Wybrane właściwości gleb w otoczeniu Fabryki śrub w Łańcucie

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE Vol. LXIII No 1/2012: 27–31 DOI: 10.2478/v10239-012-0007-2

WSTÊP

Pomimo wzrostu œwiadomoœci spo³ecznej w za-kresie skutków zanieczyszczenia œrodowiska oraz korzystnych zmian, zarówno w sferze prawno-admi-nistracyjnej, jak równie¿ gospodarczej, problem od-dzia³ywania na otoczenie oœrodków przemys³owych nie straci³ znaczenia. Zwykle intensywniejszym i roz-leglejszym przestrzennie oddzia³ywaniem na œrodo-wisko cechuj¹ siê na ogó³ du¿e zak³ady przemys³o-we, jednak¿e ze wzglêdu na znaczn¹ liczebnoœæ i czê-sto mniejsze zaawansowanie technologiczne, wp³yw ma³ych firm na otoczenie mo¿e byæ bardzo istotny. Ponadto w bezpoœrednim otoczeniu tych obiektów przemys³owych – szczególnie w ma³ych aglomera-cjach miejskich – bardzo czêsto wystêpuj¹ gleby uprawne, ogródki dzia³kowe lub przydomowe. Zanie-czyszczenie gleb mo¿e prowadziæ do ich degradacji oraz zagra¿aæ jakoœci produkowanych na nich p³o-dów roœlin, a tym samym zdrowiu cz³owieka [Baran, Turski 1996; Gorlach, Gambuœ 2000; Kabata-Pendias, Pendias 1999]. Emisje przemys³owe mog¹ mieæ ró¿n¹ postaæ, sk³ad chemiczny i zró¿nicowane oddzia³ywa-nie na organizmy ¿ywe. Szczególne zagro¿eoddzia³ywa-nie dla œrodowiska stanowi¹ metale ciê¿kie, a g³ównie ich

formy najbardziej mobilne i tym samym ³atwo po-bierane przez roœliny. Zachowanie siê metali œla-dowych w glebach oraz ich fitoprzyswajalnoœæ s¹ uwarunkowane wieloma czynnikami (na które sk³a-daj¹ siê procesy geochemiczne, chemiczne, fizyczne i biologiczne), tak¿e w³aœciwoœciami gleby [Czeka³a i in. 1996; Kabata-Pendias, Pendias 1999]. Nale¿y podkreœliæ, i¿ emitowane do œrodowiska ró¿ne zwi¹zki chemiczne (w tym metale biogenne) mog¹ oddzia³y-waæ na biosferê, zarówno synergistycznie, jak i anta-gonistycznie.

Celem podjêtych badañ by³o okreœlenie w³aœci-woœci fizykochemicznych gleb i iloœci rozpuszczal-nych w 1 mol HCl×dm–3 _{form metali ciê¿kich, w} po-wierzchniowych i podpopo-wierzchniowych warstwach gleb, zlokalizowanych w ró¿nych odleg³oœciach od emitorów Fabryki Œrub w £añcucie.

MATERIA£ I METODYKA

Badaniami objêto gleby uprawne, wytworzone z aluwiów rzeki Wis³ok, zlokalizowane w otoczeniu Fabryki Œrub „Œrubex” w £añcucie (woj. podkarpac-kie). Próbki gleb do badañ laboratoryjnych (n=35) pobierano z dwóch g³êbokoœci (0–25 i 26–50 cm) w EDMUND HAJDUK, JANINA KANIUCZAK, STANIS£AW W£AŒNIEWSKI

Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii, Wydzia³ Biologiczno-Rolniczy Uniwersytet Rzeszowski

WYBRANE W£AŒCIWOŒCI GLEB

W OTOCZENIU FABRYKI ŒRUB W £AÑCUCIE

SELECTED PROPERTIES OF SOILS LOCATED IN THE VICINITY

OF THE FASTENERS FACTORY IN £AÑCUT

Abstract: The study presents the content of forms of cadmium, lead, nickel, copper and zinc soluble in 1 M HCl in soils from the

vicinity of the Fasteners Factory in £añcut. The average quantities of these metals in the soils studied were: 0.37, 15.9, 5.54, 8.26 and 29.7 mg×kg–1_{, respectively, and exceeded the average values in the control batch. Coefficients of correlation between the content of}

the elements studied in soils and the distance from the factory were negative, but statistically significant only in the case of copper and nickel. The highest average quantities of Cd, Pb, Cu and Zn were noted at the distance of 25 m from the factory. Notable is the high content of zinc and cadmium in soils from some measuring sites, whose maximum concentrations reached 100.8 and 1.16 mg×kg–1_,

respectively.

