Biuletyn patrystyczny

Stanisław Kalinkowski

Biuletyn patrystyczny

Collectanea Theologica 50/4, 155-163

C o llectan ea Theologica 50 (1980) fase. IV

BIULETYN PATRYSTYCZNY

Z a w a rto ść: I. P U B L IK A C JE . 1. P rz e g lą d czasopism : „C lassical F o lia ”. — 2. N ow ości w yd aw n icze. II. K O M UN IK ATY . 1. G nostycyzm . — 2. Z m a rli *.

I. P U B L IK A C JE

1. Przegląd czasopism „Classical Folia”

O p ra co w a n ie a rty k u łó w d otyczących a n ty k u ch rz eśc ija ń sk ieg o w „C las­ sic a l F o lia ” o tw ie ra se rię om ów ień a rty k u łó w n a te n te m a t w p ism ac h z a ­ g ran ic zn y c h . C elem ich będzie sygn alizo w an ie a rty k u łó w p a try sty c z n y c h z a ­ w a rty c h w p ism ac h zagranicznych, szczególnie tych, k tó re są u n as tru d n o d ostępne. O m ów ienie o p ie ra m n a w łasn y ch eg zem p larzach tego czasopism a, nie notow anego w k a ta lo g u w y d an y m przez In s ty tu t T om istyczny a n i nie w ym ien io n eg o w sk ró ta c h E n cy klo p e d i ka to lic k ie j.

P e łn y ty tu ł pism a b rzm i: „C lassical F olia, S tu d ies in th e C h ristia n P e rp e tu a tio n of the C lassics”. P o w stało ono w 1960 r. z pism a „F olia. S tu d ie s of C h ris tia n P e r p e tu a tio n of C lassics” (1946?— 1959). J e s t w y d a w a n e przez I n s titu te fo r E a rly C h ris tia n Ib e ria n S tu d ies p rzy C ollege of th e H oly Cross, W o rc h este r M ass. 01610 USA.

C orocznie u k a z u ją się dw a zeszyty, sk ła d a ją c e się zasadniczo z trze ch części: a rty k u łó w , re c e n z ji i k ro n ik i Quae u n d iq u e su n t nova. Z azw yczaj n a k o ń cu n u m e ru p o d a w a n e są k sią ż k i za k u p io n e p rzez B ib lio tek ę I n s ty tu tu S tu d ió w Ib e ry jsk ic h .

A rty k u ły b y w a ją zasad n iczo d w o jak ie: ogólne ·— pośw ięcone filologii k la sy cz n ej i jej w pływ om , a w ięc np. p rze k ład o m , o raz a r ty k u ły dotyczące a n ty k u ch rześcijań sk ieg o , szczególnie późnego a n ty k u z w y ak c e n to w a n ie m ła ciń sk o -ib e ry jsk ie g o . W śród a rty k u łó w b y w a ją tłu m ac ze n ia z niem ieckiego czy h iszpańskiego, a le p rz e w a ż a ją a r ty k u ły o ry g in aln e. R ecenzje dotyczą p rze w a żn ie filologii k lasy czn ej. K ro n ik a p rzy n o si dużo niezw y k le in te r e s u ­ ją cy c h w iadom ości o p ra c a c h filologów , zw łaszcza w z a k resie starożytności c h rz e śc ija ń sk ie j, choć czasam i z n a jd u je się rów n ież w iadom ości o m niejszej w a rto śc i n au k o w e j. N iekiedy m ożna znaleźć cen n e m a te ria ły b ibliograficzne. S pisy książek, k tó ry m i uzupełniono b ib lio tek ę in s ty tu tu , m ogłyby przynosić cenne d an e d la u zu p e łn ie n ia k a r to te k in n y c h bib lio tek , ale zapis b ib lio g ra ­ ficzn y po zo staw ia — n ie s te ty ■— w iele do życzenia, ta k że np. tru d n o cza­ sa m i zo rie n to w ać się, czy chodzi o k siążk ę czy o d b itk ę a rty k u łu .

P rz y zapisie a rty k u łó w n ie p o d ajem y n azw y „C lassical F o lia ” (sk ró t CIFol), a je d y n ie tom , rok, stro n y . P rz y n az w isk a ch a u to ró w w ed le słu szn e­ go zw yczaju am ery k ań sk ieg o (u n a s n ie ste ty nie p rak ty k o w a n eg o !) po d aję uczelnię, n a k tó re j p ra c u je a u to r, co p rz y n a jm n ie j tro c h ę o d b iera an o n im o ­ w ości nie znanym przew ażn ie u n as nau k o w co m am ery k ań sk im .

* R e d ak to re m n iniejszego b iu le ty n u je st S ta n is ła w K a l i n k o w s k i , W arszaw a.

N ajlicz n ie jszą g ru p ę sta n o w ią a rty k u ły dotyczące św ia ta s ta ro ż y tn o -ib e - ry jsk ieg o . N a sa m y m p o cz ątk u zasygnalizow ać należy p ra c ę o in w a z ja c h b a rb a rz y ń sk ic h IV w .: L. H. i C. A. S. N e l s o n (K ansas U niv., L a w re n ­ ce), O rosius C o m m e n ta ry on th e F all o f R o m a n Spain, 31(1977) 85— 104. T ego sam ego o k resu i późniejszego dotyczy a r ty k u ł p ro fe so ra u n iw e rs y te tu w M adrycie J. М. В 1 à z q u e z, T h e R e je c tio n and. A ssim ila tio n o f R o m a n C u ltu re in H ispania D uring th e F o u rth and F ifth C e n tu ry , 32 (1978) 217—242.

E ditio princeps p ełnego p rz e k ła d u ła cińskiego g reck ich A p o fteg m ató w

p ió ra P a sc h a z ju sz a z D um io przez J. G. F r e i r e (C oim bra 1971) o ra z w „ H u m a n ita s” 23—24 (1971— 1972) 1—415 sta n o w i z p ew nością jed n o z w a ż ­ n y ch w y d arze ń w stu d ia c h n a d lit e r a tu r ą ib e ry jsk o -ła c iń sk ą VI w. J a k w ia ­ dom o bow iem w y d an ie tychże A p o fteg m a tó w w P L 73, 1025— 1062 sta n o w iło zaled w ie około je d n e j p ią te j te k s tu w ydanego przez F r e i r e , N iek o m p le t­ n y m był ta k że ich p rz e k ła d C. W. B a r l o w w l tom ie Ib eria n F athers, W ashington 1969, s. 117— 171. N a ty c h m ia st po w y d a n iu przez F r e i r e w y ­ żej w ym ienionego to m u B a r l o w ro zpoczął w y d aw an ie p rz e k ła d u b r a k u ­ jący ch części: 26 (1972) 284—314, 27 (1973) 3—27, 152— 172. Is tn ie je w ięc obec­ nie p ełn y p rz e k ła d an g ielsk i dzieła P asc h az ju sza . B a r l o w zam ieścił ró w ­ nież d ługie om ów ienie p rac y F r e i r e —-26 (1972) 153— 160. P rz e k ła d B a r - l o w a m a tu szczególne znaczenie. W iadom o bow iem , ja k — pom im o pozo­ rów ła tw o ści — lite r a tu r a m o n asty czn a je s t tr u d n a do p rzeło żen ia ze w zg lę­ d u n a specyficzną term inologię, zw roty, k a lk i ję zy k a k o p ty jsk ieg o w grece i n a s tę p n ie ich p rz e k ła d n a ła c in ę itd. C. B a r l o w , w y d aw ca dzieł M a r­ cina z B ragi, n au c zy c ie la P asc h az ju sza , i z n a k o m ity zn aw ca lite r a tu ry la ciń - s k o -p o rtu g a lsk ie j V I w . b y ł osobą n a jb a rd z ie j k o m p e te n tn ą do d o k o n an ia tego p rze k ład u , do k tó reg o p raw d o p o d o b n ie n ie raz będ ą m usieli zag lą d ać późniejsi tłum acze. O C. B a rlo w por. ta k ż e a rt. Z m a rli w tym że b iu le ty n ie .

