Życia sławnych Polaków krótko zebrane. T. 1

//

/ «

Ż Y C I A

S Ł A W N Y C H P O L A K O W

K H O T X O Z E B K A N F

T 1 Z S Z

X. JOZEFA K ONS TANTYNA BOGUSŁAWSK

1

KĄNONIKA WILEŃSKIEGO

Y it a magnorum virorum instructio est hominum.

Seneca.

T O M I.

vr W I L N I E

w

D z i e ł o pod napisem : Ż y c i a S ł a w n y c h P o l a k ó w i t. 4 . D o - a w a l a s i ę druko w ać pod w a r u n k i e m , aby po w y d r u k o w a n iu i nie zaezyinaiąc p r z e d a w a ć , z ło ż o n e były w K c m i t e e i e C e n z u ry , ieden e xe rn p la rz K s i ą ż k i tey dla t e g o ż K o m i t e t u , d w a e xem p larze dla D e p a r t a m e n t u M i n i s i e r y u m O ś w i e ­ ce n ia , d w a dla I m p e r a t o r s k i e y p u b li czne y B ib lio t e k i i iede n dla J r a p e r a t o r s M e y A k a d e m i i N a u k . D a n w ’ .Viln ie a o M a i a 1 8 1 4 .

' G o t t fr y d 'E rn es t Groddepk

Pr of. O rd. C z ł o n e k K o m i t e t u C e nzu ry .

2 6 9 9 3 5

D O B R E M U O P I E K U N O W I

L U D Z K I E G O P L E M I E N I A

N A Y I A S N I E Y S Z f i M U I N A Y P O T Ę Ź N I E Y S Z E M U

A L E X A N O R O W I 1 .

IMPERATOROWI WSZECH ROSSYl

.t

'

;V

* . V' ' ?v

w- <

' '

, T:- ' •

• • U-'

¡¿? ■ V . Y ,

, .N

/ - :

\ . . . , . . V u l t u s ubi T u u s A ffu lsit F o p u l o , g r at ig r it di es.

t y o r a t i u s .

S i l J i S S l E T S Z T P A N I E !

c r

en hof()} który składa na podnóżku CTronu W 3 L S Z 0 3 C S S 3 1 3 1 S 3 C 3 £ 3 M 0 S C 3 przychylność i wdzięczność £ S O poddanecjo, od

wszelkiejo pochlebstwa czysty lest. ^— 3Varod Solski szczęśliwy , skoro tylko Opatrzność powierzyła

■ f y s i s z e y C S S 3 L 3 1 S 3 C 3 e y

3

nad nim Opiekę, niechaj uwielbia W 3 1 S Z ^ C O S 3 1 3 1 S 3 C 3^ 3!/l O S C tako swoiego tak 3dobrejo Opiekuna ! D ż u m y j o i y o a i s y i s e y s z y

¥ 3 1 ^JAT 3 £ !s z o i c l ) z i c s i ę c i o l e t n i s t a r z e c o m o i c y

i erynie chwale troskliwy testem: pokornie prosząc

w M s z s y c e s s f i J l s w s e y

,

abyś raczył przyiąc tg moią pracę dla dobra upodo- h.inejo 8 M U ^Narodu odemnie przedsięwziętą,

W A S Z E Y C E S A R S K I E Y M O Ś C I

■wierny poddany

K i ą d z Jó z e f K o n s t a n t y B o g u s ł a w s k i P ro fasso r E m e ry t T e o l o g i i w U u i w e ł - w W i l n i e dni® sy tecie W i l e ń : K a n o n i k K a t e d r y W i * A u g u s ta i S i l i Roki*. le ń s k ie y .

mp.

V iia magnorum vjrorum inśtructio est hominnm.

Seneca.

P R Z E D M O W A .

B y ło to p ra w ie p o w szech n y m zw y cza iem u G reków i R z y m ia n , w szelkie sła w n e O byw atelów d zieła w obraza ch i p o są g a ch p o to m n o ści k u n a śla d ow a n iu zosta w iać. W sz y s tk ie p u b lic z n e i p ry w a tn e d o m y i m ieszkan ia nie m ia ły w sobie c z c z y c h o z d ó b , na któreby p r z e p y c h i p ró żn o ść zd ob y w a ć się m o g ły , z d o b iły ie cnotliw e P o p rzed n ikó w dziewa w obra­

za c h i p o s ą g a c h , a d o m y p u b lic zn e i p ry w a tn e b ęd ą c zbiorem cnót w ielk ich l u d z i , w zb u d za ły do p oszan ow an ia i n a śla d ow a n ia ty c h w s z y stk ic h , k tó ­

r y c h w spólna zabaw a albo interesa p u b lic z n e na ie- dno m iey sce z g r o m a d z a ły . Q u id n i ego m a g n o r u m

▼irorum im ag in e s h a b e a m i n c it a m e n t a an im i , a q u ib u s ta n t i b on i i n i t i a f l u x e r u n t ? m ów i S ę n e ca . I n d e , t u a e R c ip u b i i c a e , q uod i m i t e r e c a p ia s, m ó­

w i L i w i u ś ż .

Z a p a tr u ią c się na tak w yborne w z o r y , m ów i Jan J a k ó b R u s s o , p o d n o si się u m y s ł , zag rzew a się s e r c e , i w m ia rę rozw ażan ia w zm aga się chęć do ic h n a śla d ow a n ia , i o d tą d iu ż w ięcey w sobie w la - sn ey m iern o ści nie cierpi.

D zie ln o ść ty c h w ielkich skutków d o str z e g ł m ą ­ d r y K r ó l S t a n i s ł a w A u g u s t , i sław ne P o l a k ó w d z ie ­ ła w obraza ch , p o są g a ch i p o p ie r s ia c h , w sp ó łcze­

sn y m i p o to m n o ści k u n a śla d ow a n iu w Z a m k u K ró lew sk im W a r s za w sk im zo sta w ił. P r z y k ła d m ą ­ drego K ró la w z b u d z ił we m nie chęć stosow ną do

m oiego p o w o ła n ia , ab ym za łaskaw ćm d ozw olen iem w spom nianego M o n a rch y p r z e k o p i o w a n i a o ry g in a ­ łów iv Z a m k u K ró lew sk im W a rsza w sk im z n a y d u - ią c y c h się , ze b ra ł G a l e r y ą O brazów S ł a w n y c h P o ­ l a k ó w i ży cia ic h dom ow e i p u b lic z n e d la p o w sz e ­ c h n e j in s t r u k c y i op isał. S zc zu p ło ść m oiego d o ch o ­ d u ledw ie w ystaręzaiącbgo na w ygodne ż y c ie , nie d o zw o liła m nie do w ykonania m oiego p r z e d s ię w zię r cia w ezw ać sła w n y ch w sztu c e m a la r s k ie j b ę d ą ­ cy c h na ów czas w W a rsza w ie K a n a l e t y c h , B a c i a r e - li c h , L a n j p i c h , G r a s s y c h , S m u g le w io z ó w , T o ­ k a r s k ic h , o d ey m u ią c w ła sn y m p o tr z e b o m , u ż y łe m do w ykonania p r z e d się w zię te g o odem nie d z ie ła tra ­ f n y c h w k o p io w a n i u O ry g in a łó w ic h U c z n ió w , ia -

ko-to P e s z k ę , C z e r p i ń s k i o g o , K o n d r a t o w i c z a , K o ­ z ł o w s k i e g o , G ł o w a c k i e g o , B r z u s z k i e w i c z a , B i e l i ń ­ s k ie g o , D a m e la , B o r o w s k ie g o , V F e y n e r o w i c z a , B i l i k i e w i ę ż ą , ¡Józofovyicza, i J a n u s z k ie w ic z a —r J a ­ k ic h za ś b ra kn ęło o ry g in a łó w w G a l e r y i K r ó le w ­ s k i e j W a r s z a w s k ie j, sta ra łem się ie m ieć do p r z e ­ k o p i o w a n i a z G n i e z n a , G d a ń s k a , P o z n a n i a , K r a ­ k o w a ? "W ilna , L w o w a , i N ie ś w ie ż a .

