Kognitywistyka i Media w Edukacji 2017, nr 2
Łukasz Kowalski
Przykłady oprogramowania dostępnego jako usługa do wykorzystania w pracy nauczyciela i wykładowcy akademickiego
Abstract
Examples of soft ware available as a service for teachers and lecturers
In the following article, the author provides and overview of soft ware available to be used by teachers and lecturers in their work. Also presented are external factors worth considering in choosing tools to be used in academic settings.
Keywords: soft ware, SaaS, teaching, academic settings
Wprowadzenie
Zwiększenie popularności oprogramowania dostępnego jako usługa1 znacz- nie poszerzyło możliwości publikacji danych pochodzących z projektów dzien- nikarskich, naukowych czy związanych z dziedzictwem kulturowym. Korzystając z dostępnych w internecie narzędzi, bez zakupu sprzętu, wynajmowania serwera i tworzenia oprogramowania, możemy udostępniać blogi, interaktywne mapy lub osie czasu. W tym modelu aplikacje są dostępne dla użytkowniczek i użytkowni- ków zwykle za pomocą przeglądarki internetowej, a instalacją, konfi guracją, utrzy- maniem zajmuje się dostawca usługi. Do najważniejszych wad publikowania da- nych w takim modelu należy zaliczyć brak kontroli nad oprogramowaniem oraz,
1 ng. Soft ware as a Service, w skrócie SaaS.
przy szerszych projektach, konieczność konfi guracji wielu narzędzi. Wyzwaniem mogą być również kwestie prawne.
W tym tekście opiszę narzędzia, które wykorzystuję podczas pracy, szkoleń oraz zajęć, które prowadzę ze studentami na kierunkach łączących treści humani- styczne i te związane z technologią. Są to często nowe kierunki, jednak przykładem kursu, podczas którego kompetencje związane z nowymi technologiami są coraz ważniejsze, jest też dziennikarstwo i komunikacja społeczna. „Codzienna praca dziennikarza całkowicie zmienia swoją formę − pod względem jej charakteru, cza- su, wymagań dotyczących wielozadaniowości w sferze technicznej i merytorycz- nej. Wpływ na to mają czynniki ekonomiczne, oczekiwania odbiorcy oraz przede wszystkim nowe technologie, które determinują produkcję, konsumpcję i dystry- bucję mediów”2. Rozwiązania, w którym oprogramowanie funkcjonuje jako usłu- ga, wspomagają wymaganą od dziennikarzy wielozadaniowość w obszarze techno- logicznym. Ułatwiają dodanie rozbudowanych multimediów czy interaktywnych elementów do publikowanej historii, w przypadku jeśli nie dysponujemy tego typu rozwiązaniami w wykorzystywanym przez nas systemie publikacji treści.
Zestawienia narzędzi, z których korzystamy, mogą być cenne również w przy- padku badań medioznawczych. Piotr Celiński, opisując zjawisko postmedialno- ści, zwraca uwagę na rolę oprogramowania. „Postmedialność narasta jednocze- śnie: w sferze techniki, gdzie wspiera się na takich procesach, jak konwergencja, wirtualizacja, obecność soft ware, interfejsów i protokołów; w polu społecznym, gdzie ma miejsce socjalizowanie technologii medialnych wyrywanych systemowi kultury masowej i wynikające z tego procesu sieciowanie, emancypacja użytkow- ników oraz powstawanie społeczeństwa informacyjnego i sieciowego; oraz w polu antropologicznym, gdzie przekształceniom podlega zbiorowa wyobraźnia komu- nikacyjna wraz z zakorzenionymi w niej kompetencjami medialnymi i objawiają się nowe postawy i logiki komunikacyjne”3.
