników w pływających n a decyzje konsum entów , roli h a n d lu w ielkopow ierzchniow ego w systemie g o sp o d ar
czym [Woźniak, 2002; Żalikowski, 2002; Kłosiewicz-Górecka, 2005] oraz profili klientów [Chudzik, 2006].
Z p u n k tu w id zen ia geografii ekonom icznej najciekawszym zag ad n ien iem je s t o k reślen ie p rzestrzen n ego zasięgu oddziaływ ania cen tró w handlowych, wyrażonego liczbą i m iejscem p o ch od ze n ia klientów. Istotnym czynnikiem różnicującym n a tę ż e n ia r u c h u je s t czas, poniew aż decyzja o odw iedzeniu ce n tru m handlow ego zależy od d n ia tygodnia czy pory dnia. W okresie p r z e d świątecznym o b serw u je się wzrost liczby klientów, podczas gdy w dni ustaw o
wo wolne od p racy c e n tr a han d lo w e są zamknięte.
W niniejszym o p racow aniu, n a przykładzie największego c e n tru m h a n d lo wego w Krakowie — B o n ark a City C e n te r (BCC), przedstaw iono n ie k tó re as
pekty fu n k cjon o w an ia tego typu obiektu. W b a d a n iu skupiono się n a osobach d ojeżdżających do niego własnymi sam ochodam i, p o m ijając przy tym k lien tów korzystających z tr a n s p o r tu zbiorowego oraz osoby, które przyszły pieszo.
P o ch o dzen ie osób odw iedzających B o n ark a City C e n te r określono na p o d s ta wie inform acji z tablic reje stracy jn y c h pojazdów. Tę te c h n ik ę jako źródło inform acji zastosow ała m.in. K ostecka [2007] w b a d a n ia c h dla c e n tru m h a n d lowego M a n u fak tu ra w Łodzi.
Bonarka City Center jako wielkopowierzchniowy obiekt handlowy
C en tru m handlowo-usługowo-rozrywkowe B o nark a City C e n te r leży w dzielnicy Podgórze D uchackie (d. Wola Duchacka) w p ołudniow ej części Krakowie przy ulicy K am ieńskiego (ryc. 1.). O biekt te n pow stał na te r e n ie po Z ak ład ach Chemicznych B onarka, których zab u d o w an ia wyburzono w latach 2006-2009. J e d n o c z e śn ie dokonano rekultyw acji te re n u , usu w ając z an ie
czyszczenia poprzemysłowe. C en tru m h an dlo w e B o n ark a City C en ter otwarto w listopadzie 2009 roku, finalizując tym samym pierw szy e ta p p ro je k tu [Cie
chowski, 2010]. Inw estycję realizo w ała spółka R o la n d In v estm en t Sp. z o.o., w której skład w chodzą T riG ran it H olding Ltd oraz IPR Ltd. P lany inw estora obejmow ały wówczas w ybudow anie w pobliżu c e n tru m handlow ego b iu ro w
F unkcjonow anie wielkiego centrum handlow ego w ujęciu prze strze n n ym i czasow ym ...
ców oraz budynków m ieszkalnych [Siedlecka, 2008]. Dotychczas ukończono trzy biurowce, a czwarty obecnie je st w trak cie budowy (stan na marzec 2013 r.).
P o w ierzch n ia użytkowa c e n tru m w B o narce wynosi 91 tys. m2, co stanowi 20% pow ierzch n i h andlow ej w całym Krakowie. J e s t to największy obiekt tego typu w stolicy województwa małopolskiego, pod względem wielkości p rz e wyższający dotychczas otw arte g a le rie h andlow e, tak ie ja k P a r k Handlowy Z ak o pian k a (65 tys. m2), G aleria K rakow ska (64,3 tys. m2), M1 (42 tys. m2) czy G aleria Kazim ierz (36,2 tys. m2) [Sieliwierstow, 2010].
Ryc. 1.
P o ło ż e n ie cen tru m h an d low o-u słu gow o-rozryw k ow ego Bonarka City C enter na tle Krakowa Źródło: o p ra co w a n ie w łasn e.
W skład om aw ianego c e n tru m w chodzą h ip e rm a rk e ty A u ch an i Leroy M erlin, sklepy m.in. z odzieżą, obuwiem, b iżu terią, artykułam i sportowymi itp., obiekty g astronom iczne (re stau rac je, k aw iarn ie, bary) oraz usługowe (w tym salony o p erato ró w telefonów komórkowych, b iu r a podróży). N ajw ięk szym obiektem rozrywkowym je s t m egapleks C inem a City, który p o s ia d a 20 sal kinowych.
Procedura pomiaru i zakres opracowania
P odstaw ą o p raco w an ia były b a d a n ia te re n o w e przep ro w ad zo n e w lutym 2010 roku n a samochodowym p ark ing u krytym przy om aw ianym c en tru m handlowym. P ark in g te n m a pięć oddzielnych wjazdów, przy których p r z e p r o wadzono p o m iary — dw a od strony zachodniej (z ul. Puszkarskiej — n r 1 i 2 na ryc. 1.), dwa od strony północno-w schodniej (z ul. K am ieńskiego — n r 4 i 5) oraz je d e n od strony w schodniej (z drogi w ew nętrznej c e n tru m — n r 3). Cen
tru m h an d lo w e nie m a innych ogólnodostępnych parkingów. B a d a n ia po leg a
ły na no tow an iu pojazdów wjeżdżających n a parking, przy czym dla każdego pojazdu zapisywano rów nocześnie: wyróżnik p ow iatu umieszczony n a tablicy re je stracy jn e j, liczbę p asaże ró w oraz ich przynależność do je d n e j z poniż
szych g ru p wieku:
a) dzieci do 13 roku życia;
b) młodzież i dorośli do 30 roku życia;
c) dorośli od 30 do 50 roku życia;
d) osoby starsze (osoby po 50 roku życia).
