Lech Krzyżanowski
Estetyczne problemy konserwacji
malowideł ściennych
Ochrona Zabytków 43/1 (168), 53
K R O N I K A
ESTETYCZNE P R O B L E M Y K O N SE R W A C JI M A L O W ID E Ł Ś C IE N N Y C H
W d n ia c h 2 6 - 2 8 k w ie tn ia 1 9 8 9 r. o d b y ło się w L idzbarku W a rm iń s k im o g ó l n o p o lskie se m in a riu m ko nserw atorskie. O rg a n iza to re m były PP P ra c o w n ie K o n s e rw a cji Z a b y tk ó w — O d d z ia ł w O ls zty nie, a ud ział w z ię li p rze d s ta w ic ie le w y d ziałó w konserwacji Akadem ii Sztuk Pięk n ych z K ra ko w a i W a rs za w y , In stytutu Zabytko zn aw s tw a i K onserwatorstwa U n i w e rs y te tu M ik o ła ja K op ernika w T o ru niu, Katolickiego U niw ersytetu Lubelskie g o (K a te d ry H istorii S z tu k i), w o je w ó d z ki k o n s e rw a to r z a b y tk ó w w O lsztynie, d y re kto rzy m u z e ó w . Kurii D iec ezjaln ej W a rm iń s k ie j, w ła d z te re n o w y c h oraz p rz e d s ta w ic ie le p ra c o w n i PKZ z całego kraju.
S p o tk a n ie z o rg a n iz o w a n o w 3 5 ro c z n i cę ro zp o częc ia bad ań , o d kryć i k o n s e rw a cji m a lo w id e ł ścien n ych na zam ku w Lidzbarku. U cze s tn ic y se m in ariu m z a p o zn a li się ta k że z pracam i k o n s e rw a to r skim i m a lo w id e ł ścien n ych p r o w a d z o n y m i w zes p o le sakralnym Ś w ię te j Lipki oraz na zam ku w N idzicy.
T e m a ty k a re fe ra tó w i dyskusji k o n c e n tro w a ła się w o k ó ł p ro b le m ó w lid zb ars kich.
R eferaty przed staw ili m gr J o a n n a Tytus- -W a ń k o w s k a (P K Z — O d d z ia ł w O ls z ty n ie ) — 3 5 ła t k o n s e rw a c ji m a lo w id e ł ś c ie n n y c h w z a m k u lid zb arsk im , mgr P io tr M u z a le w s k i (P K Z — O d d zia ł w G d a ń s k u ) — P race ko n se rw a to rsk ie p r o w a d z o n e p rz e z P K D S — O d d z ia ł w G d a ń s k u w za m k u lid zb arsk im w latach 1 9 6 4 - 1 9 6 5 , 1 9 7 0 - 1 9 7 3 , m gr M a ria Er
d m a n n -P rz e ło m ie c (P K Z — O d d zia ł w O ls z ty n ie ) — K o n s e rw a c ja m a lo w id e ł
ś c ien n ych tzw . K reden su Z a m k o w e g o ,
m g r B arbara B arańska ( PKZ — O d d ział w O ls z ty n ie ) — K o n s e rw a c ja w ys tro ju
m alarskiego K apitularza. Referenci szcze
g ó ło w o p rz e d s ta w ili w szy stk ie prace. O d b y ł się ta kże pokaz d o k u m en tac ji k o n s e rw a to rskich .
D y s k u s ja to w a r z y s z y ła d w u k r o tn e m u p rz e g lą d o w i prac i m iała ch arakte r ro bo czy. S zc ze g ó ln e z n a c z e n ie m iały w y p o w ie d z i dr. M a ria n a K o rn e ckie g o (P K Z — O d d z ia ł w K ra k o w ie ), do c. dr. S ta n isław a S ta w ic k ie g o (A S P — W a rs z a w a ) , prof. dr. hab. W ła d y s ła w a Z a le w sk iego (A S P — K ra k ó w ), do c. dr. hab.
Tadeusza C h rz a n o w s k ie g o (K U L ) , mgr. L u cja n a C z u b ie la (W K Z — O ls zty n ), do c. dr M a rii R ozn erskiej ( U M K — T o ru ń ). P o d s u m o w a n ia dyskusji d o k o n a ł piszący relację ze sp o tk an ia.
