Wojciech Góralski
Władza ustawodawcza Konferencji
Episkopatu według Kodeksu Prawa
Kanonicznego z 1983 r.
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 32/1-2, 45-57
1989
Prawo Kanoniczne 32 (1989) nr 1—2
KS. WOJCIECH GÓRALSKI
WŁADZA USTAWODAWCZA KONFERENCJI EPISKOPATU WEDŁUG KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO Z 1983 R. T r e ś ć : Wsitęp. 1. Granice i natura w ładzy ustawodawczej. 2. Za kres spraw objętych obowiązkiem stanow ienia norm prawnych. 3. Za kres spraw objętych m ożliwością stanowienia norm prawnych. Zakoń czenie.
Wstęp
Jakk olw iek zebrania, inaczej konferencje biskupów zostały za początkow ane przed przeszło stuleciem , jed n ak z p u n k tu w idzenia praw nego stanow ią zupełnie now ą form ę kolegialnego działania pasterzy Kościołów party k u larn y ch . Dopiero bowiem Sobór W aty kański II określił s tru k tu rę i pozycję praw n ą K onferencji Bi skupów jako instytucji o charak terze publicznym . D ekret sobo row y Christus Dominus, nie tylko sform ułow ał definicję K onfe rencji Biskupiej 1 — w ejdzie ona do K PK Ja n a P aw ła II 2 — lecz w skazał także na elem enty stru k tu ra ln e i n a tu rę p raw n ą tej in stytucji 3. D okładnie też określił jej u praw n ienia w zakresie sta now ienia praw a. N iew ątpliw ie prerogatyw y ustaw odaw cze K on feren cji Episkopatu, udzielone jej w dekrecie Christus Dominus, należy uznać za istotne, m ające bowiem ch a rak ter u p raw nień ju rysdykcyjnych. K om petencje ustaw odaw cze interesującej nas in stytucji, przyznane jej w szeregu dokum entów Soboru W aty kań skiego II, zostały bliżej sprecyzow ane w licznych zarządzeniach posoborowych, a samo polecenie pow ołania do życia konferencji znalazło się w m otu proprio P aw ła VI Ecclesiae Sanctae z 6 V III 1966 r. 4 Na u staleniach tego dokum entu oraz n a dyspozycjach de kre tu Christus Dominus opierały się z kolei pierw sze p ro jek ty no w ych przepisów kodeksowych, redagow anych w trakcie prac nad
1 Dekret C hristus Dominus, on. 38; Zob. konstytucja Lum en gentium , n. 23; Zob. także J. L i s t l , Plenarkozil und Bischofskonferenz, [w] Handbuch des katholischen Kirchenrechts, Regensburg 1983, s. 208— 310.
2 Kan. 447 KPK/1983.
3 P. H e m p e r e k , Stan ow isko praw ne K on feren cji B iskupów , „Pra wo Kanoniczne 13 (1970) nr 1—2, s. 38; E. S z t a f r o w s k i , K onferencje
B iskupie (stu dium historyczno-kanoniczne), Warszawa 1984, s. 139.
46 Ks. W. Góralski [2] rew izją i kodyfikacją praw a kanonicznego. W kolejnych jed nak schem atach wprow adzono pew ne zm iany, aby możliwie najlepiej przygotow ać tek st p raw ny 5.
P rom ulgow any przez Ja n a P aw ła II w dniu 25 I 1983 r. nowy K P K określił ostatecznie zarówno sam ą stru k tu rę, jak i kom pe tencje K onferencji Biskupów. W śród tych ostatnich zasadnicze m iejsce zajm ują upraw nienia o charakterze ustawodawczym , co proklam uje ogólnie kan. 455. K onkretne spraw y, których re g u la cję praw odaw ca pozostawia K onferencji Episkopatu, zostały w y szczególnione w różnych m iejscach wym ienionego zbioru.
1. Granice i natura w ładzy ustawodawczej
U stalenia d ek retu soborowego „C hristus Dom inus”, określające granice up raw nień u sta w o d a w c z y c h K onferencji Biskupów, które to ustalenia znalazły się następnie w kan. 455 §§ 1—2, stanow ią pewnego rodzaju kom prom is pomiędzy dwiem a skrajny m i te n dencjam i, jakie dały się zauważyć w trak cie dyskusji soborowej. Podczas gdy jedni ojcowie soboru dom agali się udzielenia kon ferencjom władzy praw odaw czej w szerokim zakresie, inni byli zdecydow anym i przeciw nikam i n adania im tej w ładzy w ogóle, a to z obaw y przed ograniczeniem u praw nień poszczególnych bi skupów 6. Ostateczne rozstrzygnięcie wym ienionego d ek retu so borowego, w yrażające wolę ogrom nej większości uczestników Va- ticani II, przyznało K onferencjom Episkopatu władzę praw odaw czą, lecz jedynie w granicach ściśle określonych.