Co zrozum iałe, możliwa było je d y n ie przybliżona kw alifikacja do grup wiekowych, je d n a k ż e powyższe grupy d o bran o w taki sposób, aby oszacowa
nie w ieku sp raw iało ja k n ajm n iejsze tru d n o ś c i d la p rzep ro w ad zających po
m ia r i było możliwie wiarygodne. W te n sposób wyróżniono je d n o c z e ś n ie g r u py klientów o różnych p o trzeb ach i p re fe re n c ja c h . Dla przykładu: ceny p ro duktów i lokalizacja obiektu handlow ego kluczowa je s t dla młodszych (do 30 roku życia) i najstarszych (po 50 roku życia) konsum entów [Plichta, 2007].
Zasięg przestrzen n eg o oddziaływ ania c e n tru m określono n a podstaw ie wyróżników pow iatów umieszczonych n a ta b lica ch reje stracy jn y c h pojaz
dów, co n ie sie za sobą pew ne ograniczenia. Miejsce re je s tr a c ji p ojazdu czę
sto nie je s t bow iem zgodne z m iejscem zam ieszk an ia kierowcy/pasażerów.
Dotyczy to zwłaszcza młodych osób stu d iujący ch i p racu jący ch w Krakowie, użytkujących pojazdy poza m iejscem ich reje stracji. Wiele pojazdów użytko
wanych przez mieszkańców K rakow a należy rów nież do p rzed się b io rstw i leasingodaw ców działających na te r e n ie całego kraju. Zdarza się też, że sam ochody re je stro w a n e w Krakowie n ależą do osób, które przeprow adziły się do okolicznych powiatów. W reszcie część pojazdów (ok. 2% w b a d a n e j p ró bie) wciąż p o s ia d a „ s ta r e ” tab lice r e je stra c y jn e (wg wzoru sprzed 2000 roku), co u n iem ożliw ia b ard ziej precyzyjne u s ta le n ie m iejsca po ch o d ze n ia pojaz
du. N ieliczni kierow cy p o s ia d a ją in dy w id u aln e tab lice rejestracy jn e.
C entrum handlow e czynne je st w godzinach 8.00-22.00 przez 7 dni w tygo
dniu, przy czym w godzinach 8.00-10.00 otwarty je st wyłącznie h ip e rm arket, a w godzinach 20.00-22.00 tylko h ip e rm a r k e t i kino. B ad an ia przeprow adzono w godzinach 10.00-20.00 we w torek i sobotę (dni o najmniejszym i największym ru ch u w centrum), poza sezonem urlopowym i świątecznym (luty 2010). Ogółem odnotowano 8167 osób, które przybyły w 4250 pojazdach. Interp olu jąc wyniki z b ad an e j próby na cały dzień (proporcjonalnie w edług 15-minutowych pod- okresów), stwierdzono, że we w torek przyjechało do c en tru m ok. 9,7 tys. osób w 5,9 tys. pojazdach, a w sobotę ok. 24 tys. osób w 11,5 tys. pojazdach. O ogrom
nym n atężen iu ru ch u może świadczyć fakt, że tylko w sobotę w godzinach 11.00-13.00 do cen tru m przybyło ponad 3,2 tys. pojazdów, a więc tyle, ile wynosi maksym alna pojemność parkingu. Jeśliby wszyscy ich pasażerow ie pozostali w c en tru m przez 2 godziny, p arking uległby całkowitem u zapełnieniu.
F unkcjonow anie wielkiego centrum handlow ego w ujęciu prze strze n n ym i czasow ym .
Przestrzenne oddziaływanie Bonarki w ujęciu regionalnym
Otw arciu B o n ark a City C e n te r w listopadzie 2009 r. towarzyszyła szeroka k a m p a n ia reklam ow a, m a jąca n a celu zain te re s o w a n ie p o te n cjaln y ch k lien tów bogatą i w sz ech stro n n ą ofertą nowoczesnego c e n tru m handlowego. Dzia
łalność prom ocyjna ko n cen tro w a ła się n a ta k ich atu ta c h om awianego obiek
tu, ja k jego im p o n u ją c a skala („Największe c e n tru m h an d lo w e w Małopol- sce”) i w szechstronność, d a ją c a w iele możliwości sp ęd z a n ia w nim czasu wol
nego (także przez rodziny z dziećmi). To w łaśn ie zróżnicow anie atrak cji ofe
row anych przez c e n tru m mogło w największym sto p n iu przyczynić się do jego znacznego oddziaływania. Obecnie przyciąga ono m ieszkańców n ie tylko sa
mego Krakowa, ale rów nież w ielu obszarów otaczających. Omawiany obiekt stanowi bow iem w południow o-w schodniej Polsce je d e n z najlepszych przy
kładów obiektów najbliższych tzw. c en tro m handlow ym czwartej generacji.
T en typ c e n tru m oprócz obiektów handlow ych (w tym hip e rm ark etó w ) i u s łu gowych w postaci placów ek gastronom icznych, salonów fryzjersko-kosme- tycznych itp., p o s ia d a dobrze rozw inięte in n e funkcje np. rozrywkową, r e kreac y jn ą i edukacyjną. W B o n ark a City C e n te r ta k ą rolę p e łn ią m egapleks C inem a City, placów ka edukacyjno-wychowawcza dla młodzieży SIEMACHA Spot oraz organizow ane w y d arzen ia k u ltu ra ln e i rozrywkowe (np. w 2010 ro ku były to spek tak le w T eatrze Małego Widza Bonarka).
Ryc. 2.
P o ch o d zen ie przyjeżdżających do cen tru m h an d low ego Bonarka City C enter w K rakow ie (liczb a osób na 10 tys. m ieszk ań ców pow iatu, na pod staw ie badanej próby) w e w torek i sobotę Źródło: o p ra co w a n ie w łasn e.