W wielu publikacjach autorki i autorzy opisują oprogramowanie, jakie wyko- rzystują w pracy badawczej czy dydaktycznej. W tekście Narzędzia umysłu Paweł Frelik kreśli, jakich narzędzi i usług używa w swojej pracy naukowej. Ich zestawie- nie, które ewoluowało w ciągu kilku lat, przedstawia w kilku kategoriach. W każdej z nich wypróbowywał po kilka, a czasem nawet kilkanaście programów. Jego wy- bory, jako wymagającego użytkownika, jak uważa, w jakimś stopniu odzwiercie- dlają preferencje szerszego grona odbiorców, przez co mogą stanowić wskazówkę
2 K. Siezieniewska, Zawód dziennikarza w obliczu konwergencji mediów, s. 11, https://depotuw.
ceon.pl/bitstream/handle/item/892/K.%20SIEZIENIEWSKA%20-%20PRACA%20DOKTORSKA.
pdf?sequence=1 [dostęp: 2.08.2017].
3 P. Celiński, Postmedia. Cyfrowy kod i bazy danych, Lublin 2013, s. 15.
przy ich doborze4. Grzegorz Stunża w tekście Memex w kieszeni? Mobilne narzę- dzia komunikowania i zbierania danych jako część warsztatu badacza jakościowego pisze: „(…) będę jednak prezentować głównie znane mi i wykorzystywane prze- ze mnie narzędzia, które mogą przydać się w codziennej pracy badaczy. (...) Jest to zatem w dużej mierze subiektywny wybór oparty na funkcjonalności i rzeczywi- stych doświadczeniach”5.
Obydwa zestawienia opierają się na doświadczeniu ich twórców, a za jedną z głównych kategorii wyboru stawiają sobie przydatność narzędzi. Frelik szcze- gólnie podkreśla to, pisząc: „mindware to najbardziej dosłownie narzędzia umysłu – wszelkiego rodzaju oprogramowanie, serwisy i usługi (chociaż pewnie również urządzenia), które przyczyniają się do bardziej optymalnego działania ludzkiego umysłu”6.
Interesującą i bardzo bliską mi perspektywę wykorzystania narzędzi i usług in- ternetowych przedstawia Agnieszka Jarmuł w tekście Keep calm i twórz narracje cyfrowe, czyli jak pokonać szkolne przeszkody i wykorzystać TIK w nauczaniu7. Au- torka, która jest trenerką edukacji medialnej, pokazuje jak przełamywać bariery we wdrażaniu nowych technologii komunikacyjnych w szkole. Jako główne wyzwania wymienia: brak kompetencji cyfrowych, zarówno u nauczycieli, jak i uczniów, nie- wiedzę na temat możliwości nowych technologii w procesie edukacyjnym, brak dostępnego sprzętu oraz czasu. W każdym z tych przypadków pokazuje, jak spro- stać wyzwaniu i podaje przykłady narzędzi, z których można skorzystać.
Rozwiązania, które zaprezentuję poniżej, można wykorzystać zarówno na za- jęciach związanych z komunikacją społeczną, jak i w przypadku prezentowania podstawowych technologii informatycznych. Wymieniam tutaj podstawowe apli- kacje, których interfejsy można poznać w kilkanaście minut. Jeśli będziemy korzy- stać z nich dłużej, dość szybko odczujemy ich ograniczenia. Są one jednak dobrym punktem do rozpoczęcia nauki przygotowywania i publikacji treści, a w koń- cu poznawania bardziej kompleksowych rozwiązań. Opisy usług i oprogramo- wania, które znajdują się poniżej, szczególnie w kwestii opłat czy szczegółowej
4 Por. P. Frelik, Narzędzia umysłu, [w:] Mindware Technologie dialogu, red. P. Celiński, Lublin 2012, s. 105.
5 G. Stunża, Memex w kieszeni? Mobilne narzędzia komunikowania i zbierania danych jako część warsztatu badacza jakościowego, [w:] Metody badań online, red. P. Siuda, s. 275.
