View of Saint Basil's Influence on the Monastic Life

- 2 9 8

WPŁYW ŚW.BAZYLEGO NA ROZWÓJ ŻYCIA MONASTYCZNEGO

W śród ró ż n o ro d n y c h p rzejaw ó w ż y c i a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o p ie r w s z y c h w ieków , ż a d e n c h y b a n ie ś c i ą g n ą ł na s i e b i e t a k i ą ) u w a g i, ja k ż y c ie m o n a s ty c z n e . J e g o s z y b k i , in te n s y w n y ro z w ó j do d z i ś j e s t w pewnym s t o p n i u n a d a l t a j e m n i c ą d l a t y c h , k t ó ­ rz y p r ó b u j ą w y ja ś n ić p rz y c z y n y te g o z ja w is k a i p o b u d k i, k t ó ­ ry m i k i e r o w a l i s i ę l u d z i e p o d e jm u ją c y z w yboru d ro g ę ż y c i a b e z w ą t p i e n i a t r u d n i e j s z ą , n i ż ż y c ie p r z e c i ę t n e g o c h r z e ś c i j a ­ n i n a . n u ch m o n a sty c z n y r o z w in ą ł s i ę n a j p i e r w na W schodzie w E g i p c i e , S y r i i i A z ji M n i e j s z e j , g d z i e d o ś ć w c z e ś n ie o g a r ­ n ą ł s z e r o k i e masy l u d n o ś c i . Na W s c h o d z ie ,z w ła sz c z a w E g i p c i e , j u ż w I I I - I V w ie k u d o s z ł o do s k r y s t a l i z o w a n i a podstaw ow ych form ż y c i a r e l i g i j n e g o m nichów , d l a t e g o c i e s z y ł s i ę on j u ż wówczas s ła w ą k o l e b k i te g o nowego r o d z a j u ż y c i a z a k o n n e g o . M ia ło ono fo rm ę e r e m ic k ą lu b c o n o b i t a l n ą z o rg a n iz o w a n ą p r z e z ś w .P a c h o m iu s z a . "łownym m o d e ra to re m ż y c i a m o n a sty c z n e g o n a Y /sc h o d z ie , z w ła s z c z a w K a p a d o c ji, b y ł ś w .B a z y l i . J e g o i d e a ł y a s c e ty c z n e r ó ż n i ł y s i ę z n a c z n ie od i d e a łó w , p r z y ś w i e c a j ą c y c h mnichom e g ip s k im , z k tó r y m i z a p o z n a ł s i ę w 356 ro k u p o d c z a s p o b y tu w E g i p c i e . W ielo z n ic h w p ra w d z ie p r z y j ą ł , a l e n a d a ł im no­ we r y s y , k t ó r e o d tą d s t a ł y s i ę podstaw ow ym i z a ło ż e n ia m i m ona- sty c y z m u w s c h o d n ie g o , a w d u ż e j m ie r z e t a k ż e z a c h o d n ie g o . Z t e g o t e ż t y t u ł u B a z y li nazyw any j e s t p a t r i a r c h ą mnichów K o ś c i o ł a W sc h o d n ie g o ^ .

i G .T u r b e s s i , I n t r o d u z i o n e a l l o s t u d i o d e l l e a n tio h e r e g o l e , " V i t a i t e l i g i o s a " 4 / 1 9 6 8 / 1 5 4 -1 5 5 ; t e n ż e , Le r e g o l e m o n a s ti- ohe a n t l c h e , Roma 19 7 4 , 133 n n ; 0 . R o u s s e a u , M onachisme e t

- 2 9 9

Z a s łu g i ś w .B a z y le g o na p o lu ż y c ia m o n astyczn ego s p r o - 2 w a d z a ją s i ę p r z e d e w sz y stk im do d z i a ł a l n o ś c i l e g i s l a c y j n e j , r e g u ły z a ś , k t ó r e u ł o ż y ł ś w ia d c z ą o dużym d o ś w ia d c z e n iu , z d o ln o ś c ia c h k ie r o w n ic z y c h i z n a jo m o śc i n a tu ry l u d z k i e j . Z r ó ż n y c h form ż y o ia m o n a sty c z n e g o ek sp on ow ał p rzed e w s z y s t ­ kim c e n o b ity z m u w a ż a ją c , ż e stw a r z a on m o ż liw o ś c i p e ł n i e j ­ s z e g o i le p s z e g o r e a liz o w a n ia głów n ego i d e a łu - m ia n o w ic ie m i ł o s i e r d z i a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o . B ył ró w n ież p r zek o n a n y , że c e n o b ia , k l a s z t o r , w s p ó ln o ta , a n ie p o s z c z e g ó ln i m n is i, z o s ­ t a ł a w y r a ź n ie w sk azan a c z ło w ie k o w i w w i e l o ś c i charyzmatów Du­ ch a Św. I d e a k l a s z t o r u , ja k o m ałego K o ś c i o ł a , z n a j d z ie wyraz i podbudowę t e o r e t y c z n ą w j e g o p ism a c h , a we w sp ó ln o ta c h p r z e z n ie g o k ie r o w a n y c h p r a k ty c z n ą r e a l i z a c j ę ^ .

Na d o jr z e w a n ie i d e a ł u m o n a sty czn eg o u ś w .B a z y le g o w p ły ­ n ę ło d o ś w ia d c z e n ie ta k ż e i in n y c h o s ó b , a z w ła s z c z a j e g o s i o s t r y św .M akryny, k t ó r a w A n n e sis p r z e ż y w a ła sw o je "nawró­ c e n ie " do ż y c ia d o s k o n a łe g o . Gdy w r . 357 p r z y j ą ł c h r z e s t z a ­ p r a g n ą ł sam o s o b i ś c i e pozn ać ż y c i e a sc e tó w K a p a d o c ji i in n y ch p r z y g r a n ic z n y c h r e g io n ó w . Po p o w r o c ie do n ic h ,w i ę k s z o ś ć sw o ic ł dóbr r o d z in n y c h r o z d a ł biednym i p o w r ó c ił w o k o l i c e N e o c e z a r e i w p o b l i ż e s w o je j s i o s t r y Makryny, k i e r u j ą c e j w s p ó ln o tą d z i e ­ w i c . T u ta j bard zo sz y b k o z y s k a ł s o b ie u z n a n ie i podziw w ie lu v i e r e l i g i e u s e d 'a p r e s 1 'a n c ie n n e t r a d i t i o n de l ' ) ! g l l s e , P a r is i 9 5 7 , 8 0 . 2 P .H u m b e r tc la u d e , La d o c t r i n e a s c e t i ą u e de S a in t B a s i l e de C e s a r e e , P a r is i9 3 2 ; S t a n is ła w G ie t , Les id e e s e t 1 a c t i o n s o c i a l e de s a i n t B a s i l e , P a r is 1 9 4 1 , 183 nn / c h a ­ r a k t e r y z u j e naukę m on a sty czn ą ś w .B a z y le g o u m ie s z c z a ją c j ą w pełnym o b r a z ie k o n c e p c j i s p o łe c z n e j c h r z e ś c i j a ń s t w a / ; J .G r ib o m o n t, S . B a s i l e , w: T h e o lo g ie de l a v i e m o n a stią u e , P a r is 1 9 6 1 , 99 nn.