J a k w spom niano, BCC położona je st n a p o łu d n ie od ce n tru m Krakowa, przy najważniejszym ciągu kom unikacyjnym prow adzącym do m iasta od stro-
ny w schodniej (p rzed łu żen ie drogi krajow ej n r 4). W związku z tym c en tru m cieszy się szczególnym za in te re s o w a n ie m ludności zam ieszkałej w obszarze położonym wzdłuż krajow ej „czwórki”. P o n ad to n a tę ż e n ie przyjazdów do obiektu wykazuje zróżnicow anie w zależności od d n ia tygodnia: zu p ełn ie in ny rozkład p rzestrzen n eg o oddziaływ ania om awianego c e n tru m notowano d la d n ia pow szedniego i d n ia wolnego od pracy. N a powyższej rycinie (ryc. 2.) p rzed staw io no zasięg oddziaływ ania b ad an ego c e n tru m handlow ego określo nego p o ch od ze n iem odw iedzających je we w to rek i sobotę.
Znacznie mniejszy zasięg p rzestrz en n y przyjeżdżających do B o nark i zaob
serw ow ano we wtorek, szczególnie dotyczy to powiatów położonych n a p o łu d niowy i północny zachód od Krakowa. J a k można się było spodziewać, po w ia
ty położone n a p o łu d n ie i wschód od m iasta (wielicki, bocheński, myślenicki) odznaczały się najwyższymi w arto ściam i n a tę ż e n ia dojazdów, zwłaszcza w so
botę. Wraz z p o w iatem krakow skim ziem skim tworzą one zasięg największego oddziaływ ania c e n tru m handlowego. Nieco niższe w artości b ad an e g o wskaź
n ika wystąpiły w p ow iatach drugiego p ie rś c ie n ia wokół Krakowa: b rzesk ie
go, limanowskiego, suskiego i wadowickiego, a n aw et miechowskiego. Okazu
je się, że do Bonarki klienci licznie przyjeżdżają n a w e t z obszarów odległych 0 40-50 km. Co ciekawe, dojazdy z tychże powiatów znacznie zm niejszają się w dzień powszedni, w n iektórych p rzy p adk ach n ie m al cztero kro tn ie (powiaty suski, chrzanowski), podczas gdy dojazdy z pow iatów p odkrakow skich pozo
stają n a wysokim poziomie (powiaty wielicki, krakow ski ziemski). Wyjątkiem je s t pow iat proszowicki, skąd zarówno we wtorek, ja k i w sobotę do BCC sam o
c h o d em u d a je się stosunkowo n ie w ielu klientów. Pow odem tego je s t znacz
n ie gorsza dostępność kom u n ik acy jn a oraz możliwość wyboru innych, bliżej położonych obiektów handlow ych w pó łnocnej i w schodniej części Krakowa.
N iem n iej je d n a k zasięg dojazdów do b ad an eg o c e n tru m handlow ego w ykra
cza poza województwo m ałopolskie, zwłaszcza w sobotę (powiaty kazimierski, buski).
Oddziaływanie B onarki w południow o-w schodniej Polsce zaznacza się szczególnie w k ie ru n k u w schodnim i południowym. N aw iązuje to do zasięgu oddziaływ ania K rakow a w innych sferach życia społeczno-gospodarczego np.
szkolnictwa wyższego czy rynku p racy [Borowiec, 2009; Guzik, Zborowski 1 inni, 2010]. W c e n tru m handlow ym w B o narce często pojaw iały się pojazdy z a re je s tro w a n e w p o w iatach gorlickim, jasielskim , krośnieńskim , a także położonych wzdłuż zachodniej granicy województwa p o d k arpack ieg o i p o łu dniow ej województwa świętokrzyskiego. Szczególne n a s ile n ie tego typu przy
jazdów wystąpiło w sobotę, co wynika nie tyle z odw ied zan ia B onarki przez ludność z tam tych terenów , ale znacznej liczby rezydentów K rakow a p o s ia d a jących w łasny sam ochód zare jestro w an y w s ą sied n im województwie. Dotyczy to np. stu d en tó w zam iejscowych i absolw entów szkół wyższych wiążących swoją przyszłość z Krakowem. Ich liczba była szacow ana i uw zg lęd n ian a w opracow yw anej przez u rząd m iasta prognozie dem ograficznej dla K rakowa [Zborowski. 2003]. U w id aczn iają się także znacznie m niejsze w artości b a d a
F unkcjonow anie wielkiego centrum handlow ego w ujęciu prze strze n n ym i cza so w ym...
nego wskaźnika p o w iatach położonych w okolicy Rzeszowa i Kielc, a szczegól
nie w śród w ielu m iast w w ojewództwie śląskim. W tym ostatnim przypadku najw iększą rolę odgrywa k o n k u re n c ja innych cen trów handlow ych i h ip e r marketów , których najw ięcej w skali Polski zn ajd u je się n a Górnym Śląsku [Twardzik, 2007].
Ryc. 3.
Ś red n ia liczb a osób w pojeździe (u w zg lęd n io n o w y łą c z n ie pow iaty z w ojew ództw
m a ło p o lsk ieg o , podkarpackiego, ślą sk ie g o i św ięto k rzy sk ieg o , skąd przybyło do BCC m in . p ięć pojazdów danego dnia)
Źródło: o p ra co w a n ie w łasn e.