Nowy zbiór praw a kanonicznego, podtrzym ując całkowicie u sta lenia dek retu C h ristu s D o m in u s co do w arunków , pod którym i K onferencja B iskupów może stanow ić praw o, podkreślił jeszcze do bitniej, że chodzi tu o praw dziw ą władzę ustawodawczą. Podczas bowiem gdy dekret soborowy m ówił o mocy zobowiązań p ra w nych uchw ał konferencji (D ecisiones... v im h a b e a n t iu rid ic e o b li- g a n d i) 7, kan. 455 § 1 mówi o władzy w ydaw ania dekretów ogól nych (d e c r e ta g e n e r a lia fe r v e ... p o te st). Kan. 29 stanow i zaś, że d ekrety ogólne, w ydaw ane przez kom petentnego praw odaw cę są ustaw am i we w łaściw ym znaczeniu. W ypada dodać, że w m yśl odpowiedzi P apieskiej Kom isji do A utentycznej In terp retac ji K PK udzielonej 5 VIII 1985 r., pod term inem d e c r e ta g e n e r a lia użytym w kan. 455 § 1, należy rozum ieć także ogólne d ekrety wykonawcze, o których w spom inają kanony 31—33 8. Chodzi tu o dekrety, w
5 E. S z t a f r o w s k i . dz. cyt., s. 3119.
6 P. H e m p e r e k , art. cyt., s. 35—36; G. G i r l a n d a , De Epis-
coporum Conferentia dequ e exercitio potestatis m agisterii, Periodica
76 (1987) z. 4, s. 591—592'.
7 D ekret C hristus Dominus, n. 38, 4.
|[3] Władza Kiomfecencji Episkoipaitu 47 k tórych dokładniej określa się sposoby zastosow ania ustaw y albo przynagla się do jej zachowania.
Granice, w których zam ykają się upraw n ien ia ustawodawcze K onferencji Biskupów, a więc w ładza stanow ienia p raw a p a rty kularnego dla tery to riu m objętego jej zasięgiem, określone w kodeksie, dotyczą trzech dziedzin: przedm iotu aktów ustaw odaw czych, sposobu ich podejm ow ania oraz odniesienia się do nich przez Stolicę Apostolską.
G dy chodzi o przedm iot aktów ustaw odaw czych podejm ow a nych przez K onferencję Episkopatu, dekret Christus Dominus, a za nim kodeks Ja n a P aw ła II nie przyznały konferencjom bez pośredniej inicjatyw y ustaw odaw czej, choć początkowo w yraźnie to p lan o w a n o 9. Z tej też racji, w m yśl kan. 455 § 1 K onferen cja B iskupia może w ydaw ać ak ty ustaw odaw cze jedynie w sp ra wach, w których: 1) przew iduje to praw o powszechne; 2) określa to specjalne polecenie Stolicy Apostolskiej, w ydane przez nią z w łasnej inicjatyw y lub na prośbę sam ej konferencji.
W kanonie więc określono taksatyw nie, choć ogólnie, w ypad ki, k tóre mogą być przedm iotem decyzji praw nych podejm ow a nych przez K onferencję Episkopatu. W obydw u sytuacjach inicja tyw a ustaw odaw cza konferencji uw arun kow an a jest w yraźnym przyznaniem jej takiego upraw nienia: bądź przez samo prawo, bądź przez Stolicę Apostolską. W pierw szym przypadku praw o ko deksowe, hołdując zasadzie pomocniczości, w skazuje cały szereg spraw , w któ ry ch K onferencja B iskupów posiada władzę ustaw o dawczą. Pozostaje przy tym m om entem charakterystycznym , iż w pew nych dziedzinach praw o powszechne zobowiązuje poszcze gólne K onferencje E piskopatu do podjęcia odnośnych aktów u sta wodawczych, w innych zaś stw arza im jedynie tak ą możliwość, co oznacza, że przedsięwzięcie ustaw odaw cze jest wówczas czymś fa kultatyw nym . W dalszym ciągu opracow ania zostaną w skazane szczegółowo dziedziny, w któ ry ch każda K onferencja Biskupów m a obowiązek podjęcia aktów prawodawczych, jak rów nież te, w których tego rodzaju działanie może być podjęte.
W drugiej sytuacji przedm iot decyzji ustaw odaw czych K on ferencji Biskupiej może określać specjalne polecenie Stolicy Apo stolskiej, w yrażone expressis verbis. Polecenie to może pocho dzić zarów no z inicjatyw y sam ej Stolicy Apostolskiej, może być rów nież w ydane na w niosek zainteresow anej K onferencji B isku piej. Ta druga ew entualność stw arza więc możliwość zw rócenia się przez daną konferencję do Stolicy Apostolskiej o upow ażnie nie do w ydania ak tu ustawodawczego. W grę mogą tu taj wchodzić przede w szystkim spraw y bezpośrednio zw iązane z w arun kam i i potrzebam i lokalnym i.
H8 Ks. W. Góralski [4]
Z w racając uw agę na przytoczony zakres kom petencji ustaw o daw czych K onferencji B iskupiej praw odaw ca kodeksow y dodaje w kan. 455 § 4, że w w ypadkach, w k tóry ch ani praw o powszechne, ani specjalne polecenie Stolicy Apostolskiej nie udzieliło kon feren cji w ładzy stanow ienia dekretów ogólnych, pozostaje nie naruszona kom petencja poszczególnych biskupów diecezjalnych. Wówczas to, zaznacza kanon, ani konferencja ani jej przew od niczący nie nuogą działać w im ieniu wsszystkich biskupów , jeśli wszyscy i poszczególni biskupi nie w yrażą n a to zgody.