D ługie stu d iu m R. M a 1 о y (Univ. of D ayton, D ayton, Ohio), T h e S e r-

m o n a ry o f St. Ild ep h o n su s o f Toledo: A stu d y of th e S ch o la rsh ip and M a n u ­ scripts, 25 (1971) 137—199 + tab lica, 243—301 + ta b lic a, sta n o w i cenny p rz y ­

czynek do ro zw ią zan ia sk o m plikow anego p ro b le m u tzw . hom ilii św. Ild e fo n ­ sa z Toledo (PL 96, 239—284, C lavis 1257), m im o że a u to r nie d a je o sta te c z ­ nego ro zw iązan ia problem u.

M onastycyzm ow i h isz p ań sk iem u , ze szczególnym p o d k reśle n ie m św. F ru k - tu o za i jego „ P a k tu ”, p ośw ięca a r ty k u ł C. J. В i s h ko (Univ. of V irginia, C h a rlo tte sv ille ), H ispanic M onastic P actualism : T h e C o n tro ve rsy continues, 27 (1973) 173— 185.

O m ów ieniem w p ły w u Izy d o ra z S ew illi w średniow ieczu za jm u je się R. E. R e y n o l d s (C arle to n U niv., O tta w a , C anada), Isid o re’s T e x t on th e

C lerical G rades in an E arly M ed ieva l R o m a n M anuscript, 29 (1975) 95— 101.

P rzech o d ząc do h isto rii teologii i p ra w a n ależy p o d k reślić w ażn ą in ic ja ­ ty w ę g ru p y a m e ry k a ń sk ic h filologów , k tó rz y p o sta n o w ili przełożyć te k sty synodów h isz p ań sk ich n a ję z y k an g ielsk i — je st to d ru g i obok h iszpańskiego (p a trz niżej) p rz e k ła d te k stó w tych synodów , k tó re o degrały d e c y d u ją c ą rolę w życiu H iszpanii, szczególnie VI i V II w. T ek sty zostały ju ż rozdzielone — por. 33 (1979) 96. D o tąd w y d an o k ilk a p rze k ład ó w : 32 (1978) 127— 140, 33 (1979) 5—34. S ą to: N ie k tó re k an o n y IV syn o d u w T oledo — 633 r., całość a k tó w synodów w G ero n ie — 517 r., H uesca ■— 598 r. oraz X V II Toledo — 694 r. P rz e k ła d o p arto n a k la sy cz n y m dziś w y d a n iu te k s tu ła cińskiego w ra z z p rz e ­ k ła d e m h isz p ań sk im : C oncilios V isigôticos e H ispano R om anos, w yd. J. V i v e s , T. M. M a r t i n e z , G. M a r t i n e z D i e z , B a rc elo n a-M a- d r it 1963 (Espana C hristiana I).

Z dziedziny h is to rii p ra w a w yliczyć n ależy jeszcze d w a a rty k u ły : D. C l a u d e (M arburg), T h e O ath of A lleg ia n ce and th e O ath o f th e K ing

in th e V isig o th ic K ingdom , 30 (1976) 3—26 oraz A. W i l h e m s e n (Univ. of D allas, Irv in g , Texas), P u n ish m e n t fo r C rim in a l O ffe n ce s in th e V isigothic

W „C lassical F o lia ” z n a jd u je m y ró w n ież k ilk a a rty k u łó w z dziedziny histo rii, arch eo lo g ii i n u m iz m a ty k i h isz p ań sk iej: d w a a rty k u ły p ro fe so ra M . C. D i a z y D i a z (S antiago de C om postela, H iszpania), T h e C h ristia n

O rigins of th e P en in su la as S e e n in S o m e S e v e n th C e n tu ry T e x ts, 29 (1975)

87—94 oraz E arly C h ristia n in Lugo, 32 (1978) 243—259, a ta k ż e I. F. d e l a M o r a , A n Im p o r ta n t V isig o th ic T o m b , 31 {19ΊΊ) 211—218 (dotyczy od k ry cia w p ro w in c ji C ärces, koło G alisteo). A rty k u ł F. M a t e u y L l o p i s , „Auri

L ib ra s” and „ A uri U ncis” in S p a in prior to 711, 29 (1975) 3—7, przełożony

z h iszpańskiego, sta n o w i cenny p rzy c zy n ek do dziejów n u m iz m a ty k i w izy- gockiej.

O sobne m iejsce z a jm u je p ra c a J. S z ö v e r f f y (S ta te U niv., New Y ork), Ib eria n H y m n o d y , 24 (1970) 187—253, 25 (1971) 9— 135, w y d a n a ró w ­ n ie ż pod ty tu łe m Ib e ria n H ym n o d y: S u r v e y and P roblem s, W o rc h este r Mass.

1971. J, S z ö v e r f f y je s t dziś n a jw y b itn ie jsz y m zn aw cą hy m n ó w śre d n io ­ w iecznych i a u to re m ta k fu n d a m e n ta ln y c h dzieł ja k A n n a le n der la te in is­

ch e n H y m n e n d ic h tu n g , t. I—II, B e rlin 1964— 1965, s. 464 + 554 oraz W eltlich e D ich tu n g en des la te in isch en M itte la lte rs, t. I, B e rlin 1970, s. 771. W b ib lio ­

g ra fii z a w a rte j w C lF ol 27 (1973) 121— 127 fig u ru je 126 a rty k u łó w i książek. K ró tk i a rty k u ł J. M. -F . M a r i q u e , H ispanica and L u sita n a , 31 (1977) 207—209 z a w ie ra k ró tk ie om ów ienie p ozycji dotyczących H iszpanii i P o rtu ­ galii. O J. M. -F . M a riq u e por. ta k ż e a rty k u ł Z m a rli w tym że b iu lety n ie.