Drugi m ie rn ik wykorzystany w o p raco w an iu to liczba osób w pojeździe (ryc. 3.). Uwagę zw raca wzrost ś red n iej liczby osób w sam ochodzie w m iarę wzrostu odległości od c e n tru m handlow ego BCC. N iem n iej je d n a k ponow nie m ożna zauważyć znaczne różnice pom iędzy p rzestrzen n y m u k ła d e m przyjeż
dżających w dzień pow szedni i wolny od pracy. We w to rek zanotowano znacz
n ie m niej n a p e łn io n e pojazdy, co może świadczyć o przyjazdach klientów na
n iew ielk ie zakupy dokonyw ane przez jed n eg o członka g osp o d arstw a dom o
wego w drodze do/z pracy. Dlatego n iew iele osób przybyło we w to rek w pojaz
d ach zarejestro w an y ch w po w iatach nieco oddalonych od K rakowa (olkuski, oświęcim ski i chrzanowski). W dzień pow szedni rów nież mniej osób przyjeż
dża z samego Krakowa i najbliżej położonego w stosunku do c e n tru m pow iatu wielickiego. Sytuacja ulega znacznej zm ianie w sobotę, kiedy dla w ielu p o wiatów oddalonych od stolicy województwa małopolskiego ś r e d n ia liczba osób w pojeździe przek rac za 2. Dotyczy to zwłaszcza pow iatów oddalonych od K rakow a o p o n a d 25 km, skąd ludność przyjeżdża w w eek en d y n a większe za
kupy, a także w celu skorzystania z innych atra k cji oferow anych przez b a d a ne c e n tru m handlowe. N ie należy spodziew ać się, że m ieszkańcy obszarów znajd u jący ch się we w schodniej części w ojewództwa małopolskiego, a także w w ojewództwie p o d k arp ac k im u d aw ali się wyłącznie do Bonarki. Z tego po
wodu wysoką liczbę osób przy p ad ających n a je d e n pojazd w przy pad k u tych pow iatów zawdzięczać należy przyjazdom okazjonalnym (wycieczki, odw ie
dziny rodziny i znajomych), odbywającym się z reguły w dni wolne od pracy.
P o n ad to sobota to p o p u la rn y dzień przyjazdów do c e n tru m handlow ego grup stu d en tó w krakow skich uczelni, których sam ochody za re je s tro w a n e są w od
leglejszych częściach Małopolski. Może to wynikać z d y sponow ania przez te osoby dużą ilością czasu wolnego p rzezn aczan ą n a zakupy i rozrywkę.
Dzienna dystrybucja odwiedzających centrum handlowe
J a k w cześniej p odkreślono, n a tę ż e n ie dojazdów ludności do centrów handlow ych w układzie p rzestrzen ny m je s t najczęściej funkcją odległości i do stęp n ości kom unikacyjnej. Z u p e łn ie in n e czynniki d ecy d u ją nato m iast o czasowym rozkładzie przyjazdów, co u w aru n k o w a n e je s t wyborem przez klientów n ajdogodniejszej pory w ciągu dnia. O wyborze tym z kolei decyduje styl życia i rozkład codziennych zajęć, p rz e d e wszystkim obowiązki związane z p r a c ą i ed u k acją; nie bez znaczenia je s t też znaczne zatłoczenie krakow skich ulic. O bserw uje się więc godziny o bardzo wysokim n a tę ż e n iu przyjaz
dów do b ad an eg o cen tru m , co często pow oduje tru d n o ści ze zn alezien iem wolnego m iejsca parkingowego. P rzed staw io n e w niniejszym op racow aniu wyniki p o m iaru , poza identyfikacją p ó r d n ia o największych i najm niejszych przyjazdach do Bonarki, po kazują rów nież różnice w wyborze godzin przyjaz
du klientów pochodzących z różnych obszarów. Poniew aż d ysponow anie cza
sem wolnym zu p e łn ie inaczej p rzed sta w ia się w dzień pow szedni i wolny od pracy, po now nie dokonano podziału b a d a n e j zbiorowości n a przyjeżdża
jących we w to rek i w sobotę.
W dzień pow szedni (ryc. 4.) w yraźnie zarysow uje się popołudniow y szczyt przyjazdów do B o n ark a City C enter, naw iązujący do czasu p racy klientów z K rakowa i powiatów położonych w n iew ielk iej odległości od miasta. P o n ie waż większość osób kończy p ra c ę między godziną 16:00 i 18:00, najw ięcej odw iedzających c e n tru m przyjeżdża w łaśn ie w godzinach późno p o p o łu d n io
F unkcjonow anie wielkiego centrum handlow ego w ujęciu prze strze n n ym i czasow ym .
wych i w ieczornych (aż 15% ogólnej liczby przyjazdów z K rakow a przypada między 18.30 a 19.30).
Ryc. 4.
Z różn icow an ie przyjeżdżających do cen tru m h an d low ego B onarka City C enter pod w zględ em pory d nia i m ie jsc a reje str a c ji pojazdów w d zień p ow szed n i — w torek (do pow iatów
p rzy leg ły ch u m o w n ie zaliczono: krakow ski ziem sk i, w ie lic k i i m y śle n ic k i) Źródło: o p ra co w a n ie w łasn e.
Wśród krakow ian dało się jeszcze zauważyć niewielki szczyt poranny 0 godz. 12:00 (9,7% osób), kiedy zakupy (zwłaszcza w h ip e rm ark ecie) robi wiele osób starszych. Wśród osób zamieszkałych w pow iatach sąsiadujących z m ias
tem układ był podobny, aczkolwiek pierwszy szczyt przyjazdów m iał miejsce wczesnym popołudniem , n atom iast drugi nieco wcześniej niż w przypadku m ieszkańców Krakowa (około godz. 18:00). Ta ostatnia różnica wynika z chęci zaoszczędzenia czasu n a powrót przez klientów zamieszkałych dalej od stolicy województwa. J a k można łatwo zaobserwować, o godzinie 20:00 przyjazdy do B onarki ogółem ulegają znacznemu zmniejszeniu, a więc dla wielu konsu m en
tów godziny w ieczorne nie są atrakcyjne do rob ien ia zakupów.