S³owa kluczowe: metale ciê¿kie, przemys³, zanieczyszczenie gleb Key words: heavy metals, industry, soil pollution

ró¿nych odleg³oœciach od emitora zanieczyszczeñ (25–1000 m). Ponadto w odleg³oœci 8000–10 000 m pobrano próbki kontrolne (n=5). Punkty pobierania próbek by³y umiejscowione w nastêpuj¹cych kierun-kach wzglêdem zak³adu: pó³nocno-wschodnim, pó³-nocno-zachodnim, po³udniowo-zachodnim i po³u-dniowym. W analizowanym materiale okreœlono: – sk³ad granulometryczny gleby metod¹

Cassagran-de`a w modyfikacji Prószyñskiego,

– pH gleby w roztworze KCl o stê¿. 1 mol×dm–3_, – kwasowoœæ hydrolityczn¹ metod¹ Kappena (Hh), – sumê zasad wymiennych metod¹ Kappena (S), – pojemnoœæ kompleksu sorpcyjnego gleby

obliczo-no jako sumê zasad wymiennych i kwasowoœci hydrolitycznej (T=Hh+S),

– zawartoœæ wêgla organicznego metod¹ Tiurina, – rozpuszczalne (wyekstrahowane z gleby w czasie

jej wytrz¹sania z HCl o stê¿eniu 1 mol×dm–3 _przez 1 godzinê, przy zachowaniu stosunku gleba : roz-twór jak 1:10) formy Cu, Zn, Cd, Pb, Ni – metod¹ spektrofotometrii absorpcji atomowej (za pomoc¹ aparatu Hitachi Z-2000).

Korzystaj¹c z programu Statistica okreœlono (wg testu Tukey’a) œrednie istotnie statystycznie ró¿ni¹ce siê oraz obliczono wspó³czynniki korelacji prostej pomiêdzy zawartoœci¹ metali ciê¿kich a odleg³oœci¹ od emitorów zanieczyszczeñ.

WYNIKI I DYSKUSJA

Badane gleby na ogó³ zawiera³y du¿e iloœci frak-cji <0,02 mm (œrednio 44,1% przy zmiennoœci od 9 do 69%) oraz i³u koloidalnego – œrednio 19,3% (tab. 1). Pod wzglêdem uziarnienia zdecydowanie przewa-¿a³y zwiêz³e utwory gliniaste. Gleby te charaktery-zowa³y siê (tab. 1) zró¿nicowanymi wartoœciami pH (3,90–6,69), znaczn¹ kwasowoœci¹ hydrolityczn¹ (2,3–58,5 mmol(+)×kg–1 _{przy œredniej arytmetycznej} 19,6 mmol(+)×kg–1_{), wysok¹ pojemnoœci¹} komplek-su sorpcyjnego gleby (109–973 mmol(+)×kg–1_{), a} tak-¿e doœæ du¿ym stopniem wysycenia kompleksu sorp-cyjnego gleby kationami zasadowymi (œrednio 78%). Zawartoœæ wêgla organicznego w tych glebach mie-œci³a siê w przedziale 2,3–51,4 g×kg–1_{. Gleby w}

punk-TABELA 1. Podstawowe w³aœciwoœci badanych gleb TABLE 1. Basic properties of examined soils