Z C lF ol d o w iad u jem y się rów n ież o p rzy g o to w a n iu now ego w y d an ia „E tym ologii” św. Izy d o ra z Sew illi, o k tó ry c h to p ra c a c h czasopism o re g u ­ la rn ie in fo rm u je. N orm y w y d a n ia u sta lo n o w czasie k o llo k w iu m 23. V. 1970. P o n iew aż in ic ja ty w a ta w y m ag a w sp ó łp rac y w ielu sp e cja listó w , rozdzielono .księgi pom iędzy różn y ch uczonych. N a czele k o m ite tu re d a k cy jn e g o stoi z n a n y bad acz św. Izy d o ra prof. J. F o n t a i n e z P a ry ż a (Sorbona), w k o ­ m itecie re d a k c y jn y m z a sia d a ją В. В i s с h o f f , М. C. D i a z у D i a z , J . N. H i 11 g a r t h. „E tym ologie” m a ją się u k az ać w 20 tom ach. K ażdy z a w ierać będzie je d n ą księgę: w stęp, te k s t k ry ty czn y , p rz e k ła d zależnie od ję zy k a a u to ra (angielski, h isz p ań sk i, fra n c u sk i, niem iecki, w łoski). W yd an ia m a p o d ją ć się c e n tru m S tu d ió w Izy d o ria ń sk ic h w León. P ra w d o p o d o b n ie p ie rw sz ą p ró b ą tego w y d a n ia są p u b lik o w a n e przez M. C. D i a z y D i a z fra g m e n ty księgi X V I (17—24) w : La M in ię ta H ispana e Iberoam ericana, t. V II, L eón 1970. Ze stu d ió w iz y d o riań sk ic h n ależy rów nież w spom nieć o p rz y g o to w a n iac h do w y d a n ia k ry ty cz n eg o De O ffic iis Izy d o ra z S ew illi przez C. M. L a w s o n a.

R e k la m o w an y przez C lF ol tom pośw ięcony J. M. -F . M a r i q u e ·—

C lassica e t Iberica, W o rc este r 1975, z a w ie ra zaled w ie 3 a r ty k u ły dotyczące

ok resu sta ro c h rześcijań sk ie g o , a dw a k u ltu ry ła c iń s k o -ib e ry jsk ie j. J. N. H i l i ­ g a r t h, T h e P rognosticon F u tu ri Saeculi of St. Ju lia n of Toledo a n d th e

T ra c ta tu s P u b lish e d by M ai; J. F o n t a i n e , L ’a ffa ire P riscillien n e ou l’ère des n o u v e a u x C atilinas; o bservations sur le „ S a llu stia n ism e” de S ulpice S év ère; J. C ard. W r i g h t , S a in t P a u lin u s o f N ola (nie p o d a ję stro n , p o ­ n ie w a ż nie d y sp o n u ję egzem plarzem , a p o d a ję d a n e z ClFol).

P isa rz o m ita ls k im p rzeło m u V i V I w . i d ziała ją cy m pod p a n o w a n iem ■Ostrogotów pośw ięcono szereg arty k u łó w . G. M. W o ł o c h (M cG ill Univ., M o n trea l, C anada), A S u r v e y o f S ch o la rsh ip on O strogothic Ita ly , 25 (1971) 321—331. A rty k u ł te n z a w ie ra ja k o d o d a te k cenny ze sta w n ajw a ż n ie jsz e j lite r a tu r y n a z a w a rty w ty tu le te m a t, ta m że, s. 350—356, por. 26 (1972) 336 n. (a u to r n az y w a te n ze sta w A n In tro d u c to ry B ibliography). Z w iązany z p a n o ­ w a n ie m O stro g o tó w w I ta lii je s t a rty k u ł T. A. B u r n s (Em ory U niv., A tla n ta , G eorgia), E n nodius and th e O strogothic S e ttle m e n t, 32 (1978)

153— 168.

W ażnym ze w zględu n a om ów ienie te rm in o lo g ii je s t a rty k u ł F, W i t t y (C athoł. U niv. A m erica, W ashington), B ook T e rm s in th e V iv a riu m T ra n s­

Szereg a r ty k u łó w om aw ia w p ły w lite r a tu r y p ó źn o ch rześcijań sk iej, szcze­ gólnie zaś B oecjusza, n a k u ltu r ę E u ro p y : G. R. E v a n s (The Univ. R e ad in g ,

'A nglia), T im e and E te rn ity : B o eth ia n and A u g u stin ia n S o u rces o f th e

T h o u g h t of th e L a te E le v e n th an d E arly T w e lfth C enturies, 31 (1977) Ida—

118; t e n ż e , S p ec u la tio and S p e c u la tiv u s: B o eth iu s and th e S p e c u la tiv e T heo lo g y o f th e T w e lfth C e n tu ry , 32 (1978) 69—78; L. M. K a i s e r , T o ry C lassicist: R o b e rt P ro u d and his T ra n sla tio n s fr o m B o eth iu s, 31 (1977) 179—

187 (o a m e ry k a ń sk im tłu m ac zu B oecjusza żyjącym w X V II w.).

W C IF ol z n a jd u je m y za le d w ie je d e n a rty k u ł pośw ięcony św. B e n e d y k to ­ w i i to d o tyczący p rz e k ła d u z X V I w.: J. E. C r e a m (Univ. of H aw aii),

O bsculta, o filii — Hör, о T ochter: G ender M od ifica tio n in a 1505 R u le o f S a in t B en ed ict, 31 (1977) 153— 162.

R ów nież je d e n a r ty k u ł pośw ięcono tw órczości św. B edy: S. C o s m o s (C ath. U niv. of A m erica, W ashington), O ral T ra d itio n and L itte r a r y C o n v e n ­

tio n in B ed e’s L ife o f S t. A id a n , 31 (1977) 47—63.

Choć C IFol z a jm u ją się zasadniczo późnym a n ty k ie m ch rz eśc ija ń sk im , z n a jd u je m y w nich ta k że sporo a rty k u łó w ogólnie dotyczących p a try s ty k i czy też p ie rw sz y ch czterech w ieków ch rz eśc ija ń stw a.

Do a r ty k u łó w ogólnych zaliczyć m ożna n a s tę p u ją c e p rac e: T. H a 1 1 o n (C ath. U niv. of A m erica, W ashington), T h e C om ing o f S p rin g a P a tristic

M o tif, 30 (1976) 150— 164; D. J a c k s o n (B rooklin College), Socrates and

C h ristia n ity , 31 (1977) 189—206; J. J. O’D o n n e l (The C ath. U niv. of

A m erica, W ashington), Paganus, 31 (1977) 163—169.

H. M u s u r i l l o (F o rd h am U niv., B ro n x , NY, por. ta k ż e a rt. Z m a rli), a u to r w y d a n ia a k t m ęczen n ik ó w pog ań sk ich i ch rz eśc ija ń sk ich , p o w ra ca do tego te m a tu w a rty k u le Pagan and C h ristia n M a rtyr A cts: A propos of a N ev;

E dition, 26 (1972) 114— 121, por. 26 (1972) 321 n.