6 P. Frelik, op.cit., s. 105.
7 Zob. A. Jarmuł, Keep calm i twórz narracje cyfrowe, czyli jak pokonać szkolne przeszkody i wy- korzystać TIK w nauczaniu, [w:] Remikslab. Przewodnik dla edukatorów, red. K. Kryczka-Kowalska, Ł. Kowalski, s. 27, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/docmetadata?id=89412&from=&dirid- s=1&ver_id=&lp=1&QI= [dostęp: 3.08.2017].
funkcjonalności, mogą dość szybko się zdezaktualizować. Mam jednak nadzieję, że to zestawienie może być interesujące również ze względu na przyszłe badania8.
Przykłady aplikacji
W modelu oprogramowanie jako usługa mamy dostęp m.in do tworzenia:
– blogów, stron internetowych (np. Wordpress.com), – cyfrowego archiwum, biblioteki, muzeum (np. LoCloud), – infografi k (np. Canva),
– wykresów (np. Datawrapper),
– map (np. Datawrapper, Google Maps),
– map wykorzystywanych do opowiadania historii (np. StoryMap JS), – interaktywnych osi czasu (np. Timeline JS),
– narzędzi umożliwiających porównywanie zdjęć (np. Juxtapose JS).
Szerszy i aktualizowany przegląd tego typu narzędzi znajduje się na stronie społeczności Journalism Tools9. Na podstronie tego serwisu pt. Tools znajdziemy bazę podzieloną m.in na narzędzia służące do: wizualizacji danych, analizy i po- bierania danych, opowiadania historii, map, multimediów.
Wordpress.com jest platformą blogową, służacą również jako podstawowy sys- tem do zarządzania treścią dla stron internetowych. W serwisie należy założyć konto i skonfi gurować wygląd naszej strony. Platforma jest udostępniona za dar- mo. Płatne są dodatkowe usługi, np. dowolna domena, usunięcie reklam, dodat- kowe miejsce na serwerze, edytor css. W najdroższej opcji Premium można doda- wać dowolne wtyczki i motywy, które umożliwiają szerokie dostosowanie usługi.
Wordpress to również otwarte oprogramowanie, które możemy zainstalować na własnym serwerze, mamy wtedy dowolność jego konfi guracji. Dzięki systemo- wi takiemu jak Wordpress możemy publikować infografi ki, osie czasu czy mapy w jednym miejscu10.
LoCloud Collections jest usługą stworzoną i utrzymywaną przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe, umożliwiającą tworzenie własnej biblio- teki, archiwum czy muzeum cyfrowego oraz udostępnienie posiadanych zbiorów i metadanych. Ważne jest to, że nie jest nam potrzebna własna infrastruktura in- formatyczna nawet do tworzenia większych kolekcji. Usługa powstała w ramach
8 O zagadnieniu archiwizacji internetu więcej pisze Marcin Wilkowski w artykule Trzy argumen- ty przeciwko archiwizowaniu internetu, http://historiaimedia.org/2011/10/04/trzy-argumenty-prze- ciwko-archiwizowaniu-internetu/index.html [dostęp: 2.08.2017].
9 http://journalismtools.io/about/ [dostęp: 2.08.2017].
10 https://wordpress.com/ [dostęp: 2.08.2017].
projektu współfi nansowanego przez Unię Europejską i utrzymywana jest przez twórców przy wsparciu Fundacji Europeana. Pozostanie bezpłatna do końca roku 2017. Po tym czasie mogą zostać wprowadzone opłaty, uzależnione od ilości obiek- tów i ich rozmiaru. Dla użytkowników publikujących nie więcej niż 250 obiektów, o rozmiarze do 500 MB, usługa pozostanie bezpłatna. Najdroższa opcja zakłada możliwość publikacji do 25 000 obiektów, o rozmiarze nieprzekraczającym 50 GB, za cenę 99 PLN na miesiąc11.
Fragment strony głównej LoCloud Collections, źródło: https://locloudhosting.net/.
