Kazimierz Werbel
"Das Gebet Religionspsychologische
Studien", Eller Engelbert, Paderborn
1937 : [recenzja]
Collectanea Theologica 20/1, 119-120
m iejscu, gdzie m ów i : „P rim o m odo d ella giustificazione, al quale n on co ncorre o p era alcu n a“ (C T XII 847). N ależy rów nież p rz e ciw A utorow i (str. 162 n.) podkreślić, że S erip an d o w yklucza jak ąk o lw iek zasłu g ę przy w alce z pożądliw ościam i i p rzy o d puszczaniu grzechó w lekkich, p rzyp isując to jedynie łasce bożej (C T XII 835). R ów nież przy lekturze o m aw ianego dzieła odnosi się w rażenie, jak o b y przed staw ien ie w zajem nego sto su n k u d u plicis iustificationis u S erip an d y nie o d d aw ało isto ty zagadnienia. P rzyczyna niefortunnego ujęcia leży w tym , że w ed ług S eripan dy iu stitia in h aeren s je st p e w n ą je d n o stk ą p o w s ta łą z p o łączen ia caritas i op eratio , czego d o w o d zą zacho d zące nie rzad ko u w ło skiego teo lo g a w yrażenia jak „ex su a inhaeren te iustitia seu ex o p erib u s suis in g ra tia fa ctis“, nie zaś jak tw ierdzi A utor (str. 175 n.) stan łaski uśw ięcającej „als W irk p rin c ip “. P o d k re śla ją c w a rto ść m etody pozytyw nej na so b o rze trydenckim , sądzi A utor, że Serip. nie tylko stro n i od term inów scholastycznych, „so n d e rn auch nicht g enügend in ihr (schol. M ethode) b ew an d ert (is t)“ (str. 181). Jakko lw iek nie m ożna w ą tp ić o pew nym dyskw alifikow aniu scho - lastycznej m etody ze stro n y teologa au g u stiań sk ieg o , w czym b y ł w yrazem sw eg o czasu, m imo to je d n a k zupełnie n ieu za sad nionym w y d aje się tw ierdzenie jak o b y ten, k tó ry przez 6 lat k iero w ał generalnym studium au g u stiań sk im i sam i to przez d łu ż szy o k re s czasu k o m en to w ał dzieła E gid iu sza Rzym skiego i in nych sch o lasty k ó w nie zn a ł się n a m etodzie scholastycznej.
Z p ow yższych zastrzeżeń — a pom ijam d ro b n iejsze o d n o szące się do sam ej krytyki tek stu pism sob oro w y ch — w ynika, że p ra ca S takem eiera zd rad za braki d o ść znaczne. Atoli, jak kolw iek p oruszaneg o p ro b lem u zasad n iczo nie rozw iązuje, m im o to stan o w i d la aug ustynizm u epoki trydenckiej pew ien naukow y doro b ek , z którym każdy b ad acz tej epoki pow inien się za znajom ić.
Lwów X . S ta n isła w F ranki.
E ngelb ert Eller,
Das Gebet
R eligionsp sy ch o lo g isch e S tu dien, P a d e rb o rn 1937, F erd. S chöningh. Str. 232.K siążka niniejsza sk ła d a się z^szeregu arty k u łó w , które w sum ie stan o w ią m niejw ięcej c a ło ść za g ad n ień psy ch o lo g icz nych w zw iązku z m odlitw ą. A utor sta w ił so bie za zadanie obok celu teoretycznego i nauk ow ego tak że cel praktyczny, religijny, w szczególno ści ch ciałby ro z p atrze ć m ożliw ość i p o trze b ę m o dlitw y d la człow ieka dzisiejszego. D latego tak często naw iązuje do w sp ó łcz esn y ch p rą d ó w filozoficznych, dlateg o tyle d ygresyj w dziedzinę psychologii św iato p o g ląd u . A by rzecz uczynić zu pełnie ak tu aln ą , sięga dla ilustracji do w yn u rzeń o so b isty c h ludzi dzisiejszych , do listów , dzienników , cytuje często n o w szy ch p o
etów . W ykryw a zatem w duszy czło w ieka w spó łczesn ego , w jego filozofii n iepew ność i w ah anie, tro sk ę o „egzystencję". W tej niepew ności m o d litw a staje się, a przynajm niej m ogła by stać się, oparciem i uzasadnieniem egzystencji. Staje się ona możliwą i w p ro st konieczną z chw ilą, gdy człow iek uśw iad am ia sobie sw ą stw orzoność, w ted y stanow i ona p o m o st z tego św iata do tam tego. T e rozw ażania św iato p o g ląd o w e i filozoficzne zajmują znaczn iejszą część k siążk i; s ą też najbardziej oryginalne i udane.
W łaściw e sp raw y p sy ch olog iczn e d o o k o ła m odlitw y miesz czą się w części II, a m ianow icie: u d ział sił psychicznych w mo dlitw ie, zależność m odlitw y od wieku, płci, tem p eram en tu itd., m o dlitw a in d y w id u aln a i zbiorow a, p o sta w a w ew n ętrzn a i zew n ętrzn a m odlącego się, przeszkody. T u taj au to r nie sięga zbyt głęboko. Zw ykle daje kilka uw ag n a p o d staw ie psychologii ogól nej, krótko zazn acza ich zastosow anie do psychologii modlitwy, w reszcie p rzytacza d la ilustracji przy k ład y biograficzne i lite rackie. Jed y n ą p o d sta w ą em piryczną stan o w ią dośw iadczenia w łasn e (S elb sterfah ru n g , nie S elb stb eo b ach tu n g ), odw o łu je się au to r także do przeżyć czytelników ; innych zaś ź ró d e ł i m ate riałó w zd aje się nie uznaw ać, nie sięg a też do literatu ry spe cjalnej (np. Bolleya, L indw orskiego). W arto zazn aczy ć, że autor p ry m at w m odlitw ie przy pisuje w oli, k tó ra p o zo rn ie m ało jest czynną, p rz ed rozum em , a zw łaszcza p rz ed w yo b raźn ią i uczu ciam i.
C zęść III zajm uje się jeszcze więcej niż w II sp ra w am i prak tycznym i, jak treścią m odlitw y, jej okolicznościam i, sp o so b am i itd., p od kątem w idzenia psych ologii. Są to rzeczy trzeźw e i poży teczne, cel zaś budujący w y su w a się n a czoło.
Z up ełn ie pom inięto w pow yższych ro z strząsa n ia ch m odlitwę m istyczną, gdyż au to r nie czuje się tutaj kom petentnym . Zresztą nie je s t to po trzeb n e ze w zględu na cel pracy. S zk od a nato m iast, że au to r, k tóry ta k obficie przy tacza w yznanie ludzi w ąt p iących i w ew nętrznie rozdw ojo ny ch, nie p o w o ła ł się jeszcze więcej n a p o stacie m istrzów m odiitw y, choćby dla ilustracji.
Rogoźno Wlkp. Ks. Kazim ierz Werbel.
Fasciculus sèquens edetur Kalendis Julii 1939.
Permissu Curiae Metropolitanae Lat. Leopoliensis.
Foliorum Redactor: ALEXIUS KLAWEK — L w ó w , Supińskiego 11, m. 4.