R am y działań ustaw odaw czych K onferencji E piskopatu określa następnie sposób ich podejm ow ania. K an. 455 § 2 stanow i bowiem, że tego rodzaju czynności, są podejm ow ane ważnie jedynie pod czas sesji p lenarnej konferencji, w czasie k tó rej za danym aktem ustaw odaw czym opowie się przynajm niej dwie trzecie biskupów wchodzących w skład tejże konferencji z głosem decydującym . W ydanie zatem przez K onferencję B iskupią ak tu ustaw odaw cze go może mieć m iejsce w yłącznie podczas sesji plenarn ej — fo r m alnie zw ołanej — tego grem ium . N iew ażne było działanie, n a w et jednom yślne, podjęte w tym względzie w innych okolicznoś ciach, np. podczas zw ykłego spotkania czy zjazdu biskupów n a leżących do konferencji. Kan. 434 stanow i e x p r e s s is v e r b is , że up raw n ien ia ustaw odaw cze konferencji nie przysługują n aw et ze b ra n iu biskupów danego regionu kościelnego. Co więcej, w m yśl kan. 135 § 2 K onferencja Episkopatu nie może delegować swojej w ładzy kom isjom biskupim 10.
Do ważności a k tu praw nego, o którym m ow a praw odaw ca żąda następnie podjęcia go przez większość kw alifikow aną, m ianow i cie dwóch trzecich w szystkich posiadających głos decydujący, a nie tylko tych, którzy uczestniczą w posiedzeniu u . W tym w łaśnie duchu w ypow iedziała się już kom isja soborowa nie przyjm ując w niosku niektórych ojców soboru postulujących branie pod u w a gę wyłącznie obecnych na s e s ji12. W ypada dodać, iż — w m yśl kan. 454 § 1 — w sk ład K onferencji E piskopatu z głosem de cydującym wchodzą biskupi diecezjalni i ci, którzy są z nim i w praw ie zrów nani, oraz biskupi koadiutorzy. S ta tu ty k o nferen cji, nadm ienia z kolei kan. 454 § 2, mogą jed nak przyznać głos
10 Takiej odpow iedzi udzieliła posoborowa K om isja do Interpretacji D ekretów S oborow ych z 24 V 1966. A A S (1968) s. 361.
11 Zob. R. B e z ai c, Les conférences épiscopales nationales, Revue de droit canonique 15 (1965) nr 2, s. 316; S. S o i t y s z e w s k i , K o n fe
rencje biskupów , Prawo Kanoniczne 10 (1967) n r 3—4, s. 42; P. H e m -
p e r e k , art. cyt., s. 36; E. S z t a f r o w s k i , dz. cyt., s. 141; Por. M. C o s t a l u n g a , De E piscoporum C onferentiis, Perrodica 57 (1968) z. 2, s. 241, przyp. 78.
Władza Konferencji Ępiskopaitu 49 decydujący także biskupom pomocniczym oraz pozostałym bisku pom ty tu la rn y m wchodzącym w skład konferencji.
W arunkiem prawom ocności uchw ał K onferencji Episkopatu, k tó re m ają otrzym ać moc praw a jest wreszcie aprobata Stolicy Apo stolskiej. Kan. 455 § 2 wspom ina tu ta j o tzw. rozpoznaniu (Dé
créta... ab Apostolica Sede recognita...), która to form a za tw ie r
dzenia apostolskiego — analogiczna w stosunku do aprob aty uchw ał synodu plenarnego i p ro w in cjo n aln eg o 18 — polega na badaniu, czy norm y praw n e podjęte przez konferencję nie są przeciw ne p raw u pow szechnem u lub dobru K ościo ła14. O rgan rozpoznający uchw ały, a więc K ongregacja Biskupów is, m a więc możność nie zaaprobow ania wszystkich lub tylko pew nych uchw ał pow ziętych przez konferencję 1#.
W ypada dodać, że podjęty przez K onferencję B iskupią — w ięk szością dwóch trzecich głosów biskupów posiadających głos de cydujący — a k t ustaw odaw czy w spraw ie przew idzianej przez praw o powszechne lub określonej przez specjalne polecenie Sto licy Apostolskiej, oraz przez nią zatw ierdzony — n ab iera mocy obow iązującej z chw ilą zgodnej z p raw em prom-ulgacji, jak to stw ierdza kan. 455 § 2. Pozostaje to zresztą w pełnej harm onii z podstaw ow ą dyspozycją kan. 7: L e x in stitu itu r cum prom ulga-
tur. Sam sposób prom ulgacji dekretów K onferencji B iskupów i
czas ich wejścia w życie określa, w m yśl kan. 455 § 3, ona sama. Źródłem w ładzy ustaw odaw czej K onferencji Biskupów jest nie tyle w ładza przysługująca każdem u pasterzow i Kościoła p a rty k u larnego, ile raczej przynależność tychże pasterzy do Kolegium Biskupów'. In ny m i płowy, w ładza Konferencji! E piskopatu nie jest sum ą upraw nień przynależnych poszczególnym biskupom diecezjal nym w ich diecezjach, lecz szczególnym rodzajem w ładzy prze wyższającej władzę pojedyńczych biskupów 17.