3 G .T u r b e s s i, A sc e tism o e m onachesim o p r e b e n e d e t t in o , Roma 1 9 6 1 , 1 2 7 -1 3 1 .

- 300

/

uczniów , zdobywając ogromny wpływ i p r e s t i ż wśród ascetów Ka- p a d o c ji. Wkrótce s t a ł s i ę rów nież poszukiwanym doradcą zarów­ no d la p o szczeg ó ln y ch mnichów, jak i d la c a ły c h w spólnot i grup ascetów zorganizow anych na tym t e r e n ie p rzez św .E u sta c - j u s z a , będącego jednym z p ierw szych in ic ja to r ó w ż y c ia r e l i g i j ­ nego w p o łą c z e n iu z głęb ok ą a s c e z ą na t e r e n i e K apad ooji. Po­ c ią g a ł go w ic h ży c iu tw a rd y ,i wymagający w ie lk ie g o w yrzecze­ n ia , s t y l ż y c ia ,a zarazem pewna d z ik o ś ć monastycyzmu s y r y j s k ie ­ g o . Sami c h r z e ś c i j a n i e , z w ła sz c z a b a r d z ie j w y k s z ta łc e n i, z a j ­ mowali wobec n ic h postawę n eg a ty w n ą ,k k ler je d y n ie ic h to ler o !. w a ł. I w t e j bardzo d e lik a t n e j i skomplikowanej sytuacji,ŚW 4' B a z y li okazał swoją w ie lk o ś ć . Z dużą r o z tr o p n o ś c ią i m iło ś c ią b liź n ie g o z a c z ą ł ukazywać nowe o b lic z e duchowości ty ch n ie z ­ byt popularnyoh, surowyoh mieszkańców p u s t y n i, o d d a la ją cy ch s i ę c z ę s to mimowoli zarówno od p ierw szych ideałów

i

Warto tu przypom nieć zd an ie J.G ribom onta, że B a z y li j e s t uważany n ie t y l e za z a ł o ż y c i e l a i fu n d a to ra nowego s t y l u r e ­ l i g i j n e g o , jakim j e s t monastycyzm c h r z e ś c ij a ń s k i, i l e za te g o ,

3 0 1

-k tó r y go w y p r o sto w a ł i d o p r o w a d z ił do rów now agi^, z g o d n ie z zasad am i b ib lij n y m i i ś c is ły m pow iązaniom z k o ś c i e l n ą t e o ­ l o g i ą o r to d o k s y jn ą o d r z u c a ją o w s z e lk ie p rzejaw y typ u in d y w i­ d u a l i s t y c z n e g o i e g o i s t y c z n e g o . Z a słu g ą św .B azy le g o j e s t , ż e p r z y b l i ż y ł on swoim jasnym i rozumnym p o d e jś c ie m ó w c z e s­ n y , m ający s ł a b e podstaw y m on astycyzm ,d o c h r z e ś c ij a ń s t w a , w sk a z u ją c zarazem w sz y stk im ochrzczonym i d e a ł d ą ż e n ia do w ię k s z e j d o s k o n a ł o ś c i , którym w sz y sc y a s c e c i k ie r o w a li s i ę o b ie r a j ą c nowy s t y l ż y c i a . Trudno n ie j e d n o k r o t n ie o k r e ś l i ć , d o j a k ie g o s t o p n ia bo­ g a t e p iś m ie n n ic tw o a s c e t y c z n e B a z y le g o b y ło p r z e z n a c z o n e d la c h r z e ś c i j a n w o g ó l e , a i l e d la samych mnichów. N ie u le g a j e d ­ nak w ą t p l i w o ś c i , że j e g o i d e a ł m onastyczny k r y s t a l i z o w a ł s i ę sto p m lo w o . W spólnotow e ż y c i e m on astyczn e uznane z o s t a ł o za u p r z y w ile jo w a n ą form ę d o s k o n a ło ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j w K o ś c ie ­

l e .

S to p n io w e d o jr z e w a n ie k o n o e p c j i m o n a sty c z n e j z n a l a z ł o sw o je w yraźne o d b ic ie w pism ach B a z y le g o , z w ła s z c z a ty o h , k t ó r e z a lic z a m y do d z i e ł a s c e t y c z n y c h ^ . Z n ajd u je s i ę wśród n ic h 13 p ism , c h o ć n ie w s z y s t k ic h j e s t on au torem . N a stę p stw o c h r o n o lo g ic z n e ty c h pism r ó w n ie ż n ie zaw sze j e s t pewne n p .tz w R eguły m oralne / = t & f)8(K<x/, p r z e z je d n y c h datow ane s ą na

5 J .G r ib o m o n t, Les it e g le s m o r a le s de S a in t B a s i l e e t l e N ouveau T estam en t* StP 2 / 1 9 5 7 / 4 1 6 -4 2 6 ; t e n ż e , Le mona- ch lsm e au IV**e s i e c l e en A s ie M ineure: de G angres au M essa- l i a n i s m e , S tP 2 / 1 9 5 7 / 4 0 0 -4 1 5 ; A.Amand, L 'a s c e s e m o n a stią u e de S . B a s i l e . E s s a i h i s t o r i ą u e , M aredsous 19 4 8 .

6 S .Y .R u d b e r g .Ć tu d e s s u r l a t r a d i t i o n m a n u sc r lte d e s o e u v r e s de S . B a s i l e , U p p sa la 1953; J .G r ib o m o n t, I l i s t o i r e du t e x t e d e s A s c e t ią u e s de S a in t B a s i l e , L ou vain 19 5 3 .