W p r z e c ią g u la t tr z y d z ie s tu k ilk u zeb ra łem d w ieście k ilk a d z ie sią t obrazów s ła w n y c h P o l a k ó w , ży c ia ich dom ow e i p u b lic z n e z n a jw ię k s z ą m oią u siln o ścią i p ra cą sta ra łem się opisać , zb ie ra ią c ie z H isto ry k ó w P o ls k ic h a n a j w i ę c e j z P rzy w ile jó w w M e tr y k a ch K o ro n n y ch i L ite w sk ic h z n a y d u ią - cy ch się , a do p r z e jr z e n ia m nie od b y ły c h K a n cle- rzów obóyga JS/arodów M a ł a c h o w s k i e g o , S a p i e h y , C h r e p t o w ic z a la ska lvie d o zw o lo n y c h : w sp ółczesn y ch za ś R odaków w edle p r a w d y i su m n ien ia o p is a łe m , d a lek im będąc o d w s z e lk ie j stro n n o ści, sine i r a e t s tu d io : m ih i G a l b a , O t t o , Y i t e l i u s n e c b e n e f i c i ó ,

n e c i n iu r ia e o g n it i. J f op isa n iu ży c ia S ł a w n y c h P o l a k ó w sta ra łem się u n ik n ą ć i s u c h e j częstokroć p o w ie ś c i N e p o s a , p r z e sta ią c ied y n ie tylko na sa­

m y m d i c e r e , q u id f e c i t , i oraz zaw sze n u d n e j ro zw le k ło ści P ł u t a r c h a w opow iadaniu nie in teresu - ią c y c h tera z drobnostek: lecz tego sła w n eg o P is a r z a filo z o fic z n e u w a g i za w zó r*d la m nie o b ra łem , s z c z ę ­ ś liw y ! ie z lim w tem go naśladow ać u m ia ł. Z n a ią c z a ś , iak m ocno ożyw ia zm ordow a n y u w a g a m i u m y s ł , za g rzew a i zn iew a la s e r c e , k s z ta łc i i p o d ­ n osi im a in a cy ą czło w ieka , boska p o e z j a , sta ra łem się p r z y d a ć do B io g r a fii w ybrane p r z e ze m n ie z n a jle p s z y c h P oetów w iersze stosow ne albo do ż y c ia , lu b -te ż do czy n io n y c h u w a g n a d n ie m i: s z c z ę ś liw y ! ie ś lim t r a fił do zam ierzonego odem nie celu.

P o d z ie liłe m ca ła m oią G a l e r y ą i B io g ra fią na c z te r y c z ę ś c i: p ie r w sza za w iera K r ó l ó w P o l s k i c h , d r u g a U c z o n y c h P o l a k ó w , trzecia M in i s t r ó w i g o ­ d n y c h p a m i ę c i O b y w a t e l ó w , czw a rta H e t m a n ó w , W o d z ó w , i R y c e r z o w . M ię d z y zb io rem obrazów s ła w n y c h P o l a k ó w u m ie ś c iłe m zn a kom itsze w L i ­ tw ie w y p a d k i zd a rzo n e c z y li E p o k i , iako-to: U n i a L i t w y z P o ls k ą w R o k u i386 — C h r z e s t L i t w i n o w w R o k u i58y — W i l n o od o b lę ż e n ia u w o ln io n e w R o k t i 1667 — Z ł ą c z e n i e I n f la n t z L i t w ą w R o ­ k u i 5 5 7 — P o d z i a ł L i t w y na W o i e w o d z t w a i P o ­ w i a t y w R o k u i56g — Z a ł o ż e n i e A k a d e m i i W i -

le ń s k ie y w R o k u 1 ^ 7 9 — S t a t u t L i t e w s k i w R o ­ k u i588 — G r a n i c e L i t w y w R o k u i6 5 5— S t a ­ t u t A k a d e m i c k i w R o k u 1 7 8 1 — P o t w i e r d z e n i e I m p e r a t o r s k i e g o U n i w e r s y t e t u W i l e ń s k i e g o w R o ­ k u i8o3— i p o k r ó tc e w spom nione E p o k i opisałem . D la p o rzą d n eg o i p r z y s to jn e g o u m ieszczen ia w spom nionego zb io ru O brazów c z y li G a l e r y i sła­

w n y c h P o l a k ó w , w ła sn y m m oim ko sztem p o s ta w i­

łe m D om w W iln ie na U licy Z a m k o w ey p o d N u m e ­ rem i 42 b ęd ą cy .

W y b ó r O b y w a te lo m , k tó rzy się do szczęścia i c h w a ły , lu b też n ieszczęścia i k lęsk i w ła sn ey O y c z y - zn y p r z y ło ż y li , trafn e ich o bra zy , zn a czn a ic h li­

czba , bezstronna Biograifiu, szacun ek i cenę w ty m \ to ro d za iu zb io ru s ta n o w ią : dw ie tylko są ta kie Go.-- l e r y e , w W a r s z a w i e , i w W i l n i e . C h c ia łb y m , aby ten-t& m óy zbiór s ta ł się w łasn ością m oiey O y c z y - z n y , aby iego B io g ra fia n a leża ła do i n s t r u k c y i p u bliczn ey .

W ta k im m oim za m ia r ze opisanie tego z b io ru i iego B iografią do d r u k u p o d a ć p r z e d s ię w z ią łe m ; niecha y P u b lic z n o ść p a tr z y na te o b r a z y , n iech a y czy ta i ro zw a ża , ia kiem i-to b y li P o l a c y , a chęć do spraw d o b r y c h , k u z ły m za ś w stręt i w zg a rd ę n ie­

ch a y p o c z u ie !

W e z m iy p r z e d -s ię P rzo d k ó w d zieie , Ta m oia d la ciebie r a d a ,

Ja k się do n ich cnota ś m ie ie l Ja k ich k o c h a ! n ie m i w ła d a ! N Ucz się z ich s zk o ły h o n o r u ,

W ie lk ie im ie zb rod n ia z m n ie y s z y . W ie lc y lu d z ie są d la w zo ru ,

K to z n ich Lepszy, ten g o d n ie y szy J

X. Jozef Konstanty Bogusławski

mp\

W W i l n i e dn ia ,

21 M a j a v. s.

B o k u i 8 *4 >

A

C Z Ę S C P I E R W S Z A

R R O L O W I E P O L S C Y .

/

A

M I E C Z Y S Ł A W I ,

X I Ą Ż E P O L S K I .

J £ o m u sa z n a io m e b aśn ie o C z e c h u i L e c h u , o K r a ­ k u sie k r e w n y m G r a c h ó w , z w y c i ę ź c y s m o k a , o b i-

t Avie P o l a k ó w z A le x a n d r e tn M a c e d o ń s k i m , o u z b r o - i o n y c h c h r u s t a c h , o d r o d z e do z a w o d u ć w i e k a m i n a b i t e y , o U t u c z o n y c h , r o d e m P o p i e la m y s z a c h , i t. d. n ie b ęd zie m i a ł z a z le , źe idąc z a w i e l k i m P i s a r z e m H i s t o r y i P o ls k ie g o N a r o d u , ż y c i e s ła w ­ n y c h P o la k ó w od p e w n i e y s z e y w d z ie ia c h z a c z y n a m E p o k i , to iest: od p o c z ą tk u C h rz e ś c ia ń s tw a .

U r o d z i ł się MieczysłaAY z Z i e m o m y s ła X i ą ź ę c i a P o ls k ie g o a M a t k i Górki» M ó w ią : źe w y s z e d ł na ś w ia t ś l e p y , i ź e m a ią c y iuź la t siedm po sWoich p o s tr z y - ż y n a c h p r z e y r z a ł — G u ś la r n e P o g a ń s tw o b rało to z a z łia k w i e l k i e g o w k r a i u z a m i e s z a n i a , i stąd go p r z e ­ z w a n o M ieszk iem . G o r liw o ś ć C h r z e ś c ia n w z i ę ł a to p o t e m z a w c z e s n ą w r ó ż b ę p r ż y i ę c i a W i a r y i o ś w ie ­

c e n ia c a łe g o N a ro d u .

N a y zn ak o m itszy rrt b y ło M ie c z y s ł a w a c z y n e m z a p r o w a d z e n i e C h r z e ś c ia ń s t w a . O b a c z m y w i a k i e m P r z o d k o w i e nasi z o s t a w a li b a ł w o c h w a ls t w ie , n i m p r z y s z ło do te g o „ W z i ę l i S ło w ia n i e ( m ó w i A u t o r

i

„ H is t o r y ! N a ro d u P o ls k ie g o ) cześć b a ł w o c h w a l s t w a

„ sw e g o z r o d o w i t y c h sie d lis k , część od G r e k ó w

„ i R z y m i a n , z k t ó r e m i w o y n y w i e d l i , a n a k o n ie c

„ od S asó w za E lb ą p o g r a n i c z n y c h — . P o l a c y idąc

„ za p r z y k ł a d e m p o k r e w n y c h S lo w ia n ó w c z c i l i Jo- ,, w iszą , M a r sa , P lu t o n a , G e r e r ę , I'Ve n e r ę , D y a n -

„ k t ó r y c h , L ą d e m , M a r z a n n ą , D z ie d z i- ,, l i ą . D ziew a n n ą n azy w ali. O łt a r z « i m po g ó r a c h ,