rt e m a r a P r e t e m a r a P pHKCl HHhydrolytci y ti d i c a S B E T CTEC VBS COorgrganciC t n e t n o c ij c k a rf æ œ o tr a w a Z s el ci tr a p f o t n e t n o C m m 2 0 , 0 < <0,002mm ) + (l o m m × gk –1 _{% g× gk} –1 _% n o it c e ri D – k e n u r ei K E N W N S W S 9 8 , 5 5 6 , 5 4 1 , 5 8 6 , 4 6 , 2 1 8 , 2 1 9 , 2 2 8 , 1 3 3 7 3 9 4 2 8 9 1 9 8 1 2 3 4 5 0 3 9 4 2 5 3 2 5 , 8 7 4 , 0 8 1 , 8 7 6 , 7 7 9 , 4 2 6 , 0 1 5 , 3 1 2 , 5 1 8 , 6 2 9 , 9 4 4 , 0 5 1 , 1 5 4 , 9 9 , 1 2 9 , 3 2 0 , 3 2 e c n a t si D – æ œ o ³ g el d O m 5 2 m 0 0 2 m 0 0 5 m 0 0 0 1 1 7 , 5 3 0 , 5 1 5 , 5 5 2 , 5 5 , 5 1 7 , 3 2 7 , 8 1 8 , 9 1 9 2 3 9 7 1 2 3 3 4 8 1 6 8 3 0 3 2 7 8 3 6 3 2 2 , 9 7 2 , 5 7 3 , 3 8 9 , 6 7 8 , 2 2 0 , 3 1 6 , 7 1 6 , 1 1 0 , 2 3 4 , 7 4 6 , 0 5 1 , 5 4 9 , 1 1 4 , 0 2 3 , 4 2 7 , 9 1 h t p e D – æ œ o k o b ê ³ G m c 5 2 – 0 m c 0 5 – 6 2 55,,3422 1199,,66 229211 324745 7789,,13 1184,,12 4425,,93 1199,,51 l a t o T – m e ³ ó g O * . a ai n d e r Œ * * . g ai n d e r Œ a n ai d e M m u m i n i M m u m i x a M 7 3 , 5 8 2 , 5 0 3 , 5 0 9 , 3 9 6 , 6 6 , 9 1 8 , 2 1 0 , 8 1 3 , 2 5 , 8 5 6 5 2 0 1 2 0 1 2 0 6 8 0 9 0 1 3 8 6 2 7 6 2 9 0 1 3 7 9 7 , 8 7 2 , 8 7 9 , 8 7 1 , 5 5 3 , 3 9 2 , 6 1 2 , 3 1 2 , 3 1 3 , 2 4 , 1 5 1 , 4 4 8 , 8 3 5 , 7 4 9 9 6 3 , 9 1 8 , 1 1 0 , 1 2 1 6 3 k i n n y z c ³ ó p s W * * * ] % [ i c œ o n n ei m z 17,8 83,8 77,0 65,6 10,9 71,4 42,4 55,9 l o rt n o C – al o rt n o K . a ai n d e r Œ 4,84 26,3 113 162 68,5 16,2 33,2 16,4

Objaœnienia – Explanations: *œrednia arytmetyczna, arithmetic mean; ** œrednia geometryczna, geometric mean; *** wspó³czynnik zmiennoœci, coefficient of variable.

tach kontrolnych cechowa³y siê nieco ni¿szymi wspó³-czynnikami pH, wy¿sz¹ kwasowoœci¹ i mniejszym stopniem wysycenia kationami zasadowymi.

Wierzchnie (0–25 cm) poziomy badanych gleb ce-chowa³y siê œrednio wiêksz¹ iloœci¹ wêgla orga-nicznego, sum¹ zasad wymiennych i pojemnoœci¹ kompleksu sorpcyjnego gleby (przy podobnej kwa-sowoœci hydrolitycznej) w porównaniu do gleb z g³ê-bokoœci 25–50 cm. Bior¹c pod uwagê odleg³oœci od zak³adu zwraca uwagê fakt, i¿ w najbli¿szej strefie (25 m) stwierdzono œrednio najwiêksz¹ iloœæ wêgla organicznego (œrednio 22,8 g×kg–1_{), najmniejsze} za-kwaszenie (œrednio 15,5 mmol(+)×kg–1_{), obni¿on¹ iloœæ} najdrobniejszych frakcji granulometrycznych oraz wysok¹ zawartoœæ kationów zasadowych w porówna-niu do œrednich z pozosta³ych stref (200–1000 m). Uwzglêdniaj¹c strony œwiata, gleby z kierunków pó³-nocnych charakteryzowa³y siê œrednio ok. 2-krotnie mniejsz¹ kwasowoœci¹ hydrolityczn¹ oraz wiêksz¹ iloœci¹ kationów zasadowych i wiêksz¹ pojemnoœci¹ kompleksu sorpcyjnego wzglêdem kationów, ani¿eli gleby z kierunków po³udniowych. Gleby po³o¿one na po³udniowy-wschód od zak³adu cechowa³a ponadto wy¿sza od pozosta³ych kierunków zawartoœæ wêgla organicznego, natomiast mniejsza zawartoœæ frakcji ilastych.

