R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E , T . X V I I I z. 1. W A R S Z A W A 1967
K A ZIM IER Z B O R A T Y Ń SK I, E LIG IU SZ R O SZYK , S T E F A N IA R OSZYK OW A , M A R EK TYSZK IEW IC Z, M A R IA ZIĘTEC K A
ZAWARTOŚĆ PRZYSWAJALNYCH FORM Cu, Mn, Mo, Zn W NIEKTÓ RYCH TYPACH GLEB DOLNEGO ŚLĄSKA POWSTAŁYCH
NA UTWORACH PYŁOWYCH1
K ated ra C h em ii R olnej W SR W rocław
Zaw artość i forma, w jakiej m ikroelem enty znajdują się w różnych
typach gleb, nie zostały jeszcze ustalone. Jedni badacze stw ierdzają
zależność zaw artości niektórych m ikroelem entów od typu gleby [8, 1 1,
14, 15, 20, 31], inni natom iast nie znajdują tu żadnych powiązań [23, 28, 29]. Większość autorów [9, 1 0, 1 2, 16, 17, 30] podkreśla, że decydującym i m om entam i w kształtow aniu się zawartości m ikroelem entów w glebie jest ich zaw artość w skale m acierzystej oraz kierunek procesów glebo- twórczych.
Przeprow adzone badania nie dają także w yczerpującej odpowiedzi na pytanie, czy i jakie właściwości gleby (fizyczne, chemiczne bądź fizyko-chemiczne) m ają w pływ na gromadzenie się mikroelem entów.
W prawdzie w ielu autorów [1, 2, 8— 10, 17, 30] w ykazuje zależność ogól
nej zaw artości m ikroelem entów , jak rów nież ich form rozpuszczalnych, od niektórych właściwości gleby, szczególnie od odczynu; istnieją jednak i takie prace, które tego poglądu nie potw ierdzają [23].
Ta rozbieżność wyników uzyskiw anych w badaniach nad zaw artością m ikroelem entów w glebach skłoniła nas do zajęcia się tym zagadnieniem.
Jako m ateriał do badań w ybrano niektóre typy gleb, pow stałych na utw orach pyłowych, a więc w zasadzie na jednakowej skale m acierzystej.
G lebami pyłow ym i zajęliśm y się również i z tego względu, że zajm u 1 P raca b y ła częścio w o su b w en cjo n o w a n a p rzez K o m itet G leb o zn a w stw a i C h em ii R oln ej P A N .
58 К . B o ra ty ń sk i i w sp ó łp ra co w n icy
ją one znaczne obszary na Dolnym Śląsku [32], a szczegółowa ch arak te ry sty k a ich właściwości w skazuje, że m ają one dużą w artość użytko- w o-rolniczą [6, 7].
Próbki do badań pobrano z w ierzchniej w arstw y gleb upraw nych powiatów: Dzierżoniów, Oława, Strzelin, Świdnica, Ząbkowice, W rocław w ilości 94, w tym są 32 gleby bielicowe, 31 gleb brunatnych i 31 czarnych ziem. Ponadto pobrano próbki z poszczególnych poziomów trzech profili (ogółem 39 próbek) każdego typu gleby.
W badanym m ateriale glebowym oznaczono skład mechaniczny, pH i zawartość substancji organicznej ogólnie przyjętym i metodami. Zaw artość przysw ajalnych form m ikroelem entów oznaczono n astępują
cymi sposobami: miedź w wyciągu rozcieńczonego H N 03 wg W esterhoffa
zmodyfikowaną m etodą S charrera i Schaum llöffela [2 2], m angan m etodą
siarczynową pH 8 Schachtschabela [3], molibden uproszczoną m etodą
Grigga [4] oraz cynk w wyciągu octanowym Shaw Deana według m eto dy opisanej przez J a c k s o n a [19].