Canva to oprogramowanie wspomagające projektowanie grafi k, prezentacji, ulotek, które powstało w środowisku związanym z edukacją. „Pomysł na serwis Canva pojawił się, gdy Melanie Perkins uczyła na uniwersytecie obsługi progra- mów grafi cznych i zauważyła, że nauka podstaw sprawia studentom problemy”12. Usługa oferuje prosty edytor w stosunku do rozbudowanych pakietów grafi cz- nych oparty na metodzie „przeciągnij i upuść”. Może być interesującym rozwiąza- niem, w przypadku gdy nie ma wystarczającej ilości czasu na zapoznanie studen- tów z Gimpem czy narzędziami Adobe. Oprogramowanie można wykorzystać do uczenia, jak tworzyć spójne grafi cznie projekty, wykorzystując dostępne szablo- ny. W przypadku Canvy podstawowe funkcjonalności uzyskujemy za darmo. Płat- ne są np. zapisywanie własnych szablonów, większa ilość miejsca do zapisywania
11 https://locloudhosting.net/ [dostęp: 2.08.2017].
12 https://about.canva.com/pl_pl/nasza-historia/ [dostęp: 4.08.2017].
zdjęć i innych elementów, większa ilość szablonów. Canva udostępnia specjalny program do celów edukacyjnych13.
Datawrapper wspiera publikację danych na interaktywnych wykresach i ma- pach. Konto tworzymy z wykorzystaniem adresu email. Wprowadzamy zgroma- dzone dane, a następnie wybieramy formę ich wyświetlenia. Mamy do wyboru kilka rodzajów wykresów i map. Podstawowa, bezpłatna opcja daje dostęp do two- rzenia wykresu czy mapy, które mogą zostać wyświetlone do 10 000 razy14.
Google Maps to serwis internetowy, darmowy dla niekomercyjnych użytkowni- ków, jeśli nie przekraczamy założonych przez korporację ilości wyświetleń mapy15. Umożliwia przede wszystkim korzystanie z map, m.in. wyszukiwanie obiektów, ad- resów, oglądanie panoramicznych widoków z poziomu ulic (Street view) czy plano- wanie tras podróży samochodem, transportem publicznym lub pieszo. Korzysta- jąc z konta Google, po wybraniu opcji Twoje miejsca, a następnie zakładki Mapy, mamy dostęp do edytora umożliwiającego dodawanie warstw, markerów, linii, tras i wskazówek do nich. Możemy wybrać odpowiedni podkład mapy z kilku udostęp- nionych przez Google. Do serwisu możemy zaimportować dane w wielu formatach plików, tj. CSV, XLSX, KML lub GPX. Serwis umożliwia nam też wyeksportowanie wprowadzonych danych w formacie KML. Są to bardzo podstawowe opcje w po- równaniu z dostępnymi serwisami do publikowania danych geografi cznych16.
Fragment strony Google My Maps z edytorem, źródło: https://www.google.com/maps/d/edit.
13 https://www.canva.com/pl_pl/ [dostęp: 2.08.2017].
14 https://www.datawrapper.de/ [dostęp: 2.08.2017].
15 https://developers.google.com/maps/pricing-and-plans/#sup_3 [dostęp: 4.08.2017].
16 https://www.google.pl/maps [dostęp: 2.08.2017].
Na oddzielne miejsce zasługuje opisanie narzędzi tworzonych w Knight Lab Uniwersytetu Northwestern. Jest to społeczność projektantów, programistów, stu- dentów i nauczycieli, którzy tworzą nowe narzędzia dziennikarskie17. Najpopular- niejsze narzędzie stworzone przez KnightLab to TimelineJS. Jak informują twór- cy, zostało ono użyte przez ponad 250 000 osób i jest ono dostępne w ponad 60 językach18. Aplikacja umożliwia zaznaczenie punktów lub okresów na osi czasu i dodanie do nich opisu, zdjęcia, materiału wideo czy mapy. Stworzenie linii cza- su nie wymaga tworzenia konta w serwisie TimelineJS. Musimy skorzystać z konta Google i dostępnych tam arkuszy kalkulacyjnych. Kopiujemy przykładowy arkusz kalkulacyjny ze strony TimelineJS i wprowadzamy do niego dane. Następnie poda- jemy adres arkusza na stronie i otrzymujemy kod do osadzenia np. na naszej stro- nie internetowej. Narzędzie jest udostępniane całkowicie za darmo19.