302

-p ie r w s z e l a t a ż y c i a m o n a sty c z n e g o św .B azy l e g o , -p r z e z in n y c h z a ś n a p r z e d d z i e ń j e g o ś m i e r c i / o k . 378 r , / . T en sam p ro b le m d o ty c z y H eg u ł m o n a s ty c z n y c h . W ynika z t e g o , że t ą te m a ty k ą zajm ow ał s i ę on p r z e z d ł u g i o k r e s c z a s u , u w a ż a ją c j ą z a w ażną w ż y c iu s p o ł e c z n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j . W r o z w ią z y w a n iu ty c h z a g a d n ie ń p o m a g a li mu i n n i , z w ła s z c z a ś w .G rz e g o rz z N a z ja n z u o r a z ś w .G rz e g o rz z N y s s y . R e g u ły m o n a sty c z n e B a z y le g o i s t n i e j ą w dwóch w e r s j a c h : i / R e g u la e f u s i u s t r a c t a t a e , z a w i e r a j ą c e 55 r a d duch o w y ch , o k r e ś l a j ą c y c h g łó w n e z a s a d y a s c e z y m o n a s ty c z n e j i o r g a n i z a c j i k l a s z t o r u o r a z 2 / R e g u la e b r e v i u s t r a c t a t a e , o b e jm u ją c e 313 k r ó t k i c h o d p o w ie d z i w k w e s t i a c h b a r d z o k o n k r e tn y c h i s z c z e ­ g ó łow ych ś w ia d c z ą c y c h , że n i e c h o d z i t u o f i k c y j n y , w y im a g i­ nowany z b i ó r praw i p r z e p is ó w , l e c z o p r z e m y ś la n ą k o m p o zy cję p o d y k to w a n ą wymogami ż y c i a i u z a s a d n io n ą d o ś w ia d c z e n ie m w ł a s - nym i in n y c h . Czytamy w n i c h o p o ł ą c z e n i u w s z y s t k i c h z a l e ­ ce ń z p r z y k a z a n ie m m i ł o ś c i Boga i b l i ź n i e g o , o s z u k a n iu n i e ­ u s ta n n e g o k o n t a k t u z Bogiem p o p r z e z u c ie c z k ę i o d e rw a n ie s i ę od ś w i a t a , o n i e w y iz o lo w a n iu s i ę , a l e w s p ó łż y c iu z in n y m i b r a ć m i, k t ó r z y p ra g n ą o s i ą g n ą ć t e n sam c e l , o n a ś la d o w a n iu C h r y s t u s a p r z e z r e z y g n a c j ę z r o d z i n y , c z y s t o ś ć , w y r z e c z e n ie s i ę d ó b r z ie m s k ic h , o r a z p r a c ę n ad s o b ą p r z e z p e łn e p o s ł u ­ s z e ń s tw o , o c a łk o w ity m o d d a n iu s i ę B ogu, o o r g a n i z a c j i m o n

as-7 I c h t e k s t : PG 3 1 , 6 2 0 -1 4 2 8 . 0 p ro b le m a c h , k t ó r e z n a j d u j ą s i ę w w y d a n iu k ry ty c z n y m R e g u ł ś w .B a z y le g o p o r . D . J . G r i b o - m o n t, H i s t o i r e du t e x t e d e s A s o ^ tią u e s d e S a i n t B a s i l e , L o u v a in 19 5 3 . P o za R e g u ła m i, k t ó r y c h a u t e n t y c z n o ś c i n i k t n i e k w e s t i o n u j e , n i e ma z g o d n o ś c i o d n o ś n ie p o z o s t a ł y c h p ism a s c e t y c z n y c h , k t ó r e można by p r z y p i s a ć B azy lem u .

303 -t y c z n e j , o ż y c i u we w s p ó ln o c ie , o o b o w ią z k a c h p r z e ło ż o n e g o i p o d l e g ł y c h mu m nichów , o r e l a c j a c h m ięd zy b r a ó m i, o k o n ­ t a k t a c h z o b c y m i, o p r a c y , o w a r s z t a t a c h , o w s p ó ln e j m o d l i t ­ w ie , o k a r a c h i u p o m n ie n ia c h , o c h o ry c h i o i c h l e c z e n i u i t d + J e s t t o w ię c z e s ta w p r z e p is ó w b a r d z o k o n k r e tn y c h i ż y c io w y c h , p o p a r t y c h d o ś w ia d c z e n ie m i co w ażne p r z e m y ś la n y c h .

M o n a sty c z n e R e g u ły B a z y le g o m ia ły p r z y n a jm n ie j t r z y r e ­ d a k c j e . P ie r w s z a z n i c h s p o r z ą d z o n a z o s t a ł a b y ć może o k . 3 5 9 - 3 6 0 , w p o c z ą t k a c h ż y c i a m o n a s ty c z n e g o , k ie d y B a z y li u l e g a ł j e s z c z e wpływom E u s t a o j u s z a z S e b a s t y ^ . D ruga p o c h o d z i j u ż 8 W ie lu je d n a k p r o p o n u je d a t ę p ó ź n i e j s z ą d l a tz w . Parvum A s c e t i k o n , j a k j e s t nazy w an a p i e r w s z a r e d a k c j a R eg u ł Mo­ n a s t y c z n y c h , a m ia n o w ic ie l a t a 3 6 4 -3 6 5 , c z y l i na o k re s pew nego k r y z y s u w s t o s u n k a c h z w łasnym b is k u p e m , t u ż po