Zawartoœæ rozpuszczalnych w 1 M HCl form wy-branych metali ciê¿kich w badanych glebach przed-stawiono w tabeli 2. Odnosz¹c uzyskane rezultaty do wartoœci granicznych, okreœlonych w Rozporz¹dze-niu Ministra Œrodowiska w sprawie standardów ja-koœci gleby oraz standardów jaja-koœci ziemi [2002] nie stwierdzono przekroczeñ dopuszczalnych zawartoœci Cd, Pb, Ni, Cu i Zn w rozpatrywanych glebach. Po-równuj¹c zaœ koncentracjê tych metali w glebach z wytycznymi przedstawionymi przez Kabatê-Pendias i in. [1993] mo¿na stwierdziæ, i¿ 23% badanych pró-bek wykazywa³o podwy¿szon¹ zawartoœæ cynku (11,4%) lub kadmu (11,4%). Nale¿y podkreœliæ, i¿ wartoœci graniczne zawartoœci pierwiastków w gle-bach zosta³y opracowane dla ich ca³kowitych iloœci w glebach. Dlatego rzeczywiste zagro¿enie badane-go obszaru jest prawdopodobnie jeszcze wiêksze, gdy¿ prezentowane rozpuszczalne w 1 M HCl formy metali ciê¿kich stanowi¹ tylko czêœæ ich ogólnej ilo-œci w glebach. Wed³ug Karczewskiej (za Kabat¹-Pen-dias [2004]) udzia³y rozpuszczalnych w 1 M HCl form miedzi, cynku i o³owiu w ogólnej iloœci wynosz¹ od-powiednio: 89–94, 32–62 i 77–97%. Wed³ug Macie-jewskiej i Ociepy [2003] rozpuszczalnoœæ Pb w 1 M HCl wynosi³a ponad 90%, natomiast Zn, Cd i Ni po-nad 70%. Hajduk i in. [2007], badaj¹c gleby wokó³ wybranych zak³adów przemys³owych po³udniowo-wschodniej Polski, okreœlili rozpuszczalnoœæ Pb w

zakresie 42,1–75,4%, a Cd – 53,8–81,4% i by³a ona wy¿sza w powierzchniowych warstwach gleb. Mniej-szy udzia³ rozpuszczalnych w 1 M HCl form Pb i Zn w glebach wokó³ Ciep³owni £ódzkiej EC4 w odnie-sieniu do form ca³kowitych oszacowali Jankiewicz i Adamczyk [2007], stwierdzaj¹c jednoczeœnie mniejsz¹ w porównaniu do prezentowanych badañ iloœæ obu pierwiastków w glebach.

Warto zauwa¿yæ, i¿ w wiêkszoœci punktów pobo-ru próbek stwierdzano ni¿sz¹ zawartoœæ cynku w po-ziomie orno-próchnicznym gleby (0–25 cm) – œred-nio 21,2 mg×kg–1 _{w porównaniu do gleby z} g³êboko-œci 25–50 cm – œrednio 38,2 mg×kg–1_{. Równie¿ w} przy-padku miedzi i niklu œrednie iloœci tych metali w warstwie wierzchniej by³y ni¿sze ani¿eli w warstwie podpowierzchniowej.

Œrednie zawartoœci badanych metali ciê¿kich w glebach uprawnych z okolic Fabryki Œrub (Cd – 0,37; Pb – 15,9; Ni – 5,54; Cu – 8,26; Zn – 29,7 mg×kg–1₎ by³y wy¿sze w porównaniu do œrednich dla gleb z