„ o o ż n ic e p o m ia sta c h b u d o w a li, la s y p o ś w ię c a li, na

„ cześć ich Avyrzynali b a ł w a n y , stano w i l i p o p y , ró -

„ źn e i g r z y s k a , b ie s ia d y , t a ń c e o d p r a w o w a li . L i -

„ c z y l i t a k ż e , ( m ó w i te n ż e ) P o l a c y m i ę d z y B o ga-

„ m i s w e m i Z y w ie c z y li d uch o ź y w i a i ą c y ; P o g o d ę

„ czas iasn y i w e s o ł y , P o ch w ie t o z n a c z a ją c y p o ru -

„ szen ie w i a t r u , L a d ę c z y li L id ę G r e k o m i R z y -

„ m ian o m zn aio m ą m a t k ę K a stora i P o lu x a ,k t ó r y c h

„ z w a n o L e lu m -P o le lu m ; słyszan e p o d cza s b ie sia d

» o k r z y k i L a d a , L e l i , P o l e l i , b y ł y z n a k i e m sta-

„ r o ź y t n y c h na cześć ic h o b r z ą d k ó w g o d o w n ic z y c h . Już w ciągu w i e k u te g o r o z s z e r z o n e p r a w d z i - w e y W i a r y ś w ia tło od w sc h o d u i z a c h o d u p r z e z C e s a r z ó w ; s z e r z y ło się k u p o łu d n io w i i p ó łn o c y , z w ła s z c z a m i ę d z y R en em i E lb ą p r z e z oręż i A p o ­ sto lstw o K a r o l a w ie lk ie g o . Już w p r a w d z i e d o c h o ­ d ziło one i do n a s, z w i e l u M o r a w s k i c m i F a m i l i a ­ m i od p r z e ś la d o w a n ia H u n g a ro w u nas s c h r o n ie n ia i w o ln o ści s p r a w o w a n ia o b r z ą d k ó w sz u k a ią c e m i.

Z n a y d o w a ł y się po Avielu o d lu d n y c h m i e y s c a c h n a ­ szy c h , p o ś w ię c o n e o stre m u ż y c iu , -ub ó stw u i p o ­ b ożn ości osoby częścią k r a i o w e , częścią dla n a w r a ­ c a n ia P o g a n z o b c y c h k r a i ó w p r z y b y ł e , k t ó r y c h o ś w i e c e n i e , p r o s t o t a , g o r liw o ś ć , i d o b r y p r z y k ła d , w i e l e skutkoAvaly na k o r z y ś ć W i a r y j n a w r a c a ł y się

b o w i e m p r z e z n ich o k o lic e , g d y D w ó r X i ą ż ę c y c z ę ­ ścią iu ź b y ł z ło ż o n y m z C h r z e ś c ia n z a g r a n ic z n y c h , a częścią u k a z y w a l i się ria nim n o w o - n a w r ó c c n i d la s w y c h p o t r z e b p r z y b y w a i ą c y ; i g d y O p a t r z n o ś ć na- k o n ie c z r z ą d z i ła p o te m n d o m o w e o k o liczn o ści. C h o ­ w a ł M ieczy sła w z w y c z a i c m P o g a n k ilk a żon do ło z a sw o ie g o , a u tę s k n io n y , a b y się ozem p r ę d z e y w w ła - s n c y k r w i o d r o d z i ł , i s w o ie g o p r z y s z łe g o n y r z a ł n astęp cę , n a y w i ę c e y się u s k a r ż a ł na d a r e m n e s w e o c z e k iw a n i e . K o r z y s t a i ą c stąd g o r liw o ś ć C h r z e ­ ścian n a w r ó c e n ia iego ź ą d aią cy c h , n ie u b li ż a ła p r z e ­ k ła d a ć ie n i u : i a k się n ie z g a d z a z r o z u m e m c z c z e ­ n ie w i e l u B o g ó w , i a k śm ie szn e są o b r z ę d y t e y b a ł- w o c h w a l c z e y z a b o b o n n o ś c i , i a k iest p r z e c i w n e n a ­ t u r z e , a t e m s a m e m w io d ą c e za sobą niepłodność w i e l o ź e ń s t w o ; z a r ę c z a n o go n a k o n ie c , ź e skoro się u d a p r z e z C h r z e s t do ie d n e g o p r a w d z i w e g o B o g a , ź e skoro p o r z u c i cześć fa łs z y w ą dla p r a w d z m e y , i e g d y w ed le p r z e p is ó w t e y ż e w i a r y ie d n ą sobie o b ie r z e m a łż o n k ę , p ó y d z ie N a ró d za P a ń s k im p r z y ­ k ł a d e m , z a k w i t n i e sczęśliw ość k r a i u , i N ie b o go żąd an em m ęsk im o b d a r z y p o t o m s t w e m — W t a k im . b y ł y r z e c z y stan ie , i t a k i e b y ł y p o b u d k i , k t ó r e n a k ło n iły M ieczy sła w a do p r z y i ę e i a w i a r y . W y ­ słał n a ty c h m ia s t P o słó w do B o lesła w a ls ie g o X i ą - źę c ia C z e sk ie g o z p ro źb ą , a b y m u d ał Za źou ę C ó r ­ k ę sw o ią , z oŚAviadczcniem p r z y ię e i a w i a r y C h r z e - śc ia ń sk ie y . J a k o ż o d e b r a w s z y p r z y r z e c z e n i e , r o z ­ k a z a ł zn osić Cześć, św ią tn ice , posągi b a ł w o c h w a l­

cze , i sam z z n a c z n ie y s z e m i P a n a m i C h r z e s t p r z y - i ą ł , a poten t D ą brów kę c z y li D ob rón ikę, w s p o m n io - n e g o X i ą ź ę c i a C z e sk ie g o C ó r k ę z a ś lu b ił w G n ieźn ie R o k u P a ń s k ie g o g65 d nia 5go M a rca .

K o ń c e m r o z s z e r z e n i a i u g r u n t o w a n i a ś w ie ż o p r z y i ę t c y w i a r y , r o z k a z a ł M ieczy sła w k a ż d e m u O b y ­ w a t e l o w i C h r z e s t p r z y i ą ć pod u t r a t ą l p a i ą t k u , a g d y n a w r a c a n i e się b a ł w o c h w a l n e g o g m i n u szło o p i e s z a l e , w y z n a c z y ł s i ód m y d zi ei i M a r c a , na p o ­ ł a m a n i e i z a t o p i e n i e w w o d z i e w s z y s t k i c h p o s ą g ó w p o g a ń s k i c h . Są i e s c z e z w y c z a i e , k t ó r e n a m t o p r z y - p o m in a i ą . U f u n d o w a ł do t e g o i o p a t r z y ł d z i e s i ę ­ c i n a m i snopoAverni z k a ż d e g o z i a r n a , A r c y b i s k u p - st-wa , i B i s k u p s t w a , w G n ie ź n ie, w K ra k o w ie, P o ­ z n a n iu , K r u ś w ic y , P ło c k u , C h e łm ie , K a m ie n ia , L u b a s z u , z t y c h n i e k t ó r e do i n n y c h m i e y s c p o - p r z e n o s z o n o , n i e k t ó r e p ó ź n i e y s z e m u p r z y p i s u i ą z a ­ ł oż en i u. T y m M ieczy sła w a r o z p o r z ą d z e n i o m d o ­ p o m a g a ł z e s ł a n y n a t e n k o n i e c od Jan a X $ I I J e ­ r z y K a r d y n a ł B i s k u p T u s k u l a ń s k i av c h a r a k t e r z e L eg a ta . J a k a zaś b y ł a w p i e r w i a s t k a c h C h r z e * ściaństAva gorliAYOŚć PolakoAV av p r z e d s i ę w z i ę c i u u - t r z y m a n i a Aviary p r z y i ę t e y ( mÓAvi Aut-^r H i s t o r y i N a r o d u ) zo s t ał o ŚAyiadectwo t e g o s t a r o ż y t n e w d z i e - i a c h narodoAvych. Z t v y c z a y m i a ł a S z l a c h t a z e b r a ­ n a do K o ś c i o ł a a v N i e d z i e l ę , ź e g d y K a p ł a n z a c z y ­ n a ł c z y t a ć po dc za s m s z y E A v a n g e l i ą , d o b y w a n o s z a ­ b e l z pocheAV do polpAvy, i a k p b y n a z n a k g o r l i w o ­ ści i o b r o n y c z y t a n e g o s ł o w a B o ż e g o , a z a o d ś p i e - , w a n i e m n a C h o r z e , C h w a ła tobie P a n ie , z u o a v u ie choAvano do pocheAV. W ł a ś n i e się do t y c h ściąga czasÓAV , co p o w i e d z i a n o a y i e d n y m o m i ł o ś c i O y -

c z y z n y Ayierszu :

Gdzieżeście o Polacy ! pobożni i dbali ! Którzyście w pół ofiary szabel dobywali, Gotowi krwią dowodzić czci i włary świętey:

Przykład taki za dzikość byłby dzisiay wzięty!

