Ryszard KOWALCZYK Poznañ
Kulturowa funkcja samorz¹du terytorialnego
a rozwój czasopiœmiennictwa regionalistycznego w Polsce
Streszczenie: Autor potraktowa³ instytucjê samorz¹du terytorialnego w kategoriach czynnika wspiera -j¹cego rozwój kultury, zwracaj¹c w szczególnoœci uwagê na potrzebê wsparcia dzia³alnoœci czasopism o charakterze regionalistycznym. Badane zagadnienie osadzono na p³aszczyŸnie funkcji kulturowej sa-morz¹du terytorialnego. Wskazano na istotne, zarówno jednostkowe, jak i spo³eczne, przyczyny pozy-tywnej ingerencji samorz¹du terytorialnego w rozwój kultury regionu. Omówiono tak¿e wa¿n¹ rolê czasopism regionalistycznych w kszta³towaniu to¿samoœci regionu oraz rozwoju samorz¹dnoœci teryto-rialnej. W rezultacie zdefiniowano czasopismo regionalistyczne jako szczególnego rodzaju dobro pub-liczne, którego dzia³alnoœæ powinna uzyskaæ ochronê i wsparcie samorz¹du terytorialnego.
S³owa kluczowe: czasopisma regionalistyczne, kultura regionalna, samorz¹d terytorialny
P
ojawienie siê autentycznej, niezale¿nej podmiotowo od pañstwa w³adzy samo-rz¹dowej – co by³o jednym z rezultatów „Okr¹g³ego Sto³u” oraz stanowi¹cych ich konsekwencjê przyspieszonych czerwcowych wyborów parlamentarnych 1989 roku (Codogni, 2009, 2012; Friszke, 2009; Skórzyñski, 2009) – najpierw na pozio-mie gminy (1990), a póŸniej powiatu i województwa (1999), wyposa¿onej w pozio- mie-nie i œrodki finansowe oraz posiadaj¹cej uprawmie-nienia i zdolnoœæ podejmowania decyzji w³adczych, stworzy³o w Polsce now¹ sytuacjê formalnoprawn¹, oddzia³uj¹c wielorako na sferê spo³eczn¹, polityczn¹, ekonomiczn¹ i kulturow¹ poszczególnych spo³ecznoœci (Piasecki, 2009; Pok³adecki, 1996; Regulski, 2000, 2005; Samorz¹d gminny, 2013). Wydarzenie to jest uwa¿ane przez wiele autorytetów za jedno z naj-bardziej udanych osi¹gniêæ polskiej transformacji (Kulesza, 2000, s. 79–86).Restytucji ustrojowych podstaw organizacyjnych samorz¹du terytorialnego po 1989 roku towarzyszy³o ¿ywio³owe wytwarzanie siê ogniw spo³eczeñstwa obywatelskiego (Kowalczyk, 2013, s. 61–77; Micha³owski, 2004, s. 92–108), nowoczesnego pluralistycz-nego systemu partyjpluralistycz-nego, rynkowego systemu gospodarczego oraz systemu medialpluralistycz-nego na poszczególnych obszarach podzia³u terytorialnego kraju (Gierula, 2000; Kowalczyk, 2009; Michalczyk, 2000). St¹d te¿ poza instytucjonalnymi przejawami spo³eczeñstwa obywatelskiego oraz podmiotami pañstwowymi i prywatnego sektora gospodarczego, jednostka samorz¹du terytorialnego (gmina, powiat, województwo) odgrywa bodaj jedn¹ z najwa¿niejszych ról w dziedzinie szeroko rozumianego wsparcia dla kultury regional-nej (Ekonomia, 2011; Ekonomia i jej spo³eczne, 2012; Throsby, 2010), a w œlad za nim dla idei regionalistycznej oraz czasopiœmiennictwa regionalistycznego, stanowi¹cego jej zwerbalizowan¹ emanacjê.
Jak pisze Maciej B³achowicz: „Prócz zadañ z zakresu administracji nowe, demokra-tycznie wybrane w³adze [samorz¹dowe – R.K.] przyjê³y w szerszym zakresie rolê
mece-nasa kultury. By³o to tym istotniejsze, ¿e gospodarka oparta na zasadach wolnego rynku wypiera z za³o¿enia niedochodowe przedsiêwziêcia. Poddanie prasy zasadom rachunku ekonomicznego zmusi³o istniej¹ce i nowo powsta³e tytu³y do rezygnacji z treœci ambit-niejszych na rzecz tekstów kierowanych do masowego odbiorcy. Powsta³¹ w ten sposób lukê wype³niaj¹ dotowane przez pañstwo ogólnopolskie tytu³u kulturalne oraz czasopis-ma regionalne wydawane przez samorz¹dy. Ich zadaniem oprócz krzewienia kultury jest promocja miasta czy regionu oraz odbudowa i rozwijanie to¿samoœci regionalnej” (B³achowicz, 2009, s. 9).
Wa¿n¹ rangê w³adz samorz¹dowych we wspieraniu kultury regionalnej, w tym czaso-piœmiennictwa spo³eczno-kulturalnego i regionalistycznego, podnosili tak¿e inni bada-cze (Prawelska-Skrzypek, 2013; Urbaniak, 2013, s. 187–203). Powa¿na i jak do tej pory niezast¹piona rola mecenatu pañstwowego i samorz¹dowego w dziedzinie kultury wyni-ka równie¿ z tego, ¿e zakres sponsoringu prywatnego w tym obszarze jest w Polsce nadal niewystarczaj¹cy (Sponsoring kultury, 2010), chocia¿ jest to kierunek obiecuj¹cy (Ma-zur, 2011).
Samorz¹d terytorialny, który wystêpuje na danym poziomie organizacji politycznej spo³eczeñstwa, pe³ni¹c funkcjê w³adzy publicznej (Antoszewski, 2008, s. 43–62; Piasec-ki, 2002) oraz szczególnego rodzaju przywództwa lokalnego i regionalnego (KasiñsPiasec-ki, 2009; Kotras, 2009; Model, 2006; Oblicze, 2008; Szczudliñska-Kanoœ, 2013; Zarz¹dza-nie, 2013), przyjmuje równie¿ na siebie okreœlone obowi¹zki w dziedzinie zarz¹dzania lokalnego (Funkcjonowanie, 2000) oraz komunikowania spo³ecznego (Fr¹czak, 2013, s. 13–14; Grzelka, 2010, s. 41–52; Szostok, Rajczyk, 2013).
St¹d te¿ periodyki regionalistyczne (Kowalczyk, 2014, s. 67–92), wspierane przez sa-morz¹d terytorialny, piastowaæ mog¹ rolê swoistych regionalnych i lokalnych mediów publicznych (Kowalczyk, 2008, s. 192–212; Media publiczne, 2010). Dla samorz¹du te-rytorialnego jest bowiem piœmiennictwo regionalistyczne naturalnym Ÿród³em wiedzy i informacji o regionie oraz problemach, potrzebach, d¹¿eniach spo³ecznoœci lokalnej (regio-nalnej). Wydaje siê, ¿e periodyki regionalistyczne mog¹ lepiej pe³niæ rolê mediów publicz-nych ani¿eli inne media samorz¹dowe, w tym w szczególnoœci prasa w³adz samorz¹dowych, której stopieñ upartyjnienia/upolitycznienia jest na ogó³ znacznie wiêkszy, co zmniejsza równie¿ jej spo³eczn¹ wiarygodnoœæ, a wraz z ni¹ mo¿liwoœci spo³ecznego oddzia³ywania (Gierula, 2006, s. 179–190; Michalczyk, 1997, s. 55–62; Polak, 2009; Szostok, 2013). Rela-cje miêdzy w³adz¹ samorz¹dow¹ a mediami regionalnymi i lokalnymi nie s¹ przecie¿ prost¹ i formaln¹ konsekwencj¹ ich szczytnej misji, w tym prawnie sformu³owanych celów, obo-wi¹zków, uprawnieñ i zadañ, lecz s¹ wypadkow¹ wielu ró¿norodnych czynników, zarówno zindywidualizowanych, personalnych, jak i systemowych, o swoistej genezie, z³o¿onych uwarunkowaniach, cechach i charakterze (Dzier¿yñska-Mielczarek, 2013, s. 136–148; Prono-bis, 2010, s. 95–104; Œwierczyñska-G³ownia, 2002, s. 70–85).