TABELA 2. Œrednie zawartoœci w glebie pierwiastków rozpusz-czalnych w 1 M HCl

TABLE 2. Contents of soluble in 1 M HCl form of elements in examined soils rt e m a r a P r e t e m a r a P C_{m × g}d_gk –1 Pb Ni Cu Zn n o it c e ri D – k e n u r ei K E N W N S W S 8 3 , 0 0 4 , 0 6 3 , 0 5 3 , 0 3 , 8 1 8 , 5 1 1 , 4 1 1 , 5 1 9 7 , 3 3 8 , 5 5 8 , 6 1 9 , 5 6 8 , 7 2 6 , 7 8 3 , 9 4 3 , 8 5 , 8 2 4 , 0 4 8 , 4 1 6 , 3 3 e c n a t si D – æ œ o ³ g el d O m 5 2 m 0 0 2 m 0 0 5 m 0 0 0 1 1 5 , 0 5 3 , 0 4 3 , 0 1 3 , 0 8 , 2 2 1 , 4 1 5 , 4 1 9 , 2 1 4 6 , 4 * c 8 1 , 6 d 5 4 , 6 8 6 , 4 e 5 6 , 9 7 9 , 7 2 7 , 8 5 3 , 6 9 , 0 3 0 , 9 2 6 , 9 2 6 , 3 2 h t p e D – æ œ o k o b ê ³ G m c 5 2 – 0 m c 0 5 – 6 2 00,,3368 1156,,53 55,,3790 88,,3175 2318,,22 l a t o T – m e ³ ó g O * * . a ai n d e r Œ * * * . g ai n d e r Œ a n ai d e M m u m i n i M m u m i x a M 7 3 , 0 2 3 , 0 4 3 , 0 1 1 , 0 6 1 , 1 9 , 5 1 1 , 4 1 4 , 4 1 9 , 5 4 , 1 5 a 4 5 , 5 6 9 , 4 1 6 , 5 6 1 , 1 6 9 , 1 1 b 6 2 , 8 3 5 , 7 0 5 , 7 4 5 , 2 1 3 , 7 1 7 , 9 2 3 , 2 2 0 , 9 1 3 , 5 8 , 0 0 1 k i n n y z c ³ ó p s W i c œ o n n ei m z * * * * ] % [ 3 , 1 6 61,6 42,4 43,4 88,2 l o rt n o C – al o rt n o K . a ai n d e r Œ 0,20 10,1 1,75acd 2,95be 16,84

Objaœnienia – Explanations: * jednakowymi literami oznaczono œred-nie ró¿ni¹ce siê istotœred-nie statystyczœred-nie (NIR Tukey’a przy a=0,05), the averages differing statistical indeed were marked with the same letters (Tukey LSD at a=0,05); ** œrednia arytmetyczna, arithmetic mean; *** œrednia geometryczna, geometric mean; **** wspó³czynnik zmien-noœci, coefficient of variable.

punktów kontrolnych. W przypadku niklu i miedzi by³y to ró¿nice statystycznie istotne. Ponadto górne wartoœci stwierdzonych zakresów zawartoœci kadmu, cynku, miedzi i o³owiu w badanych glebach by³y wy¿sze w porównaniu do podanych przez Oleszek i in. [2003] zakresów, oczekiwanych dla ogólnych za-wartoœci tych metali w powierzchniowych warstwach gleb uprawnych Polski – typowych dla gleb nie za-nieczyszczonych. W przypadku kadmu, o³owiu, mie-dzi i cynku najwy¿sze œrednie stê¿enia tych metali w glebie stwierdzono w najbli¿szej z badanych stref od-leg³oœci od emitora (25 m) – odpowiednio: 0,513; 22,8; 9,65 i 30,9 mg×kg–1_{. Dla wszystkich} analizowa-nych metali ciê¿kich, wspó³czynniki korelacji pro-stej pomiêdzy ich zawartoœci¹ w glebach z okolic Fa-bryki Œrub a odleg³oœci¹ od emitora by³y ujemne, ale tylko w przypadku miedzi i niklu wspó³czynniki te by³y statystycznie istotne przy poziomie istotnoœci a=0,05 (tab. 3). Mo¿e to sugerowaæ pewien wp³yw pobliskiego zak³adu na podwy¿szon¹ zawartoœæ tych metali w badanych glebach. Jednak¿e warto podkre-œliæ, i¿ Terelak i Tujaka [2003] na podstawie badañ monitoringowych stwierdzili, ¿e gleby u¿ytków rol-nych województwa podkarpackiego charakteryzuj¹ siê w porównaniu do obszaru Polski nieco wy¿sz¹ zawartoœci¹ metali ciê¿kich, a szczególnie miedzi i niklu, przy czym o ewentualnym zanieczyszczeniu mo¿na mówiæ jedynie w przypadku 1,41% gleb wo-jewództwa (w tym silnym 0,04%).