Fragment strony Knight Lab Uniwersytetu Northwestern prezentujący narzędzia do cyfrowego opowiadania historii, źródło: https://timeline.knightlab.com/.
StoryMap JS umożliwia umieszczenie historii na mapie. Przemieszczając się po kolejnych punktach, możemy zapoznać się z opisem lub multimediami. Usłu- ga umożliwia zintegrowanie treści z serwisów takich jak: Twitter, Flickr, YouTu- be, Vimeo, Vine, Dailymotion, Google Maps, Wikipedia, SoundCloud, Document Cloud. Logując się do StoryMap JS, nie musimy zakładać nowego konta, należy skorzystać z konta Google. Dzięki niemu logujemy się do usługi. Po zalogowaniu mamy dostęp w przeglądarce do edytora interaktywnej mapy. Podobnie jak Time- lineJS, narzędzie jest udostępniane całkowicie za darmo20.
17 https://knightlab.northwestern.edu/about/ [dostęp: 5.08.2017].
18 https://knightlab.northwestern.edu/ [dostęp: 5.08.2017].
19 http://timeline.knightlab.com/ [dostęp: 2.08.2017].
20 https://storymap.knightlab.com/ [dostęp: 2.08.2017].
Edytor StoryMap JS, źródło: https://storymap.knightlab.com/edit/?id=storymap.
Wybór rozwiązania
Poniżej zebrałem kilka zagadnień, na które warto zwrócić uwagę, decydując się na wybór konkretnego narzędzia czy usługi. Niestety nie każde rozwiązanie spełnia wszystkie kryteria, warto jednak podejmować jak najbardziej świadomy wybór.
– eksport danych – podstawową kwestią jest sprawdzenie, czy dane narzędzie umożliwia pobranie danych, które do niego wprowadzamy, najlepiej w ta- kim formacie, który umożliwia wprowadzenie ich do alternatywnej aplikacji bez dodatkowego nakładu pracy (zabezpiecza nas to na wypadek likwidacji danej usługi czy zamiany sposobu jej działania);
– bezpieczeństwo danych21 – jeśli naszym zamiarem jest publikacja online nie jest to kluczowa kwestia, jednak należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo naszego konta, sposób uwierzytelniania, tak aby nikt nie mógł dostać się do usługi z wykorzystaniem naszych danych dostępowych; konieczna jest rów- nież kopia zapasowa opublikowanych danych na wypadek włamań czy awa- rii;
– dostępność – podstawowa weryfi kacja związana z dostępnością dane- go rozwiązania powinna polegać na uruchomieniu przykładowych treści na popularnych przeglądarkach internetowych22, również na urządzeniach
21 Aktualne zagadnienia związane z bezpieczeństwem opisuje m.in. serwis https://niebezpiecz- nik.pl/ [dostęp: 10.08.2017].