W ahania i średnie w yniki tych oznaczeń w poszczególnych typach
gleb podano w tab. 1. Najwyższe średnie zaw artości m anganu, molibdenu
i cynku znaleziono w w ierzchnich w arstw ach gleb bielicowych. Średnia zawartość m anganu w yraźnie i system atycznie obniża się w szeregu:
gleby bielicowe -> gleby brun atn e czarne ziemie
Średnie zawartości m ilibdenu i cynku są w glebach b runatnych i czarnych ziemiach praw ie jednakowe, ale znacznie niższe od średniej wartości, stw ierdzonej w glebach bielicowych. Średnie zawartości miedzi
T a b e l a 1 pH oraz zaw a rto ść: c z ę ś c i sp ła w ia ln y c h , węgla organicznego i p rzy sw ajaln y ch form mikroelementów
w w ierzch n ich warstwach badanych g le b
pH and c o n te n ts o f f l o a t a b l e p a r t s , o rg a n ie carDon and a v a ila b le form s o f m icroelem ents in th e upper la y e r s of th e te s te d s o i l s Typy glebowe. S o il type I lo ś ć próbek Number of samples PH Czçdci w iaïnych F lo a ta b le p a r t s С o rg a n i czny Organic С Cu Mn Mo Zn % ppm Gleby b ielico w e P odsols 32 6 , 2 (4,4-7,2) 44 (29-53) 1,09 (0,72-1,6$) 3,4 (1,6-8,5) 70 (24-109) 0,14 (0,07-0,29) 2,4 (1,3-3,4)
Gleby bru n atn e
Brown s o i l s 31 (4,6-7,0)6,5 (2 648-6 0) (0,1 , 1 15 8-1,72)(1,7-5,5)3,0 (21-123)64 (p, 04-0,14)0,07 (0 ,7 -2 ,1,3 6) Czarne ziem ie Black e a r th s 31 (5,2-7,26 , 8 ( 50 2 6-6 1) 1,79 (1,15-2,43) 3,6 (1,4-6,7) 48 (14-125) 0,07 (0,02-0,17) 1,4 (0,6-3,4)
M ik ro elem en ty g leb p y ło w y c h D o ln eg o Ś lą sk a 59
w glebach bielicowych i czarnych ziemiach są zbliżone i nieco wyższe od średniej zaw artości w glebach brunatnych.
Trudno jest porównać w yniki uzyskane przez nas z danym i z litera tury, gdyż większość publikacji dotyczy badań ogólnej zawartości m ikro elementów w różnych typach gleb. Z nielicznych badań wspomnieć moż na prace K o c i a ł k o w s k i e g o [23], który badając profile gleb bieli cowych, brunatnych i czarnych ziem nie znajduje zależności między ilością m ikroelem entów w yekstrahow anych odczynnikiem B arona i ty pem gleby. Zaznaczyć jednak należy, że w poprzednich naszych bada niach [5] ilości miedzi ekstrahow ane odczynnikiem B arona były jedna kowe i niezależne od całkowitej zawartości tego m ikroelem entu. W ł a s i u k [31] znajduje znaczne zaw artości miedzi ruchom ej w czar- noziemach, co w pew nym stopniu jest zgodne z w ynikam i naszych
badań. C h u d e c k i [8] stwierdza, podobnie jak my, niską zawartość
cynku ruchomego w czarnych ziemiach. M u s i e r o w i c z [24] podaje, że gleby zasobne w w ęglan w apnia, do których na ogół należą czarne ziemie, naw et przy dużych zapasach m anganu ogółem mogą zawierać m ałe ilości m anganu czynnego. Spośród badanych przez nas typów gle bowych najniższe ilości m anganu aktywnego znaleziono w czarnych ziemiach. K a b a t a i B o l i b r z u c h [20] znajdują większe zawartości m olibdenu rozpuszczalnego w czarnych ziemiach niż w glebach b ru n a t nych i bielicowych, co jest niezgodne z w ynikam i naszych badań.
Różnice w w ynikach uzyskanych przez poszczególnych autorów, związane są, być może, z różnorodnym charakterem podłoża, na którym pow stały badane typy glebowe. W ł a s i u k [31] podkreśla, że te same typy gleby w różnych rejonach odznaczają się różną zaw artością m i kroelementów.
Badane przez nas ty p y gleb nie różnią się między sobą podłożem. W ydaje się jednak, że w artości uzyskane przez nas wiążą się z niektó rym i właściwościami badanych gleb.
W obrębie poszczególnych typów gleb mimo pew nych tendencji nie znaleziono w zasadzie m atem atycznie udowodnionej współzależności między zaw artością m ikroelem entów a właściwościami gleby. Jedynie w typie gleb bielicowych stwierdzono zależność zaw artości m anganu od pH ( r = —0,53).
Jeśli natom iast traktow ać m ateriał glebowy jako całość bez podziału na typy, zależność zawartości m ikroelem entów od niektórych właściwości gleb jest dość w yraźna, mimo że w ahania w obrębie tych właściwości są stosunkowo nieduże.