W demokratycznym spo³eczeñstwie obywatelskim, podobnie jak inne typy mediów, czasopisma regionalistyczne spe³niaj¹ nie tylko funkcje edukacyjn¹, informacyjn¹ i kre-acyjn¹1(Kreowanie, 2011; Szromnik, 2012), lecz równie¿ funkcje legitymizacyjn¹
(Mi-1
Funkcja kreacyjna czasopism regionalistycznych mo¿e siê objawiaæ miêdzy innymi w dzia³aniach podejmowanych w obszarze kszta³towania marki danego regionu.
chalczyk, 2010; Secler, 2012, s. 245–259; Sokó³, 1997), kontroln¹, ostrzegawcz¹ i kompensacyjn¹, gdy staj¹ w obronie s³abszych, marginalizowanych, lub przedstawiaj¹ interesy osób i grup, które nie s¹ w stanie, z ró¿nych powodów, w sposób w³aœciwy roz-wi¹zywaæ swoich problemów (Kowalczyk, 2009, s. 83–94; Krzysztofek, 2000, s. 1–13). Niemniej nale¿y podnieœæ, ¿e idea i praktyka misyjnoœci mediów publicznych w Polsce jest dzisiaj obiektem znacznej krytyki, w której podnosi siê szereg oczekiwañ i zarzutów (Dro¿d¿, 2006; Jakubowicz, 2007; Media publiczne, 2010; Skoczek, 2009).
Ukierunkowane naturalnie i formalnie zainteresowanie regionalizmem ze strony sa-morz¹du terytorialnego2jest wyrazem nie tylko jego polityki kulturalnej (Miejskie polity-ki, 2013; Zarz¹dzanie publiczne, 2007; Problemy zarz¹dzania, 1999), lecz równie¿ symptomem swoistego partycypacyjnego sposobu zarz¹dzania lokalnego (Fedan, 2011, s. 202–218; Hauser, 2008; Kijowski, 2010, s. 9–21; Konopelko, 2011, s. 86–94), gdzie zarz¹dzanie kultur¹ czy szerzej zarz¹dzanie dziedzictwem kulturowym (Gutowska, Ko-byliñski, 2011, s. 51–72) w sposób nierozerwalny wi¹¿e siê z zarz¹dzaniem informacj¹ (Kowalczyk, 2011, s. 21–35), która jest tak¿e jednym z wa¿niejszych noœników okreœlo-nej kultury spo³eczokreœlo-nej i jednoczeœnie czynnikiem jej zmiany. Proces ten jest równie¿ kluczowym elementem polityki projakoœciowej, innowacyjnej, modernizacyjnej, jak¹ prowadzi (powinna prowadziæ) jednostka samorz¹du terytorialnego (Sakowicz, 2004, s. 503–511; Wojciechowski, 2003).
Na ogó³ przyjmuje siê, ¿e do g³ównych funkcji samorz¹du terytorialnego w dziedzinie zewnêtrznej polityki informacyjnej nale¿¹: 1) funkcja informacyjna (dostarczanie wiary-godnych informacji o dzia³alnoœci jednostki samorz¹du terytorialnego), 2) funkcja wyjaœ-niaj¹ca (poszerzanie wiedzy odbiorców o dzia³alnoœci jednostki samorz¹du terytorialnego oraz jej ogólnych i szczególnych uwarunkowaniach, ograniczeniach i dylematach) oraz 3) funkcja kreacyjno-propagandowa (motywowanie i inspirowanie odbiorców do inno-wacji, podejmowania nowych wyzwañ oraz propagowanie wa¿nych dla demokratyczne-go spo³eczeñstwa obywatelskiedemokratyczne-go wartoœci, zasad, norm, zachowañ i postaw, w tym równie¿ wartoœci i tradycji regionu).
Ludwik Gomolec zwróci³ uwagê na wa¿ne – z perspektywy zadañ samorz¹du teryto-rialnego – patriotyczno-wychowawcze aspekty regionalizmu, które przyczyniaj¹ siê ra-czej do ogólnonarodowej konsolidacji spo³ecznej, a nie do separatyzmu (jak to siê czêsto przedstawia), pisz¹c: „Patriotyzm regionalny nie ma nic wspólnego z dzielnicowoœci¹, z tendencjami odœrodkowymi w narodzie i pañstwie. Dzielnicowoœæ stanowi si³ê destruk-tywn¹, odœrodkow¹, separatystyczn¹, gdy tymczasem patriotyzm lokalny, tym samym regionalizm, wspiera i umacnia si³y konsoliduj¹ce, spajaj¹ce spo³eczeñstwo ka¿dego kra-ju czy pañstwa. Regionalizm ma dwie strony: dydaktyczno-poznawcz¹ i wychowawcz¹. Droga ta wiedzie od poznania najbli¿szego œrodowiska do mi³oœci ojczyzny” (Gomolec, 1986, s. 88). W podobnym duchu wypowiada³ siê Jacek Kolbuszewski, gdy bada³ polski regionalizm okresu miêdzywojennego, który by³ – wed³ug niego – „zjawiskiem o bardzo
2
Z jednej bowiem strony jednostka samorz¹du terytorialnego obejmuje przecie¿ okreœlony obszar kraju (swoisty region). Z drugiej zaœ strony samorz¹d terytorialny zobowi¹zany jest prawnie do opieki nad instytucjami kultury i wspierania inicjatyw o charakterze kulturalnym, które stanowi¹ naturalny ob-szar zainteresowania nie tylko podmiotów organizacyjnych jednostki samorz¹du terytorialnego, lecz tak¿e innych podmiotów, w tym osób fizycznych, a zw³aszcza organizacji pozarz¹dowych.
wyraŸnie skrystalizowanym charakterze ideologicznym, by³ ideologi¹ maj¹c¹ s³u¿yæ kulturowej emancypacji regionów zaniedbanych, s³u¿yæ mia³ nie wzrastaniu separatyz-mów, lecz przeciwnie, integracji tych regionów w obrêbie pañstwa. […] Siêgaj¹ca ponad podzia³y etniczne, spo³eczne, klasowe, ekonomiczne i Bóg wie jakie, idea regionalizmu oznacza³a poszukiwanie niemal wszêdzie przejawów ³agodz¹cej ró¿ne kontrasty «swoj-skoœci»” (Kolbuszewski, 1993, s. 184).
Zainteresowanie zarówno regionalizmem, jak i czasopiœmiennictwem regionalistycz-nym ze strony samorz¹du terytorialnego nale¿y postrzegaæ przede wszystkim jako wyraz jego polityki wobec kultury, czyli polityki kulturalnej. Wed³ug Kazimierza Krzysztofka polityka kulturalna jest to „œwiadome, zgodne z za³o¿onymi celami i wartoœciami, wp³ywanie na procesy kulturowe w celu pobudzania uczestnictwa w kulturze i jej demo-kratyzacji, tworzenie korzystnych warunków dla twórczoœci, zachowania duchowego i materialnego dorobku pokoleñ, przygotowania – poprzez edukacjê – nowych pokoleñ do dziedziczenia tego dorobku, czyli przekazu kanonu kultury danej spo³ecznoœci oraz sprzyjania jej udzia³owi w komunikacji miêdzy kulturami” (Krzysztofek, 1999, s. 11).
Samorz¹d terytorialny jako polityczna organizacja okreœlonej wspólnoty lokalnej (gminy i powiatu) oraz regionalnej (województwa) spe³nia wa¿ne funkcje spo³eczne, w tym równie¿ funkcje kulturowe (Nowacka, 2006; Polityka lokalna, 2008; Samorz¹d te-rytorialny w przestrzeni, 2012). Organy samorz¹du terytorialnego, wype³niaj¹ce funkcjê w³adcz¹ na okreœlonym terytorium, nale¿y uznaæ za stra¿nika nie tylko ogólnych, integru-j¹cych spo³ecznoœæ uniwersalnych wartoœci i norm kulturowych oraz tradycji lokalnych i regionalnych, podtrzymywanych i rozwijanych w procesie partycypacji spo³ecznej (Abramowicz, 2012, s. 5–23; Henzler, 2005), ale równie¿ za wa¿ny czynnik swoistej mo-dernizacji lokalnej (Piasecki, 2011, s. 173–185), tak¿e momo-dernizacji o charakterze kultu-rowym, której rezultaty spo³eczne w ramach sprzê¿enia zwrotnego kszta³tuj¹ model i praktykê samorz¹du terytorialnego.
Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e inwestowanie samorz¹du terytorialnego w kulturê regio-naln¹ czy w ogóle w kulturê szeroko rozumian¹ – zarówno popularn¹, jak wysok¹ oraz niszow¹ – jest wyrazem bardzo dobrze ulokowanego kapita³u o charakterze progresyw-nym, wp³ywaj¹cego na rozwój regionu (Analiza potrzeb, 2009; Kaliszewski, 2006, s. 8–16; Kocurek, 2011, s. 27–37; Kultura – Polityka – Rozwój, 2012). Albowiem jego wa¿nym celem jako bodŸca kulturowego jest stymulowanie rozwoju spo³ecznoœci lokal-nej, którego rezultatem s¹ przeobra¿enia mentalnoœci ludzi, systemu ich wartoœci, norm, celów, nawyków, a tak¿e zmiany zachowania i postawy (Jaska, 2009, s. 57–69; Schmidt, Brzeziñska, 2011, s. 73–80). Te zaœ, je¿eli maj¹ charakter pozytywny, przyczyniaj¹ siê do wzrostu poziomu kultury spo³eczeñstwa, tym samym do ogólnego dobrobytu (dobrostanu), zmieniaj¹c tak¿e instytucjonalne formy ¿ycia spo³ecznego, politycznego, gospodarczego, kulturalnego (Geisler, 2008; Kasprzak, Skalska, 2010). Wysokie znaczenie kultury dla roz-woju gospodarczego wynika miêdzy innymi st¹d, ¿e ludzie w swoich wyborach kieruj¹ siê przes³ankami nie tylko rozumowymi (racjonalnymi), lecz tak¿e uczuciowymi oraz afektyw-nymi i aksjologiczafektyw-nymi (Sobociñska, 2010, s. 413–423), o czym dobrze wiedz¹ specjaliœci od marketingu i reklamy, a tak¿e czynnikami moralnymi, które s¹ przedmiotem zainteresowania etyki (Klimczak, 2006; Lokomotywa, 2011; Od przemys³ów, 2010).
Potraktowany uniwersalnie samorz¹d terytorialny jest wiêc – przynajmniej potencjal-nie – instytucjonalnym autorytetem oraz œrodowiskiem swoistych wzorów organizacji
(kultura organizacyjna), zachowania, dzia³ania, postawy (etos urzêdnika samorz¹dowe-go), gdzie uwzglêdnia siê równie¿ lokalny dorobek w tej dziedzinie (osi¹gniêcia spo-³eczno-kulturalne, gospodarcze) (Etos, 2007; Kawala, 2004, s. 108–119; Rewera, 2010, s. 102–109). Dla Michela Croziera i Erharda Friedberga „kultura organizacyjna to ca³oœæ skomponowana z poznawczych, emocjonalnych, intelektualnych i miêdzyludzkich ele-mentów ¿ycia psychicznego i umys³owego, stanowi instrument, ca³okszta³t zdolnoœci, które jednostka nabywa, wykorzystuje i przetwarza, uczestnicz¹c w relacjach i procesach wymiany spo³ecznej” (Crozier, Friedberg, 1982, s. 193). W konsekwencji – jak twierdzi Aleksy Pocztowski – „kultura organizacyjna stanowi utrwalony wzorzec, podzielanych przez cz³onków danej organizacji za³o¿eñ, wartoœci, norm i sposobów radzenia sobie z doœwiadczeniami, które zosta³y wypracowane, odkryte lub stworzone w toku jej rozwo-ju i które manifestuj¹ siê w okreœlonych zachowaniach jej cz³onków” (Pocztowski, 2007, s. 66). Dlatego w praktyce jednostki samorz¹du terytorialnego wa¿ne miejsce powinny zajmowaæ okreœlone za³o¿enia kulturowe, które stanowi¹ swoisty paradygmat jej kultury organizacyjnej. Jak pisze Danuta Barañska: „chodzi o to, jak cz³onkowie organizacji po-strzegaj¹ jej stosunki z otoczeniem: w kategoriach dominacji, podporz¹dkowania czy harmonii; jakie s¹ lingwistyczne i behawioralne regu³y okreœlania, co jest elementem rze-czywistoœci, a co nim nie jest, czy prawda jest «objawiana», czy «odkrywana», absolutna czy relatywna, czy cz³owiek jest z natury dobry czy neutralny, czy nale¿y byæ aktywnym czy biernym, czy ¿ycie spo³eczne ma polegaæ na wspó³pracy, czy na konkurencji itp.” (Barañska, 2009, s. 20).
Samorz¹d terytorialny jest zobowi¹zany nie tylko do ochrony fundamentalnych dla wspólnoty lokalnej i regionalnej dotychczasowych tradycji, dokonañ, wartoœci, norm, wzorów, ale równie¿ – w sytuacji ich kolizji ze s³usznymi oczekiwaniami spo³ecznymi – do ich zmiany w praktyce integruj¹cej spo³ecznoœæ lokaln¹, na przyk³ad poprzez odpowiednie kampanie spo³eczne oraz czasopiœmiennictwo regionalistyczne. Ich rezultatem jest uzyska-nie lepszej formy ³adu spo³ecznego, którego wa¿nym fragmentem jest porz¹dek polityczny (Zamêcki, 2011). Pamiêtaæ jednak nale¿y, ¿e wa¿nym elementem dziedzictwa regionu s¹ tak¿e (powinny byæ) elementy dziedzictwa tzw. kontrowersyjnego, które wystêpuj¹ zarów-no w obszarze kultury materialnej, jak i niematerialnej (K³opotliwe, 2012).
Istotn¹ jednak funkcj¹ samorz¹du terytorialnego z tej w³aœnie perspektywy jest przede wszystkim inspirowanie wa¿nych z punktu widzenia dobra wspólnego inicjatyw spo³ecz-nych, gospodarczych, kulturalspo³ecz-nych, nie zaœ ich zastêpowanie. Dlatego w relacjach spo³ecznych jednostka samorz¹du terytorialnego nie powinna siê kierowaæ formalizmem instytucjonalno-prawnym (biurokratycznym) czy wzorem autorytarnym, lecz raczej za-sad¹ partnerstwa, w tym Modelem Partnerstwa Lokalnego, opartym o konstytucyjn¹ i uniwersaln¹ jednoczeœnie zasadê pomocniczoœci (subsydiarnoœci) (Banaszak, 2012; Bjerke, 2004; Budowanie, 2009; Dokumenty, 1994, s. 85–86; Su³kowski, 2002; Zasada, 2011; Ziêba-Za³ucka, 2011, s. 38–46); Ziomek, 2008, s. 315–334).
W modelu partnerstwa wa¿n¹ rolê odgrywa kultura organizacyjna jednostki sa-morz¹du terytorialnego, a w jej ramach problematyka tzw. dystansu w³adzy, która defi-niuje „zakres oczekiwañ i akceptacji dla nierównego rozk³adu w³adzy, wyra¿any przez mniej wp³ywowych (podw³adnych) cz³onków instytucji lub organizacji” (Hofstede, Hofstede, 2007, s. 59). Jak stwierdza Danuta Barañska: „W badaniach Hofstede Polska by³a usytuowana wœród krajów o du¿ym dystansie w³adzy, a tak¿e by³a zaliczona do
kra-jów, w których dominuj¹ wartoœci mêskie i do spo³eczeñstw o silnym stopniu unikania niepewnoœci. W tym zakresie wystêpuje zbie¿noœæ z przeprowadzon¹ tu analiz¹. Od-miennie dokonano oceny dotycz¹cej indywidualizmu i kolektywizmu. W Polsce, w prze-ciwieñstwie do wyników badañ Hofstede, w urzêdach administracji publicznej czêœciej mamy do czynienia z cechami, które s¹ przypisane spo³eczeñstwom kolektywistycznym. Byæ mo¿e wynika to ze specyfiki tego typu organizacji w Polsce i sytuacja ta wymaga zmiany” (Barañska, 2009, s. 28).
Zasada pomocniczoœci, wyra¿ona w preambule Konstytucji RP z 1997 roku, zak³ada: „Co jednostka z w³asnej inicjatywy i w³asnymi si³ami mo¿e zdzia³aæ, tego jej nie wolno wydzieraæ na rzecz spo³eczeñstwa; podobnie niesprawiedliwoœci¹, szkod¹ spo³eczn¹ i zak³óceniem ustroju jest zabieranie mniejszym i ni¿szym spo³ecznoœciom tych zadañ, które mog¹ spe³niæ, i przekazanie ich spo³ecznoœciom wiêkszym i wy¿szym. Ka¿da akcja spo³eczna ze swego celu i natury ma charakter pomocniczy, winna pomagaæ cz³onkom organizmu spo³ecznego, a nie niszczyæ ich lub wch³aniaæ. Z tego wzglêdu w³adza pañ-stwowa powinna ni¿szym spo³ecznoœciom zostawiæ do wype³nienia mniej wa¿ne zadania i obowi¹zki, które by zreszt¹ j¹ zbyt rozprasza³y. To zaœ pozwoli jej na swobodniejsze, bardziej stanowcze i skuteczniejsze, spe³nienie tych obowi¹zków, które wy³¹cznie do niej nale¿¹, i które tylko ona mo¿e wykonaæ, mianowicie: kierownictwo, kontrola, nacisk, karanie nadu¿yæ, zale¿nie od tego co wskazuje chwila i czego ¿¹da potrzeba. Sprawuj¹cy w³adzê winni byæ przekonani, ¿e im doskonalej na podstawie tej zasady pomocniczoœci przeprowadzony bêdzie stopniowy ustrój miêdzy poszczególnymi spo³ecznoœciami, tym wiêkszy bêdzie autorytet spo³eczny i energia spo³eczna, tym te¿ szczêœliwszym i pomyœl-niejszym bêdzie stan pañstwa” (Dokumenty, s. 85–86).