Przyjazdy osób p ojazdam i zarejestrow an y m i w pozostałej części w oje
wództwa m ałopolskiego i poza nim wykazują nieco większe zróżnicowanie w ciągu dnia. O bserw uje się trzy szczyty: p rzed po łu d n io w y oraz wczesnopo- południow y (w sum ie p o n a d 20% ogółu przyjeżdżających ok. 11:00 i 14:00) 1 wieczorny. Można przypuszczać, że część tych osób przyjeżdża do Bonarki przy okazji rozm aitych podróży do Krakowa, nie tylko w celach handlowych.
T en ostatni czynnik może być decydujący w p rzypadku trzeciego szczytu przy
p ad ająceg o na godzinę 19:00 (zakupy w B o n ark a City C en ter tuż p rzed pow ro
te m do domu). N iem n iej je d n a k znaczną część om aw ianych przyjazdów za
p ew n e stan o w ią osoby zam ieszkałe w Krakowie, a użytkujące pojazd z a r e je
strow any poza nim, co rów nież przyczynia się do wzrostu przyjazdów w godzi
n ach wczesnowieczornych.
W p rzypadku d n ia wolnego od p racy (ryc. 5.) zaobserw ow ano jeszcze w ięk
sze zróżnicow anie przyjazdów do b ad an eg o c e n tru m handlow ego niż w dzień powszedni. Dla każdej gru p y odw iedzających zauw aża się dwa w yraźne szczy
ty liczby przyjazdów. N iem n iej je d n a k w ystępują znaczne różnice w w ielkoś
ci i czasie w y stąp ien ia poszczególnych szczytów w zależności od m iejsca z a r e je stro w a n ia pojazdów.
Ryc. 5.
Z różn icow an ie przyjeżdżających do cen tru m h an d low ego B onarka City C enter pod w zględ em pory d nia i m ie jsc a reje str a c ji pojazdów w d zień w oln y od pracy — sobota (do pow iatów p rzy leg ły ch u m o w n ie zaliczono: krakow ski ziem sk i, w ie lic k i i m y śle n ic k i)
Źródło: o p ra co w a n ie w łasn e.
Pierwszy szczyt w śród wszystkich odw iedzających zanotowano około p o łu d nia, drugi zaś w godzinach 15:00-17:00. Dla m ieszkańców K rakowa rozkład przyjazdów w sobotę był n ajb ard ziej rów nom ierny, a najm n iej dla przybywa
jących z powiatów położonych poza w ojew ództw em małopolskim. N ajw cześ
niej zaobserw ow ano szczyt przyjazdów osób z okolic Krakowa. Wpływ n a to może mieć położenie cen tru m ; je s t ono łatwo d o stęp n e z najważniejszych dróg krajowych województwa małopolskiego (nr 4 i 7) prow adzących do jego stolicy od w schodu i p ołudnia. P o n ad to w cześniejsze przyjazdy do c en tru m mogą być związane z p lanow anym pow rotem do dom u w porze obiadowej.
N iezn aczn ie później do B onarki przyjeżdżają osoby z Krakowa, a najpóźniej p o jaw ia się znaczna liczba osób z pow iatów położonych w dalszej odległości od m iasta (godz. 13:00). Dla tych klientów sobotni wyjazd do stolicy wojewódz
tw a zajm uje większą część dnia, dlatego w c e n tru m handlow ym p o ja w iają się
F unkcjonow anie wielkiego centrum handlow ego w ujęciu prze strze n n ym i cza so w ym...
później. Znaczny s p a d e k przyjazdów o b serw u je się około godziny 14:00 i 15:00, co je s t z p ew n o ścią związane z p o rą obiadową. Drugi, popołudniow y szczyt przyjazdów do b ad an eg o c e n tru m m a m iejsce o godzinie 15:00 (powiaty przyległe), 16:00 (powiaty położone w dalszej odległości od Krakowa) i 17:00 (Kraków). Można przypuszczać, że osoby z p odkrakow skich miejscowości po
byt w c e n tru m handlow ym ograniczają do zakupów, nie korzystając z atrakcji oferow anych w centrum . N ato m iast m ieszkańcy K rakowa swój wolny czas p rzezn aczają nie tylko n a zakupy, ale i rozrywkę (np. kino, kaw iarnia), d la te go p op ołudniow y szczyt przyjazdów p rzy p ad a d o p ie ro n a godzinę 17:00. Może mieć to po części związek z faktem, że w iele osób p r a c u je także w sobotę.
Uwagę zw raca największy szczyt liczby przyjazdów pojazdów za re je s tro w a nych poza wojew ództw em m ałopolskim o godz. 16:00 (ponad 14% ogółu), a n a s tęp n ie szybki ich s p a d e k około godziny 19:00 do poniżej 4% ogółu przy
jazdów.
Zróżnicowanie przyjeżdżających pod względem przynależności do grup wieku
W czasie p o m iaru p rzeprow adzonego w c e n tru m handlow ym B o nark a City C e n te r z a re jestro w an o p o n ad 8 tys. klientów i podzielono całą tę p o p u lację na przyjęte przedziały wieku. D okonana w te n sposób seg m en tacja rynku uw zględniła dodatkowo czas przyjazdu klientów. Poniższa ta b e la (tab. 1.) p r e zen tu je u dział przyjazdów w edłu g w ieku klientów oraz dni tygodnia.
T ab e la 1.
U d ział przyjeżdżających do cen tru m h an d low ego B onarka C ity C en ter w d zień pow szedni i d zień w oln y od pracy w e d łu g grup w iek u
Grupa w ieku W torek Sobota
Dzieci 5 ,8 % 1 0 ,1 %
Młodzież i dorośli 3 2 ,2 % 2 7 ,1 %
Dorośli 5 2 ,5 % 5 5 ,5 %
Osoby starsze 9 ,5 % 7 ,3 %
OGÓŁEM 1 0 0 % 1 0 0 %
Źródło: o p ra co w a n ie w łasn e.