22 Dla Polski popularne przeglądarki internetowe można sprawdzić na stronie gemiusRanking http://ranking.pl/pl/rankings/web-browsers-groups.html [dostęp: 10.08.2017].
mobilnych, konieczna jest weryfi kacja, czy treści będą dostępne dla osób niepełnosprawnych;
– aktualizacje – sprawdzamy, jak często aplikacja jest aktualizowana, czy twór- cy na bieżąco dostosowują ją do zmieniających się urządzeń, systemów ope- racyjnych i przeglądarek internetowych;
– kwestie prawne23 – należy sprawdzić, czy w przypadku danej usługi musimy zgodzić się na udzielenie licencji na dane czy multimedia, które publikuje- my, autorom aplikacji i czy mamy do tego prawo;
– otwartość kodu – czy kod jest dostępny na licencji umożliwiającej jego po- nowne wykorzystanie i modyfi kację (w praktyce zdarza się to bardzo rzadko, mamy jednak wtedy możliwość w przypadku wyłączenia usługi na odtwo- rzenie jej na swoim serwerze, wymaga to dodatkowych nakładów związa- nych ze sprzętem i konfi guracją oprogramowania);
– opłaty – warto sprawdzić, na jakim etapie rozwoju usługi zaczynamy z niej korzystać (wiele startupów czy fi rm udostępnia swoje aplikacje na początku za darmo, po czym zmienia lub wprowadza opłaty za użytkowanie).
Decydując się na publikację danych w dłuższej perspektywie czasowej z wyko- rzystaniem oprogramowania jako usługi, musimy również pamiętać, że:
– w związku ze zmianami technologicznymi w sprzęcie, systemach operacyj- nych czy przeglądarkach internetowych musimy okresowo sprawdzać po- prawności działania aplikacji (oczywiście podobnie jest w przypadku roz- wiązań dedykowanych);
– wiele usług korzysta z aplikacji zewnętrznych, np. Google Maps, do wyświe- tlania map czy YouTube do wyświetlania wideo, co powoduje dodatkowe komplikacje przy zmianach technologicznych czy prawnych w tych usłu- gach;
– jeśli korzystamy w jednym projekcie z kilku, kilkunastu narzędzi tego typu, trudno jest je zintegrować grafi cznie, musimy również założyć wiele kont, często do każdej usługi z osobna.
Korzystając z oprogramowania dostępnego jako usługa, musimy zmierzyć się z szeregiem wyzwań, jednak zyskujemy dzięki niemu możliwość publikacji zgro- madzonych danych bez dodatkowych działań programistycznych. Praca z wymie- nionymi w tekście narzędziami może być też dobrym pretekstem do rozmowy ze studentkami i studentami o kondycji internetu, kwestiach związanych z bezpie- czeństwem, jego neutralnością czy nowymi postawami i logikami komunikacyj- nymi.
23 Materiały dotyczące prawa autorskiego można znaleźć w serwisie: https://prawokultury.pl/
kurs/ [dostęp: 12.08.2017].
Bibliografi a
Celiński P., Postmedia. Cyfrowy kod i bazy danych, Lublin 2013.
Frelik P., Narzędzia umysłu, [w:] Mindware Technologie dialogu, red. P. Celiński, Lublin 2012.
Jarmuł J., Keep calm i twórz narracje cyfrowe, czyli jak pokonać szkolne przeszkody i wykorzystać TIK w nauczaniu, [w:] Remikslab. Przewodnik dla eduka- torów, red. K. Kryczka-Kowalska, Ł. Kowalski, http://biblioteka.teatrnn.
pl/dlibra/dlibra/docmetadata?id=89412&from=&dirids=1&ver_id=&l- p=1&QI= [dostęp: 3.08.2017].
Siezieniewska K, Zawód dziennikarza w obliczu konwergencji mediów, https://de- potuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/892/K.%20SIEZIENIEWSKA%20 -%20PRACA%20DOKTORSKA.pdf?sequence=1 [dostęp: 2.08.2017].
Stunża G., Memex w kieszeni? Mobilne narzędzia komunikowania i zbierania da- nych jako część warsztatu badacza jakościowego, [w:] Metody badań on- line, red. P. Siuda.
Wilkowski M., Trzy argumenty przeciwko archiwizowaniu internetu, http://histo- riaimedia.org/2011/10/04/trzy-argumenty-przeciwko-archiwizowaniu- -internetu/index.html [dostęp: 2.08.2017].