Średnie zaw artości m anganu, m olibdenu i cynku m aleją system a tycznie w m iarę w zrostu pH (tab. 2), przy czym istotne są tylko zależ ności między zaw artością cynku i pH gleby oraz m anganu i pH gleby.
6 0 К . B o ra ty ń sk i i w sp ó łp ra co w n icy
Średnie zawartości przysw ajalnej miedzi w poszczególnych prze działach pH są dosyć zbliżone, z tym że stosunkowo największe zaw ar tości miedzi znaleziono w przedziale 6,0—6,4, a najm niejsze w próbkach gleby o pH poniżej 5,9. Ta b e l a 2 Z a l e ż n o ś ć ś r e d n i c h z a w a r t o ś c i m ik r oe l em en t ów od pH w w i e r z c h n i e j w a r s t w i e badenych g l e b D epe nd en ce o f a v e r a g e m i c r o e l e m e n t c o n t e n t s on pH i n t h e upper l a y e r s o f t he t e s t e d s o i l s Przed ziały pH pH in te r v a l I lo ś ć próbek Number Cu iin kio Zn of samples ppm ^ 5 , 9 14 3 , 1 85 0,12 2,3 6 , 0 - 6,4 18 3 ,8 76 0,11 2, 1 6,5 - 6,9 25 3,3 64 0,09 1,7 > 6 , 9 37 3,3 43 0,07 1,3 Współczynnik kore l a c j i (r) Correlation c o e f f i c i e n t (r) - 0,56 - 0,02* - 0,78 * K o r e l a c j a n i e i s t o t n a C o r r e l a t i o n i n s i g n i f i c a n t
Przedstaw ione przez nas zależności są w zasadzie zgodne z w ynikam i badań, uzyskanym i przez innych autorów. S c h a c h t s c h a b e l [27], F i n e k [13], M u s i e r o w i c z [24], B o r a t y ń s k i i współpracow nicy UL G y ö r i i Z y r i n [17] oraz R u s z k o w s k a [26] podają, że zawartość m anganu aktywnego w zrasta w m iarę w zrostu kwasowości gleb. Podobne zależności stw ierdzili dla wymiennego cynku G y ö r i i Z y r i n [17] oraz C h u d e c k i [8].
Stw ierdzona natom iast w naszych badaniach tendencja (nie udowod niona m atem atycznie) w zrostu zaw artości przysw ajalnego m olibdenu w m iarę obniżania się pH gleby (tab. 2) nie znajduje potw ierdzenia w literaturze. Przeciwnie, badania B a r s h a d a [2], R o b i n s o n a i współpracowników [25] oraz I w a n o w e j [18] w skazują na pewien w zrost zawartości rozpuszczalnego m olibdenu w raz ze w zrostem pH.
K o c i a ł k o w s k i [23], podobnie jak my, nie znajduje zależności m iędzy zaw artością rozpuszczalnej miedzi a pH gleby. N atom iast G y ö r i i Z y r i n [17] znajdują pew?en w zrost zawartości ruchom ych form m ie dzi pod w pływem podwyższenia pH oraz upraw y gleb leśnych.
W naszych badaniach w m iarę w zrostu ilości części spław ialnych średnie zaw artości manganu, m olibdenu i cynku w ykazują tendencję m
a-M ik ro elem en ty g leb p y ło w y c h D o ln eg o Ś ląsk a 61 lejącą, natom iast średnie zaw artości miedzi — w zrastającą. Jednakże,
jak wykazała analiza m atem atyczna, zależności te są nieistotne (tab. 3).
W literatu rze nie znaleźliśmy danych dotyczących zależności zaw ar tości rozpuszczalnych form m ikroelem entów od składu mechanicznego
Ta b e l a 3 Zależność średnich zawartości mikroelementów od ilo śc i części spławialnych
w wierzchnich warstwach badanych gleb
Dependence of mean microelement contents on amount of floatable parts in the upper layers of the tested so ils
Zawartość części spławialnych Content of floatable parte % Ilość próbek Number of samples Cu Un Но Zn ppa ^ 4 5 30 3,1 66 0,11 2 , 0 46 - 55 51 3,4 61 0,09 1,7 ^ 5 5 13 3,7 50 0,0 6 1,3
gleb. N atom iast stwierdzono na ogół, że ogólna zawartość m ikroelem en tów w glebach w zrasta w m iarę przechodzenia od gleb lekkich do cięż kich. Wspomnieć tu można o badaniach W i e r i g i n y [30], która stw ier dza nagrom adzenie się we frakcji ilastej oprócz ogólnych także
T a b e l a 4 Zależność średnich zawartości . mikroelementów od ilo śc i węgla organicznego
m wierzchnich warstwach gleb bielicowych i brunatnych
Dependence of mean microelement contente on amount of organic carbon in the upper layers of podsols and brown so ils
Zawartość С organicznego Content of organic С % Ilość próbek Number of в ample 8 Cu Mn Mo Zn ppm ^ 1,00 16 3,0 64 0, 12 1.6 1,01 - 1,25 37 3,2 68 0 , 1 0 1,9 > 1 , 2 5 10 4,0 71 0,09 2,4
ruchom ych form miedzi i cynku. Podobnie i G y ö r i [16] w swoich badaniach w ykazuje większą zawartość rozpuszczalnych form m ikroele m entów we frakcji ilastej badanych przez siebie gleb.