P o n ad połowę klientów c e n tru m handlow ego B o n ark a City C en ter stan o wiły osoby dorosłe. J e s t to zrozum iałe choćby ze względu n a sposób p r z e p r o w ad zen ia p o m ia ru — g ru p a osób w w ieku 30 do 50 roku życia je s t najb ard ziej mobilna, często p o s ia d a rów nież praw o jazdy i własny samochód. Szczególną uwagę zw raca odm ienny u d ział dzieci w zależności od b ad an y c h dni tygodnia.
Wzrost z ok. 6% w dzień pow szedni do p o n a d 10% w dzień wolny od pracy pozw ala stwierdzić, że w ięcej rodzin do BCC przyjeżdża w weekendy. Z m n iej
szeniu do ok. 7% w sobotę ulega rów nież udział osób starszych (zwłaszcza
emerytów), którzy stanow ili n ie m al 10% wszystkich przyjeżdżających we wto
rek. Osoby te ch ętn iej o d w iedzają c e n tru m w dni pow szednie, un ik a jąc w eek endow ego tłoku.
Ciekawa je s t s tr u k tu r a przyjazdów osób najm łodszych i najstarszych pod względem m iejsca p o ch o d ze n ia (ryc. 6.). Tylko 45% wszystkich dzieci przyby
w ających do c e n tru m handlow ego B o n ark a City C en ter pochodziło z K rako
wa. Znaczny je s t u d ział najm łodszych pochodzących z pow iatów odległych od stolicy województwa (niem al 25%). Z p ew n o ścią część tych osób to m ieszkań cy K rakow a pochodzący z innych części k raju, którzy n ie p rz e re je s tro w a li po
jazdu. P o n ad 60% wszystkich osób najstarszych przyjeżdża do c e n tru m h a n d lowego z Krakowa, a kolejn e 15% z najbliższych okolic stolicy województwa.
Oczywiście wynika to z niższej m obilności osób w tej g ru p ie wiekowej.
Ryc. 6.
U d ział przyjeżdżających do cen tru m h an d low ego B onarka C ity C en ter w e d łu g w iek u pasażerów (d zieci i osoby starsze) i m ie jsc a reje str a c ji pojazdu w d zień p ow szed n i i w dzień w oln y od pracy
Źródło: o p ra co w a n ie w łasn e.
Ostatnim b ad an y m zag a d n ien iem fu nkcjonow ania c e n tru m handlowego B o n ark a City C en ter je s t zależność między w iekiem klientów a godziną ich przyjazdu. U w aru n k ow an e je s t to ilością czasu wolnego pozostającego do dyspozycji poszczególnych osób. J a k wiadomo, młodzież i osoby p r a c u ją c e są najczęściej zajęte w godzinach od 9:00 do 17:00, co pokrywa się z czasem p r a cy, zajęciam i w szkole i na uczelni. Łatwo stwierdzić, że osoby w tym wieku znacznie rzadziej b ę d ą pojaw iać się w c e n tru m handlow ym w godzinach po
ran n y ch i południow ych w dni pow szednie (ryc. 7.).
F unkcjonow anie wielkiego centrum handlow ego w ujęciu prze strze n n ym i czasow ym .
Ryc. 7.
Z różn icow an ie przyjeżdżających do cen tru m h an d low ego B onarka City C enter pod w zględ em pory d nia i w iek u k lie n tó w w d zień p ow szed n i — w torek
Ź ródło: o p ra co w a n ie w ła sn e .
Osoby w wieku poniżej 13 roku życia nieliczn e p o ja w iają się w c en tru m w dzień pow szedni w godzinach p o ran n y ch i wczesnym pop o łud n iem . S ytua
cja ta ulega całkow item u o dw róceniu po godzinie 17:00, kiedy w c e n tru m je st znacznie w ięcej osób najmłodszych. Przyczyną tego są przyjazdy najczęściej jed neg o rodzica po o d e b ra n iu dziecka ze szkoły lub przedszkola. W godzinach 18:00 i 19:00 n a s tę p u je także szczyt przyjazdów młodzieży i osób dorosłych do 30 roku życia. W k onsekw encji je d y n ą g r u p ą klientów, którzy d o m in u ją w go
d zinach p rzed po łu d n iow y ch są osoby starsze — najliczniej przyjeżdżają po
między godziną 11:00 a 13:00, a także po 15:00.
Podobny rozkład przyjazdów osób w w ieku powyżej 50 lat w ystępuje w dzień wolny od p racy (ryc. 8.). Osoby starsze n a jc h ę tn ie j przyjeżdżają przed p o łu d n ie m i wczesnym p o p o łu d n ie m (godz. 11:00-13:00), po czym ponow nie o bserw uje się s p a d e k o godzinie 14:00. N iem al 16% ogółu osób starszych przy
jeżdża o godzinie 15:00, najw ięcej w ciągu dnia. W godzinach wieczornych c e n tru m odw iedzali głów nie młodzież i dorośli do 30 roku życia, co można łączyć z przyjazdam i do m u ltip lek su kinowego. Przyjazdy rodzin z dziećmi najczęściej miały m iejsce w godzinach p rzed po łu d n io w y ch (godz. 11:00
-13:00) oraz, co już w cześniej sygnalizowano, w godzinach 16:00-17:00. Cieka
wą o b serw acją je s t bardzo niski u dział młodzieży i osób do 30 roku życia w godzinach przedpołudniow ych.
Ryc. 8.
Z różn icow an ie przyjeżdżających do cen tru m h an d low ego B onarka City C enter pod w zględ em pory d nia i w iek u k lien tó w w d zień w oln y od pracy — sobota
Źródło: o p ra co w a n ie w łasn e.