Jeśli chodzi o n a tu rę omówionej w ładzy K onferencji Episkopa tu, to nie ulega n ajp ierw wątpliwości, iż jest to praw dziw a w ła dza praw odaw cza 18. Na pytanie zaś, czy jest to władza zw yczajna czy delegow ana ie, należy rów nież odpowiedzieć zdecydowanie, że
13 Zob. kam. 446/1983.
14 G. F e l i c i a n i , Le Conferenze Episcopali, Bologna 1974, s. 54,1;
G. G i r l a n d a , art. cyt., s. 596.
15 Zoto. konstytucja apostolska Regim ini z 15 VIII 1967 r., AAS 59 (1967) s. 885—928, n. 50.
le Zob. E. S z t a f r o w s kii, U praw nienia K on feren cji Biskupich,
Praw o Kanoniczne 14 (1971) nr 1—2, s. 43.
57 M. C o s t a l u n g a , art. cyt., s. 242; E. S z t a f r o w s k i , dz. cyt., s. 143.
18 Zob. K. M ö r s d o r f , Die hierarchische Verfassung der K irch e insbesondere der E piskopat, Archiv für katholisches Kirchenrecht 134
(1965) nr 1, s. 92.
19 Zob. 131 § 1 KPK/1983. 4 — Prawo Kanoniczne
i50 Ks. W. Góralski
m
jest ona zw yczajna, jeśli spraw y, w których konferencja może stanow ić d ekrety ogólne, zostały w skazane przez praw o powszech ne. W ynika to z dyspozycji kan. 131 § 1, któ ry władzę zw yczajną nazyw a tę, k tó ra na mocy samego praw a zw iązana jest z jakim ś urzędem . Obydwa wymogi kanonu w ery fiku ją się tu ta j w pełni, wszak sarno praw o wiąże określony zakres w ładzy z K onferencją Episkopatu, k tóra stanow i u rz ą d 20. Władza, o której mowa jest poza tym zw yczajną w łasną, K onferencja B iskupia w ykonuje ją bowiem we w łasnym im ie n iu 21.W p rzypadku natom iast, gdy władza ustaw odaw cza K onferencji Biskupów płynie z udzielenia jej przez Stolicę Apostolską, za rów no z w łasnej inicjatyw y, jak i na prośbę tejże konferencji, w ładza tej ostatniej pozostaje delegowana. Zdaje się to w ynikać z ogólnej zasady o charakterze w ładzy delegow anej zaw artej w kan. 131 § 1.
Trzeba jednocześnie powiedzieć, iż w ciągle trw ającej dyskusji n ad charakterem w ładzy ustaw odaw czej K onferencji Episkopatu nie b rak głosów opow iadających się za tw ierdzeniem , iż w każdym przypadku jest to władza delegowana. O statnio w ystąpił z tak ą tezą J. P. G re e n 2a, którem u słuszność przyznaje G. G irlanda 23. Obaj autorzy utrzym ują, iż delegacja władzy pochodzi od Stolicy Apostolskiej i jest udzielona bądź poprzez praw o powszechne, którego jest źródłem , bądź też poprzez specjalne zlecenie. W argum entacji odwołują się do zasady o istnieniu jedynie trzech podm iotów — z praw a Bożego — władzy ustaw odaw czej (papież. Kolegium Biskupów, poszczególni biskupi diecezjalni), a także do sform ułow ania zaw artego w p. 212 a in struk cji Ecclesiae im a
go, z 22 II 1973 r. gdzie stw ierdza się, że uchw ały w ydane przez
K onferencję E piskopatu i uznane przez Stolicę Apostolską p o siadają moc praw a od najw yższej w ładzy k o ścieln e j24.
20 Zob. E. S z t a f r o w s k i, dz. cyt., s. 143—144; Zob. także M. Ż u r o w s k i , W ładza zw ycza jn a , delegow ana czy kolegialna, Prawo Ka noniczne 13:01970) .rur 1—2, s. 56—57; Zdaniem G. M i c h i e l s a , przez urząd można rozumieć nie tylko osoby fizyczne, lecz także sobór po wszechny, synod plenarny, synod prowincjonalny, kolegium kardynałów czy kapitułę katedralną (De petesta te ordinaria et delegata, Parisiis 1964, s. 135; oraz Principia generalia de personis in Ecclesia, Parisiis 1955, s. 425 n.); Zob. także M. B o n e t , The Episcopal Conference,
Concilium 1(1965) nr 8, s. 29; Oh. M u n i e r , Die Bischofskonferenz,
Concilium 3(1967) nr 8, s. 645; P. H e m p e r e k , art. cyt., s. 38— 11; J. L i s t l , art. cyt., s. 313.
21 E. S z - t a f r o w s k i , dz. cyt., s. 143.
22 J. P. G r e e n , Conférences of Bishops and exercise of the „munus
docendi” of the Church, Romaevs 1987, s. 83—93.
23 G. G i r l a n d a , airt. cyt., s. 593—596.
24 „... tam qu am vis legis a suprem a Ecclesiae au ctoritate habentes..., E. S z t a f r ó w s kii, Posoborow e p raw odaw stw o kościelne, t. 6, z. 1,
(7] Władza Konferencji Episkopatu 51
W ypada nadm ienić, iż gdy chodzi o sposób w ykonyw ania przez K onferencję Episkopatu w ładzy ustaw odaw czej, to jest ona speł niana łącznie czyli zespołowo, inaczej k o le g ia ln ie 2S.