ś w ię c e n ia c h k a p ł a ń s k i c h . Ś w .G rz e g o rz z N a z ja n z u w y d aje s i ę w skazyw ać t ę d a t ę , k ie d y p i s z e : "Tam w P o n c ie , g d z ie s i ę u d a ł - p o d e jm u je s i ę k ie r o w n ic tw a k l a s z t o r ó w u s t a l a j ą c d l a n i c h pewne r z e c z y do z a p a m i ę t a n i a / O r a t i o 4 3 ,2 9 , PG 3 6 ,5 3 6 B / . Czy j e s t t o "Parvum A s c e t i c o n " , czy " I n s t i t u t a m onachorum ", czy t e ż " R e g u ła ś w .B a z y le g o " , n a k t ó r e j b ę ­ d z i e b a z o w a ł R u f in z A ą u i l e i w swoim tłu m a c z e n iu n a ł a c i ­ nę g r e c k i e g o t e k s t u , t r u d n o d z i ś u s t a l i ć . J e s t t o p ra w ­ d o p o d o b n ie R e g u ła ś w .B a z y le g o , z n a n a w s w o je j ł a c i ń s k i e j w e r s j i , a k t ó r a z n i k ł a b a rd z o sz y b k o w t e k ś c i e o ry g in a ln y m , p o n ie w a ż w tym c z a s i e p rz e w a g ę z d o b y ła p ó ź n i e j s z a , b a r ­ d z i e j k o m p le tn a r e d a k c j a , p o r u s z a j ą c a o w ie le b a r d z i e j s z c z e g ó ło w o p ro b le m y d o ty c z ą c e ż y c i a m nichów . T y m czasem ,aż do n a s z y c h czasów , R u f in z A ą u i l e i b y ł p o są d z a n y c t o , że z b y t p o w ie r z c h o w n ie , d o b r o w o ln ie i na w ła s n ą r ę k ę tłu m a c z y ł d z i e ł o B a z y le g o . J .G r ib o m o n t p o s t a w i ł je d n a k p y t a n i e , czy p rz y p a d k ie m R u f in n i e m ia ł w r ę k u in n e g o t e k s t u . W sw o ic h b a d a n ia c h w y k a z a ł p ra w d z iw o ś ć t e g o p r z y p u s z c z e n i a , z n a j d u j ą c w k i l k u m a n u s k ry p ta c h s y r y j s k i c h t e k s t d o k ł a d n i e p a r a l e l n y do t e g o , j a k i mamy w t ł u m a c z e n iu R u f in a / B a s i ł e o p . c i t . , 108 n n / . L .L e b e n i e t y l k o , ż e p r z y jm u je t ę t e z ę , l e c z s t a ­ r a s i ę ró w n ie ż d o k ł a d n i e o k r e ś l i ć d a i ę j e j z r e d a g o w a n ia p r z e z B a z y le g o n a r o k 365 / S . B a s i l e . N otę a p ro p o s de R e- g l e s m o n a s tię u o , Revue B e n e d i c t i n e 7 6 / 1 9 6 6 / 1 1 6 n /.

3 0 4

p ra w d o p o d o b n ie z k l a s z t o r u b a z y l i a ń s k i e g o w C e z a r e i K a p a d o c - k i e j i w y ró ż n ia s i ę d u ż ą p o r c j ą k o d e k s u k a r n e g o . S t a ł a s i ę o na p ó ź n i e j b a z ą praw odaw stw a m o n a sty c z n e g o św .T e o d o ra S t u - d y ty ^ p ó ź n i e j s z e g o l e g i s l a t o r a ż y c i a m o n a sty c z n e g o n a W scho­ d z i e . T r z e c i a w r e s z c i e r e d a k c j a H eguł - tz w . Magnum A s c e tic o n

- j e s t p r a k t y c z n i e i d e n t y c z n a z d r u g ą , w zb o g aco n a j e d y n i e "H egułam i M o raln y m i" i u l e p s z o n a pod w zględem l i t e r a c k i m . 3 w .B a z y li s k i e r o w a ł j ą i zad e d y k o w a ł swoim u czn io m z P o n tu , n a d a ją c tem u d z i e ł u skrom ny t y t u ł " Z a ry s a s c e z y " /= ' ónotÓJtMCu;

/ .

M yślą p rz e w o d n ią w s z y s t k i c h r e d a k c j i j e s t n i e t y l k o s t w i e r d z e n i e w y ra ź n e g o i b e z w z g lę d n eg o p ie r w s z e ń s tw a form ż y c i a c - e n o b i t a l n e g o , le c z p r z e d e w s z y s tk im u z a s a d n i e n i e , że ż y c ie m o n a sty c z n e ty p u a n a c h o r e c k ie g o w sam ych s w o ic h z a ł o ­ ż e n ia c h n i e ma n a d ł u ż s z ą m e tę r a c j i b y t u . D la ś c i s ł o ś c i t r z e b a d o d a ć , ż e n i e c h o d z i t u o r o d z a j ż y c i a c e n o b i t a l n e g o , j a k i e g o pewne form y z o r g a n iz o w a ł j u ż w c z e ś n ie j ś w .P a c h o m iu s z . B a z y li pod p o ję c ie m c e n o b ity z m u r o z u m ia ł w s p ó ln o tę m o n a s ty c z ­ n ą , ż y j ą c ą w k l a s z t o r z e , z b i e r a j ą c ą s i ę na w sp ó ln e m o d litw y , m a ją c ą w sp ó ln e d o r m i t o r i a , r e f e k t a r z , m i e j s c a p r a c y i b ę d ą ­ c ą w p ełnym t e g o s ło w a z n a c z e n iu z g ro m a d z e n iem ; p o d c z a s gdy P a ch o m iu sz o rg a n iz o w a ł o sad y p u s t e l n i k ó w , b a rd z o lu ź n o ze s o b ą z w ią z a n y c h .

Co do m o ty w a c ji ż y c i a m o n a s ty c z n e g o , B a z y li b y ł mocno p r z e j ę t y z a s a d a m i c z y s t o e w a n g e lic z n y m i. M nich w ed łu g n ie g o - t o c h r z e ś c i j a n i n p r a g n ą c y śro d k a m i n a j b a r d z i e j s k u te c z n y m i z a p e w n ić , a naw et p r z y s p i e s z y ć s o b ie z b a w i e n i e . Oto w j a k i s p o s ó b , w l i ś c i e 223 w y j a ś n i a on sw o je w ła s n e p o w o ła n ie :

" I l e c z a s u zm arnow ałem n a p r ó ż n o , . . . Pewnego d n i a z b u ­ dzony ja k b y z g łę b o k ie g o s n u , o tw ie ra ła o czy n a cudow­ ne ś w i a t ł o e w a n g e lic z n e j p r a w d y . . . ; g o rz k o o p ł a k u j ą c

305

-moje dotychczasow e marne ż y c ie , m odliłem s i ę g o fą c o , p r o s z ą c , bym otrzym ał ja k ą ś pomoc w form ie r e g u ły , wskazówki p o zw a la ją cej mi w e jś ć na d ro g i p o b o ż n o śo i. Chciałem p rzede w szystkim wyprostować choćby tro ch ę mćj sposób ż y c ia w ykolejony p rzyzw yczajen iam i i p r z e ­ bywaniem z niegodziw ym i lud źm i. P rzeczy ta łem E w angelię i zrozum iałem , że doskonałym środkiem do zd o b y cia d os­ k o n a ło ś c i j e s t pozbyć s i ę w łasnych dóbr, p o d z i e l i ć s i ę nim i z naszymi braćm i, k tó rz y są b ie d n i, pozbyć s i ę o a łk o w ic ie przejm owania s i ę tym, co d o ty czy ziem sk ieg o ż y c ia ,b e z przyw iązyw ania s i ę ja k ie g o k o lw ie k do dóbr do­ czesn y ch i pragnąłbym z n a le ź ć kogoś b li s k i e g o , kto wy- b ie r z e t ę samą d ro g ę, abx w s p ó ln ie pokonać b u r zliw e f a ­ l e teg o k r ó tk ie g o ż y c ia " .