D w a a rty k u ły pośw ięcono p ierw szy m p isa rz o m ła cińskim : R. B o u g h - n e r (Univ. of M ary lan d ), T e rtu lia n and th e S a tiric, 32 (1978) 21—28 o raz J . O’ C o n n o r (G eorgetow n U niv., W ashington), T h e C o n flic t o f R h eto ric

in th e O cta viu s o f M in u ciu s F elix, 30 (1976) 165—173.

T akże O ry g en eso w i pośw ięcono d w a a rty k u ły : K. M c N a m e e (D uke Univ., D u rh a m , N. C a ro lin a), O rigen in th e P apyri, 27(1973) 28—53 (dotyczy p a p iru só w z T u ra , za w ie ra b ibliografię) oraz L. R o b e r t s (S yracuse Univ., S y racu se, NY), O rigen and th e P h o e n ix too F req u en t, 32(1978) 79—89.

W zw iązk u z z a in te re so w a n ie m dem onologią O jców p o zo staje a rty k u ł M. P. M c H u g h (Univ. of C o n n e tic u t, S to rrs), S a ta n and S a in t A m b ro se , 26(1972) 94— 106 (nr s. 94 z n a jd u je się w yliczenie szereg u p ra c n a te n tem at). P o ezji A ra to ra pośw ięcił p ra c ę R. J. S c h r a d e r (B oston C ollege, C h e stn u t H ill), A rator: R ev a lu a tio n , 31(1977) 64—77.

Z dziedziny h ag io g rafii s ta ro ż y tn e j n ależy odnotow ać dw a a rty k u ły : Z. P a v l o v s k i s (S tate U niv. N ew Y ork, B ingham pton), T h e L ife o f S t.

P elagia th e H arlot: H agiographie A d a p ta tio n o f P agan R om ance, 30(1976)

138— 149 o raz R. A. P a c k (Univ. of M ichigan, A n n A rbor), A L ife o f S a in t

M arina in an A rs M em orativa, 31(1977) 78—84.

O dnotow ać też trz e b a dw a a r ty k u ły z dziedziny h isto rii sta ro ż y tn e g o ch rz e śc ija ń stw a : J. V o g t (Tübingen), H elen a A u g u sta . T h e Cross and th e

Jew s. S o m e E nq u iries a bout th e M other o f C o n sta n tin e th e G reat, 31(1977)

135— 151 (p rz ek ła d z niem ieckiego) oraz S. C r i s t о (F o rd h am U niv, B ronx, NY), S y m m a c h u s. R efere n ce to a S u ffec t C onsul in Y ea r 401, 28(1974) 46—58.

Z dziedziny p o g ran ic za późnej p a try s ty k i i św ia ta pogańskiego w y m ien ić trz e b a d w a a rty k u ły dotyczące F u lg en c ju sz a M ito g ra fa (F abius P la n c ia d e s F u lg en tiu s) u tożsam ianego n iesłu szn ie ze św. F u lg en c ju sz em z R uspe, k tó ry b ył m u w spółczesny. A u to r pierw szego a r ty k u łu um ieszcza go w ok resie m iędzy 439 a 533 r. L. C. S t o k e s (Univ. of S o u th e rn C a lifo rn ia, Los A n ­ geles) d ru k u je w y d an ie E xp o sitio V irgilianae co n tin en tia e z p rz e k ła d e m a n

-g ielsk im oraz k ró tk im w stępem , w k tó ry m z n a jd u je m y b ib lio -g ra fię o F u ł- g encjuszu, 26(1972) 28—63. Z n aczenie E xp o sitio p olega m. in. n a tym , że je s t to p ierw szy c h rz e śc ija ń sk i w y k ła d aleg o ry czn y „E neidy” W ergiliusza, ta k b ard z o p o p u la rn e j w średniow ieczu. D ru g ą p ra c ą pośw ięconą te m u p isa rz o w i je s t T. A. M c V e i g h (C alifo rn ia S ta te U niv., H arw ard ), F u lg e n tiu s th e

M yth o g ra p h er: S o m e O bservations, 28(1974) 103—105.

N iew iele m ie jsc a z n a jd u je w C lF ol b iz a n ty n isty k a . N ależy je d n a k za­ sygnalizow ać d w a a rty k u ły dotyczące p a tria rc h y F ocjusza, k tó reg o re h a b ili­ ta c ji p o d ją ł się w ie lk i b izan ty n o lo g H a rv a rd u prof. F. D v o rn ik . D espina S t r o u d a k i W h i t e (M iddle G eo rg ia College, C ochran) n ie z a jm u je się je d n a k p ro b le m a m i teologicznym i, d y sc y p lin a rn y m i czy n a w e t stu d ia m i h u ­ m a n isty c zn y m i F ocjusza. T em ate m je j a rty k u łó w są jego listy . W ydała ona n a p o d sta w ie now o o d k ry ty c h ręk o p isó w lis ty do zakonnicy E uzebii o śm ie r­ ci, 29(1975) 31—43, oraz o p u b lik o w a ła a r ty k u ł T h e P riv a te S id e oj P atria rch

P hotios o j C o n sta n tin o p le as S e e n F ro m his L e tte rs o f C onsolation, 33(1979)

71—81. Z C lF ol d o w iad u jem y się rów nież, że prof. G. R. E t t l i n g e r (F o rd h am U niv., B ro n x , NY) p rzy g o to w u je now e w y d an ie k ry ty c z n e K o m en ­ ta rz a do E k łe sia ste sa G rzegorza z A g rig e n tu m (PG 98, 741—1181, por. C lavis P a tr u m G ra e c o ru m 1950) 30(1976) 219.

ks. M arek S ta ro w ie y sk i, W a rsza w a

2. N ow ości w ydaw nicze

W n in ie jsz y m p rzeg ląd zie ograniczym y się do zasy g n alizo w an ia pozycji k siążk o w y ch z a re je stro w a n y c h w poszczególnych n u m e ra c h „ P rze w o d n ik a B ibliografioznego” z 1979 r. Z a re je stro w a n e zostały ta m rów n ież n ie k tó re pozycje, k tó re — chociaż ja k o d a tę w y d a n ia p o sia d ały r. 1978 — w h a n d lu k się g a rsk im zn a la zły się w 1979 r. Z asygnalizow ano tu rów n ież n ie k tó re p u b lik a c je a n o n so w a n e w „Z apow iedziach W ydaw niczych” n a n a s tę p n e lata. N ie k tó re in fo rm a c je p o d aje z o s ta ły 'n a pod staw ie dan y ch za cz erp n ię ty ch z in ­ nych źródeł.