Wolno rów nież w yjaśnić, iż w m yśl kan. 88, od u staw w yda nych przez K onferencję B iskupią może dyspensować — w po szczególnych w ypadkach — m iejscowy ordynariusz, ilekroć uzna, że w ym aga tego dobro w iernych.
Zgodnie ze stw ierdzeniem kan. 455 § 1, praw o powszechne w skazuje określone dziedziny, w których K onferencja E piskopatu jest k om petentna w podejm ow aniu działań ustawodawczcyh. Trze ba powiedzieć, iż już posoborowe praw odaw stw o kościelne uw zględ niło tu taj szereg kw estii, których regulacją praw n ą m iały zająć się poszczególne K onferencje Biskupie. S praw y te odnosiły się zarów no do liturgii, jak i do praw a kanonicznego 26. W iele z ty ch ustaleń znalazło swoje echo w K PK Ja n a P aw ła II.
2. Zakres spraw objętych obowiązkiem stanow ienia norm prawnych
W śród spraw , do regulacji któ rych praw o kodeksowe upoważniło K onferencję Episkopatu można w yodrębnić n ajp ierw te, które s ta nowią przedm iot obligatoryjnego działania ustawodawczego w y m ienionej instytucji. Innym i słowami: w ściśle określonych dzie dzinach poszczególne K onferencje B iskupie m ają obowiązek u s ta now ienia norm praw nych dla Kościołów objętych zasięgiem ich jurysdykcji. Już a w stępie należy jed n ak stwierdzić, że z sam ych sform ułow ań w ielu kanonów kodeksowych w spom inających o u sta leniu odnośnych norm praw n y ch przez K onferencję E piskopatu nie w ynika jednoznacznie, że tego rodzaju norm y konferencja jest obowiązana wydać. W w ielu przypadkach, gdy np. dany kanon stw ierdza: C o n fe re n tia e E p isc o p o ru m e s t s ta tu t a e d e re ... 27 lub E p i- sc o p o ru m c o n fe re n tia e e s t, o p p o r tu n is n o rm is... 28 — można żywić poważną w ątpliwość, czy ustanow ienie przepisów praw nych w d a nej dziedzinie jest czymś obligatoryjnym , czy tylko fa k u lta ty w nym.. Być może ten w łaśnie wzgląd zadecydow ał, iż S ek retarz S tanu A. Casaroli, w dniu 8 X I 1983 r., a więc gdy upływ ał okres v a c a tio le g is dla nowo prom ulgow anego kodeksu, skierow ał spe cjalne pismo do przewodniczących K onferencji Episkopatu, w k tó rym zwrócił się — w im ieniu papieża — o rychłe w ypracow anie przez w spom niane konferencje norm praw nych, przynajm niej do raźnych, dołączając odrębne w ykazy spraw , w k tórych K o nferen cje B iskupie obowiązane są, bądź tylko mogą w ydać owe norm y,
25 E. S z t a f r o w s kd, dz. cyt., s. 143.
26 Sprawy te om aw ia szczegółowo E. S z t a f r o w s k i , K on ferencje,
jw., s. 185—'302.
27 Np. w kan. 788 § 3, kam. 1127 § 2 czy kan. 1297 KPK/1983. 28 Np. w kan. 1272 KPK/1983.
52 Ks. W. Góralski [8] stosownie do ustaleń K P K 29. Wolno przy okazji dodać, iż tego rodzaju norm y doraźne n ie w ym agały, ja k zaznaczono w piśmie, aprobaty Stolicy Apostolskiej a ich moc obowiązująca m iała upły nąć z dniem 1 I 1985 r. so Oznaczało to, iż po upływ ie tego term i n u K onferencje E piskopatu m iały przystąpić już do w ydania norm stałych, w ym agających uprzedniej aprobaty apostolskiej.
W oparciu o uw ażną lek tu rę kanonów zbioru Ja n a P aw ła II oraz drugą z list 31 dołączonych przez S ek retarza S tanu do wspom nianego wyżej pism a można przedstaw ić spraw y przekazane K on ferencjom Biskupim , co do których obowiązane są one podjąć działania ustawodawcze, a k tórych rezultatem byłyby n orm y p ra w a p artykularnego.
N ajw ięcej sp raw do uregulow ania przez praw o p a rty k u la rn e K onferencji Biskupów w skazuje księga II kodeksu L ud Boży:
1) określenie w ieku oraz przym iotów mężczyzn świeckich jako kandy datów do posługi le k to ra tu i ako litatu (kan. 230 § 1);
2) ustalenie trzyletniego program u form acji dla k andydatów do stałego d iako natu (kan. 236);
3) ustalenie program u kształcenia kapłańskiego (kan. 242); 4) określenie części litu rg ii godzin, k tó rą pow inni odm awiać dia koni stali (kan. 276 § 2, 3°);
5) określenie stro ju d la duchow nych (kan. 284);
6) w ydanie norm ram ow ych dla statu tów R ad kapłańskich (kan. 496);
7) w ydanie norm w spraw ie utrzym ania i m ieszkania probosz czów przechodzących na em ery tu rę (kan. 538 § 3) **.