Na terenie województwa podkarpackiego domi-nuj¹ wiatry po³udniowo-zachodnie, zachodnie i

pó³-nocno-zachodnie [Suchy 2008], st¹d nale¿a³oby ocze-kiwac akumulacji emitowanych przez zak³ad pier-wiastków po przeciwnych stronach. Mimo to nie stwierdzono wyraŸnych preferencji rozmieszczenia badanych metali w ró¿nych kierunkach geograficz-nych – najwiêksze œrednie iloœci miedzi i niklu ozna-czono w próbkach gleby po³o¿onych na po³udnie, najwiêcej kadmu i cynku stwierdzono na pó³nocny-zachód, a o³owiu na pó³nocny-wschód od zak³adu.

WNIOSKI

1. Œrednie zawartoœci rozpuszczalnych w 1 M HCl form kadmu, o³owiu, niklu, miedzi i cynku w gle-bach z okolic Fabryki Œrub w £añcucie wynosi³y odpowiednio: 0,37; 15,9; 5,54; 8,26 oraz 29,7 mg×kg–1 _{i by³y wy¿sze, ani¿eli œrednie w punktach} kontrolnych. Zwraca uwagê wysoka zawartoœæ cynku i kadmu w glebach z niektórych punktów badawczych, osi¹gaj¹ca maksymalnie 100,8 mg Zn×kg–1 _{i 1,16 mg Cd×kg}–1_.

2. Kadm i o³ów gromadzi³y siê g³ównie w poziomach próchnicznych badanych gleb. Natomiast œrednie zawartoœci niklu, miedzi i cynku w glebie z g³êbo-koœci 0–25 cm by³y ni¿sze w porównaniu do gleby z g³êbokoœci 26–50 cm.

3. Nie stwierdzono jednoznacznych preferencji roz-mieszczenia badanych metali w ró¿nych kierun-kach geograficznych. Najwiêksze œrednie iloœci miedzi i niklu oznaczono w próbkach gleby po³o-¿onych na po³udnie, najwiêcej kadmu i cynku stwierdzono na pó³nocny-zachód, a o³owiu na pó³-nocny-wschód od zak³adu.

4. W najbli¿szej strefie (odleg³oœæ od zak³adu 25 m) stwierdzono œrednio najwiêksz¹ iloœæ wêgla orga-nicznego (œrednio 22,8 g×kg–1_{), najmniejsze} zakwa-szenie (œrednio 15,5 mmol(+)×kg–1) _{oraz wysok¹} zawartoœæ kationów zasadowych w porównaniu do œrednich z pozosta³ych stref (200–1000 m). W tej odleg³oœci stwierdzono te¿ najwy¿sze œrednie za-wartoœci rozpuszczalnych w 1 M HCl form kad-mu, o³owiu, miedzi i cynku (odpowiednio 0,513; 22,8; 9,65 i 30,9 mg×kg–1_).

5. Wspó³czynniki korelacji prostej, pomiêdzy zawar-toœci¹ analizowanych pierwiastków w glebach a odleg³oœci¹ od zak³adu by³y ujemne, ale jedynie w przypadku miedzi i niklu istotne statystycznie, co mo¿e wskazywaæ na oddzia³ywanie emisji prze-mys³owych z Fabryki Œrub w £añcucie, na ich za-wartoœæ w okolicznych glebach.

TABELA 3. Wspó³czynniki korelacji pomiêdzy zawartoœci¹ pier-wiastków rozpuszczalnych w 1 M HCl a wybranymi w³aœciwo-œciami gleb oraz odleg³oœci¹ od emitora zanieczyszczeñ (n=35) TABLE 3. Coefficients of correlation among contents of soluble in 1 M HCl forms of elements in examined soils and some pro-perties of soils and distance from source of pollutions (n=35)

Objaœnienia – Explanations: * istotny przy, significant at a=0,05; ** istotny przy, significant at a=0,01; *** istotny przy, significant at a=0,001; n.i. – korelacja nieistotna, not significant.