S w .B a zy li nigdy n ie p ragn ął ż y c ia a s c e ty c z n e g o , czy mo­ n a sty czn eg o p o łą o zo n eg o z całkow itym w yrzeczeniem s i ę i o d i­ zolowaniem od ś w ia ta , le c z rozum iał j e ja k o ż y c ie we w sp ólno­ c i e :

"Kto ig n o r u je f a k t , że c z ło w ie k j e s t bytem społecznym , tow arzyskim , a n ie samotnym i dzikim ? Nie ma n ic bar­ d z i e j zgodnego z n a szą n a tu rą , ja k u m ieję tn o ść w sp ó ł­ ż y c ia , jak^świadom ość p otrzeb ow ania jednych p rze z dru­

g i c h . . . " "Również C h ry stu s, w sw o jej w i e l k i e j do­ b r o c i, n ie u c z y ł ty lk o słow am i, le c z chcąo dać nam p rzy k ła d prawdziwej pokory w d o sk o n a len iu sw ojej mi­

ł o ś c i , k lę k a z ręczn ik ie m i myje nogi swoim uczniom . A t y , komu b ę d z ie s z obmywał n ogi? Komu zadem onstru­ j e s z gotow ość s łu ż e n ia ? Wobec kogo b ę d z ie s z o sta tn im , j e ś l i ż y łb y ś sam? W końcu, ja k ż e m ożliwe j e s t w ż y c iu samotnym r e a liz o w a n ie p ięk n a i r a d o ś c i w sp ó łży o ia Z braćmi w tym samym m iesz k a n iu , pod tym samym dachem

. . . W sp ółm ieszk anle, w s p ó łż y c ie w ie lu b r a c i, z e s p o lo ­ nych wspólnym id e a łem , stw arza m ożliw ość p rób y, p ię k ­ na, drogę p o s tę p u / c i ą g ł e , n ie u sta n n e ć w ic z e n ie , n ie ­ przerwane rozw ażan ie wskazań Pana" .

9 L is t 2 2 3 , 2 , PG 3 1 ,3 3 7 BC.

10 Rogulae f u s i u s t r a c t a t a e 3 ,1 - 2 ; PG 30,340C 11 K egulae f u s i u s t r a c t a t a e 7 , 4 , PG 3 0 ,3 4 7 .

306

Tego r o d z a j u je d n o z n a c z n e d e k l a r a c j e u z a s a d n i a j ą w p e ł n i o d p o w ie d ź , j a k ą w il c g u l a e b r e v i u s t r a c t a t a e o tr z y m a ł p e w ie n m nich p y t a j ą c y , czy k t o ś j u ż u k s z ta łto w a n y w ż y c iu w s p ó ln o to ­ wym, może p r z e n i e ś ć s i ę n a s t ę p n i e n a p u s t y n i ę i żyć s a m o tn ie . B a z y li odpow iada mu: "N ie j e s t to w ybór z w ła s n e j w o li i t a ­ k i m nich p o z o s t a j e d a le k o od t y c h , k t ó r z y c h w a lą i s ł u c h a j ą B o g a"1 2 .

S p o j r z e n i e t a k i e n a o e n o b ity z m , o p i e r a s i ę bez w ą t p i e n i a na E w a n g e lii. Można by t u d o s z u k iw a ć s i ę pewnych wpływów g n o ­ zy K lem en sa A l e k s a n d r y j s k i e g o czy O ry g e n e s a , w e d łu g k t ó r y c h n ie można b yć praw dziw ym g n o s ty k ie m bez w e w n ę trz n e j i zew­ n ę t r z n e j f o r m a c j i w ż y c iu w spólnym , d a ją c y m m o ż liw o ść z d o b y ­ c i a w s z y s tk ic h b o g actw duchow ych czło n k ó w d a n o j w s p ó ln o ty , k o r z y s t a n i a z i c h d o ś w ia d c z e ń i p r z e m y ś le ń . N ie mały wpływ na t a k i e u j ę c i e c e n o b ity z m u p r z e z B a z y le g o i p ro pagow any i d e a ł w yw arły hum anizm i k u l t u r a g r e c k a . J u ż w s tę p n e bowiem ro z w a ­ ż a n i a d o ty c z ą c e s p o ł e c z n e j n a t u r y c z ło w i e k a , n a w ią z u ją w y ra ź ­ n i e do A r y s t o t e l e s a ^ i s ą n a s y c o n e h e l l e ń s k i m s p o jr z e n ie m na ż y c ie l u d z k i e , j a k o ż y c ie w m i e ś c i e , we w s p ó ln o c ie , w c e n o b i i . Myśl t a z r e s z t ą p r z e w i j a s i ę d o ś ó c z ę s t o w d z i e ł a c h w s z y s tk ic h t r z e c h K ap adocczyków .

N ie u le g a w ą t p l i w o ś c i , że B a z y li p r a g n ą ł w y elim in o w ać j a k o b łę d n y lu b co n a jm n ie j n ie w ła ś c iw y p ry m ity w n y ty p m ona- sty cy zm u n ie z n a ją c e g o o r g a n i z a c j i c e n o b i c k i e j , j a k t e ż w s z e l­ k i e formy ż y c i a a s c e t y c z n e g o , o d r z u c a j ą c e ż y c ie z o r g a n iz o w a ­ n e . T a k ie u j ę c i e c e n o b ity z m u p r z e z B a z y le g o n i e j e s t czymś z u p e ł n i e nowym i o r y g in a ln y m , bo j u ż i św .P a c h o m iu sz p r o p a -12 H eg u lac b r e v i u s t r a c t a t a e 7 4 , PG 3 0 , 441 C. 13 P o l i t y k a 1 1 1 ,4 .

- 307

g ow ał i d e e w s p ó ln o ty . N ie m n ie j je d n a k i c h s p o j r z e n i a n a t e n sam p ro b le m b y ły r ó ż n e .