W trzech przypadkach powierzono K onferencji B iskupów re gulację p raw n ą spraw objętych treścią księgi III N auczycielskie
zadanie Kościoła:
8) w ydanie przepisów w przedm iocie przekazyw ania nau k i chrze ścijańskiej przez radio lub telew izję (kan. 772 § 2);
9) w ydanie norm regulujących odbyw anie katechu m enatu oraz obowiązki i upraw nien ia katechum enów (kan. 788 § 3);
10) w ydanie przepisów określających w aru n k i obowiązujące du chow nych oraz członków in sty tutów zakonnych pragnących brać udział w program ach radiow ych lub telew izyjnych dotyczących n au k i katolickiej lub obyczajów (kan. 831 § 2).33
29 A i p residen ti delle Conferenze Episcopali, Comme,nieationes 15(1983) nr 2, s. 135—ilB®.
30 Tamże, s. 136.
S1 Liste indicative des cas dans lesquels, selon le nouveau Gode de droit canonique, les Conférences épisooipal d o i v e n t (podkreślenie w tekście) publier des .normes com plém entaires particulières, si elles ne l ’ont pas encore fa it ou sii les norm es déjà établies S’o n t contraires au nouveau Code. Tamże, s. 138— 139.
32 Por. E. S z t a f r o w s k d , Konferencje, jw. s. 325. 83 Por. tamże, s. 326—327.
(9] Władza Konferencji Ępilskopatu 53 W kilku dziedzinach kodeks przyznaje konferencjom kom pe tencje ustaw odaw cze w księdze IV Uświęcające zadanie Kościoła: 11) przystosow anie obrzędu w tajem niczenia dla katechum enów
(Ordo initiationis adultorum ) oraz w ydanie przepisów w spraw ie
dopuszczania do k atechum enatu (kan. 851, 1°);
12) w ydanie przepisów w spraw ie sposobu zapisyw ania w księdze ochrzczonych dzieci adoptow anych (kan. 877 § 3);
13) w ydanie norm dotyczących m iejsca słuchania spowiedzi (kan. 964 § 2);
14) w ydanie norm w spraw ie zaręczyn poprzedzających zaw arcie m ałżeństw a (kan. 1062 § 1);
15) w ydanie norm dotyczących egzam inu narzeczonych, zapo wiedzi przedm ałżeńskich oraz innych odpow iednich środków do przeprow adzenia bad ań przed zaw arciem m ałżeństw a (kan. 1067);
16) określenie sposobu składania tzw. rękojm i w ym aganych od strony katolickiej przy zaw ieraniu m ałżeństw m ieszanych, jak rów nież sposobu ich stw ierdzenia w zakresie zew nętrznym i po w iadom ienia o tym strony niekatolickiej (kan. 1126) 34.
Interesujące nas dyspozycje kodeksow e są wreszcie zaw arte w pięci ukanonach księgi V Dobra doczesne Kościoła:
17) w ydanie norm określających sposób świadczenia przez w ier nych m aterialn ej pomocy Kościołowi (kan. 1262);
18) w ydanie norm dotyczących sposobu zarządzania beneficjam i, jeśli gdzieś istn ie ją (kan. 1272);
19) określenie, k tóre ak ty zarządu m ajątkiem należy zaliczyć do nadzw yczajnych (kan. 1277);
20) określenie sumy, której nie można przekroczyć przy doko ny w aniu alienacji m ajątk u (kan. 1292);
21) ustanow ienie norm — z uw zględnieniem m iejscow ych w a runków — dotyczących lokaty dóbr kościelnych (kan. 1297)S5.
3. Zakres spraw objętych m ożliwością stanow ienia norm prawnych
Obok dziedzin, w k tó ry ch poszczególne K onferencje E piskopatu obowiązane są wypowiedzieć się pod względem norm atyw nym , istnieją także inne, co do k tórych zadanie to pozostaje zw ykłą mo żliwością. I tak, na podstaw ie analizy kodeksu oraz pierw szej z l i s t 36 dołączonych do cytow anego już pism a S ekretarza S tanu z 8 X I 1983 r. nietru d n o w ym ienić spraw y objęte fa k u lta ty w n ą interw encją ustaw odaw czą K onferencji Biskupów.
54 Por. tamże, s. 327—328; Zob. J. Łistl, art. cyt., s. 317—318. 35 Por. E. S z t a f r o w s k i , K on ferencje, jw., s. 328.
38 Liste indicative des cas dans lesquels les Conférences épiscopales p e u v e n t (podkreślenie w tekście) publier des normes particulières, en com plém ent du Code de droit canonique. „Communicationes” 15 (1983) nr 2, s. 137—138.
54 Ks. W. Góralski [10]
W księdze II kodeksu znajdujem y trzy przypadki, możliwego działania ustawodawczego konferencji:
1) pow ierzenie kap itule kated raln ej zadań K olegium konsultorów (kan. 502 § 3);
2) ustalenie, iż m ianow anie proboszczów będzie się dokonywać n a czas określony (kan. 522);
3) w ydanie przepisów co do rodzaju i sposobu prow adzenia ksiąg p arafialny ch (kan. 535 § 1) 37.