rt e m a r a P r e t e m a r a P Ni Cd Pb Cu Zn æ œ o ³ g el d O e c n a t si D l C K H p h H S T V g r o C m m 2 0 , 0 < m m 2 0 0 , 0 < i N d C b P u C * * * 4 2 5 , 0 -.i . n .i . n .i . n .i . n * * * 6 2 5 , 0 .i . n * * * 0 9 5 , 0 * * * 9 2 6 , 0 .i . n .i . n .i . n * * * 3 2 5 , 0 * * * 7 1 5 , 0 * * 4 8 4 , 0 * * 9 5 4 , 0 .i . n .i . n * 5 1 4 , 0 .i . n .i . n .i . n * * * 4 1 6 , 0 * * * 1 1 6 , 0 * * 1 8 4 , 0 * * * 3 7 5 , 0 .i . n .i . n .i . n * * * 7 5 9 , 0 * * 1 1 5 , 0 -.i . n .i . n * * * 4 4 6 , 0 * * * 9 3 6 , 0 * * * 2 6 6 , 0 * * 0 1 5 , 0 .i . n .i . n * * * 5 0 7 , 0 * * * 8 3 8 , 0 * * * 2 9 7 , 0 .i . n .i . n .i . n .i . n .i . n i. n .i . n .i . n .i . n .i . n .i . n .i . n .i . n

LITERATURA

BARAN S., TURSKI R. 1996. Degradacja, ochrona i rekultywa-cja gleb. Wyd. AR w Lublinie: 223 ss.

CZEKA£A J., G£ADYSIAK S., JAKUBUS M. 1996. Wp³yw zakwaszenia na zawartoœæ rozpuszczalnego o³owiu, kadmu, chromu i ¿elaza w poziomie próchnicznym gleby p³owej. Zesz.

Probl. Post. Nauk Rol. 434: 867–871.

GORLACH E., GAMBUŒ F. 2000. Potencjalnie toksyczne pier-wiastki œladowe w glebach. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 472: 275–296.

HAJDUK E., KANIUCZAK J., W£AŒNIEWSKI S. 2007. Wp³yw przemys³u na zawartoœæ metali ciê¿kich w glebach Pogórza Strzy¿owskiego i Do³ów Jasielsko-Sanockich. Zesz.

Probl. Post. Nauk. Rol. 520, I: 55–63.

JANKIEWICZ B., ADAMCZYK D. 2007. Assessing Heavy Metal Content of Soils Surrunding the £ódŸ EC4 Power Plant, Poland. Polish J. of Environ. Stud. 16, 6: 933–938. KABATA-PENDIAS A. 2004. Soil-plant transfer of trace

ele-ments – an environmental issue. Geoderma 122: 143–149. KABATA-PENDIAS A., MOTOWICKA-TERELAK T.,

PIO-TROWSKA M., TERELAK H., WITEK T. 1993. Ocena stop-nia zanieczyszczestop-nia gleb i roœlin metalami ciê¿kimi i siark¹. Wyd. IUNG Pu³awy, P(53): 23 ss.

KABATA-PENDIAS A., PENDIAS H. 1999. Biogeochemia pier-wiastków œladowych. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa: 364 ss. MACIEJEWSKA A., OCIEPA E. 2003. Metale ciê¿kie w glebach zanieczyszczonych emisjami przemys³owymi i ich zawartoœæ w roœlinach. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 493: 201–208. OLESZEK W., TERELAK H.,

MALISZEWSKA-KORDY-BACH B., KUKU£A S. 2003. Soil, Food and Agroproduct Contamination Monitoring in Poland. Polish J. of Environ.

Stud. 12, 3: 261–268.

ROZPORZ¥DZENIE Ministra Œrodowiska w sprawie

standar-dów jakoœci oraz standarstandar-dów jakoœci ziemi. Dz.U. Nr 165,

poz. 1358 z 9 wrzeœnia 2002 r.

SUCHY M. 2008. Stan œrodowiska w województwie podkarpac-kim w latach 2000–2007. Biblioteka Monitoringu Œrodowi-ska, Rzeszów: 120 ss.

TERELAK H., TUJAKA A. 2003. Wystêpowanie pierwiastków œladowych w glebach u¿ytków rolnych województwa podkar-packiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 493: 245–252.

Dr in¿. Edmund Hajduk

Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii Wydzia³ Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski ul. M. Æwikliñskiej 2

35-959 Rzeszów