Jednostki samorz¹du terytorialnego powinny postrzegaæ czasopiœmiennictwo regiona-listyczne jako wa¿ne narzêdzie aktywizuj¹cej obywateli polityki publicznej (Jankowski, 1995, s. 62–64), które bêd¹c naturalnym sposobem politycznej ekspresji mieszkañców, wyra¿a tak¿e ich autentyczne zatroskanie o przysz³oœæ nie tylko swojej „ma³ej ojczyzny”, lecz ca³ego pañstwa. Przy podejmowaniu decyzji o wsparciu periodyków regionalistycz-nych przez poszczególne organy samorz¹du terytorialnego powinny one wzi¹æ pod uwa-gê to, ¿e wolnoœæ wyra¿ania pogl¹dów politycznych „bezpoœrednio lub poprzez media, a nie tylko ich wyra¿ania poprzez manifestacje publiczne lub przynale¿noœæ do organiza-cji, mo¿e przyczyniæ siê do wiêkszego anga¿owania siê w ¿ycie publiczne i przejmowa-nia w szerszym wymiarze odpowiedzialnoœci za wspólne dobro, jakim jest pañstwo polskie” (Konstytucja, 2003, s. 475).
Na ogó³ przyjmuje siê, ¿e w dziedzinie kszta³towania kultury demokratycznej spo-³eczeñstwa wa¿n¹ rolê obok instytucji pañstwa odgrywa samorz¹d terytorialny, którego zadaniem jest miêdzy innymi promowanie podstawowych dla demokracji obywatelskiej wartoœci, jakimi s¹: wolnoœæ, partycypacja i odpowiedzialnoœæ oraz efektywnoœæ (Spo-³eczna odpowiedzialnoœæ, 2011). Ilustruj¹ je funkcje samorz¹du terytorialnego w nastê-puj¹cych dziedzinach:
1) kszta³towania to¿samoœci lokalnej i regionalnej mieszkañców, gdzie czasopiœ-miennictwo regionalistyczne mo¿e odgrywaæ bodaj zasadnicz¹ rolê;
2) samoorganizacji wspólnoty lokalnej w jej zarz¹dzaniu, zapewniaj¹cej równo-wagê pomiêdzy ró¿nymi grupami interesu, tak¿e w dziedzinie kultury, oraz za-chêcaj¹cej do wspó³pracy miêdzy nimi;
3) promowania demokratycznych regu³ wyboru organów samorz¹du terytorialnego, sprawuj¹cych zarówno w³adzê uchwa³odawcz¹, jak i wykonawcz¹ oraz kontroln¹ na poziomie lokalnym, w tym zapewnienie reprezentacji interesów partykular-nych (rozumiapartykular-nych w kategoriach interesów horyzontalpartykular-nych, poszczególpartykular-nych miejscowoœci czy obszarów, jak i interesów wertykalnych, sektorowych, w tym kulturowych) oraz ogólnych (wspólnych);
4) wyra¿ania pluralizmu spo³ecznego, wspierania ró¿norodnoœci kulturowej oraz ochrony mniejszoœci (narodowych, etnicznych, religijnych, kulturowych, obycza-jowych), w tym przeciwdzia³ania spo³eczno-kulturowym mechanizmom wyklu-czania oraz przeciwstawiania siê uniformizacji i nadmiernej dominacji w³adzy centrum;
5) tworzenia naturalnej bazy „obywatelskoœci”, umo¿liwiaj¹cej mieszkañcom reali-zacjê nie tylko ich praw i wolnoœci, ale równie¿ zainteresowañ, aspiracji i ocze-kiwañ (O pewnych, 2000; Wartoœci podstawowe, 1997).
Aspekt kulturowej funkcji samorz¹du terytorialnego obejmuje równie¿ ochronê sze-roko rozumianego dziedzictwa kulturowego3(Jeszke, 2012, s. 19–24; Kowalska, 2011; Raport, 2008; Rymaszewski, 2006), w tym ró¿norodnych dóbr kultury materialnej i nie-materialnej4(Paw³owska, Swaryczewska, 2001), a tak¿e pielêgnacjê i podtrzymywanie regionalnej tradycji oraz ró¿ne formy wsparcia miejscowych regionalistów, artystów, muzyków, malarzy i innych twórców kultury – równie¿ ich inicjatyw w dziedzinie kultu-ry. Jak pisze bowiem Jerzy Damrosz: „Zadaniem pañstwa, samorz¹du lokalnego i organi-zacji spo³ecznych jest stwarzanie odpowiednich warunków dla rozwoju kultury (przepisy prawne itp.), a tak¿e wspieranie finansowe tych dziedzin kultury, które nie s¹ w stanie samofinansowaæ siê, a s¹ na tyle cenne, ¿e powinny byæ chronione i rozwijane (zabytki, twórczoœæ artystyczna i in.)” (Damrosz, 1998, s. 8).
Instytucjonalnym wyrazem funkcji kulturowej jest miêdzy innymi utrzymywanie przez samorz¹d terytorialny bibliotek publicznych, muzeów regionalnych5, domów kul-tury6oraz udzielanie dotacji organizacjom pozarz¹dowym, dzia³aj¹cym miêdzy innymi w sferze kultury, nauki, sztuki7. Trzeba jednak pamiêtaæ równie¿ o tym, i¿ na infrastruk-turê kulturaln¹ sk³adaj¹ siê elementy nie tylko materialno-techniczne, wykorzystywane
3
Na przyk³ad w dziedzinie ochrony zabytków reguluje to ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o
ochro-nie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003, Nr 162, poz. 1568). 4
Ochrona dziedzictwa kulturowego obejmuje równie¿ ochronê krajobrazu kulturowego regionu (por. M. He³dak, Decyzje planistyczne a przemiany krajobrazu kulturowego obszarów wiejskich, Wroc³aw 2012).
5
Problemem jest na przyk³ad finansowanie muzeów oraz kolekcji prywatnych. Zob.: Muzea
pry-watne/kolekcje lokalne. Raport z badañ, opracowanie raportu M. Maciejewska, L. Graczyk,
Warsza-wa–Bydgoszcz 2013.
6
Podstawê prawn¹ w tym obszarze tworz¹ w szczególnoœci nastêpuj¹ce akty prawne: ustawa z dnia
25 paŸdziernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu dzia³alnoœci kulturalnej (Dz. U. 1991, Nr 114,
poz. 493); ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. 1997, Nr 5, poz. 24); ustawa z dnia
27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. 1997, Nr 85, poz. 539); ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochro-nie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003, Nr 162, poz. 1568).
7
Zob. ustawa z dnia 23 kwietnia 2003 roku o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. 2003, Nr 96, poz. 873).
w bie¿¹cej dzia³alnoœci kulturalnej, lecz tak¿e sposoby ich u¿ytkowania, w tym metody dzia³ania i jakoœæ kapita³u ludzkiego (Bondyra, 1998, s. 111–124; Janc 2009). Có¿ bowiem z tego, ¿e mamy dobr¹ infrastrukturê materialn¹ kultury, skoro brakuje nam doœwiadcze-nia, wiedzy, pomys³u i umiejêtnoœci jej w³aœciwego i efektywnego wykorzystadoœwiadcze-nia, odpo-wiadaj¹cego na zró¿nicowane potrzeby spo³eczne, w szczególnoœci na potrzeby m³odego pokolenia.