W d ziejac h po lskiej ko n s e rw a c ji z a b y t k ó w prace ko n s e rw a to rs k ie p rz e p ro w a d zo n e w za m k u w Lidzbarku W a r m iń skim są s zc ze g ó ln ie w a ż n e . S zero ko z a k ro jo n e b a d a n ia a rc h ite k to n ic zn e , h is to ryczne, te c h n o lo g ic z n e i p o s zu k iw a n ia w a rs tw m alarskich w y zn a c za ły na ró w n i z czy n n ik a m i p o zam eryto ryc zn ym i p ro ces p ro je k to w a n ia e ta p ó w prac k o n s e r w atorsko -bu do w lan ych oraz w a ru n k o w a ły k o n s e rw a c ję m a lo w id e ł ścien n ych i aran żację w n ę trz. Z a ró w n o u w a ru n k o w a n ia tych działań , jak i próba o c e n y tak s k o m p lik o w a n y c h przedsięw zięć, w re s z c i e — oc en a uzyskanych re zu lta tó w , nie d o czek ały się jeszcze p u b lik acji o m a w ia ją c y c h skalę tych d o k o n a ń . N a w e t prób y po pu laryzac ji p ro b le m ó w lid z b a r skich ko ń czą się na roku 1 9 4 4 i na kilku b a n aln yc h , ch o ć osob istych są d ac h o następnym czterd zies to le ciu (p o r. A n drzej R ze m p o łu c h , Z a m e k w L id zb a rk u
W arm iń skim . „ S p o tk a n ia z Z a b y tk a m i"
1 9 8 8 , nr 6 ) .
D la k o n s e rw a to ró w m a la rs tw a zam ek lidzbarski s ta n o w i s zc zeg ó ln y przykład prac p ro w a d z o n y c h przez cztery p o k o le nia. Je st w y ją tk o w ą preze n ta cją n a k ła d a jący ch się ko n ce p cji e s te ty czn y ch , z a ło żeń te c h n o lo g ic z n y c h , okazją d o p rz e m yśleń i w y m ia n y p o g lą d ó w na te m a t gran ic in te rw e n c ji k o n se rw a to rsk iej. R o zw ią za n ia estety czn e w k o n se rw a cji m alo w id eł ściennych nie często są p rze d m io te m p u b lic zn y c h dyskusji z a w o d o w y c h . O n g iś — co p o d k reś lan o w tr a k cie o b rad — z a jm o w a ł się ich o r g a n i zacją O śro d ek D o k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w w W a rs z a w ie w s p ó ln ie z S ekcją K o n se rw a to rską Z P A P . P o w ta rz a n e co kilka lat dyskusje o rg a n iz o w a n e przez o d d z ia ły PP PK Z m ają raczej ch arakter w e w n ę trzn y , m im o ud ziału k o n s e rw a to ró w spoza przedsiębiorstw a. U czestnicy s p o t kania lid zbarsk iego w y ra ż a li p rz e k o n a nie o p o trzeb ie p o w ro tu do d o b ry c h d o ś w ia d c z e ń lat m in io n y c h . Z a g a d n ie nia estetyki k o n se rw a to rsk iej w ią ż ą się ściśle z pro b lem aty ką etyki z a w o d u , zaś w tej d z ie d zin ie sytuacja w y d a je się być co n a jm n iej n iep o ko ją ca. I nie c zy n ią w tej m ierze w io s n y s a m o tn e p u b lic zn e w y s tą p ie n ia do c. dr H a n n y J ę d r z e je w skiej na sp o tk a n ia c h sekcji k o n s e rw a to r skiej W a rs za w s k ie g o O d d zia łu S to w a rzyszenia H is to ry k ó w S ztuki.