Podsumowanie
Uzyskane wyniki p o tw ie rd z ają duże znaczenie cen tró w handlow ych za
równo pod względem liczby osób je odw iedzających, ja k i p rzestrzen n ego za
sięgu oddziaływania. Różnorodność pro du k tó w oferow anych w sk lep ach oraz u słu g i form rozrywki spraw ia, że do c e n tru m B o n ark a City C en ter przyjeżdża tylko sam o ch o d am i k ilk adziesiąt tysięcy klientów w ciągu tygodnia. Współ
czesne obiekty h andlow e, ta k ie ja k ie w Bonarce, stanow ią nie tylko m iejsce zakupów, ale także świadczą usługi i z a p e w n iają możliwość sp ę d z e n ia w o ln e
go czasu, stając się powoli swojego rod zaju atra k c ją turystyczną. W tym kon
tekście nie dziwi więc fakt, że krakow skie c e n tru m han d lo w e przyciąga nie tylko mieszkańców m iasta czy osoby p ochodzące w Krakowskiego Obszaru M etropolitalnego. Swoim zasięgiem oddziaływ ania B o n ark a City C en ter p rzek rac za g ra n ic e województwa małopolskiego, przyciągając k onsum entów m.in. z powiatów województwa śląskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego.
F u n k cjo n o w an ie w ielkich g alerii zależy od w ielu czynników. Szczególną rolę odgrywa tu taj czas przyjazdu klientów. Z uwagi n a fakt p e łn ie n ia przez c e n tr a h and lo w e funkcji re k reac y jn ej najw iększe n a tę ż e n ie ru c h u przeżywa
ją one w okresie wolnym od p racy z wyjątkiem dni, kiedy ustawowo g a le ria je s t zam knięta.
Wyniki b a d a ń jed n o zn aczn ie po k azu ją także pew n e zależności związane z w iekiem klientów. Pomim o subiektywnej, dokonyw anej przez autorów, oce
ny przynależności osób do w ybranych g ru p wiekowych, zauw ażalne są p r a
F unkcjonow anie wielkiego centrum handlow ego w ujęciu prze strze n n ym i czasow ym ...
w idłowości w godzinach przyjazdów rodzin z dziećmi, młodzieży, dorosłych i osób starszych.
Należy przypuszczać, że w p rzypadku c e n tru m B o n ark a City C en ter ru ch w samym obiekcie w przyszłości uleg n ie zwiększeniu. Przyczyni się do tego zapew n e wzrost wiedzy w śród m ieszkańców o is tn ie n iu nowej g alerii, a po
nad to po zakończeniu kolejnych etapó w inwestycji do c e n tru m handlowego przybywać b ę d ą pracow nicy i klienci biurow ców oraz m ieszkańcy pobliskich apartam entow ców . Ma to n ie b a g a te ln e znaczenie, jako że — ja k wykazała nin iejsza an aliza — tego typu obiekty są je d n y m z największych w m ieście g e n e ra to ró w ru c h u samochodowego.
Bibliografia
Bogdanov D., 2002, Problem y lokalizacji w ielkopow ierzchniow ych obiektów handlo
wych, w: Słodczyk J. (red.), Przem iany bazy ekonom icznej i stru k tu r y przestrzennej m iast, wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 383-388.
Borowiec M., 2009, Rola uczelni krakow skiego i rzeszowskiego ośrodka akadem ickiego w przestrzeni Polski Południowo-W schodniej w św ietle koncepcji u kła d ó w bipolar
nych, Instytut Geografii Akademii Pedagogicznej im. KEN, Kraków.
Chudzik D., 2006, W izerunek klien ta superm arketów , „Handel W ewnętrzny” nr 4-5, s. 63-66.
Ciechowski M., 2010, O ddziaływ anie antropogeniczne n a środow isko przyrodnicze kra kow skiej B onarki, „Prace Geograficzne” z. 123, s. 111-127.
Gałkowski M., 2004, Dlaczego śródm ieścia polskich m ia st m ogą przegrać z galeriam i handlow ym i?, w: Miasto w mieście: problem kom pozycji, IX Międzynarodowa Kon
ferencja Instytutu Projektowania Urbanistycznego Politechniki Krakowskiej, 14-15 maja 2004 r., „Czasopismo Techniczne, Seria Architektura” rok 101, nr sp e
cjalny 2-A, s. 319-326.
Guzik R., Zborowski A., Kołoś A., Micek G., Gwosdz K., Trzepacz P., Chaberko T., Kre- towicz P., Ciechowski M., Dej. M., Grad N., 2010, Dostępność ko m u n ik a cyjn a i pow iązania m iast oraz delim itacja obszarów fu n kcjo n a ln yc h , w: Noworól A., Do
mański B., M ałopolskie m iasta —fu n kcje , potencjał i trend y rozwojowe, M ałopolskie Obserwatorium Rozwoju, Kraków, s. 88-134.
Jałow iecki B., 2005, Społeczny ję zy k architektury od gotyckiej kated ry do hiperm arketu, w: Jałow iecki B., Majer A., Szczepański M. S. (red.), P rzem iany m iasta. W okół socjo
logii A leksa n d ra Wallisa, Scholar, Warszawa, s. 21-36.
Kłosiewicz-Górecka U., 2005, W ielkopowierzchniow e obiekty handlow e ja k o kluczow y czyn n ik rozw oju h a n d lu detalicznego w Polsce, „H andel W ewnętrzny” nr 6.
Kłosowski F., 2002, H iperm arkety w przestrzeni handlow ej m ia st aglom eracji katow ic
kiej, w: Słodczyk J.(red.), P rzem iany bazy ekonom icznej i str u k tu r y przestrzennej m ia st, wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 373-381.
Kostecka J., 2007, M a n u fa ktu ra — now a przestrzeń turystyczno-rekreacyjna Łodzi,
„Turystyka i H otelarstw o” nr 12, s. 9-35.