Z asto so w an y opis i u k ła d p o d y k to w an y zo stał m ożliw ościam i w y d a w ­ n ic tw a. C hociaż w iększość z a p o w iad a n y ch obecnie p u b lik a c ji w m om encie w y d ru k o w a n ia „p rz e g lą d u ” ju ż się ukaże, je d n a k i w te d y sp e łn i on p e w n ą rolę in fo rm a c y jn ą .

T e k s t y

W p ie rw sz y m rzędzie w y p a d a za ją ć się p rz y k ła d a m i te k stó w p a try sty c z ­ nych. O tóż w se rii P ism a S ta ro c h rze ścija ń skich P isarzy, w y d a w a n e j przez A k ad em ię Teologii K ato lick iej, w ro k u 1979 u k azały się n a s tę p u ją c e tom y: t. 20 ■— T e k s ty z N a g -H a m m a d i (ss. 332) p rz e tłu m a cz o n e z k o p ty jsk ieg o przez A lb e rty n ę D e m b s k ą i W incentego M y s z o r a ; t. 21 — A polo g ie św. A t a n a z e g o (ss. 219) w tłu m ac ze n iu z ję zy k a greckiego i o p rac o w a n iu J a n a O ż o g a SJ ; t. 22 — św. A u g u s t y n a O na u ce c h rze śc ija ń sk ie j i S p ro sto w a n ia (ss. 308) w tłu m ac ze n iu z ję zy k a ła cińskiego i o p rac o w a n iu J a n a S u ł o w s k i e g o ; t. 23 — O r y g e n e s : O zasadach, tłu m . S. К a - 1 i n к o w s к i, (ss. 368).

W W y d a w n ictw ie TN K U L u k a z a ł się z d a tą 1978 r. d ru g i tom z se rii

S ta r o ż y tn e T e k s ty C h rześc ija ń sk ie , b ęd ący p ie rw sz ą częścią A n to lo g ii listu staro ch rześcija ń skieg o . O b jęte w n im zostały L is ty z d zie d zin y k ie ro w n ic tw a du chow ego (ss. 379, nlb. 1) w tłu m a c z e n iu zbiorow ym (z j. greckiego i łac.)

pod red. i w o p rac o w a n iu L eo k ad ii M a ł u n o w i c z ó w n y . (Tom pierw szy serii: K azania i h o m ilie na św ię ta P a ń skie i M a ryjn e pod red. L u d w ik a G ł a d y s z e w s k i e g o u k a z a ł się w 1976 r.). W p rzy g o to w a n iu n a s tę p n e tomy.

P oza w y m ie n io n ą serią, w ty m sam y m w y d aw n ic tw ie w n ajb liż szy m ' czasie u k az ać się m a ją A p o k r y fy w c zesn o ch rze ścija ń sk ie w tłum . zbiór, pod red. M a rk a S t a r o w i e y s k i e g o .

R ów nież w o p rac o w a n iu i częściow ym tłu m a c z e n iu M a rk a S t a r o w i e y- s к i e g o w Społecznym In sty tu c ie W ydaw niczym „Z n a k ” u k az ały się p ierw sze dw a tom y z se rii O jcow ie ż y w i noszącej w n a d ty tu le p a ra fra z ę zd a n ia św. A u g u s t y n a : „K arm ię w as tym , czym sam ż y ję”. Tom p ierw szy: O jcow ie K ościoła k o m e n tu ją ew angelie n ie d zie ln e r o k u A (ss. 399, nlb. 1) u k a z a ł się w 1978 r. N ato m ia st t. 2 O jcow ie K ościoła k o m e n tu ją

ew a n g elie n ie d zie ln e ro k u В (ss. 445, nlb. 3) u k a z a ł się w 1979 r. O d d an y

zo stał do d ru k u t. 3, z a w ie ra ją c y fra g m e n ty k a z a ń i hom ilii p atry sty cz n y ch , ułożonych w ed łu g c z y ta ń litu rg ic z n y c h ro k u „C”. Ja k o cz w arty to m a u to r p rzy g o to w u je K o m e n ta rze O jców do czy tań b ib lijn y ch n a św ię ta P a ń sk ie i M ary jn e.

W In sty tu c ie W ydaw niczym „ P a x ” z d a tą 1978 r. ukazało się now e t ł u ­ m aczen ie W y zn a ń św. A u g u s t y n a (ss. 304, n lb. 4), p ió ra Z y g m u n ta K u b i a k a . P o p rzed n ie, będ ące w obiegu przez w iele la t tłu m ac ze n ie p ió ra ks. J. C z u j a (wyd. 1: 1929, w yd. 4: 1955), za stą p io n e zostało now ym . R ów nież z d a tą 1978 r. u k a z a ł się w IW „ P a x ” M iodopój. W yb ó r w ierszy

irla n d zk ic h V I— X I I I w , w tłu m a c z e n iu E rn e s ta B r y l a i M ałg o rzaty G c-

r a j (ss. 89, nlb. 2). W zb io rk u ty m z n a jd u je się k ilk a w ierszy z epoki p a ­ try sty c z n e j, bądź odnoszących się do tej epoki. U kazało się też za p o w iad an e n a IV k w a r ta ł 1978 r. tłu m ac ze n ie K a ta rz y n y A u g u s t y n i a k F ilokalii — a n to lo g ii ułożonej p rzez G r z e g o r z a z N a z j a n z u i B a z y l e g o W i e l k i e g o z pism O rygenesa. N a trze ci k w a r ta ł 1979 r. z a p o w iad a n y był rów nież p rz e k ła d (w tłum . z gr. S. К a z i к o w s к i e g o) H istorii K ościoła S o z o m e n a , lecz u k az ał się n a p o czątk u r. 1980.

O p r a c o w a n i a

Z o sta tn ic h o p raco w ań odnoszących się do w czesnego ch rz e śc ija ń stw a w y d an y c h w IW „ P a x ” w ym ienić należy : R. A. M a r k u s , C h rześc ija ń stw o ■ю św iecie r z y m s k im , w p rze k ła d z ie R y sz a rd a T u r z y ń s k i e g o (ss. 144, nlb. 4); A. H a m m a n, P o rtre ty O jców K ościoła, w p rze k ład z ie i o p rac o ­ w a n iu zbiorow ym (ss. 239, nlb. 5) oraz A. S. A t i y a — H istoria K ościołów

w sch o d n ich , rów n ież w p rze k ład z ie zbiorow ym (ss. 430, nlb. 1, ta b l. 16).

H isto ria dotyczy K ościołów : k optyjskiego, etiopskiego, jakobickiego, nesto - riań sk ieg o , orm iańskiego, m a lab a rsk ieg o , m aronickiego oraz nie istn iejący c h ju ż K ościołów w K a rta g in ie , P e n ta p o lis i Nubii. W ym ienione w yżej op raco ­ w a n ia ja k o d a tę w y d a n ia noszą 1978 r.

Z now ości z naszego z a k re su w y d aw an y c h przez PW N (w 1979 r.) w y ­ m ieńm y: P. A r n o 11, B iz a n ty jc z y ć y i ich św ia t, w p rze k ład z ie (z ang.)