W ś ró d d y s k u s y jn y c h te m a t ó w k ilk a szczególnie zain teres o w ało u czestnikó w . Z a g ad n ie n ie k o m p le k s o w e g o u jm o w a n ia estetyki w n ę trz a a n a liz o w a n o tak na przyk ład zie ka p itu larza, jak i p o m ie s z czenia z a m k o w e g o kred ensu czy k ru ż g a n ku . Prof. W . Z a le w s k i — przy a p la u zie u c z e s tn ik ó w — po dkreślał, ze na leży un ikać ro zw ią z a ń p ro w iz o ry c z n y c h o d d a lają c o s tateczn e ro z w ią z a n ie d o k o le j nego etap u prac (zw ła s zc z a g d y p rz e r w a trw a dłu zszy o k re s). N ie u leg a b o w ie m w ą tp liw o ś c i, ze tak d zie ło a rty s ty czn e , jak i w y n ik prac k o n s e rw a to r skich s p ra w d za się w o d b io rze s p o łe c z
nym , a w s ze lk ie nie za k o ń c z o n e czy n iejas ne w ko n c e p c ji ro zw ią za n ia d z ia łają n ieko rzys tn ie na o d b ió r kreacji a u to rskiej, jaką jest d zie ło sztuki d a w n e j po zak o ń c zen iu pracy k o n se rw a to ra. W tej m ierze c a ło ś c io w e ro zw ią z a n ie k o n c e p cji estetycznej k ru ż g a n k ó w staje się z a d a n ie m pilnym .
N ie b a g a te ln y m prob lem em , p o d e jm o w a nym przez dysku tan tów , było zas to s o w a nie te ch n iki tratteg ia, które p o w in n o służyć a k c e n to w a n iu n o w y c h e le m e n tó w . T a kże artys tyc zne w a lo ry tra tte g g ia (c h a ra k te r kreski czy p u n k tó w , ich in te n s y w n o ś c i, jak o śc i arty s ty c zn e j) były przed m io tem o ży w io n e j w y m ia n y p o g lą d ó w . N ie bez racji p rzy p o m n ia n o za s a dę, ze gran icę in te rw e n c ji k o n s e rw a to r skiej w yzn acza obiekt. D ysk u to w an o ta k że jak d a lece w io d ą c y m m oże być ud ział k o n s u lta n tó w uzn ają c zg o d n ie, że po w y c ze rp u ją c e j w y m ia n ie p o g lą d ó w o s ta te c zn y głos m a k o n s e rw a to r i on o d p o w ia d a za s w o je dzieło . P od kre ślan o przy okazji, iz m im o coraz staranniej d o k u m e n to w a n y c h p rac b a d a w c z y c h czy a n a lity c zn y c h n ied o syt bu d zą zapisy p o g lą d ó w p rze d s ta w ia n y c h w trakcie dyskusji o program ach konserwatorskich, zw ła s zc za w zakresie k ie ru n k ó w r o z w ią zań e s tety czn y ch . Je st to apel d o d o k u m e n ta lis tó w g ro m a d zą c y c h dossier re a liz o w a n y c h k o n s e rw a c ji. N ie p o k o ją c y w y d a ł się stan z a c h o w a n ia d o k u m e n tacji oraz ich k o m p le tn o ś c i, zw ła s zc za z w cze śn iejszy ch ok re só w .
M a te ria ły z s e m in ariu m zostan ą o p u b li k o w a n e na ła m a c h „O ls zty ń s k ie g o B iu letyn u K o n s e rw a to rs k ie g o " (w y d . W o je w ó d z k i K o n serw ato r Z a b y tk ó w , B iuro
D o k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w i S to w a rz y s z e nie K o n s e rw a to ró w Z a b y tk ó w O d d ział w O ls ztyn ie), „ O c h ro n y Z a b y t k ó w " 1 oraz w w y d a w n ic tw a c h PKZ.
Is to tn y m u zu p e łn ie n ie m s p o tk an ia było z w ie d z e n ie z b io ró w m u zeu m na Z a m k u w Lid zb a rk u . P oza b o g a tą ekspo zycją sztuki ś re d n io w ie c z n e j i n o w o ż y tn e j d u ze z a in te re s o w a n ie w z b u d z iła stała, a trafnie dobrana ekspozycja polskiego m a larstw a w ie k u X X , au torska galeria H e le ny i J u liu s za K ra jew s kich , zespół iko n z klaszto ru s ta ro o b rz ę d o w c ó w w W o jn o - w ie . Z a k o ń c z e n ie s e m in a riu m n a s tą p iło w M u z e u m B u d o w n ic tw a L u d o w e g o w O ls ztyn ku . L ech K rzy ż a n o w s k i ' Z o b a rt y ku ł J T y t u s - W a ń к o w s k i e j n a s 2 3