62 К. B o ra ty ń sk i i w sp ó łp ra co w n icy
P°d tym względem zdecydowanie od gleb bielicowych i brunatnych, za w ierających znacznie mniejsze i zbliżone ilości węgla. Z tego też względu nie uw ażaliśm y za możliwe łączne rozpatryw anie próbek glebowych, po chodzących ze w szystkich trzech typów przy badaniu ew entualnych za leżności między zaw artością m ikroelem entów i substancji organicznej.
Ta b e l a 5 Zależność średnich zawartości mikroelementów od ilo śc i węgla organicznego
w wierzchnich warstwach czarnych ziem
Dependence of mean microelement contents on amount of organic carbon in the upper layers of black earths
Zawartość С organicznego Content of organic С % Ilość próbek Number Cu Un Mo Zn of samples ppm ^ 1,50 9 4 , 5 44 0,07 1,0 1,51 - 2,0 0 10 2, 9 50 0,07 1,1 > 2,00 12 3 , 6 49 0,06 1, 9
W glebach bielicowych i bru natnych (potraktow anych łącznie — tab. 4) średnia zaw artość miedzi, m anganu i cynku m a tendencję w zrostu w raz ze zwiększaniem się procentow ej zaw artości węgla organicznego
T a b e l a 6 brednia zawartość przysw ajalnych form mikroelementów w ppm w poziomach genetycznych badanych g le b
Mean co n ten ts of a v a ila b le m icroelement forms in ppm in the g e n e tic horizons o f the te s te d s o i l s Poziom* Cu Un Mo Zn m CO m m H orizon b ie l. p o d - 80 le Ь г ш ь brow n s o il s c z .z . b la c k e a rt h 8T O S -p o d • T 9 i q b ru n . brown so il s c z .z . b la c k e a rt h b ie l. p o d -8 0 ls b ru n . brown so il s C Z.Z. b la c k e a rt h b ie l. p o d s o ls b ru n . br own s o il s c z .z . b la c k e a rt h ; I 2,5 2,4 3,4 47 66 43 0,17 0 , 1 0 0 , 1 1 2,9 2 , 1 1,4 II 2,7 2 , 0 3,6 6o 34 30 0,14 0,07 0,08 1,4 0 , 8 1 , 0 I I I 2 , 2 1,4 1 , 1 42 34 25 0 , 1 0 0,08 0,07 0,7 0,5 0 , 6 IV 1,9 1 , 2 1 , 1 28 37 20 0,09 0,05 0,05 0,9 0,4 0,4
* I - Ai (3-15 сю) gleb y b i e l . i brun.; A (3-15 cm) c z . ziem ie x p od sols and brown s o i l s black earth s
II - Ao (20-40 cm) gleby b i e l . ; В (30-50 cm) gleby brun.; A (30-40 cm) c z . ziem ie
* pod sols Drown s o i l s black e a r th s
I I I - В (45-60 cm) gleby b i e l . ; С (80-95 cm) gleby brun.; A/C (50-80 cm) c z .z ie m ie p o d so ls brown s o i l s black earth s 17 - С (70-100 cm) gleby b iel.,* С (120-150 cm) g leb y brun.; С (75-110 cm) c z .z ie m ie
M ik ro elem en ty g leb p y ło w y c h D o ln eg o Ś lą sk a 63
(najm niej w yraźnie w ystępuje to w przypadku manganu). Odwrotnie, średnia zawartość przysw ajalnego m olibdenu w ykazuje tendencję m ale
jącą w raz ze w zrostem ilości węgla organicznego.
W czarnych ziemiach jedynie w przypadku cynku znaleziono podobną tendencję jak w glebach bielicowych i brunatnych, natom iast średnia za w artość pozostałych m ikroelem entów w aha się nieregularnie (tab. 5).