P o b ło g o s ła w iło N ie b o z w i ą z k o w i M ie c z y s ła w a , u r o d z ił rnu się S y n B o lesła w , od w ie lo ś c i s ła w y t a k n a z w a n y , R o k u P a ń s k ie g o 967 , o k t ó r y m osobno m ó w i ć b ę d z i e m y —

N ie d ługo radość i d o m o w e c z y n n o śc i M ie c z y ­ sła w a p r z e r w a ł a w o y n a z W ig m a n em H r a b ią S a ­ sk im P a n e m na L u n e b u r g u , k t ó r y u r a ż o n y na O tto ­ na Ig o C e s a r z a , ż e O y c a i je g o m im o p r a w a p o ­ k r e w i e ń s t w a do rz ą d ó w S a x o n ii n ie d o p u śc ił, c h c ia ł się t y c h k r z y w d po m ścić n a M ie c z y s ła w ie p r z y i a - c i e l u C e sa rsk im — • Z b u n t o w a ł p r z e c i w n i e m u W il- linów z t e y s tr o n y O d r y m i e s z k a i a c y c h , i sarn im do o statn ie go d o w o d z ą c , g d y iu ź n a so b ie ie d n y m tłu m n i e p r z y i a c i o ł w y t r z y m y w a ł , p o r w a n y i p r o ­ w a d z o n y do M ie c z y s ła w a , oddaiąc m ie c z s w ó y n ie - p r z y i a c i e l o w i , r z e k ł —— „ N ie ś ten m iecz P a n u tw oiem u , n iech go odeszle do C esa rza p r z y ia c ie la swoiego , ażeby się albo z k lę sk i n iep rzy ia ciela na­

śm iew a ł , albo n a d krew n y m zapłakał.-, w ty m p a d ł m a r t w y , (a) O d n ió sł p o te m M ie cz y sła w z w y c i ę z t w o liad U donem M a r g r a b ią M is n ii i S y g r y dem H r a b ią W a lb ec k im , k t ó r z y w S ło w ia ń s c z y z n i e do rz ą d ó w M ie c z y s ła w a n a le ź ą c e y , sWoie n a b y t k i r o z s z e r z a ć c h c ie li.

Ś m ie r ć O ttona Igo C e s a r z a ( k t ó r y t e b y ł po­

g o d z ił k łó tn ie ) w p lą ta ła M ieczy sła w a w n o w e z N ie m c a m i z a t a r g i . O tto I I n a tr o n C esarsk i od

£*) N i e p o s p o l i t ą W ig m a n a p o s t a ć , i ten m ę ż n y postępek p r z e ­ d z i wni e w y d a ł F r a n c is z e k S m u g h w ic z Profefsor M a l a r s t w a w I mp e r at o r s k i m U n i w e r s y t e c i e Wi l e ńs ki m, s woi m bi egł ym, pędz l e m w Hi e t o r y i N a r o d o w e y , kt ór ą w y s t a w i ć o c z o m w s p ó ł ­ rodaków swoi ch w stu K o p e r s z t y c h a c h pr zeds i ęwz i ął , g o dz i e n b y ł p o m o c y , z achę ce ni a i w i n n e y swoiei nu t al e n t o wi c h w a ł y w t e k u ż y t e c z n e m dzi el e. N i e s t e t y '■ iuż umarł .

O y c a następcą w y z n a c z o n y , z n a la z ł w p o c z ą tk a c h w H en ry k u X i ą ź ę c i u B a w a r s k i m s t r y i u s w o im z a ­ w is tn e g o p r z e c i w n i k a , k t ó r y ch cąc k o r z y s t a ć z je ­ go m ło d o ś c i, g w a ł t e m się na tr o n w d z i e r a ł . P r z e ­ ciągn ął b y ł H en ryk B olesław a X i ą ż ę c ia C z e sk ie g o i M ieczy sła w a na sw oią stron ę , le c z g d y o r ę ż O tto - na z a c z ą ł p r z e m a g a ć ; M ie c z y sła w o d stą p ie n ie m B a- w a r c z y k a p o k o y o t r z y m a ł. P o d o b n ie ż p o t é m p o ­ stąpił z O ttonem I II s y n e m i następcą O tton a II.

A le n ie d ługo o d m ie n ił się los M ie c z y sła w a . K o r z y ­ stając z jego k łó t n i z N i e m c a m i W ło d z im ie r z X i ą - źe R u s k i w p a d ł do k r a i u , i d z i e r ż a w y P o l s k i e aż do B uga i S a n u o p a n o w a ł , B olesła w t e ż X i ą « c C z e ­ ski roscząc so b ie p r a w a do L u z a c y i , z b r o y n o g a p o p ie r a ć p r z e d s i ę w z i ą ł , i zd ra d ą s p r z y m i e r z e ń c ó w M ie c z y s ła w a p o d s z e d ł , a le n a k o n ie c p o z n a w s z y m ę ż n ą X i ą ź ę c ia P o ls k ie g o duszę i b o ią c się n i e n a ­ w iś c i S a só w p r z e s t a ł na t ć m , źe n i e k t ó r e k r a i e o k o ­ ło O d ry p o p u sto szy ł — U m a r ł M ie c z y s ła w z a p r o - w a d z i c i e l C h r z e ś c ia ń s t w a R o k u 992 ż y c i a sw ego p a n o w a n ia 5o , p o c h o w a n y w P o z n a n iu .

P r z y i ę c i e W i a r y C h r y s t u s o w e y stało się u nas sczę sliw ą r e w o l u c y ą n ié t y l k o w p o r z ą d k u n a d p r z y ­ ro d z o n y m , a le t e ż R e w o l u c y ą co do o ś w ie c e n ia , co do o b y c z a i ó w i rząd u. O d t e g o to cz asu z a ­ c z ę li ś m y m i e ć z w i ą z k i z p o s tr o n n e m i N a r o d a m i, p o ź y t k o w a ć z i c h ś w i a t ł a , i p r z y w ł a s c z a ć sobie i c h o ś w ie c e n ie . A le u s ta w ic z n e p r a w i e w o y n y , d o m o ­ w e k ł ó t n i e , z a m i e s z a n ia i b i t w y , c h a r a k t e r N a r o ­ du , n i e p o z w o l i ł y n ig d y o ś w ie c e n ia t r w a ł e g o z a ło ­ ż y ć u nas m i e s z k a n i a i r o z s z e r z e n ia się ; t r z e b a go b y ło zasięgać z a w s z e n a n o w o z - o b c y c h N a r o d ó w , t r z e b a b y ło p r z e b i e g a ć n a u k i w o b c y c h A k a d e -

m i a c h , i w p r o w a d z a ć do s w e g o k r a i u o b c e ś w i a ­ t ł a z p r z y w a r a m i ni e t y l k o w i e k u al e i N a r o d ó w ! N a k o n i e c P r z o d k o w i e nas i p r z e b i e g l i r o z l i c z n e śc ic- s zk i b ł ę d ó w , dr o g o się i m i za si ebi e , i za nas o p ł a ­ cil i , i u ż iin n i e z o s t ał a t y l k o d r o g a p r a w d y , w e ­ szli n a nią d r ż ą c y m k r o k i e m , a ś m i e rt e l n oś c i l os e m z a g a r n i e n i n a m ią u k a z a l i ; i t o iest d r og a n a s z e ­ go oś w i e c e ni a .

Już t e r a z p r a w a l u d z k o ś c i są o b ia ś n i o n e , t y ­ r a n i a b a r b a r z y ń s k a , c h ę ć do n i s c z e n i a k r a i ó w , "

z d z i e r s t w a u c i s k a i ą c e p o d d a n y c h , od s a m y c h M o ­ n a r c h ó w o h y d z o n e : i uż t e r a z s a mi M o n a r c h o w i e p o z n a i ą , ź e c hc ą c się u c z y n i ć s t r a s z n e m i , c z y n i ą się o b r z y d l i w e m i ; ze s t ra tą l u d z i n a b y w a ć k r a i ó w , i es t p r z y c z y n i a ć sobie p u s t y n i e . Już t e r a z n i e t o i e s t p a ń s t w o w i e l k i e , k t ó r e r o z l e g ł e , a l e to, g d z i e d o b r e k w i t n ą p r a w a , g d z i e e k o n o m i a p u b l i c z n a r o s t r o p n i e iest u ł oż o na , g d z i e O b y w a t e l e o ś w i e c e n i , m a i ę t n i , s w o b o d n i , z d r o w i , w o l n i , i c n o t l i w i ; i uż t e r a z w z a i e m n e z w i ą z k i m i ę d z y o b y w a t e l a m i r ó ż n y c h s t a n ó w d o c i e c z o n e , p o w i n n y s z a c u n e k w s z y s t k i m p r z y w r ó c o n y , już t e r a z m ł o d z i e ż n i e u c z y się t e g o , co w d a l s z y m Avieku poAvinna z a ­ p o m n i e ć ; i u ż t e r a z n a u k i s w ó y s z a c u n e k m a i ą A v e - d l u g p o ż y t e c z n o ś c i , ni e w e d ł u g s ub t e l n oś c i i t r u d n o ­ ści ; i uż się n i e s p r z e c z a i ą u c z e n i o s i o w a , a l e Ave- w s z y s t k i e m s z u k a i ą praAvdy; i u ż t e r a z szkodliAA^e p r z e s ą d y , A v ie r ze , o b y c z a i o m , s p o ł e c z n o ś c i , p u b l i - c z n e y s p ok o y n oś c i o d k r y t e , i po części i u ż z n i e ­ sione ; i uż do nas z a gl ąd a poAvszechne oŚAviecenie i z w y c z a y n e m i d r o g a m i co r a z d a l e y zachodzi.,.