P ierw szy m e le m e n te m , k tó r y o d r ó ż n i a B a z y le g o od P a c h o - m iu s z a i w prow adza c o ś now ego, j e s t z a ł o ż e n i e , że w s p ó ln o ta m o n a s ty c z n a c e n o b i a , w in n a b y ć n i e l i c z n a , o ż y l i k l a s z t o r n i e p o w in ie n s k u p i a ć z b y t w i e l k i e j l i c z b y m nichów . D o s tr z e c t u można wypadkową dwóch obaw i t r o s k B a z y le g o ; j e d n a o p i e r a ł a s i ę n a z a ł o ż e n i u , że w s p ó ln o ta o w i e l e l e p i e j z a b e z p i e c z a d o ­ b r o duchow e sw o ic h c z ło n k ó w n i ż s a m o tn o ś ć i o d iz o lo w a n ie s i ę od i n n y c h ; d r u g a z a ś z m i e r z a ł a do t e g o , aby k o n t a k t y i r e l a c ­ j e m ięd zy p rz e ło ż o n y m a m n io h am i, czy t e ż czło n k ó w w s p ó ln o ty m iędzy s o b ą m ia ły zaw sze c h a r a k t e r osobowy i r o d z i n n y . S tą d w ła ś n ie g ru p y m o n a s ty c z n e św .B azy le g o n i e b y ły n ig d y z b y t l i c z n e .

D ru g i n ie m n ie j ważny e le m e n t m onastycyzm u b a z y l i a ń s k i e - go z a s a d z a ł s i ę n a i n t e g r a c j i te g o ru c h u z r e s z t ą c h r z e ś c i j a n , z c a ł ą s p o ł e c z n o ś c i ą K o ś c i o ł a , z h i e r a r c h i ą i Ludem Bożym. K a p a d o c ja j u ż p r z e d Bazy lim z n a ł a zarów no k l a s z t o r y p o ło ż o n e n a o d l u d z i u , n a p u s t y n i , j a k i a s c e tó w ż y ją c y c h w m ia s ta c h i o s a d a c h , k t ó r z y p o ś w i ę c a l i s i ę różnym formom d z i a ł a l n o ś c i c h a r y t a t y w n e j i a p o s t o l s k i e j /n az y w a n o i c h m ig ad am i, c z y l i z m ie sz a n y m i ze ś w i a t e m / . B a z y li z n i ó s ł t e n p o d z i a ł , n a k a z u ­ j ą c mnichom p o w ią z a ć ś c i ś l e m i l c z e n i e i p o tr z e b n e każdem u c z ło w ie k o w i s k u p i e n i e , czy n i e k i e d y k r ó t k i e o d o s o b n ie n ie , z p o c z y n a n ia m i K o ś c i o ł a , z j e g o d z i a ł a l n o ś o i ą d u s z p a s t e r s k ą i c h a r y t a t y w n ą , a p r z e d e w s z y s tk im z d z i a ł a l n o ś c i ą b is k u p a i z je g o p o s ł u g ą d l a K o ś c i o ł a . O tw a r to ś ć d l a w s z y s t k i c h , ż y ­ c z l i w o ś ć i g o ś c i n n o ś ć w obec p rz y b y w a ją c y c h i p o t r z e b u j ą c y c h pomocy - o to p odstaw ow e c e c h y m n ich a b u z y l i a ń s k l e g o w y p e łn ia ­ j ą c e g o w s k a z a n ia r a d e w a n g e lic z n y c h i r e a l i z u j ą c e g o p o d s ta w o

-308 we z a s a d y m i ł o s i e r d z i a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o . D la t e g o w ł a ś n i e k l a s z t o r y b a z y l i a ń s k i e obok p o t r z e b n y c h do c o d z ie n n e g o ż y ­ c i a o b i e k t ó w , m ia ły z a w s z e s k ł a d a ć s i ę z s i e r o c i ń c a , s z p i ­ t a l a i s z k ó ł , g d z i e wychowywano d z i e c i p r z y g o t o w u j ą c j e z a ­ rów no do ż y c i a m o n a s ty c z n e g o , j a k i ż y c i a w ś w i e c i e . M n is i m i e l i r ó w n i e ż b r a ć c z y n n y u d z i a ł we w s z y s t k i c h d z i e ł a c h t y ­ p u s o c j a l n e g o w K o ś c i e l e , d l a k t ó r e g o m i e l i b y ć o p a r c ie m tw o ­ r z ą c j a k b y r e z e r w ę d l a r ó ż n y c h ty p ó w ś w i ę c e ń i s t o p n i w u r z ę ­ d a c h k o ś c i e l n y c h . B a rd z o z n a m ie n n a j e s t t u o d p o w io d ź , j a k ą d a j e ś w .B a z y ­ l i w n u m e rz e 277 d e g u ły M n i e j s z e j , w z w ią z k u z e w a n g e lic z n y m t e k s t e m o m o d l i t w i e n a o s o b n o ś c i : "Ty z a ś , gdy c h c e s z s i ę m o d l i ć , w e jd ź do sw e j i z d e b k i , z a m k n ij d r z w i i m ódl s i ę do O jc a tw e g o , k t ó r y j e s t w u k r y c i u . A O j c i e c t w ó j , k t ó r y w i­ d z i w u k r y c i u , o d d a t o b i e " . /M a t 6 , 6 / : " O k o l i c z n o ś c i , w k t ó r y c h d an y j e s t t e n n a k a z , w y j a ś ­ n i a j ą jo g o p o w s t a n i e ; o d n o s i s i ę o n do o s ó b d r ę c z o n y c h p r a g n i e n i e m z a s p o k o j e n i a l u d z k i c h p r z y j e m n o ś c i . J e ś l i w ię c k t o ś c i e r p i z powodu n a m i ę t n o ś c i , ma r a c j ę o d d a ­ l a j ą c s i ę w o d o s o b n i e n i u n a m o d li tw ę a ż do c h w i l i , gdy b ę d z i e m ógł p r z y z w y c z a i ć s i ę do t e g o , by n i e z w r a c a ć u w ag i n a r z e c z y c z y s t o l u d z k i e , l e c z k i e r o w a ć s w o je my­ ś l i i w z ro k j e d y n i e w k i e r u n k u B o g a . . . J e ś l i p o n a d t o , k t o k o l w i e k d z i ę k i ł a s c e B o ż e j o c z y ś c i ł s i ę z t y c h n a ­ m i ę t n o ś c i , n i e ma j u ż p o t r z e b y by d a l e j s i ę u k r y w a ć . To j e s t w ł a ś n i e t o , c z e g o u c z y P a n , gdy m ów i: N ie może s i ę u k r y ć m i a s t o na g ó r z e l e ż ą c e . N ie z a p a l a s i ę t e ż ś w i a t ł a i n i e s t a w i a pod k o r c e m , a l e n a ś w i e c z n i k u , aby ś w i e c i ł o w s z y s tk im , k t ó r z y s ą w dom u. T ak n i e c h ś w i e c i w a s z e ś w i a t ł o p r z e d l u d ź m i , ab y w i d z i e l i w a s z e d o b r e . . u c z y n k i i c h w a l i l i O jc a w a s z e g o , k t ó r y j e s t w n i e b i e " . W s w o j e j a s c e z i e m o n a s t y c z n e j z a k ł a d a ł ś w . B a z y l i k o m p l e t - - n e w y r z e c z e n i e s i ę d ó b r m a t e r i a l n y c h p r z e z p o s z c z e g ó l n y c h m n i­ chów , o r a z p r z e k a z a n i e d o b r o w o ln e s w o j e j w ł a s n o ś c i b ie d n y m i n a p o t r z e b y w s p ó l n o t y . J u ż t o samo j e s t w y razem s u r o w o ś c i 14 H e g u la e b r e v i u s t r a c t a t a e , 2 7 7 ; PG t . 3 O , c o l . 513 B. Os­ t a t n i c y t a t p o c h o d z i z Mt 5 , 1 4 - 1 6 .