Idea wsparcia dla kultury (w szczególnoœci dla twórców kreatywnych inicjatyw kultu-ralnych oraz przedsiêwziêæ ochraniaj¹cych i udostêpniaj¹cych dziedzictwo kulturowe, ró¿norodnoœæ kulturow¹ oraz dorobek mniejszoœci kulturowych) (Klasa kreatywna, 2012, Rudawska, B¹kowska, 2012, s. 163–180) jest akceptowana nie tylko na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, lecz tak¿e na poziomie instytucjonalnym Unii Euro-pejskiej, czego wyrazem jest finansowanie odpowiednich programów w obszarze szero-ko rozumianej kultury (Europa regionów, 2011; Europa regionów. Tradycje, 2002). Marta Matracka konstatuje: „Zdecydowanej wiêkszoœci z nas kultura i jej dziedzictwo kojarz¹ siê przede wszystkim z przesz³oœci¹ – tym, co pozostawi³y nam poprzednie poko-lenia. Nie jest to oczywiœcie b³êdne myœlenie. Jednak Unia pokazuje nam kwestie z ni¹ zwi¹zane w du¿o szerszej perspektywie. Kultura bowiem nie jest ju¿ postrzegana jako ro-dzaj luksusu. Sprzyja tak¿e rozwojowi spo³eczno-gospodarczemu. W jaki sposób? Na przyk³ad poprzez podnoszenie turystycznej atrakcyjnoœci ró¿nych zak¹tków naszego kraju. Dzieje siê to tak¿e za spraw¹ przemys³ów kultury i przemys³ów kreatywnych – czyli wszelkich dziedzin kultury, sztuki i mediów (np. film, muzyka, telewizja, radio, prasa, reklama, multimedia, architektura, konserwacja zabytków i dzie³ sztuki), które funkcjonuj¹ w ramach konkretnych regu³ rynkowych. Kultura jest coraz wa¿niejsz¹ czêœ-ci¹ sektorów rozwiniêtych gospodarek, a to chocia¿by za spraw¹ wykorzystywanych przy jej tworzeniu innowacji technologicznych” (Matracka, 2013, s. 2).
Zasadniczym celem funkcji kulturowej samorz¹du terytorialnego jest rozwijanie kompetencji kulturowej spo³ecznoœci lokalnej (Ilczuk, Krzysztofek, 2011; Komunikat, 2010), czyli podnoszenie poziomu jej kapita³u kulturowego, w którego sk³ad wchodz¹ dobra zarówno symboliczne (wartoœci, normy, instytucje, tradycje, wydarzenia kultural-ne), jak i zmaterializowane (archiwa, biblioteki, muzea, domy kultury). Kapita³ kulturo-wy sk³ada siê bowiem z elementów subiektywnych, zinternalizowanych przez cz³owieka (symbole, normy kulturowe, wiedza), które kszta³tuj¹ jego dyspozycje, czyli kompeten-cje spo³eczne (w tym jêzykowe i obyczajowe). Czêœci¹ kapita³u kulturowego jest poza zmaterializowanym dziedzictwem kulturowym (archiwa, zbiory i kolekcje dóbr kultury, muzea, pa³ace, parki, uk³ady architektoniczno-urbanistyczne, zamki) tak¿e zinstytucjo-nalizowane dziedzictwo kulturowe (wszelkie instytucje spo³eczno-kulturowe), czyli ka-pita³ zobiektywizowany, intersubiektywny.
Wyrazem funkcji kulturowej samorz¹du terytorialnego jest nie tylko tworzenie wa-runków sprzyjaj¹cych uczestnictwu mieszkañców w kulturze, tak¿e w formie zinstytu-cjonalizowanej, jak¹ jest sektor organizacji pozarz¹dowych (Organizacje pozarz¹dowe, 2011), ale równie¿ warunków dla sieciowej wspó³pracy tych podmiotów w dziedzinie kultury (Kêdzior, 2000, s. 59–61; Kociszewski, 2000, 395–418). Wed³ug Andrzeja Tysz-ki uczestnictwo kulturalne, to „indywidualny udzia³ w zjawiskach kultury – przyswajanie jej treœci, u¿ywanie jej dóbr, podleganie obowi¹zuj¹cym w niej normom i wzorom, ale tak-¿e tworzenie nowych jej wartoœci oraz odtwarzanie i przetwarzanie istniej¹cych [...] (to)
ca³oœciowo traktowany splot percepcji i ekspresji” (Tyszka, 1971, s. 54). Nie ulega wiêc w¹tpliwoœci, i¿ udzia³ mieszkañców w kulturze odgrywa wa¿kie funkcje edukacyjne (do-starcza wiedzy, wartoœci, norm, wzorów, kompetencji) oraz wychowawczo-socjalizuj¹ce (integruje ludzi, pobudza uczucie, kszta³tuje postawê i ma wp³yw na zachowanie). Nale¿y równie¿ podnieœæ znaczenie wspó³pracy miêdzysektorowej w kulturze, która jest odpowie-dzi¹ nie tylko na oczekiwania i potrzeby spo³eczne, ale tak¿e sposobem na zwiêkszenie efektywnoœci dzia³alnoœci zinstytucjonalizowanych, czêsto sztywnych i zbiurokratyzo-wanych form kultury.
Wœród wielu funkcji kulturowych samorz¹du terytorialnego znajduj¹ siê miêdzy innymi:
1) funkcja integruj¹ca (wiêziotwórcza), której zadaniem jest budowanie autentycz-nych wiêzi miêdzyludzkich, opartych o system wartoœci uniwersalautentycz-nych, takich jak: wolnoœæ, demokracja, sprawiedliwoœæ, prawda, zaufanie, samorz¹dnoœæ, bra-terstwo, solidarnoœæ, tolerancja, wspó³praca, dialog obywatelski;
2) funkcja przedstawicielska i organizuj¹ca (strukturyzuj¹ca), która zapewnia nie tylko swoist¹ reprezentacjê heterogenicznego œrodowiska lokalnego, ale równie¿ organizuje i podtrzymuje jego ró¿norodnoœæ, wyrastaj¹c¹ z ró¿nych tradycji i wartoœci, jakim ho³duj¹ poszczególne œrodowiska i grupy;
3) funkcja animacyjna, perswazyjna i inspiruj¹ca, która pomagaj¹c w zrozumieniu wydarzeñ, zarówno przesz³ych, jak i teraŸniejszych, zachêca do podejmowania dzia³añ prorozwojowych, innowacyjnych, nowatorskich, perspektywicznych, za-spokajaj¹cych potrzeby zarówno wspólne, jak i partykularne.
Samorz¹d terytorialny jest wiêc istotnym czynnikiem kulturowo konsoliduj¹cym – na ró¿nych p³aszczyznach i poziomach – spo³ecznoœæ lokaln¹ i regionaln¹, którego dzia-³ania maj¹ powa¿ny wp³yw zarówno na podnoszenie jakoœci ¿ycia jego mieszkañców, jak i rozwój regionu oraz spo³eczeñstwa obywatelskiego „zdolnego wzi¹æ wspó³odpo-wiedzialnoœæ za bli¿sze i dalsze otoczenie terytorialne – otoczenie lokalne i regionalne” (Waldziñski, 2005, s. 251). Dlatego organy samorz¹du terytorialnego musz¹ stale koope-rowaæ ze spo³ecznoœci¹ lokaln¹ poprzez aktywne uczestnictwo w komunikowaniu spo-³ecznym (Poznañska, 2012), gdzie jest wyzwalany i kontynuowany autentyczny dialog spo³eczny i obywatelski (Bia³ach, 2010; Dialog, 2010; Misztal, 2011), tak¿e w dziedzinie kultury (Adamiak, Dworakowska, Herbst, Przew³ocka, 2013). Jego podstaw¹ jest oddol-na aktywnoœæ obywatelska (Klamut, Sommer, Michalski, 2010), tolerancja, wzajemne zrozumienie siê, poznanie oczekiwañ i aspiracji, a tak¿e niechêci, obszarów podzia³ów oraz potencjalnych konfliktów, które posiadaj¹ swoje rozliczne Ÿród³a (Kieniewicz, 2003; KoŸmiñski, 2009, s. 119–140).
Problematykê wewnêtrznych uwarunkowañ historycznych i kulturowych rozwoju spo³eczno-gospodarczego kraju w okresie transformacji systemowej podnosi Monika B¹k. Wskazuje ona na wa¿koœæ czynników historycznych (tradycje niepodleg³oœciowe, spuœcizna realnego socjalizmu, konflikty wewnêtrzne) oraz kulturowych (charakterysty-ka etniczna spo³eczeñstwa, wyznania religijne, zwi¹zki z kultur¹ europejsk¹) w kreowa-niu warunków wzglêdnie stabilnego rozwoju spo³eczno-ekonomicznego kraju. Zwraca w szczególnoœci uwagê na rangê kulturow¹ takich spo³ecznych instytucji nieformalnych, jak: praworz¹dnoœæ, zaufanie, wiarygodnoœæ, rzetelnoœæ, uczciwoœæ, standardy i wzorce zachowañ (B¹k, 2006).
Zdolnoœæ do dialogu ponad podzia³ami stanowi w Europie jej fundamentalne dzie-dzictwo cywilizacyjne. Umo¿liwia³a ona bowiem nie tylko wzglêdnie pokojow¹ koegzys-tencjê ró¿nych grup narodowo-etnicznych i kulturowych, lecz równie¿ u³atwia³a lepsze zrozumienie obcych sobie kultur. W ten sposób wytwarza³y siê w Europie solidne pod-stawy wzajemnej tolerancji (Kieniewicz, 2003, s. 74–75).