W i e m i a o t e r n , ź e Aviek dzieAviętnasty n a z y - AYaiąc się oŚAvieconym , n i e m o ż e nazAyać się dosko-

I

n a ły m i ś w ię ty m ; w ie m i a k w i e l e p a n n ie w n im w y s t ę p k ó w i z g o r s z ę ^ , i a k w i e l e z e p s u c ia w o b y - c z a i a c h ! A le k t ó r y ż w i e k b y ł b e z w y s t ę p k ó w ? c z y t a y m y t y l k o p r z e s z ły c h w ie k ó w h i s t o r y e . L e c z n a cóż ia r z e k łe m : źe w N a r o d z ie o ś w ie c o n y m z n a y - d u ią się w y s t ę p k i ? N ie m a s z iescze N a r o d u , w k t ó - r y m b y o ś w ie c e n ie b y ło p r a w d z i w e , to iest p o w ­ s z e c h n e , i p r z e t o n ie m a sz N a r o d u , w k t ó r y m b y n ie p a n o w a ł y w y s tę p k i. L e c z n i e c h a y m i k t o da N a ró d , w k t ó r y m b y o ś w ie c e n ie z a c h o d z iło aż do g m i n u , g d z ie b y w y c h o w a n ie r o z u m n i e u ło żo n e fo r m o w a ło lu d z i b o g o b o y n y c h , c n o t l i w y c h , g d z ie ­ b y k a ż d y z n a ł g r u n t o w n i e R e lig i ą i o b o w ią z k i s w o - ie g o stan u aż do w e w n ę t r z n e g o p r z e k o n a n ia o s z k o - . d l i w y c h s k u t k a c h k a ż d e g o w y s t ę p k u ,ie ź e li n ie w t y m , to w p r z y s z ły m ż y c i u : ia m ó w ię , źe ta k i N a r ó d b y ł ­ b y bez w y s t ę p k ó w , w y i ą w s z y u ło m n o śc i n ie o d - d z ie ln e od l u d z k i e y n a t u r y . N ie to w i ę c , ź e Ś w i a t a lb o N a ró d nasz g a r n ie się do o ś w ie c e n ia , p r z y ­ c z y n ą ie st w y s t ę p k ó w i z e p s u c ia o b y c z a i ó w , a le ź e się d o p ie ro g a r n ie do o ś w ie c e n ia , a ie s c z e g®

n ied o stąp ił. T o ć to iest p r z y c z y n ą w s z y s t k i c h n i e ­ r z ą d ó w i w y stę p k ó w ' n a ŚAtiecie , źe lu d z i e n ie z n a ią się n a s w y m p r a w d z i w y m in te re s s ie , i n a p r a w d z i w e y sczę śliw o ści , ż e n ie p o zn a ią t y c h dróg, k t ó r e m i B ó g c h c e ich proAyadzić do sczęśliwTośei, ź e n i e p r z e n i k a i ą w s z y s tk ic h s k u t k ó w d o b r e y lu b z l e y s p r a w y ; im zaś w ię k s z e g o w t e y m i e r z e Ś w ia t n a ­ b ę d z ie o ś w ie ce n ia ,te rn się sta n ie c n o tliw s z y m ; p r a w ­ d z iw e i p o w s z e c h n e o ś w ie c e n ie iest ie d y n ą zasadą p o w s z e c h n e y c n o t y , a z a t e m i sczęśliw ości ; jest p e w n y stopień o ś w i e c e n i a , mÓAvi M ó w c a i F i l o z o f n T o m a s , g d z ie sczę ście d la k a ż d e g o c z ł o w i e k a

„ b ęd zie n ie u c h r o n n e : a ż e b y -więc te n t a k żąd an y

„ m o m e n t z b l i ż y ć , n a le ż y ,r o z s z e r z a ć ś w ia tło p r a w -

„ d z i w e y m o raln o ści. W ielo ść m ą d r y c h , u zd row ie­

n iem iest ś w ia ta , ( m ó w i Salom on ) w zb u d źcie się w iec do ośw iecenia za m ow ą m o ią , a dobrze w am b ęd zie. N a t e n c z a s , k i e d y c a ły ś w ia t p r z y id z ie do p o w s z e c h n e g o o ś w ie c e n ia , spełni się o b ie tn ic a Chry-.

s t u s o w a : iż b ęd zie iedna ow cza rn ia i ieden P a ste r z l T w ó y tryumf Religio! przed Nieba obliczem,

Tyś iest wszystkiem na z i emi , a reszta iest niczem : Gdzie się na tyle rzeczy Indzie dumieiecie,

Ja prócz Boga i duszy, nic nie znam na świecie.

Duszo moia , czciy Boga, strzegąc pilnie cnoty, Któremu i nieczułe hołd niosą jstoty,

Czyli pełnią od niego prawa przepisane, Czy od nich odstępuią , jemu są poddane.

Edward Jung Anglik,

lO ---

B O L E S Ł A W C H R O B R Y

K R O L P O L S K I

B o le s ła w I. S y n M ie cz y sła w a I. X i ą ż ę c i a P o ls k ie g o z D obron iki u r o d z o n y od R u s in ó w n a z w a n y C h ro ­ bry to ie st w a le c z n y ; p o O y c u R z ą d y P o ls k ie o b ­ jął — T e n w p o c z ą tk a c h z a r a z p a n o w a n ia s w e g o p r o w a d z ił p o m y śln ie d la P o ls k i w o y n ę z R u s k i e - m i X i ą ź ę t a m i, z C z e c h a m i , i N i e m c a m i , u s t a w n e n a z a w o i o w a n ie P o ls k i z m o w y c z y n i ą e e m i . — P r z y ­ ł ą c z y ł do P o ls k i M iśn ią , X ię stw o M agdeburJIiie i M eklem b u rjkie aż do P ó ł w y s p u C y m b r iy jk ie g o , k t ó ­ r y t e r a z do p a n o w a n ia D uńjkiego n a le ż y , i z a m y ­ k a w sob ię J u tla n cły ą i X i ę s t w o S le z w ic k ie — N a z n a k zaś i p a m ią t k ę z w y c i ę s t w s w o ic h , k a z a ł i a k t w i e r d z ą , w y s t a w i ć t r z y k o lu m n y na g r a n ic a c h P o l ­ s k ic h k o ń c z ą c y c h się na ó w c z a s k u z a c h o d o w i w S a x o n i i, t a m , g d z ie r z e k a Sala z E lb ą się łą c z y , in n e zaś t r z y k o lu m n y p o s t a w i ł p r z y D n ie p rze , k t ó r y P o ls c z e n a ó w czas z a g r a n ic ę w sch o d n ią słu ­ ż y ł. __ B olesła w K r ó l e m P o ls k im m i a n o w a ł się i r e z y d e n c y i ą do K r a k o w a p r z e n ió s ł — C ia ło Ś w i ę t e ­ g o TVoyc ie cha n a p rz ó d B is k u p a P r ą/kiego, a p o t e m A r c y - B i s k u p a G n iezn ien jkiego od P r u sa k ó w , k t ó ­ r y m E w a n g e li ą o p o w ia d a ł z a b it e g o , o d k u p ił, i do G n iezn a s p ro w a d z ił, g d z ie O tton a III. C e s a r z a od- w ie d z a i ą c e g o g ró b S. M ę c z e n n ik a w s p a n ia le p r z y - iął, k t ó r y te ż z a o k a z a n ą sobie lu d z ko ść, B o le s ła ­ w a za K r ó l a u z n a ł. B o lesła w m ia ł c z t e r y Z o n y : p ie r w sza b y ła H e m ild a C ó r k a R id a g a M a r g r a b i M is n i i ; d ru g a J u d y tta C ó r k a G ie y zy X i ą ź ę c i a fY ę -