Również trzy przypadki ew entualnych ustaleń K onferencji Bi skupiej przew iduje księga III:
4) w ydanie praktycznych norm — z uw zględnieniem jednak przepisów w ydanych w tej spraw ie przez najw yższą władzę koś cielną — w przedm iocie działalności ekum enicznej zm ierzającej do przyw rócenia jedności w śród w szystkich chrześcijan (kan. 755 § 2);
5) w ydanie przepisów dotyczących dopuszczania w iernych św iec kich do przepow iadania w kościołach i kaplicach (kan. 766);
6) w ydanie ogólnych norm w spraw ie nauczania i w ychow ania religijnego w jakichkolw iek szkołach, albo przy pomocy różnych środków społecznego przekazu (kan. 804 § 1) 3S.
N ajw ięcej, bo aż w 12 przypadkach spotykam y interesujące nas dyspozycje praw odaw cy kodeksowego w księdze IV:
7) w ydanie norm co do udzielania sakram entów św. chrześci janom nie m ającym pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim (kan. 844 § 4—5);
8) w ydanie przepisów odnośnie do sposobu udzielania chrztu (kan. 854);
9) określenie wieku, w jakim w ierni pow inni przyjm ow ać sa k ra m e n t bierzm ow ania (kan. 891);
1 0) określenie, gdzie w inna być przechow yw ana księga bierzm o w anych (kan. 895);
1 1) ustalenie wyższego w ieku wym aganego do przyjęcia prezbi- te ra tu i diakonatu stałego (kan. 1031 § 3);
1 2) ustalenie wyższego w ieku do godziwego zaw arcia m ałżeństw a (kan. 1083 § 2);
13) w ydanie własnego obrzędu zaw arcia m ałżeństw a (kan. 1120); 14) określenie sposobu dokonyw ania zapisu m ałżeństw a w księ dze zaślubionych (kan. 1 1 2 1 § 1);
15) w ydanie norm w spraw ie udzielania dyspensy od form y zaw arcia m ałżeńtw a (kan. 1127 § 2);
16) ustalenie, jakiego odpowiedniego i trw ałego m ateria łu — poza kam ieniem — wolno używ ać do w ykonania m ensy ołtarzo w ej (kan. 1236 § 1);
87 Por. E. S z t a f r o w s k i , Konferencje, j.w., s. 325. 58 Por. tamże, s. 326—327.
Władiza Konferencji Episkopatu 55 17) zniesienie lub przeniesienie na niedzielę św iąt nakazanych (kan. 1246 § 2);
18) określenie, któ ry z pokarm ów jest objęty obowiązującą wstrzem ięźliwością (kan. 1251);
19) dokładne określenie sposobu zachow ania postu i w strzem ięźli wości, jak rów nież zastąpienie ich — w całości lub części — in n y m i form am i pokuty, zwłaszcza uczynkam i miłości i pobożności (kan. 125 3) 39.
W jednym przypadku K onferencja E piskopatu została upow aż niona do faku ltatyw nego działania ustawodawczego w przedm io cie objętym treścią księgi V:
20) w ydanie norm dotyczących zbierania jałm użny przez zakon ników żebrzących (kan. 1265 § 2) 40.
Wreszcie analogiczne upow ażnienie przyznano — w czterech przypadkach — konferencjom w księdze V II P rocesy:
2 1) zezwolenie, by sędziam i w try b u n ale kościelnym mogli być świeccy (kan. 1421 § 2);
22) zezwolenie, by biskup zlecił spraw ę sędziem u jednoosobowe m u w try b u n ale pierw szej instancji, gdy nie da się ustanow ić ko legium (kan. 1425 § 4);
23) w ydanie u staw y w przedm iocie stosowania ugody, kom pro m isu oraz sądu polubownego (kan. 1714);
24) decydowanie, by w każdej diecezji został ustanow iony jakiś stały urząd lub ra d a dla poszukiw ania i sugerow ania słusznych rozw iązań zm ierzających do uniknięcia sporu pom iędzy adresatem dek retu a jego autorem (kan. 1733 § 2) «.
Zakończenie
Pow stała — w drodze zw yczaju — w połowie X IX w. in sty tu cja K onferencji Biskupów, usankcjonow ana przez Stolicę Apostol ską, dopiero na Soborze W atykańskim II otrzym ała należne jej m iejsce w stru k tu ra c h Kościołów p arty k u larn y ch . Sobór nad ał n a rodow ym K onferencjom Biskupów moc obowiązującą, usankcjono w ał też form y organizacyjne istniejących już de facto w w ielu k ra ja c h konferencji. Udzielił im rów nież pewnego zakresu władzy,
m .in . w d zie d z in ie u sta w o d a w c ze j. Postanow ienia zaw arte w dekre cie soborowym „C hristus D om inus” określające dokładnie u p ra w nienia ustaw odaw cze K onferencji B iskupiej, a następnie ustaw o daw stw o posoborowe jednoznacznie w ytyczyły drogę pracom pod jętym nad rew izją i kodyfikacją praw a kanonicznego. Owocem tych prac sta ł się n o w y K PK , w którym in te re su ją c a n as insty tucja zn a la z ła właściw e so b ie m iejsce.
” Por. tam że, s. 327—328. 40 Por. tamże, s. 328. 41 Por. tamże, s. 328—329.