Na poziomie regionu podtrzymywanie tego dialogu oraz podnoszenie jego kultury umo¿liwiaj¹ miêdzy innymi ró¿norodne przejawy czasopiœmiennictwa regionalistyczne-go. W ich zawartoœci obok zadañ w dziedzinie edukacji regionalnej, promocji regionu, pielêgnowania zainteresowania miejscowymi tradycjami oraz upowszechniania osi¹g-niêæ kultury lokalnej, wa¿n¹ rolê pe³ni¹ zadania w sferze krzewienia innowacji oraz kre-owania wizji rozwoju „ma³ej ojczyzny”, w którego trakcie pokonuje siê ró¿norodne spo³eczne bariery mentalne. Ich eliminacja ma okreœlony wp³yw na podnoszenie jakoœci ¿ycia w regionie (Jakoœæ ¿ycia, 2008) i jest zwi¹zana równie¿ z poziomem jego innowa-cyjnoœci (Górecka, Muszyñska, 2011, s. 55–70; Innowacyjnoœæ, 2010).
Jak pisz¹ bowiem Bo¿ena Kaczmarska i Artur Maci¹g, „w literaturze przedmiotu, gdy analizuje siê zagadnienia wdra¿ania i dyfuzji innowacji, wskazuje siê niewielki od-setek populacji zainteresowany innowacjami, a wiêkszoœæ zachowuje biern¹ postawê” (Kaczmarska, Maci¹g, 2010, s. 30). Wspomniana wy¿ej jakoœæ ¿ycia jest kategori¹ po-jêciow¹, która wyra¿a „stopieñ samorealizacji cz³owieka w ujêciu holistycznym (przy równowadze dobrobytu, dobrostanu i b³ogostanu) lub w ujêciu mniej czy bardziej za-wê¿onym, np. z punktu widzenia konsumpcji dóbr materialnych zaspokajaj¹cych jego potrzeby (przy dominacji dobrobytu nad dobrostanem i b³ogostanem” (Jakoœæ ¿ycia, 2008, s. 9).
Istotn¹ cech¹ periodyków regionalistycznych jest umiejêtnoœæ refleksji, która wytwarza zdolnoœæ do krytycznego i perspektywicznego myœlenia. W ten sposób czasopiœmiennic-two regionalistyczne, zw³aszcza znajduj¹ce siê w rêkach organizacji spo³eczno-kultural-nych, wykonuj¹c swoiste zadania w dziedzinie kultury, przyczynia siê równie¿ do osi¹gniêcia okreœlonego celu publicznego (Grotkowski, 2011). Statuuje siê zatem w kate-goriach jednego z wa¿nych kulturowych czynników rozwoju regionalnego (Media a re-gionalizm, 2002; Media a rozwój, 2006; Regionalizm – lokalizm – media, 2001). Stanowi zatem rodzaj wspólnego dobra publicznego (Tomczyk-To³kacz, 2013, s. 15–57).
Bibliografia
Abramowicz B. (2012), Partycypacja spo³eczna w Polsce w kontekœcie reform samorz¹dowych po
1990 r., „Samorz¹d Terytorialny”, nr 11.
Adamiak P., Dworakowska Z., Herbst J., Przew³ocka J. (2013), Wspó³praca w obszarze kultury
– samorz¹dy, publiczne instytucje kultury, organizacje pozarz¹dowe, Warszawa. Analiza potrzeb i rozwoju przemys³ów kreatywnych. Raport koñcowy, Warszawa, listopad 2009.
Antoszewski A. (2008), Istota w³adzy samorz¹dowej, w: Polityka lokalna. W³aœciwoœci,
deter-minanty, podmioty, pod red. E. Ganowicz, L. Rubisza, Toruñ.
Banaszak B. (2012), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa.
Barañska D. (2009), Kultura organizacyjna w administracji publicznej, w: Dyskursy o kulturze, pod red. J. Œlósarskiej, £ódŸ.
B¹k M. (2006), Europa Œrodkowa i Wschodnia wobec wyzwania transformacyjnego, Gdañsk. Bia³ach M. (2010), Dochodz¹c do sukcesu. Uwarunkowania zarz¹dzania dialogiem spo³ecznym na
poziomie regionalnym i lokalnym, Lublin.
Bjerke B. (2004), Kultura a style przywództwa, Kraków.
B³achowicz M. (2009), Przedmowa, w: Bibliografia czasopisma „Kalisia” 1993–2008, opr. M. B³a-chowicz, Kalisz.
Bondyra K. (1998), Kapita³ spo³eczny regionu, w: Jaka Europa? Regionalizacja a integracja, pod red. P. Buczkowskiego, K. Bondyry, P. Œliwy, Poznañ.
Budowanie partnerstw lokalnych – projekt Razem dla Regionu, pod red. K. Iwiñskiej, Bia³ystok 2009.
Codogni P. (2009), Okr¹g³y Stó³ czyli polski Rubikon, Warszawa.
Codogni P. (2012), Wybory czerwcowe 1989 roku. U progu przemiany ustrojowej, Warszawa. Crozier M., Friedberg C. (1982), Cz³owiek i system. Ograniczenia dzia³ania zespo³owego, Warszawa. Damrosz J. (1998), Kultura polska w nowej sytuacji historycznej, Warszawa.
Dialog, demokracja, spo³eczeñstwo obywatelskie (2010), pod red. K. Wódz, P. Kulasa, D¹browa
Górnicza.
Dokumenty nauki spo³ecznej Koœcio³a, cz. 1, pod red. M. Radwana, L. Dyczewskiego, A.
Sta-nowskiego, Lublin 1994.
Dro¿d¿ M. (2006), Etyczne orientacje w mediosferze, Tarnów.
Dzier¿yñska-Mielczarek J. (2013), Polityczne aspekty prasy lokalnej – analiza prasy czêstochowskiej, „Media i Spo³eczeñstwo”, nr 3.
Ekonomia i jej spo³eczne otoczenie (2012), pod red. A. Czy¿ewskiego, A. Matuszczak, Bydgoszcz. Ekonomia kultury. Od teorii do praktyki (2011), pod red. B. Junga, Warszawa.
Etos urzêdnika (2007), pod red. D. B¹ka, Warszawa.
Europa regionów (2011), pod red. M. Go³osia, A. Kasiñskiej-Metryka, Toruñ. Europa regionów. Tradycje i perspektywy (2002), pod red. B. Nitschke, Zielona Góra.
Fedan R. (2011), Zarz¹dzanie publiczne w procesie kreowania rozwoju lokalnego i regionalnego, „Nierównoœci Spo³eczne a Wzrost Gospodarczy”, z. 20.
Fr¹czak P. (2013), Jak stworzyæ sprawne pañstwo poprzez dialog i partnerstwo, „Animacja ¯ycia Publicznego”, nr 1.
Friszke A. (2009), Rok 1989. Polska droga do wolnoœci, Warszawa.
Funkcjonowanie instytucji demokratycznych w Polsce. Zarz¹dzanie w samorz¹dach terytorialnych
(2000), pod red. J. Muszyñskiego, Gdynia–Warszawa.
Geisler R. (2008), Cnoty obywatelskie jako struktury kognitywne w rozwoju regionalnym – przypadek
województwa œl¹skiego, Tychy.
Gierula M. (2000), Polska prasa lokalna 1989–2000. Typologia i spo³eczne funkcjonowanie, Katowice.
Gierula M. (2006), Prasa samorz¹dowa w Polsce, „Zeszyty Naukowe Wy¿szej Szko³y Bankowej w Poznaniu Wydzia³u Zamiejscowego w Chorzowie”, nr 7.
Gomolec L. (1986), Regionalizm wielkopolski, „Kronika Wielkopolski”, nr 3.
Górecka D., Muszyñska J. (2011), Analiza przestrzenna innowacyjnoœci polskich regionów, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica”, z. 253.
Grotkowski M. (2011), Trzeci sektor w Polsce – rola i zagro¿enia p³yn¹ce z wype³niania funkcji
i zadañ administracji publicznej, Warszawa.
Grzelka M. (2010), O kszta³cie debaty publicznej (casus intelektualisty), „Poznañskie Studia Po-lonistyczne. Seria Jêzykoznawcza”, nr 17.
Gutowska K., Kobyliñski Z. (2011), Zarz¹dzanie dziedzictwem kulturowym – nowa dziedzina
nau-czania akademickiego, „Mazowsze. Studia Regionalne”, nr 6.
Hauser J. (2008), Zarz¹dzanie publiczne, Warszawa.