K ry s ty n y D u d z i a k (ss. 304, nlb. 4). J e s t to 256 tom B ib lio te k i P ro b le­

m ó w . Ja k o p u b lik a c ja Z a k ła d u A rcheologii Ś ró d ziem n o m o rsk iej PA N (wyd.

przez PWN) u k a z a ła się p ra c a W łodzim ierza G o d l e w s k i e g o , L es bap­ tistère s n u b ie n s (B ap ty ste ria n u b ijs k ie i ich geneza), w tłu m a c z e n iu z języka

polskiego d okonanym przez Z solt K i s s (ss. 133, nlb. 2, k a r t IV). S zcze­ gólnie zaznaczyć n ależy w y d an ie przez Ju liu sz a D o m a ń s k i e g o s ta ro ­ polskiego o p rac o w a n ia De v ita e t m o rib u s C h ristia n o ru m p rim itiv a e E ccle­

siae. A nonim ow y te n d ru k z X V I w. w y d an y został ja k o a p p e n d ix (s. 302—

330) p rzy R o zm o w a c h c h r y s ty ja ń s k ic h M a rc in a C z e c h o w i c a w B ib lio ­

tece P isarzy R e fo rm a c y jn y c h (nr 12). S zczególnie po d k reślić n ależy w yd an ie

przez PW N pierw szego to m u V a d e m e c u m h isto ry k a sta r o ż y tn e j G recji i R z y ­

m u pod red. E w y W i p s z y c k i e j (ss. 374, n lb. 2). P u b lik a c ja ta przez sw ą użyteczność p o w iększa rów n ież i dla p atro lo g ó w d ział in s tr u m e n ta s tu ­

w tom ie p ie rw sz y m odnosi się do źródeł p isa n y ch (np.: H istoriografia a n ty c z ­

na, K r y ty k a te k s tu , E pigrafika, P apirologia). T om d rugi, k tó ry m a się u k az ać

w n ajb liż szy m czasie, będzie pośw ięcony m. in. om ów ieniu m ie jsc a źródeł archeologicznych w w a rsz ta c ie b ad aw czy m h isto ry k a staro ży tn o ści, zaw ierać będzie sp e c ja ln y dział b ib lio g ra fii o raz in fo rm a c je o b ieżącym życiu n a u k o ­ w y m w z a k resie b a d a ń n a d an ty k ie m . O dn o to w ać tu n ależ y rów n ież u k a ­ zanie się trzeciego w y d a n ia (popraw ionego i uzupełnionego) J. W o l s k i e ­ g o : H istoria p ow szechna. S ta ro ż y tn o ść (ss. 623, ta b l. 8).

J e ś li idzie o p u b lik a c je P IW -u z naszego za k resu , to p rze d e w szy stk im n a u w ag ę z a słu g u je p ra c a M. S i m o n a : C y w iliza c ja w czesnego ch rześci­ ja ń stw a I — IV w . w p rze k ład z ie E. B ą k o w s k i e j (ss. 531, nib. 1). P oza

sam y m dziełem z a słu g u ją n a uw agę W sk a zó w k i b ib liograficzne do w y d a n ia

po lskieg o (s. 487—500) o p rac o w a n e przez W. M y s z o r a oraz S ło w n ik osób, na zw , te rm in ó w i pojęć (s. 387—468), b ędący niem alże „m ałą e n c y k lo p e d ią”

a n ty k u chrześcijańskiego. W tym że w y d aw n ic tw ie n a I k w a rta ł 1980 r. zapo­ w iad a n e było w y d a n ie p rac y M. G r a n t a N eron w se rii B iografie S ła w ­

n y c h L u d zi (w tłu m . A. P o d z i e l n e j ) oraz w se rii „ C eram o w sk iej” d r u ­

gie w y d an ie H isto rii k u ltu r y b iz a n ty js k ie j H. W. H a u s s i g a, w tłu m a ­ czeniu T. Z a b ł u d o v.' s к i e g o. P ierw sze w y d a n ie u k azało się w g ru d n iu 1976 r.

Z a in tereso w a ć m oże rów n ież p atro lo g ó w p ra c a zbiorow a P ro b le m y sc h y ł­

k u św ia ta an tyczn eg o o p rac o w a n a pod red . A. K u n i s z a (K atow ice 1978, ss. 127, nlb. 2). N ato m iast w K A W n a I k w a rta ł 1980 r. zap o w iad a n a by ła p ra c a A n d rz e ja K a s i : W iara i rozum . S zk ic e o O jcach K ościoła (8,5 ark .

wyd.). P rz e d m io te m k sią żk i m a być w y ja śn ie n ie z pozycji laick ich p ro b le ­ m ów filozoficznych zn a jd u ją c y c h w y ra z w d ziełach p isa rz y k o ścieln y ch Z a ­ chodu w ok resie s ta ro ż y tn y m (od św. J u s ty n a do św. A u gustyna).

Z w y d a w n ic tw A T K zasygnalizow ać n ależy u k a z a n ie się pierw szego to ­ m u S tu d ia A n tiq u ita tis C h ristianae oraz b ęd ący w d ru k u tom d ru g i — k się ­ gę p a m ią tk o w ą k u czci J. C zuja.

C zesław M azur, W arszaw a

II. K O M UN IK ATY 1. G nostycyzm

W se rii Nag H a m m a d i S tu d ie s (= N H S ) w 1979 r. opublik o w an o k o le jn y tom edycji te k stó w g n ostyckich z N ag H am m ad i, to je s t Nag H a m m a d i C odi­

ces V, 2—5 and V I w ith P a p yru s B ero lin en sis 8502,1 and 4, w y d an ie p rzy g o ­

to w a ł D ouglas M. P a r r o t t , a te k sty k o p ty jsk ie z tłu m ac ze n iem an g iel­ sk im p o p rzed zo n y m k ró tk im i w stę p a m i przy g o to w ali Ja m e s B r a s h l e r , P e te r A. D i г к s e, C h a rles W. H e d r i c k , G eorge W. M a с R a e, W il­ liam R. M u r d a к, D ouglas M. P a r r o t t , Ja m es M. R o b i n s o n W il­ lia m R. S c h o e d e l , R. M c W i l s o n , F ra n c is E. W i l l i a m s i F re - d e rik W i s s e . T om te n u k a z a ł się ja k o N ag H a m m a d i S tu d ie s X I, L eiden 1979, pp 553. T rz eb a zaznaczyć, że tom IX, X oraz X II-X IV zostały ju ż w y d an e w 1978 r. Po w o lu m in ie NHS IV z ed y c ją „E w angelii E g ip c ja n ” NHC III, 2 i IV, 2 je s t to k o le jn y to m z w łączonej do NHS se rii ed y c y jn e j T he