309

-k l a s z t o r u b a z y l i a ń s -k i e g o . P o n a d to , mimo i ż B a z y l i , ja -k w sz y s­ cy M apadocczycy, p o d z i e l a ł g r e c k i podziw d l a w s z e c h ś w ia ta , t o jed n a k p o z o sta w a ł c z ło w ie k ie m sw o ic h cza só w , k tó r y z a P la ­ tonem w id z i w c i e l e ludzkim c o ś z u p e łn ie obcego i d a le k ie g o d u szy c z ło w ie k a , a z a P lotyn em u p a tr u je w nim ź r ó d ło n i e c z y s ­ t o ś c i n i s z c z ą c e j d u sz ę c z ło w ie k a . D la te g o t e ż tz w . e n k r a t e ia

- w y r z e c z e n ie s i ę w s z e lk ic h p r z y je m n o śc i zm ysłow ych, lu b b a r d z ie j o g ó ln ie w s z y s t k ic h p ow iązań z c ia łe m , np. więzów ro­ d z in n y c h , s ta n o w ią u B a z y le g o i s t o t n y s k ła d n ik a s c e z y . Tak p o j ę t a a s c e z a m ia ła wpływać na p e łn y rozw ój du szy l u d z k i e j , p o p r z e z w y p e łn ia n ie nakazów C h r y stu sa zaw artych w P iśm ie św. Na b a z ie bowiem o s ł a b i e n i a ż y c ia zm ysłow ego, unormowania go i utem perow ania p o w s ta je w c z ło w ie k u nowe ż y c i e , regu low an e j e d y n ie w o lą B o żą , ż y o ie n a sta w io n e na c i ą g ł y k o n ta k t z Bo­ g ie m .

C a łe ż y c i e m nicha w m yśl r e g u ł św .B a z y le g o sp row ad zało s i ę do p ra k ty k o w a n ia m i ł o ś c i b l i ź n i e g o w p o s ł u s z e ń s t w i e . Mia­ ł o b yć ono bowiem regu low an e w ła d zą i w olą p r z e ło ż o n e g o m ają­ c e g o n iem a l n ie o g r a n ic z o n e p rerogatyw y wobec poddanych mni­ chów. J e ś l i naw et p r z e ło ż o n y b y ł n ie k ie d y wspomagany radą b r a c i p e łn ią c y c h n i ż s z e u r z ę d y , t o jed n a k B a z y li w y r a ź n ie od­ r z u c a ł k ażd ą te n d e n c ję do w prow adzania dem okratycznego z a r z ą ­ d z a n ia w s p ó ln o tą . P o s łu s z e ń s tw o w j e g o r e g u ła c h b y ło wymaga­ ne n i e t y l k o z r a o j i doraźn ych k o r z y ś c i d l a k o n k r e tn e g o mni­ c h a , a l e i h a r m o n ii, k t ó r ą ono z a p e w n ia ło ż y c iu c a ł e j w spólno t y .

Na t e j w ła ś n ie p ł a s z c z y ź n i e o c e n ia n o zarówno samą w ład zę i a u t o r y t e t p r z e ło ż o n e g o ,j a k i p o s łu s z e ń s tw o każd ego c z ło n k a w s p ó ln o ty 15.

310

-Trudno s o b ie w y o b r a z ić b a r d z ie j ra d y k a ln ą odmianę mo- nastycyzm u od t e j , ja k ą s t w o r z y ł ś w .B a z y li. To c z e g o wyma­ g a ł , do c z e g o d ą ż y ł, co z a l e c a ł , b y ło w ła ś n ie na p r z e c iw le ­ g ły c h b iegu n ach ty c h z a ło ż e ń i z a l e c e ń , j a k i e p r z e d a sc e ta m i s t a w ia ł tz w . monastycyzm p ie r w o tn y . D z ię k i Bazylem u m o n asty- cyzm p rop agu jący form ę w y iz o lo w a n ia s i ę od ś w ia ta i ż y c ia c o d z ie n n e g o , s t a ł s i ę i n s t y t u c j ą w sp ó ln o to w ą , m ającą sw oje m ie js c e w s p o łe c z e ń s t w ie i w K o ś c i e l e . B a z y li p r a g n ą ł z i n t e ­

grow ać ż y c ie m o n a sty czn e, p r z e k s z t a ł c i ć j e w s p o łe c z n o ś ć i d e a l n ą , w k t ó r e j każdy c z ło n e k m usi formować s i ę duchowo d l a dobra c a ł e j w s p ó ln o ty .

W centrum a s c e z y i m is ty k i b a z y l i a ń s k i e j m ia ła s i ę z n a j ­ dować m iło ś ć B o g a ,i b l i ź n i e g o z e w zg lęd u na m iło ś ć B oga. Po­ n iew aż z a ś m iło ś ć Boga j e s t z e s p o lo n a z ta je m n ic ą Słow a W cie­ lo n e g o , tym samym duchowość B a z y le g o z g o d n ie z r e s z t ą z e w ska­ zan iam i Nowego T estam entu n o s i ł a p i ę t n o w y b itn ie c h r y s t o l o ­ g i c z n e . W zw iązk u z tym z a c h ę c a on w różnorodny sp o só b do na­ śla d o w a n ia C h r y s tu s a ,a tym samym do d o s k o n a le n ia s i ę w C hrys­ t u s i e ^ . Podstawową c n o tą ap cezy b a z y l i a ń s k i e j j e s t p ra ca nad samym s o b ą , u św ia d o m ien ie s o b ie w a lk i m iędzy d u sz ą a c i a ­ łem , by tym samym d o j ś ć do o d n a le z ie n ia B oga*?. Walka z w ła s ­ ną b u n tu ją c ą s i ę p r z e c iw Bogu n a t u r ą ,p r z e c iw s t a w ia n ie s i ę złym myślom, z w a lc z a n ie eg o izm u , mają w sum ie u ła t w ić p r a k ty k ę d z ie ł m i ł o s i e r d z i a wobec b l i ź n i c h . Poniew aż b a z y lia ń s k i i d e a ł mo­ n a sty c z n y o p io r a s i ę w p ro st na dwóch p r z y k a z a n ia c h m i ł o ś c i ,