He³dak M. (2012), Decyzje planistyczne a przemiany krajobrazu kulturowego obszarów wiejskich, Wroc³aw.
Henzler M. (2005), Partycypacja. Obywatele w przestrzeni spo³ecznej, Warszawa. Hofstede G., Hofstede G. J. (2007), Kultury i organizacje, Warszawa.
Ilczuk D., Krzysztofek K. (2011), Znaczenie kompetencji kulturowych dla budowania kreatywnoœci
i kapita³u intelektualnego Europy, Ekspertyza na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego. Wersja 1,0., Warszawa.
InnowacyjnoϾ a kultura w gospodarce opartej na wiedzy (2010), pod red. K. K. Parszewskiego,
I. ¯uchowskiego, Ostro³êka.
Jakoœæ ¿ycia na poziomie lokalnym – ujêcie wskaŸnikowe (2008), pod red. T. Borys, P. Rogala,
Warszawa.
Jakubowicz K. (2007), Media publiczne. Pocz¹tek koñca czy nowy pocz¹tek, Warszawa.
Janc K. (2009), Zró¿nicowanie przestrzenne kapita³u ludzkiego i spo³ecznego w Polsce, Wroc³aw. Jankowski D. (1995), Dzia³alnoœæ kulturalna jako czynnik aktywizacji spo³ecznoœci lokalnej,
„Prze-gl¹d Wielkopolski”, nr 1–2.
Jaska E. (2009), Rola œrodków masowego przekazu w rozwoju obszarów wiejskich, w: Spo³eczne
uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich, pod red. K. Krzy¿anowskiej, Warszawa.
Jeszke J. (2012), Kontrowersje wokó³ ochrony lokalnego dziedzictwa kulturowego, „Dziedzictwo Kulturowe Miasta Kalisza i Regionu Po³udniowej Wielkopolski”, t. 2.
Kaczmarska B., Maci¹g A. (2010), Spo³eczne bariery rozwoju innowacyjnoœci regionów, „Zarz¹dza-nie i Edukacja”, nr 70/71.
Kasiñski M. (2009), Oblicza lokalnego przywództwa we wspó³czesnej Europie, „Samorz¹d Tery-torialny”, nr 4.
Kasprzak R., Skalska T. (2010), Badanie oddzia³ywania spo³eczno-ekonomicznego przedsiêwziêcia
kulturalnego na region. Raport koñcowy z wyników projektu badawczego, Warszawa.
Kawala J. (2004), Kultura a administracja, „Samorz¹d Terytorialny”, nr 7–8.
Kêdzior A. (2000), Regionalne towarzystwa kultury – niedoceniony partner samorz¹du, „Ma³o-polska”, t. 2.
Kieliszewski P. (2006), Polityka kulturalna szans¹ na rozwój kultury, regionu i spo³eczeñstwa
obywatelskiego, „Przegl¹d Wielkopolski”, nr 3.
Kieniewicz J. (2003), Wprowadzenie do historii cywilizacji Wschodu i Zachodu, Warszawa. Kijowski D. R. (2010), Partycypacja obywatelska w samorz¹dowych procesach decyzyjnych –
za-gadnienia ogólne, „Samorz¹d Terytorialny”, nr 1–2.
Klamut R., Sommer H., Michalski K. (2010), Aktywnoœæ obywatelska we wspó³czesnym
spo³e-czeñstwie demokratycznym. Wybrane zagadnienia, Kraków.
Klasa kreatywna w Polsce. Technologia, talent i tolerancja jako Ÿród³o rozwoju regionalnego (2012),
pod red. K. Klincewicza, Warszawa. Klimczak B. (2006), Etyka gospodarcza, Wroc³aw.
K³opotliwe pami¹tki. Trud dziedziczenia (2012), pod red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków.
Kociszewski A. (2000), Regionalny ruch kulturowy w Polsce, „Kutnowskie Zeszyty Regionalne”, t. 4.
Kocurek K. (2011), Oddzia³ywanie polityki kulturalnej na rozwój regionalny, „Zeszyty Naukowe. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie”, nr 858.
Kolbuszewski J. (1993), Literackie oblicza regionalizmu, w: Region, regionalizm – pojêcia i
rzeczy-wistoϾ, pod red. K. Handke, Warszawa.
Komunikat Komisji Europejskiej. Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa¿onego rozwoju sprzyjaj¹cego w³¹czeniu spo³ecznemu, Bruksela 2010.
Konopelko A. (2011), Demokracja partycypacyjna w samorz¹dzie lokalnym, „Samorz¹d Tery-torialny”, nr 12.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz (2003), t. 3, Warszawa.
Kotras M. (2009), Przywództwo polityczne na poziomie regionu. Przyk³ad województwa ³ódzkiego, £ódŸ.
Kowalczyk R. (2014), Czasopiœmiennictwo regionalistyczne w Polsce – pojêcie, ideowe podstawy,
cechy, zadania, typy, „Przegl¹d Politologiczny”, nr 2.
Kowalczyk R. (2008), Media lokalne w Polsce, t. 1, Poznañ.
Kowalczyk R. (2009), Media lokalne w Polsce. Podrêcznik akademicki, Poznañ.
Kowalczyk R. (2013), Samorz¹d terytorialny i organizacje pozarz¹dowe. XX lat doœwiadczeñ III RP.
Od wrogoœci do kooperacji, od niezrozumienia do porozumienia, w: Samorz¹d gminny w III Rzeczypospolitej. Doœwiadczenia i perspektywy, pod red. M. Klimka, J. Czerwa,
B. Wiêckiewicza, Lublin.
Kowalczyk R. (2011), Samorz¹d terytorialny jako uczestnik komunikacji spo³ecznej, „Przegl¹d Poli-tologiczny”, nr 4.
Kowalczyk R. (2009), Zadania mediów lokalnych w spo³eczeñstwie obywatelskim, w: Media dawne
i wspó³czesne, pod red. B. Kosmanowej, t. 4, Poznañ.
Kowalska S. (2011), Drogi i bezdro¿a ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce po 1989
roku, Poznañ–Kalisz.
KoŸmiñski A. K. (2009), Transformacja – pytania bez odpowiedzi, w: 20 lat transformacji.
Osi¹g-niêcia, problemy, perspektywy, pod red. G. W. Ko³odki, J. Tomkiewicza, Warszawa. Kreowanie marki regionu (2011), pod red. J. Witek, Szczecin.
Krzysztofek K. (2000), Media w funkcjonowaniu instytucji politycznych. Implikacje dla Polski, w:
Funkcjonowanie instytucji demokratycznych w Polsce. Zarz¹dzanie w samorz¹dach
tery-torialnych, pod red. J. Muszyñskiego, Gdynia–Warszawa.
Krzysztofek K. (1999), Polityka kulturalna w miêdzynarodowych raportach o kulturze, w: Problemy
zarz¹dzania sfer¹ kultury i turystyki, pod red. K. Mazurek-£opaciñskiej, Warszawa–Wroc³aw.
Kulesza M. (2000), Transformacja ustroju administracyjnego Polski (1990–2000), „Studia Iuridica”, nr XXXVIII.
Kultura – Polityka – Rozwój. O kulturze jako „dŸwigni” rozwoju spo³ecznego polskich metropolii i regionów (2012), pod red. S. Szultki, P. Zbieranka, Gdañsk.
Lokomotywa. Wp³yw kultury na rozwój lokalny (2011), pod red. A. Smalcerz, Bielsko-Bia³a.
Matracka M. (2013), Apetyt na kulturê, „Fundusze Europejskie w Polsce”, nr 29.
Mazur A. (2011), Sponsoring szans¹ dla kultury na przyk³adzie Kompanii Piwowarskiej SA, Kraków.
Media a regionalizm – kultura w mediach (2002), pod red. A. Taborskiego, Olsztyn. Media a rozwój wspólnoty regionalnej (2006), pod red. J. Szomburga, Gdañsk.
Media publiczne. System medialny w Polsce – pytania i dezyderaty (2010), pod red. P. Bielawskiego,
A. Ostrowskiego, Wroc³aw.
Michalczyk S. (1997), Czasopisma samorz¹dowe a idea wolnoœci prasy, „Samorz¹d Terytorialny”, nr 5.
Michalczyk S. (2010), Demokracja medialna. Teoretyczna analiza problemu, Toruñ.
Michalczyk S. (2000), Media lokalne w systemie komunikowania. Wspó³czesne tendencje i
Micha³owski S. (2004), Samorz¹d terytorialny a spo³eczeñstwo obywatelskie, w: Samorz¹d lokalny
w Polsce. Spo³eczno-polityczne aspekty funkcjonowania, pod red. S. Micha³owskiego, A.