• _ /"■ . * „ • •• . • gier/kiego z p i e r w s z e g o ło za : trzecia E m i n ild a j czw a rta O da C ó r k a E d w a rd a I. M a r g r a b ie g o rl u - r y n g ii i M isn ii. B o lesła w z J u d y tty s w o ie y ¿ o n y m i a ł d w ó c h S y n ó w , M ieęzy sła w a n a s tę p c y t r o n u , i O tto n a , k t ó r e g o n i e k t ó r z y P i s a r z e D o b ro m irem n a z y w a i ą , i t r z y C ó r k i. P a n o w a ł B o lesła w C h ró - b ry z w i e l k ą N a r o d u sła w ą i w ła sn e g o I m ie n ia p o ­ głoską la t 25. U m a r ł R o k u 102b ż y c i a sw ego 58<

p o c h o w a n y w P o z n a n iu . W G a le r y i O b r a z ó w K r ó l ó w P o ls k ic h w Z a m k u KróleAVskim W a r ­ s z a w sk im z n a y d u ią c y c h się, pod N r e m I. na O b r a ­ z i e B olesła w a C hrobrego na m i e d z i a n c y b la sze m a ­ lo w a n y m t a k o w y iest napis: B olesla u s C h ra b ri seu f o r t is , p r im u s in P o lo n ia R eg io D ia d em a te orna- t u s , térm in os Im p e r ii a d A lb im , T ir a m , et B oristh e- nem V ictor designavit. O b ijt A n n o j o z 5 JE.tatis bS R e g n i 26, K o p i a te g o o r y g in a łu z n a y d u ie się w W i l ­ n ie w G a l e r y i slaAvnych PolakoAv pod N r e m I.

S ta n is ła w T rem b eck i do A d a m a N a r u s ze w ic za w te n sposób n a m p r z y p o m in a sAvietne panoAvanie B o lesła w a C h ro b reg o , Avspanialy m a lu ie o b r a z K i ­ jo w a , słodkie Avzbudza n a d z ie je , i p ię k n ą do D n ie - p r u C zyni odezw ę*

„ T y ! pozostałą piękność opiszesz Rijótvd,

„ T o Miasto długo Państwa Kossyiskiego gł owa,

„ Kiedy było Wołgarskiey ozdobą dziedzinie 1)

„ Kiedy je posiadał Kluzctr przy pierwszych ruinie fi)

3t) Dz i ś z G r e c k i e g o n a z y w a m y B u łg a ra m i, bo G r é O y l i t e r y W . nié mai§. Julcie b y ł y i c h gr ani c e Pańśt wa, ta karta do w y r a ż e n i a , 1 nie w y s t a r c z a .

a ) Na r a d bar dz o d a w n y i z ńa ny . R z y m i a n i e o p r i c z generalne­

go imienia Sarm atów A -zya ty clcich n a z y w a l i ich G a Z a c i , m ÿ a o w i e m y K o z a k a m i, d a w n i R o h y a n i e K a z a g a m i * dz i t i ęyai

â ;

„ K i e d y je swemi Wynid hazardami płacił,

3

„ Kiedy je Polak dostał i kiedy utracił!

„ Już tam nie ma bram złotych, które niegdyś nasze

„ Hartowne z inney miary sczerbiły pałasze ,

„ Ale jeszcze Niebianom, poświęcone gmachy,

„ Przeymuią słońca iasność złocistemi blachy*

„ Nietyle złote dachy, Wybrani nietknięci ,

„ Kijów odległey wieków podadzą pamięci,

„ I l e mu sprawiedliwóy zalety uczyni,

„ Dłuższa w obrębach jego bytność Monarchini

4

„Przedziwne Jey mądrości owoce widziemy,

„ Gdzie bywały rozboynie kwitną Akademy,

„ J e y rząd Państwo upięknił, umocnił, ustalił,

„ Więceyr T a Miast dźwignęła, niż Attyla z w a l i ł :

„ N i e b o ! umiesczay zawsze rząd w ręce łagodney !

„ Gdy się dwie sczęsne zeydą planety na Niebie,

„ Rokuią stąd śmiertelni pomyślność dla siebie,

„ Puśćmy cugle nadziei; widziane są w parze,

„ Dobrocią i Mądrością słynne luminarze !

5

„ O Dnieprze1, tobie trwałym niech będzie zasczytem,

„ Ześ ich zbliżenie, twoim ułatwił Kor yt em,

„ Jeśli po nieszkodliwych wód twoich głębinie ,

„ Losow moiey Oyczyzny ulepszenie płynie,

„ W z g l ą d będę miał dla ciebie aż dożycia kresu,

„ Większy niż Indyanie maią dla Gang/eju!

K o z a k a m i, iakie i mi e nadane mieli od G o tó w , t a k i c h w ł a ­ śnie średni ego w i e k u n a z y w a n o .

\ 7/ff O e . "••• «

3⁾ W y n id ó w n az wi s ko często d awane iest r o ż n y m n a f z y m sta­

r o ż y t n y m K o lo n io m , tu iest m o w a o t y c h W yrtidach, k t ó r z y m i ę d z y czasami C eza ra i N e r w y w T terop hon ii osiadł f zy , znani b y l i R z y m i a n o m p o d i mi eni em Venidi, p ó z n i e y f z a ła­

cina z w a ł a i ch Venidam i.

4

5

K R Ó T K I E Z E B R A N I E ;

H I S T O R Y I K R Ó L E S T W A P O L S K I E G O O d B o le s ła w a C h r o b r e g o aż do W a c ł a w a K r ó l a

C z e sk ie g o i P olsk iego,

P o z e y ś c iu B olesław a C hrobrego ( m ó w i m ó y N a ­ u c z y c i e l P i a r X . T eodor W ą g a ) M ie cz y s ła w II.

S y n jego n astąp ił. T e n p r z e z gnusne i n ie s ła w n e ż y c i e sw o ie , w s z y s t k ie p r a w i e P r o w i n c y e ia k o to;

część zn a cz n ą C zech ó w , M o ra w ii z L u z a c y ą od O y - c a s w o ie g o p o d b ite i z h o łd o w a n e u tr a c ił. Z o s t a - Avił M ie cz y s ła w S y n a i m ie n ie m K a z im ie r z a , k t ó ­ r y , z e dla m ło d y c h la t po z m a r ł y m O y c u n ie b y ł z d o ln y m do r z ą d z e n ia P a ń s t w e m , dostoyność K r ó ­ le w s k ą i r z ą d y R y x ie W n u c z c e O ttona II. C e sa rza , a M a tc e K a zim ie r za p o le c o n e b y ły ; a to li ta w k r ó t ­ c e n a r a z i w s z y się P o l a k o m , p r z e z z b y t e c z n e do N i e m c ó w p r z y w i ą z a n i e , i o n y c h ź e , z k r z y w d ą P o ­ l a k ó w , na w s z e lk ie u r z ę d y p o d w y ż s z a n i e , n ie u fa - iąc w ię c e y N a r o d o w i , z a b r a w s z y K o r o n y i s k a r ­ b y , i a k i c m o g ły b y d ź n a -te n -c z a s w P o ls c z e , do K o n ra d a II. C e s a r z a z S y n e m s w o im u je c h a ła , k t ó ­ r y w P a r y ż u w w y z w o l o n y c h n a u k a c h , k t ó r e p e ­ w n ie n ie n a y w y b o r n i e y s z e i ta m n a -ó w - c z a s b y ł y , p r z e ć w i c z y w s z y się , B e n e d y k t y n e m W O p a c t w i e de C lu g n i, a p o t e m w n e t i na D y a k o n a K o ś c i e l ­ nego p o ś w ię c o n y m został. L e c z n ie r z ą d i k łó tn ie co raz b a r d z i e y pod n ie b y tn o ś ć i e g o , i d łu g ie b e z ­ k r ó l e w i e w P o ls c z e w zrn a g a ią c e się , p r z y m u s i ł y P o la k o w * iż w y słali P o s łó w do B en ed ykta I X - P a -

p ie ź a , a b y im K a z im ie r z a p r a w e g o T r o n u D z i e ­ d z i c a , u w o ln i w s z y od ś lu b ó w z a k o n y c h , p r z y w r ó ­ c i ć do K r a i u r a c z y ł . C o się i stało, pod o b o w i ą z ­ k i e m ie d n a k p ła c e n ia S t o lic y A p o s to ls k ic y c o r o ­ c z n ie g ro sza i) od g ł o w y , (co Ś w i ę t o - P i e t r z e m n a - ^ z w a n o ) n o sze n ia w U r o c z y s t s z e Ś w ię t a b i a l e y c h u ­ s ty na szy i, na w z ó r S t ó ły D y a k o ń s k i e y , i g o le n ia g ł o w y n a k s z t a łt to n su ry z a k o n n e y .