56 Ks. W. Góralski
K om petencje ustaw odaw cze przyznane K onferencji Episkopatu w kan. 455 §§ 1—2, naw iązującym do d ek retu C hristus Dominus, oraz w licznych kanonach, na które wyżej wskazano, stanow ią niew ątpliw ie przejaw dalszej decentralizacji władzy praw odaw czej w Kościele posoborowym. Szereg spraw , których regulacja praw na pozostaw ała zastrzeżona najw yższej władzy kościelnej zostało od danych w gestię K onferencji Biskupów. U jaw nia się tu taj duże zrozum ienie u praw odaw cy kodeksowego dla zasady pomocniczo
ści 42, w ten sposób zaistniało dziś w iele m iejsca na ustaw odaw stw o p arty k u larn e, dostosowane do w arunków i potrzeb lokalnych, a K onferencje B iskupów w poszczególnych regionach kościelnych stały się doniosłym źródłem istnienia tego praw a.
W ypada zauważyć, iż kom petencje ustaw odaw cze K onferencji E piskopatu nie stanow ią jedynej dziedziny, w k tórej posiada ona władzę jurysdykcyjną. P rzysługuje jej wszakże rów nież szereg u praw n ień o charakterze w yko naw czym 43. Zarów no jedne, jak i drugie nie w yczerpują bynajm niej zakresu zadań, dla których insty tucja ta została pow ołana do życia i usankcjonow ana przez Sobór W atykański II. Co więcej, zdaniem niek tó rych autorów , stanow ienie norm p raw nych czy podejm ow anie decyzji adm in istra cyjnych nie należy naw et do istotnych racji i celów, dla których K onferencje B iskupów is tn ie ją 4i. Istotną racją funkcjonow ania konferencji jest wspólne w ypełnianie przez biskupów zadań pa sterskich w stosunku do w iernych, w celu pom nożenia dobra udzie lanego ludziom przez K o śció ł45. Tylko więc wówczas, gdy norm y praw n e podjęte przez K onferencję B iskupią przyczyniają się re a l nie do pom nożenia owego dobra, prerog atyw y ustaw odaw cze przy znane tej in sty tu cji można uznać za doniosłe.
La potesta łegislativa deila Conferenza EpiscopaJe secondo il Codice di Diritto Canonico del 1983
U.na piu ampia considerazione il Codice di Diritto Canonico del 1983 riserva alłe Conierenze Episeopali, eon noviita di indieazioni oorrispon- denti al lor,o grandę sviluppo storico e al priincipio di oollegialita ep i- scopale approiondito nel Conciiio Vaticano II. Si poteva nifcrovare un cenoo di preligurazione delle Conierenze E,pisco,pali nel codice del 1917 al can. 292 § 1, ma bisogna risalire al Coneiilio Va'ticano II per trovare il fondarnento giiuridico delltistituto cosi come e delineato nel nuovo
CJC. Si tratta del decreto „Christus Dominus” (snn. 37'—38). In esso
si desicriye tra Taltro la conipetenza della Conferenza Episcopale sul 42 Zob. A. A b a t e , La sacra gerarchia nel nuovo codice di diritto canonico, [w] La nuova legislazione canonica. Corso sul Nuovo Codice di Diritto Canonico 14—25 febbraioi 1983, Roma 1983, s. 227.
43 Zob. m.in. kanony 237 § 2, 792, 809, 821, 830 § 1, 833 § 3, 1439 § 1 KPK/1883.
44 Zob. G-. G i r l a n d a , asrt. cyt., s. 574—575.
>[13] Władza Konferencji Bpilskopaifcu 57
campo legislative) (n. 38, 4). II suddetto decreto eonaidiare è diven/ta'to in seguito la base della norm ative del CJC. U can. 455 §§ 1—2 précisa la competenza legislativa della Conferenzia Episcopale.
L ’autore si occupa prima di tuttio dell’ambito e délia natura della potestà legislativa accordata alla Conferenza Episcopale — in un modo generale — nel canone citarto. L ’aimbito delle possibiMtà legislative è stato indicate nel can. 455 §§ 1—2. Perché i decreti generali che so.no propriam ente leggi (can. 29) siano em essi validiamente debbo.no essere suffragati — in materia indieata neil diritto comune, oppure per m andate sipeoiale délia S. Sede — da alm eno i due terzi dei vo.ti favo- revoli, da coimputarsi sul numéro dei presuli ehe fanno parte alla con- ferenza con voto deliberative. I m edesim i decreti acquistano forza v in - colante solo dopo che sono stati riconosiciuti dalla Sede Apostolica e promulgati dalla Conferenza Episcopale. Per quanto riguarda la natura di questa potestà, seconde l’autore essa è la potestà 'ordinaria, perché è stata annessa dal diiritto all’ufficio; la modes'iroa potestà e poi pro pria, perché si esercita in nome proprio.
N ella seconda parte dell’articolo si enum era A casi — indicati nei divers« liibrd del Codice dii Diritto Canonico — nei quali le Oonferenze Episcopali hanno l ’obbligo ad emanare le norme gründliche. Finaim en- te nella terza parte si imdica — anadogamente — i casi in cui le con ference stesse hanno solo la possibilité di emanare le suddette norme. A mpie competenze legislative demandaite alla Gonferenza Episcopale danno cosi pratica attuazione al principiio di sussidiarietà, al decen- tramento deMa potestà gerarchica, e concreta espresskme délia collegia- li.tà dei vescovi nella loro sollecitudine pastorale.