C optic G nostic L ib ra ry, ed ited w ith E nglish T ra n sla tio n , In tro d u c tio n and N otes, p u b lish ed u n d e r th e A u sp ic es o f T h e In s titu te fo r A n tiq u ity and, C h ristia n ity. S zefem tego przedsięw zięcia je s t Ja m e s M. R o b i n s o n . W podobny sposób w y d an o ju ż P istis S o p h ia ja k o NHS IX oraz „K sięgę J e u ” i „N iezid en ty fik o w an e dzieło g n ostyckie z K od ek su B ru c ia n u s” , ja k o NHS X III. D otychczasow e p u b lik a c je o g ran ic za ją się za te m do k ry ty cz n ej e d y c ji sk ą d in ą d ju ż zn a n y ch te k stó w gno sty ck ich czy to z N ag H am m adi, czy z P a p iru s B ero lin en sis, czy z C odex A sk ev ian u s i B ru cian u s. R ów nież tom NHS X I z a w ie ra te k sty gn o sty ck ie d o stę p n e ju ż w cześniej. C hodzi bo-11 — C o l l e c t a n e a T h e o l o g i c a

w iem o „A pokalipsę P a w ła ” z NH C V, 2, „1 A pokalipsę J a k u b a ” NHC V, 3, „2 A po k alip sę J a k u b a ” NHC V, 4 oraz „A pokalipsę A d a m a ” NHC V, 5. W y d a­ no całość te k s tu z NHC VI, a w ięc „D zieje P io tr a i D w u n astu A postołów ”, „B ronte, D oskonały U m ysł”, „A u te n ty c zn a n a u k a ”, „M yśl n aszej w ie lk ie j m o­ cy”, P la to n , „ P a ń s tw o ”, 588 b — 589 b, oraz te k s ty h erm e ty cz n e, tzn. „O gdo- a d a i E n n e a d a ”, „M o d litw a” i „A sklepios”. T ek sty h erm e ty cz n e o p atrzo n o p a ra le ln y m i fra g m e n ta m i z w e rs ji greck iej w P a p iru s M im au t i „A clepius” w w e rs ji ła ciń sk iej, ja k rów nież „ P a ń s tw o ” P la to n a odpow iednim fra g m e n ­ tem o ry g in aln y m . Z p a p iru su b erliń sk ieg o w y d an o „E w an g elię M a rii” oraz „D zieje P io tr a ”. C ałość p o p rzed za w stę p w y d aw cy to m u D. M. P a r r o t t a oraz w p ro w a d ze n ie kodikologiczne J. M. R o b i n s o n a . N a języ k polski ze w sp o m n ia n y ch w yżej p ism gno sty k ó w p rze tłu m a cz o n o ju ż „A pokalipsę P a w ła ” w STV 10(1972) n r 1, s. 163—170, „E w angelię M a rii” w STV 13(1975) n r 2, s. 149— 160, oraz „D zieje P io tr a ” w STV 15(1977) n r 2, s. 169— 175. W T a rn o w sk ic h S tu d ia c h T eolo g iczn ych ja k o r e f e r a t z sym pozjum p a tr y ­ stycznego o m o d litw ie m a się u k az ać a r ty k u ł z dołączonym tłu m aczen iem „M od litw y ” z NHC VI, 7 oraz „M odlitw y P a w ła ” z NHC I, 1.

Ze w stę p u w y d aw cy w aż n ą in fo rm a c ją d la z a in te re so w an y c h te k sta m i z N ag H am m ad i m ogą być p la n y dalszej p rac y ed y to rsk ie j. O tóż w n a jb liż ­ szym czasie n ależ y się spodziew ać kom p letn eg o w y d a n ia te k stó w z p ie rw ­ szych sześciu kodeksów oraz z P a p iru s B erolinensis 8502. R azem w szystkie te dzieła z ju ż w y d an y m i obejm ą sześć tom ów . W dalszej k o lejności n ależy się spodziew ać ed y cji te k stó w z kod ek só w V II—X III, co m a sta n o w ić n a ­ stę p n e sześć tom ów T h e C optic G nostic L ib ra ry.

W ro k u 1979 u k a z a ły się w języ k u polsk im dw ie p ra c e zw iązane z N ag H am m adi, T e k s ty z Nag H am m a d i, jako 20 to m P S P , oraz G n o sty c y zm w

te k sta c h z Nag H am m a d i, w : S tu d ia A n tiq u ita tis C hristianae, t. 1, z. 2, s. 121

—266. P ra c e te p rzy g o to w ałem do końca 1975 г. D zisiaj w y m a g a ją ju ż p e w ­ n ych u zu p e łn ie ń . Oto n ajw a żn iejsz e: W k odeksie X, 1 n ależ y podać ty tu ł „ M arsan e s” p. 1, 1—68, 18 (cały kodeks) z a m ia st „R ozw ażanie is to ty ”. W k o ­ deksie X I posiad am y „W yjaśn ien ie gnozy” p. 1, 1·—21, 35 oraz „W alen ty - n ia ń sk ie w y ja ś n ie n ie ” (E xp o sitio V a le n tin ia n a = Exp. V al.) za m ia st „Jezus D em iu rg ” p. 22, 1—39, 39. N a n a s tę p n y c h stro n a c h k o d ek su X I zid en ty fik o ­ w an o pięć m o d litw dołączonych do poprzedzającego u tw o ru : M odlitw a do n am asz cz en ia p. 40, 1—29, m o d litw a do c h rz tu , A, p. 40, 30—41, 38, m o d litw a do ch rz tu , B, p. 42, 1—43, 19, m o d litw a do eu c h a ry stii, A, p. 43, 20—38, m od­ litw a do eu c h ary stii, B, p. 44, 1—37. K o lejn y utw ór, „A llogènes”, p rze p isan o n a stro n a c h p. 45, 1—69, 20, a „H y p sifro n e” n a p. 69, 21—72,. 33, b ra k u je je d n a k zakończenia. W kod ek sie X II „S en ten c je S e k stu s a ” n a stro n a c h p. 15, 1— 34, 28 są . te k ste m bez p o cz ątk u i zakończenia, p odobnie „E w angelia p ra w ­ d y ” n a stro n a c h p. 53, 19—60, 30. N a m iejscu NHC X II, 3 z n a jd u ją się j a ­ k ieś n ie zid e n ty fik o w an e fra g m e n ty . W X III kodeksie „ P o tró jn a p ro te n n o ia ” z a jm u je stro n y p. 35, 1—50, 24, a fra g m e n ty „O p o cz ątk u św ia ta ” p. 50, 25— 34 są rów n ież bez zakończenia.