Z a t a k o w y m O y c a S. p o z w o l e n i e m , K a z im ie r z p o w r ó c i w s z y do P o ls k i k o r o n o w a n y b y ł R . i o4i.

O d z y s k a ł S lą s k od P r z e c ła w a X i ą ź ę c i a , i M a zow sze od M a sla u sa w n ie b y tn o ś c i s w o ie y z a w o jo w a n e . P o s t a n o w i ł w F o r t e c a c h i Z a m k a c h K o m e n d a n t ó w , k t ó r z y od te g o sło w a C a s te llu m , po s ło w ia ń s k u K a ­ s z t e l, n a z w a n i są K a s z t e l a n a m i . O p a c t w o T y n ie c ­ kie f u n d o w a ł , i o b sze rn o m i n a d a ł m a ie tn o ść ia m i.

U m a r ł K a zim ie r z R . i o58. p o c h o w a n y w P o z n a n iu . Z o s t a w i ł z M a r y i D ob rog n iew y Ciotki W ło a z im ie - r z a I. X i ę c i a R u s k ie g o , i A n n y S io s t r y B a zy le g o i K o n sta n ty n a C e s a r z ó w w s c h o d n ic h , S y n ó w d w ó c h , B o lesła w a II. i W ła d y s ła w a H e r m a n a , i C ó r k g ie - d n ę S w iętó ch n ę, w y d a n ą z a W ła d y s ła w a X c i a C z e ­ sk ie g o . Z a K a zim ierza I. p o c z ę t o b ić m o n e tę w

j ) Gr o f z Su>iQtego P io tr a , al b o Ś w i ę t o - P i ę t r z ę w p ó z n i e y t z y e h c z as a c h ustał o, l e c z kt órego R o k u , i z j a k i e y okol i c znośc i d o c z y t a ć sig n i e m o ż n a ; podobna d o p r a w d y i eat , i ż R z ą d * e y Kościoła p r a w o w i e r n e g o , w i d z ą c Pol skę u s t a wi o z ne mi p r z e *

« i w k o n i e w i e r n y m r o z e r waną i w y n i f z c z o n ą w o y n a m i , chgt ni e i dobrowol nie j e y t g opł atg odpuścil i. C o *ię zaś t y c z e go*

l eni a g ł o w y , t o r o z u mi e m d a w n i e y ieecze w Pol s c ze nastał o, ani żel i podane b y d ź m o g ł y od S t o l i c y S w i g t e y p r z e r z e c z o n e l c o n d y c y e , iako z w y c z a y w e wf z y s t ki c h pr awi e w s c h o d n i c h N a r o d a c h z a c h o w a n y , m i g d z y kt ó r e mi l i c z y l i *ig S c y to w ie i S a r matów i e , P r z o d k o w i e i g ni az d o P olakow .

P o ls c z e . D o t y c h c z a s i a k n i e k t ó r z y m n ie m a ią , ź a d n e y s r e b r n e y , lu b z ł o t e y m o n e t y w K r ą j u n ie u ż y w a n o ; o b c h o d z ili się p e w n o a lb o z a m ia n ą r z e ­ c z y , a lb o s k ó r z a n e m i , a lb o z innego ia k ie g o n ie - * d r o g ie g o m e t a l u p ie n i ę d z m i w y r a b ia n e m i. P o ś m ie r ­ ci K a z im ie r z a , B o lesła w I I . S y n ie g o , d la m ę s t w a , a b a r d z i e y ic s c z e d la sczęścia Avoiennego ś m ia ły m n a z w a n y , c h w a le b n i e z a c z ą ł s p r a w o w a ć P olsk ę.

Z R u s i, C zech ó w , W ęg ró w , k t ó r y m B elę K r ó l a n a T r o n p r z y A v r ó c i l , i z P r u s a k ó w z n a c z n e odniósł Z A v y c i ę s t w a; l e c z p o t e m avc z a s ie AvypraAvy w o j e n - n e y , k t ó r ą przedsięAVziąl przeciAV X i ą ź ę t o m R u /kim , w K ijo w ie za m ie s z k aAv s zy się , i puściAvszy się n a Avszelkie n i e r z ą d y , s t ro f u i ą c e g o siebi e, z a poAVrótem do K ra ko w a , o z ł e ż y c i e

5

W ła d y s ła w I. H erm a n , B r a t B olesła w a , po i e ­ go z K r a i u u stąp ien iu , obiąAvszy rzą d y P o l s k i e , s ta ra ł się Avpraw dzie u G rzeg o rza V I I . P a p i e ż a , o p rzy A v ró ce n ie t y t u ł u KróleAA^skiego, a le m u odm ó­

w i o n y te n z a s c z y t , m u s ia ł >vięc pod im ie n ie m X i ą -

ż ę c i a w ła d z ę nayw yŹ 3 zą spt-awować. P r o w a d z i ł w o y n ę z W ła d y s ła w e m K r ó l e m C z e s k im , k tó r e g o p r z e z Sieciecha W o j e w o d ę K r a k o w s k i e g o p o k o n a ł, P ru sa k ó w t a k ż e i P om orza n ow w y c i e c z k i w g r a ­ n ic e c z y n ią c y c h , p o r a z ił. W i e l e ten X i ą ż e od w ł a ­ sn ych S y n ó w sw oich B olesła w a i Z b ig n iew a z n i e ­ p r a w e g o ł o z a , p r z y k r o ś c i p o n io sł, k t ó r z y n ie m o - gąc s c i e r p i e ć z b y t n ie g o k r e d y t u Sieciecha u O y c a , p ó t y s e k r e t n y c h na z g u b ę o b m ie r z łe g o te g o f a w o ­ r y t a za s a d z e k c z y n i ć n ie p r z e s t a l i , p ó k i go W ła ­ d y s ła w od sw ego D w o r u n ie od d alił. T e m u S ie­

ciechow i O p a c t w a Sieciechow jkieg o n a le ż ą się p o ­ c z ą tk i. U m a r ł W ła d y s ła w H erm a n R o k u 110 2 . P o c h o w a n y av K o ś c i e le P ło c k i m K a t e d r a l n y m . B y ł to P a n p r z y m i o t ó w ś r e d n ic h , i b ard /.iey p r y w a ­ t n ą osobę, a n iż e li T r o n zd o b ią c y c h . S ła b o ść jego w poAvierzeniu z u p e ł n y m rz ą d ó w S ie c ie c h o w i, p o ­ w s z e c h n ą m u zje d n a ła n ie n a w iś ć .

B o lesła w I I I . K r zy w o u sty p o O y c u W ła d y s ła ­ w ie obiąAyszy r z ą d y , r o s t ro p ni e i chAv al ebni e p a - noAvał. W i e l e b a t a l i i sczęśliAvie Avygrał ; z n a c z - n i e y s z e b y ł y z C zech a m i i P o m o r z a n y, k t ó r y c h przeci Avko n i e m u B r a t jego Z b ig n ie w Aviarołomca, i d u c h e m f a k c y i t c h n ą c y , a Avładzy n a y A r y ź s z e y w B r a c i e sAVoim z a z d r o s n y , ustaAvicznie p o b u d z a ł , z a co p o t y m z r o z k a z u Bolesław a z a b i t y iest. P o - '

m orzanow z a s t a r a n i e m B i s k u p a B a m b erjkiego do W i a r y S. przyAriodł ; H en ry k a V . C e s a r z a z e m s t y z B o lesła w a s z u k a i ą c e g o o t o, iż K olom an ow i K r ó - łoAvi W ę g i e r s k i e m u p o m o c d a ł przeciAV C e s a r z o ­ w i , p o d W r o c ła w ie m na głoAyę p o r a z i ł , i do T r a ­ k t a t u p r z y m u s i ł , p r z e z k t ó r y w B a m b erg u C e s a r z W s z y st k i c h p r e t e n s y i do P o l s k i o d s t ą p i ł , a B ole-