Pa-w³owskiej, Lublin.
Miejskie polityki kulturalne. Raport z badañ (2013), Warszawa.
Misztal W. (2011), Dialog obywatelski we wspó³czesnej Polsce, Lublin.
Model przywództwa – wymiar lokalny, krajowy, miêdzynarodowy (2006), pod red. A. K. Piaseckiego,
Kraków.
Muzea prywatne/kolekcje lokalne. Raport z badañ (2013), opracowanie raportu M. Maciejewska,
L. Graczyk, Warszawa–Bydgoszcz.
Nowacka E. J. (2006), Polski samorz¹d terytorialny, Warszawa.
O pewnych aspektach obywatelskoœci (2000), pod red. H. Domañskiego, A. Ostrowskiej, A. Rycharda,
Warszawa.
Oblicze polityczne regionów Polski – elity i spo³eczeñstwo (2008), pod red. M. Dajnowicz, Bia³ystok. Od przemys³ów kultury do kreatywnej gospodarki (2010), pod red. A. GwóŸdŸ, Warszawa. Organizacje pozarz¹dowe a rozwój regionalny (2011), pod red. K. Gomó³ki, Elbl¹g.
Paw³owska K., Swaryczewska M. (2001), Ochrona dziedzictwa kulturowego. Zarz¹dzanie i
par-tycypacja spo³eczna, Kraków.
Piasecki A. K. (2011), Modernizacja Polski lokalnej – fakty, mity, oceny, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica”, nr 5.
Piasecki A. K. (2009), Samorz¹d terytorialny i wspólnoty lokalne, Warszawa.
Piasecki A. K. (2002), W³adza w samorz¹dzie terytorialnym III RP. Teoria i praktyka kadencji
1990–2002, Zielona Góra.
Pocztowski A. (2007), Zarz¹dzanie zasobami ludzkimi, Warszawa.
Pok³adecki J. (1996), Samorz¹d terytorialny w warunkach transformacji systemu politycznego w
Pol-sce, Poznañ.
Polak R. (2009), Demokracja lokalna – miêdzy pras¹ a w³adz¹, Rzeszów.
Polityka lokalna, w³aœciwoœci, determinanty, podmioty (2008), pod red. E. Ganowicz, L. Rubisza,
Toruñ.
Poznañska A. (2012), Komunikacja medialna a sfera publiczna. Szanse i zagro¿enia, Jelenia Góra.
Prawelska-Skrzypek G. (2003), Polityka kulturalna polskich samorz¹dów, Kraków.
Problemy zarz¹dzania sfer¹ kultury i turystyki (1999), pod red. K. Mazurek-£opaciñskiej,
War-szawa–Wroc³aw.
Pronobis B. (2010), Rola prasy w samorz¹dowym PR, w: Media w ¿yciu publicznym – wybrane
aspekty, pod red. A. Balczyñskiej-Kosman, Poznañ.
Raport na temat funkcjonowania systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po roku 1989
(2008), pod red. J. Purchli, Kraków.
Regionalizm – lokalizm – media (2001), pod red. E. Chudziñskiego, Bochnia.
Regulski J. (2000), Samorz¹d III Rzeczypospolitej. Koncepcja i realizacja, Warszawa. Regulski J. (2005), Samorz¹dna Polska, Warszawa.
Rewera M. (2010), Autorytet w³adzy samorz¹dowej, w: 10-lecie funkcjonowania samorz¹du
powiatowego (1999–2009). Doœwiadczenia i perspektywy, pod red. M. Klimka, J. Czerwa,
Lublin.
Rudawska I., B¹kowska S. (2012), Wartoœæ relacji w³adze samorz¹dowe – klasa kreatywna, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, z. 4.
Sakowicz M. (2004), Zarz¹dzanie informacj¹ w uk³adzie lokalnym, w: Samorz¹d lokalny w Polsce.
Spo³eczno-polityczne aspekty funkcjonowania, pod red. S. Micha³owskiego, A. Paw³owskiej,
Lublin.
Samorz¹d gminny w III Rzeczypospolitej. Doœwiadczenia i perspektywy (2013), pod red. M. Klimka,
J. Czerwa, B. Wiêckiewicza, Lublin.
Samorz¹d terytorialny w przestrzeni publicznej, pod red. Z. Zychowicza, Szczecin 2012.
Schmidt J., Brzeziñska A. W. (2011), Kultura zmienia ¿ycie. Spo³eczne aspekty projektów
kultu-ralnych w Wielkopolsce, „Cz³owiek i Spo³eczeñstwo”, t. XXXII.
Secler B. (2012), Medialny wymiar legitymizacji w³adzy, „Œrodkowoeuropejskie Studia Polityczne”, nr 4. Skoczek T. (2009), Media publiczne w Polsce, Warszawa.
Skórzyñski J. (2009), Rewolucja Okr¹g³ego Sto³u, Kraków.
Sobociñska M. (2010), Kultura regionalna i jej wp³yw na zachowania konsumentów, „Problemy Zarz¹dzania, Finansów i Marketingu”, nr 16.
Sokó³ W. (1997), Legitymizacja systemów politycznych, Lublin.
Spo³eczna odpowiedzialnoœæ. Aspekty teoretyczne i praktyczne, pod red. G. Poloka, Katowice 2011. Sponsoring kultury. Raport TNS OBOP, oprac. M. Openchowska, grudzieñ 2010.
Su³kowski £. (2002), Procesy kulturowe w organizacji, Toruñ–£ódŸ.
Szczudliñska-Kanoœ A. (2013), Regionalne elity polityczne w Polsce, Kraków. Szostok P. (2013), Prasa samorz¹dowa czy prasa w³adz samorz¹dowych? Katowice.
Szostok P., Rajczyk R. (2013), Komunikowanie lokalne w Polsce. O instrumentach polityki
komu-nikacyjnej samorz¹dów, Katowice.
Szromnik A. (2012), Marketing terytorialny. Miasto i region na rynku, Warszawa. Œwierczyñska-G³ownia W. (2002), Media a w³adza, „Studia Medioznawcze”, nr 2. Throsby D. (2010), Ekonomia i kultura, Warszawa.
Tomczyk-To³kacz J. (2013), Realizacja idei dobra wspólnego przez media lokalne na przyk³adzie
mediów jeleniogórskich, w: Media w regionach – regiony w mediach, pod red. M. Ursela,
A. WoŸnego, Jelenia Góra.
Tyszka A. (1971), Uczestnictwo w kulturze. O ró¿norodnoœci stylów ¿ycia, Warszawa.
Urbaniak P. (2013), Finansowanie pism kulturalnych w Polsce Ludowej i po 1989 roku na przyk³adzie
Wroc³awia, „Rocznik Historii Prasy Polskiej”, t. XVI, z. 1.
Waldziñski D. (2005), Polityka regionalna w Polsce w procesie przemian kulturowo-cywilizacyjnych, Olsztyn.
Wartoœci podstawowe samorz¹du terytorialnego i demokracji lokalnej, pod red. P. Swianiewicza,
Warszawa 1997.
Wojciechowski E. (2003), Zarz¹dzanie w samorz¹dzie terytorialnym, Warszawa. Zamêcki £. (2011), Spo³eczne podstawy ³adu politycznego, Warszawa.
Zarz¹dzanie instytucjami obywatelskimi i samorz¹dowymi (2013), pod red. K. D¹browskiego,
War-szawa.
Zarz¹dzanie publiczne w lokalnej polityce spo³ecznej (2007), pod red. A. Fr¹czkiewicz-Wronka,
Warszawa.
Zasada pomocniczoœci. Wymiar europejski, narodowy, regionalny i lokalny (2011), pod red. A.
Pa-w³owskiej, S. Grabowskiej, Rzeszów.
Ziêba-Za³ucka H. (2011), Demokracja a biurokracja, „Samorz¹d Terytorialny”, nr 7–8.
Ziomek A. (2008), Wyzwania polityki spójnoœci. Partnerstwo lokalne, jako instrument rozwoju
regionalnego w Polsce, w: Polityka spójnoœci – ocena i wyzwania. Materia³y z konferencji,
The cultural function of local government in relation to the development of regional periodicals in Poland
Summary
The author approaches the institution of local government as a factor that supports the development of culture, and pays particular attention to the need to support regional periodicals. The issue under anal-ysis is discussed within the framework of the cultural role of local government. Significant reasons for the advantageous involvement of local government in the development of a region’s culture, both indi-vidual and social, are discussed. The significant role of regional periodicals in shaping regional identity and advancing local governance is also discussed. Consequently, regional periodicals are defined as a special kind of public good which should enjoy the protection and support of local government. Key words: regional periodicals, regional culture, local government