U stalono w d y sk u sja c h ty tu ł u tw o ru NHC VI, 2 ja k o „B ro n te (Grzm ot), D oskonały U m y sł”. Po b a d a n ia c h I ko d ek su sprow adzonego w o sta tn ic h la ­ ta ch do M uzeum K o p ty jsk ieg o w K airz e u sta lo n o k o lejność u tw o ró w k o ­ d ek su Ju n g a . N a p o czątk u n ależy um ieścić „M odlitw ę P a w ła ”, a w ięc NHC I, a, p. A, 1—B, 10 oraz k o lo fo n w w iersz ac h B, 11— 12. O k re śle n ie stro n przez A i В m a zachow ać już u sta lo n ą p a g in a c ję całości kodeksu, k tó ra n a k ilk u n a s tu stro n a c h zo stała n a p isa n a przez k o p istę k o p ty jsk ieg o i zachow ała się. T a k w ięc „A pokryficzny list J a k u b a ” z a jm u je m iejsce NHC I, 2 n a s tr o ­ n a c h р. 1, 1— 16, 30; „E w an g elia p ra w d y ” NHC I, 3, p. 16, 31—43, 24; „W y­ p ow iedź o z m a rtw y c h w sta n iu ” NHC I, 4, p. 43, 25—50, 18; „ T ra c ta tu s tr ip a r ­ titu s ” NHC I, 5, p. 51, 1— 138, 25.

W spom nieliśm y, że w iększość u tw o ró w z NHC I—VI zo stała ju ż w y d an a . B ra k u je je d y n ie te k s tu k o p ty jsk ieg o „L istu E u g n o sto sa” NHC III, 3 i V, 1

oraz „D ialogu Z b aw c y ” NHC III, 5. D la nie w y d an y ch jeszcze te k stó w istn ie ­ ją tłu m ac ze n ia, „Sofia Je z u sa C h ry s tu s a ” z NHC III, 4 m a te k s t p a ra le ln y w P a p iru s B e ro lin en sis 8502. T ak w ięc po o p u b lik o w a n iu całości ta b lic fo to ­ g raficz n y ch ja k o fa k sy m ile (nie je s t zb y t p re c y z y jn a pod ty m w zględem in ­ fo rm a c ja tłu m a c z a w A. S. A t i y a, H istoria K ościołów W schodnich, W a r­ szaw a 1978, s. 36, p rzy p is 46), n ależy oczekiw ać n a jp ie rw k ry ty c z n e j edycji całości te k stó w do VI k o d ek su w łącznie, oraz w dalszej k o lejn o ści u tw o ró w p rze p isan y c h w k o d ek sach V II do X III.

ks. W in c e n ty M yszor, W a rsza w a 2. Z m a rli

17.IV.1979 zm arł, w P a ry ż u J e a n M arie V e r m a n d e r , prof. U n iw e rsy te tu P a ris X N a n te rre , w w iek u la t 47. Jeg o p ra c e n a d w pływ em C elsusa n a li­ te r a tu r ę ch rz e śc ija ń sk ą om ów iono w B iu le ty n ie p a tr y s ty c z n y m w CT 49(1979) z. 3, s. 183 n.

9.IV.1979 z m a rł Jo se p h F. -M. M a r i q u e S J, ur. 3. VI.1899. B ył on w y ­ b itn y m b adaczem lite r a tu r y ib e ry jsk o -ła c iń sk ie j, d łu g o le tn im w y d aw cą „C las­ sical F o lia ” o raz je d n y m z tw ó rcó w I n s ty tu tu S ta ro c h rz e śc ija ń s k ic h S tudiów Ib e ry jsk ic h (In s titu te fo r E a rly C h ristia n Ib e ria n S tudies) w College of th e H oly Cross, W o rc h este r M ass., USA.

17.111.1978 zm arł w w ie k u la t 67 W illem C ornells v a n U η n i к , prof. eg- zegezy N ow ego T e sta m e n tu i lite r a tu r y sta ro c h rz e ś c ija ń sk ie j n a U n iw e rsy te ­ cie w U trec h cie (H olandia). Był a u to re m licznych, k lasy czn y ch ju ż p ra c z dzie­ dziny sto su n k u c h rz e śc ija ń stw a i gnozy oraz je d n y m z w ydaw ców znanego czasopism a p atry sty c z n e g o „V igiliae C h ris tia n a e ”.

25.111.1978 z m arł w T o rre m o lin e s (H iszpania) M au rice C u n n i n g h a m , u ro d zo n y 27.VIII.1913, od 1960 r. prof, filologii k la sy cz n ej w L a w re n c e Univ. (USA). B ył on a u to re m licznych p ra c (ponad 60 arty k u łó w ), pośw ięconych m . in. P ru d e n cju sz o w i, k tó reg o dzieła w y d ał w 126. tom ie C orpus C h ristia ­

n o ru m w 1966 r. N ale ża ł do w yd aw có w T h esa u ru s L inguae L atinae, gdzie

re p re z e n to w a ł USA. Z ajm o w ał się p o n a d to g ra m a ty k ą łaciń sk ą.

20.1.1976 z m a rł C lau d e W. B a r l o w , prof. C la rk Univ. (USA), członek za rz ą d u I n s titu te of E a rly Ib e ria n S tudies, W orchester. N ależał on do n a j­ w y b itn ie jsz y ch znaw ców lite ra tu ry ib e ro -ła c iń sk ie j. W ydał k o resp o n d e n c ję ap o k ry ficz n ą św. P a w ła i S en ek i (Rzym 1938), dzieła M a rc in a z B ra k a ry (Rzym 1950), dw a to m y p rz e k ła d u ang ielsk ieg o O jców h isz p ań sk ich (M arcina z B ra k a ry , P asc h az ju sza z D um io — p rz e k ła d u zupełniony w „C lassical F o lia ” , por. w yżej, L e a n d ra z S ew illi, B ra u lio n a z S aragossy, F ru k tu o z a z B ra g i ■— W a sh in g to n 1969). B ib lio g rafia do r. 1973 por. C lassical F o lia 27(1973) 139 n. 27.V.1974 zginął д а sk u te k w y p a d k u sam ochodow ego H u b e rt B. M u s u r i l - 1 o S J, u r. w 1917, prof, filologii k la sy cz n ej w F o rd h a m U niv., B ronx, NY (USA), p rzew odniczący A m ery k a ń sk ieg o T o w arzy stw a F ilologicznego. W śród jego licznych dzieł z dziedziny filologii klasy czn ej w ym ienić trz e b a p rac e z lit e r a tu r y p ó źn o c h rześcijań sk ie j. S zczególnie w ażn y m i są jego w y d a n ia a k t m ęczen n ik ó w p o g ań sk ich (O xford 1954) i c h rz eśc ija ń sk ich (O xford 1972), „U czty” M etodego z O lim pu (SCh 95, 1963), „O d ziew ic tw ie” św. J a n a C h ry ­ zostom a (SCh 126, 1966 — obydw u tych dzieł był w spółw ydaw cą), „Ż ycia M ojżesza” G rzegorza z N yssy, oraz p o p u la rn e g o za ry su połączonego z a n to ­ logią T h e F athers of th e P rim itiv e C hurch (do św. A tanazego) N ew Y ork 1966. „C lassical F o lia ” 28(1974) 137—140 p rzy n o sz ą tro c h ę d a n y c h b ib lio g ra ­ ficznych o nim .