— 17 —

sła w dla stałości g r u n t o w n i e y s z e y p r z y m i e r z a , W ła ­ d y sła w o w i S y n o w i s w e m u n a y s ta r s z e m u K r y s ty n ę C ó r k ę C esarską z a ś lu b ił, m ie y s c e , na k t ó r y m p a ­ m ię t n a ta p o t y c z k a w y d a n a b y ł a , n a z w a n a b y ł a H u n d s fc ld , to ie st p s i e - p o l e , dla t e g o : iź t r u p y l e g ł y c b na p la c u N ie m c ó w , dla n ie w c z e s n e g o p o - g r z e b i e n i a , od psów b y ł y p o ż e ra n e . Skarbirnierz W o j e w o d a K r a k o w s k i w sztu c e W ojenney w i e l c e b i e g ł y , a p r z e t o w w ie l k i c h u D w o r u fa w o r a ch żo*

s t a j ą c y , a m b ic y ą u n i e s i o n y , b u n t p r z e c i w P a n u s w e m u p od niosł, za co z godności z ło ż o n y , i śmier^

cią iest u k a r a n y . O d o w e g o czasu, ia k w ie lu m n ie - m n i ą , W ojew odow ie K r a k o w s c y u t r a c i ć m i e li p i e r ­ w s z e w S e n a c ie m ie y s c e , k t ó r e się K a sztela n om do­

stało. B olesła w w e z w a n y od D u ń czy k ó w , K r ó l e w - s tw o to u w o ln ił od t y r a n i i i n iezn o śn e go rząd u ¿4be- la p r z y w ła s c i c i e la n i e s p r a w ie d li w e g o K o r o n y D u ń - f k ie y , z b i w s ż y go na g ło w ę . U m a r ł B olesła w R o ­

k u n 4o ż a p prehen syi p o p r z e g r a n e y o s t a ln ie y p o t y c z c e p r z e c i w k o H a lic z a n o m , k t ó r z y z za s a d z k i n a B olesła w a u d e r z y w s z y W oysko ieg o z u p e łn ie r o z ­ p r o s z y li, sam u c i e c z k ą le d w o się r a t o w a ł. Jakoź- k o h r i e k bądź, B o lesła w m ię d z y n a y w a le c z n i e y s z e - m i w ie k u sw ego R y c e r z a m i m ie ś c ić się p o w in ie n ; D z ie jo p iso w ie P o ls c y w i ę c e y m u nad c z te r d z ie ś c i w y g r a n y c h p rzy p isu ją . L e c z i e ż e ł i w r z e m ie ś ie w o ie n n y m s c z ę ś liw y m , t e d y w p o l i t y c e m n i e y b i e ­ g ły m p o k a z a ł się; g d y PaństW o sw o ie na c z t e r e c h p o d z ie li w s z y S y n ó w , p r z y c z y n ą k łó tn i w K r a j u i F a m ilii w ła s n e y pFzez la t blisko p ię d zie sią t n i e ­ ustannie t r w a i ą c y c h , k t ó r y c h s k u tk ie m b y ło o d e r ­ w a n ie n a w e t Ś lą ska od P o ljk i, p o d z ia łe m takoWerft z n a c z n ie osłabio n e y. P o d łu g r o z r z ą d z e n ia od Bo~

3

2 6 9 9 9 5

lesła w a u c z y n io n e g o W ła d y s ła w o w i, k t ó r e g o S p lu - w aczem n a z w a n o , n a y s t a r s z e m u S y n o w i d ostały X i ę s t w a K ra k o w jk ie, S iera ck ie, Ł ę c z y c k ie , i Ś lą s k , z t y t u ł e m p ie r w s z e ń s t w a i w ł a d z y n a y w y ź s z e y . B olesła w ow i X i ę s t w o M a zow ieckie i K u ia w y , TWz'e- czy sta w ow i X i ę s t w o P o zn a ń skie i K a lis k ie , H en ­ rykow i S a n d o m irskie i L u b elsk ie. K a z im ie r z n a y - m ło d szy o p ie c e B r a t e r s k i e y p o l e c o n y ^ a g d y sic p y ­ tano, B o le s la w a l'c z e m u b y m u nic n ie w y z n a c z y ł ? A za ś nie w iecie, o d p o w ie d z ia ł: że i w o z , k tó ry na czterech ko ła ch to czy s ię , p o trzeb u ie p r ó c z tego czło ­ w ieka, któ ry b y n im k ie r o w a li „ D aiąc t y m pod o­

b ie ń s t w e m do z r o z u m ie n ia , iż p r z y i d z i e cz as, k i e ­ d y K a z im ie r z p o d z ie lo n e na B r a c i sw o ic h X i e s t w a , w ied n o s p o iw s z y P a ń s t w o , i e d n o w ła d n y m ie g o zo ­ stanie rząd cą, co s k u t e k ziśc ił. P o c h o w a n y B o le­

sła w w K o ś c i e le K a t e d r a l n y m P ło c k im . P o ś m ie r ­ c i K rzy w o u steg o d o m o w e z n o w u a v P o ls c z e n a s ta ­ ł y n ie z g o d y , a to d la n i e p o m i a r k o w a n e y W ła d y ­ sła w a Sp lu w a cza n a y sta rsz e g o S y n a ie g o c h c i w o ­ ści: k t ó r y n ie k o n te n tu ią c się p o d z ia łe m od O y c a sw ego u c z y n io n y m , z a rad^ p r z e w r ó t n e y K r y s ty n y z o n y s w o ie y , w e z w a w s z y X i ą i ą t R u s k ic h n a p o ­ m o c , w o y n ę p r z e c i w k o B r a c io m sw o im podniósł, i w P o z n a n iu ich o b i e g ł : le c z p o r a ż o n y od nich , do N ie m ie c u c ie k a ć m u s i a ł , do K o n ra d a I I I. C e ­ s a rz a B r a t a ż o n y s w o i e y , k t ó r ą w n e t t a m ż e za

W ła d y s ła w e m m ę ż e m B r a c i a iego odesłali.

B o lesła w I V . n a z w a n y K ę d zie r za w y p r a w e m s ta rsze ń stw a p r z y w ł a s c z y ł so b ie po W ła d y s ła w ie X i ę s t w o K r a k o w s k i e , i rząd P a ń stw a . S t a r a li się w p r a w d z i e o p r z y w r ó c e n i e W ła d y sła w a n a T r o n K o n ra d III. i F r y d e r y k I Barbarossa C e s a r z e N i e ­

m i e c c y , a le na ic h p r z y c z y n ie n ie się w i e e e y n ie o t r z y m a ł W ła d y s ła w , t y l k o Ś lą sk , k t ó r y m się po p r ę d k i e y ie g o ś m ie r c i w A lte n b u r g u , t r z e y ieg o S y n o w i e p o d z ie li li. B olesła w ow i dostało się X i ę - stw o W r o c ła w s k ie , M ieczy sła w o w i X i ę s t w a O p ol­

skie , R a cyb orskie , O p a w sk ie , i C ieszy ńskie. K on ­ ra d o w i / a ś G łogow skie A K r o s z y ń s k ie ., i Z eg a ń sk ie ; i t y c h ci to r o z m n o ż e n i p o t o m k o w ie , będąc z a w s z e w e w s z y s t k im do r a d , p r a w i w o i e n z P o la k a m i z ł ą c z e n i , R . i 2 8 g C zech om p o d d a w s z y się, od PoZ- jkz odpadli. B olesła w u s p o k o iw s z y k ł ó t n i e z N ie m ­ ca m i o p o w r ó t W ła d y sła w a do P o ls k i n a le g a ią c e - m i, na P ru sa kó w w y ł a m u i ą c y c h się z pod p o słu szeń ­ s tw a , siły sw oie o b r ó c i ł , i do h o łd u ich p r z y m u ­ sił. W n e t ź e za p o w tó rn ą w y p r a w ą * z d r a d liw ie od n ic h w p r o w a d z o n y na b ło ta , p r ż e d n i e p r z y i a c i e l e m u c h o d z ić m u s i a ł , w k t ó r e y p o t y c z c e H en ryk X i ą - źe L u b e ls k i B r a t ie g o m ę ż n ie p o t y k a i ą c się, na p la c u p o l e g ł ; B o lesła w te ż w k r ó t c e z t y m się p o­

ż e g n a ł ś w ia t e m , p a n u ią c la t 2 6 , p o c h o w a n y w K r a ­ kowie.

P o z e y ś c iu iego M ie cz y sła w I I I d la p o w a ż n y c h o b y c z a i ó w , s ta r y m n a z w a n y X i ą ź e P o zn a ń sk i B r a t B olesła w a na tr o n w s tą p ił. N ie d łu g ie ie d n a k b y ­ ło p a n o w a n ie iego, w y u z d a w s z y się na z d z ie r - s tw a , i n a d z w y c z a y n e od p o d d a n y c h ewakeye , w k r ó t c e n ie z n o śn y m stał się \ w c z y m u p o m n io n y od G iedeona B is k u p a K r a k o w s k ie g o , g d y się p o ­ p r a w i ć n ie c h c ia ł, za sp ra w ą t e g o ż B isku p a , i i n ­ n y c h S e n a t o r ó w z t r o n u b y ł złożony. K a z im ie ­ rzow i w ię c B r a t u ie g o r z ą d y P a ń s tw a P o l a c y od­

d a li , lu b o d łu g o A vzb ran iaiącem u się te n na sie b ie c i ę ż a r p r z y ią ć . K a z im ie r z z a r a z od sk a so w a n ia n ie

3 ^*

— i 9 —