16 P or.G .M .C ossu , La d o t t r i n a d e l l a C a r ita n e l p e n s ie r o d i San B a s i l i o M ., / E s t r a t t o d i t e s i / O r ista n o 1 9 6 1 . 17 A .B e n ito Y.Duran, S . B a s i l i o Magno, p u n to p a r t id o p ara

e l e s t u d io d e l l a a u t o g n o s e o lo g ia c r i s t i a n a , "A ugustlnus" 6 / 1 9 6 1 / 3 1 5 -3 3 8 .

3 i l

-j e s t tym samym k o n tem p la cy -jn y 1 czyn n y*^ .

Zdawać by s i ę m o g ło , że ta k w s z e c h s tr o n n ie p o j ę t y , o p a r­ t y na E w a n g e l i i ,b a z y l i a ń s k i i d e a ł c e n o b ic k ie g o ż y c ia monas­ ty c z n e g o szyb k o w y e lim in u je in n e formy i ja k o jed y n y r o z p r z e s ­ t r z e n i s i ę na całym c h r z e ś c ij a ń s k im W sch o d zie, a nawet prom ie­ n iow ać b ę d z ie na p r a k ty c z n y Zachód. Ż y cie m on astyczn e Wschodu n ie z a p r z e s t a ł o jed n ak n ig d y , choćby w fo r m ie k o n t r a s t u , p rak ­ t y k i an aeh oretyzm u i w s z y s t k ic h in n y c h form ż y c i a p u s t e l n i ­ c z e g o ^ ^ . M e n ta ln o ść lu d z i Wschodu b y ła bowiem b a r d z ie j p o d a t­ na na te g o ty p u form y. M onastyczne z a sa d y B a z y le g o , p ow ażn ie zm odyfikow ane i w fo r m ie u d o sk o n a lo n e j s t a ł y s i ę podstaw ą d l a św . T eod ora z K o n sta n ty n o p o la do p rz e p r o w a d z e n ia reform y w IX w iek u s ły n n e g o k l a s z t o r u zw . S tu d ion em , skąd m n isi c i p r z e s z l i p ó ź n ie j na ś w ię t ą g ó r ę A thos^ ; t a b u z y lia ń s k a f o r ­ ma p r z e s z ł a p ó ź n ie j z e św.Teodorem z P e c z o r sk a do k l a s z t o ­ rów K ijow a i c a ł e j R u s i. Na t e r e n i e R o s j i , w XV w. próba św. J ó z e f a z W ołkołom ska, k tó r y na nowo c h c i a ł w prow adzić i d e a ł m onastyczny n a k r e ślo n y p r z e z B a z y le g o , n a p o tk a ła na opór n ie do z w y c ię ż e n ia i t o nawet w o s o b ie ś w .N ila S o r sk ie g o ^ ^ . J e s t

18 S .R e n d in a , La o o n te m p la z io n e n e g l i s o r i t t i d i S . B a s i l i o Magno / 1 1 - g a c z ę ś ć p racy d o k t o r s k ie j p is a n e j na U n iw ersy­ t e c i e G regoriań sk im w Rzymie w 1969 r . ; B .D rack , B e s c h a u ll- c h e s und t a t i g e s Leben im MHnchtum nach d e r Lehre B a s i l i u s d e s G r o sse n , " F r e ib u r g e r Z e i t s c h r i f t fMr P h ilo s o p h ie und T h e o lo g ie " 7 / i 9 6 0 / 2 9 7 -3 0 9 , 3 9 i- 4 1 4 ; 8 / 1 9 6 1 / 9 3 -1 0 8 . 19 P .T h e o k lit o s D i o n i s i a t o u , Między niebem a z ie m ią /w j ę z .

g r e c k im /, Ateny 1956 /a u t o r s t a r a s i ę w y ja ś n ić ów czesną duchow ość i m e n ta ln o ść w s c h o d n ią /.

20 Dom P a t r ic e C o u sin , P r e c is d ' h i s t o i r e m o n a stią u e , P a r is 1 9 5 8 , 88 nn.

21 0 t y c h p o s t a c ia c h m onastycyzm u r o s y j s k i e g o mówią s t u d i a I .K o l o g r i v o f a , E s s a i su r l a s a i n t e t e en R u s s ie , B ruges 1 9 5 3 .

312

-t o j e s z c z e j e d e n dowód, że Y/schód, mimo i ż w y p raco w ał w o s o ­ b ie ó w .B azy leg o b a rd z o d o j r z a ł ą i b o g a tą fo rm ę ż y c i a m onas­ ty c z n e g o , w ym agającą z a ra z em w i e l k i e j p r a c y nad s o b ą p o s z ­ c z e g ó ln y c h czło n k ó w w s p ó ln o ty , t o je d n a k n ig d y n i c w y rz e k ł s i ę ty c h fo rm , k t ó r e można nazw ać p ie rw o tn y m i i a n a c h r o n i c z ­ n ym i. T r z e b a w r e s z c i e p o w ie d z ie ć , że B a z y li b y ł p ierw szy m w ie lk im p r z e d s t a w i c i e l o m m o n a sty c z n e g o i d e a ł u k a p ła n a i b i s k u p a , na j a k i c i ą g l e b ę d ą j e s z c z e w skazyw ać n a s tę p n e s t u l e ­ c i a . J e g o w ię c z n a c z e n ie i wpływ n a ro z w ó j ż y c i a z a k o n n e g o , n a u k ie ru n k o w a n ie go na d ro g ę zg o d n ą z duchem e w a n g e lic z n y m , a z a ra z e m u ż y te c z n ą d l a s p o łe c z e ń s tw a i K o ś c i o ł a , d a d z ą s i ę p o ró w n ać j e d y n i e z r o l ą , j a k ą n a tym samym p o lu s p e ł n i ł p ó ź ­ n i e j św .B e n e d y k t, c h o ć i on b azo w ał w ł a ś n i e n a B a ż y lim i n a je g o R e g u ła c h .