Plichta G., 2007, Id en tyfika cja i hierarchizacja czynników w pływ ających n a wybór p la cówek w ielko pow ierzchniow ych n a m iejsce za kup ów (na przykładzie r y n k u krako w skiego), „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” nr 739, s. 151
-169.
Siedlecka A., 2008, B o narka City Center — w ielofunkcyjne cen trum m iejskie, „Nowo
czesne Budownictwo Inżynieryjne” nr 5, s. 56-57.
T h e O peration of S h op p in g M all from Spatial and T em poral P e r sp e c tiv e on th e E x a m p le Of Bonarka C ity C enter in Cracow)
T h is a r t i c l e c o n s i d e r s s h o p p i n g m a l l as:
a) a p l a c e o f s p a t i a l i n f l u e n c e a s e v i d e n c e d by t h e a r e a c u s t o m e r s co m m o n ly c o m e fro m (on a lo cal , r e g i o n a l a n d c o u n t r y - w i d e scale),
b) a p l a c e o f c u s t o m e r s ’ a r r i v a l s o v e r t i m e ( d u r i n g d i f f e r e n t t i m e s o f t h e day a n d w e e k ).
An e x a m p l e o f t h e B o n a r k a City C e n t e r —a n e w ly o p e n e d s h o p p i n g c e n t e r lo
c a t e d in C r a c o w —w a s e m p l o y e d to t a c k l e f o u r s i g n i f i c a n t issues. T h e r e s e a r c h p r o c e d u r e i n c l u d e d a fie ld d a t a g a t h e r i n g c a r r i e d o u t in F e b r u a r y 2010 in t h e u n d e r g r o u n d p a r k i n g lot s i t u a t e d b e n e a t h t h e m a l l m a j o r t r a d e a r e a . E a c h in v e s t i g a t o r w a s to n o te d o w n t h e n u m b e r o f c a r s e n t e r i n g t h e lot, l i c e n s e p l a t e s c o u n t y c o d e a n d t h e n u m b e r o f p a s s e n g e r s in s id e . B e s i d e s , a ll o f t h e p e o p l e w e r e s u b j e c t i v e l y c l a s s i f i e d to d i f f e r e n t a g e g ro u p s . C u s t o m e r s w h o c a m e on fo o t o r by p u b l i c t r a n s p o r t w e r e n o t i n c l u d e d in t h e analy sis.
F i r s t , t h e a u t h o r s e n d e a v o r e d to d e t e r m i n e t h e size of d a il y tr a f f i c a t t h e s h o p p in g c e n t e r . S e c o n d ly , t h e m a i n d i r e c t i o n s o f c u s t o m e r s ’ a r r i v a l s (c r u d e , c o n t r o l l e d for p o p u l a t i o n a n d p e r a u t o m o b i l e ) e n a b l e d to d e l i n e a t e t h e m a j o r a r e a p e o p l e a r e a t t r a c t e d fr o m by t h e s h o p p i n g m all. T h ir d l y , a n a n a l y s i s o v er t i m e r e v e a l e d p e a k s a n d t r o u g h t i m e s o v e r t h e d a il y tr a ffic , b o th d i v e r s e d u r ing a w o r k in g d a y ( h e r e : T u e s d a y ) a n d w e e k e n d ( h e r e : S a tu r d a y ). T h e fi n a l is
s u e d i s c u s s e d h e r e b y c o n c e r n e d t h e c u s t o m e r s ’ age in r e l a t i o n to t h e a r r i v a l ti m e s , w h i c h a ll o w e d t r a c i n g a v a r y i n g d e m a n d o v e r a day.
Key words: s p a t i a l i m p a c t o f a la r g e c o m m e r c i a l facility , s o c i o - e c o n o m ic s t r u c t u r e o f t h e c u s t o m e r
JE L c la ssific a tio n : L81 i M30
S ieliw ierstow M., 2010, W Krakowie rosną kolejne centra handlowe, „Puls B iznesu”
13.07.2010.
Sikos T., Hoffmann M., 2005, Typology o f shopping centres in B udapest, „Case Stu dies”
nr 1, J. Selye University, Komarno.
Szczyrba Z., 2005, N a k u p n i centra v Ceske Republice — nova fo rm a zabavy a n a k u p n i tu ristiky, „Studia i m onografie” z. 175, Politechnika Opolska, Opole.
Twardzik M., 2007, D eterm inanty w yboru lokalizacji centrów handlow ych w wojewódz
tw ie ślą sk im , „Handel Wewnętrzny” nr 4-6, s. 39-48.
W ięcław J., 2003, H iperm arkety ja k o now y elem ent w stru ktu rze przestrzennej m iast Polski n a przykładzie K rakow a, w: Górka Z., W ięcław J. (red.), B a dan ia i podróże na ukow e kra kow skich geografów, Informator PTG w Krakowie za okres 1999/2000
-2001/2002.
Woźniak G., 2002, P lusy i m in u sy istnien ia sklepów w ielkopow ierzchniow ych w Polsce, w: Wrzosek S., Parzelski G. (red.), Za i przeciw super- i hiperm arketom . M ateriały sym po zjum naukow ego Wyższej Szkoły H andlow ej w R adom iu, Radom, s. 122-129.
Zborowski A., 2003, Prognoza dem ograficzna dla K rakow a w latach 2003-2023, Urząd Miasta Krakowa, Kraków.
Żalikowski J. (red.), 2002, W pływ hiperm arketów zachodnich koncernów handlow ych na gospodarkę, ryn e k pracy i dochody w ładz sam orządow ych n a przykładzie m iasta B iałystok i w ojew ództw a podlaskiego: raport, Pro Veritate, Białystok.
Żerebecka K., 2005, The space o f the shopping centre in Poland, „Bulletin o f Geography, Socio-econom ic series” nr 4/2005, Toruń, s. 201-206.
A b s t r a c t T