Zależności, o których mowa wyżej, nie są jednak statystycznie udo wodnione.
W yniki oznaczenia pH oraz zawartości części spław ialnych węgla organicznego i przysw ajalnych form m ikroelem entów w poszczególnych
poziomach badanych profilów przedstawiono na rys. 1—3.
pH oraz procentow a zaw artość części spław ialnych w ykazują niew iel ką zmienność w poszczególnych poziomach zbadanych profilów. Zaw ar tość substancji organicznej m aleje w yraźnie w głąb profilu. Zaw artość przysw ajalnych form m ikroelem entów w obrębie poszczególnych profi
lów i typów glebowych w ykazuje pew ne w ahania (rys. 1—3,b — 1—9.)
Mimo tych różnic można jednak stw ierdzić pew ne ogólne praw idło wości w rozmieszczeniu m ikroelem entów w profilu glebowym. W zasadzie
najwyższe średnie zawartości m ikroelem entów (tab. 6) stwierdzono
w w arstw ach w ierzchnich w poziomie I (3— 15 cm). W yjątek od tej re guły stanowi miedź, której zaw artość w glebach bielicowych i czarnych ziemiach jest średnio biorąc nieco większa w poziomie II (A2 20—40 cm dla gleb bielicowych i A 30—40 cm dla czarnych ziem). Pew ne nagro madzenie m anganu w ystępuje również w glebach bielicowych w po ziomie A 2.
Średnia zawartość wszystkich m ikroelem entów jest w poziomach głębszych (III, IV) w yraźnie m niejsza niż w poziomach górnych (I i II).
Ten spadek zaw artości w m iarę posuwania się w głąb profilu w ystę puje najw yraźniej w przypadku cynku i to we w szystkich profilach i ty pach gleb.
Uzyskane przez nas w yniki badań rozmieszczenia m ikroelem entów w profilach gleb są na ogół zgodne z w ynikam i innych autorów. Wszyscy oni stw ierdzają w zasadzie wyższą zaw artość rozpuszczalnych form m i kroelem entów w w arstw ie w ierzchniej gleb w porów naniu z poziomami głębszymi.
I tak np. G y ö r i i Z y r i n [17] znaleźli wysoką zaw artość rucho mych form m ikroelem entów w w ierzchnich w arstw ach badanych gleb. C h u d e c k i [8] stw ierdził najwyższe zaw artości ruchomego cynku i m ie dzi w wierzchnich w arstw ach gleb bielicowych, brunatnych i w czarnych ziemiach. W iększym zróżnicowaniem zawartości tych m ikroelem entów odznaczały się w tych badaniach gleby bielicowe niż inne typy gleb. Podobnie C z a r n o w s k a [1 0] oraz K a b a t a i P o n d e l [21]
zna-/ C zęści spfawzna-/ozna-/nycfi _ 0zna-/ \ Fi o o tobie p o rte / С organicznego _ 0/
I Organic С
p H
Rys. 1. G leby b ielico w e: pH, zaw artość części sp ła w ia ln y ch i w ę g la organ iczn ego (a) oraz za w artość p r z y sw a ja ln y c h form m ik ro elem en tó w (b) w p ro fila ch
P od sols — pH, co n ten ts of floatab le parts and organic carbon (a) and contents of a v a ila b le fo rm s of m icro elem en ts (b) in th e p r o file s
R o c z n ik i g le b o z n a w c z e t. X V II I Г Części spfowio/nych _ 0/0 \ FIootob/e ports { С organicznego _ 0/ I Organic С pH ppm Mo Mn Си Zn
R ys. 2. G leb y brunatne: pH, zaw artość części sp ła w ia ln y c h i w ę g la o rgan iczn ego (a) oraz za w a rto ść p rzy sw a ja ln y ch form m ik r o e le m e n tó w (b) w p ro fila ch
B row n soils,: pH, con ten ts o f flo a ta b le p a rts and organic carbon (a) and con ten ts of a v a ila b le fo rm s of m icro elem en ts (b) in th e p ro files
( Części spfowioinuch n/
l F/ootoó/e po rts I С organicznego _ 0/o
— °PT n,cC
R ys. 3. C zarne ziem ie: pH, zaw artość części sp ła w ia ln y c h i w ę g la organicznego (a) oraz zaw artość p r z y sw a ja ln y c h form m ik ro elem en tó w (b) w p ro fila ch
B la ck earths: p odsols, con ten ts of flo a ta b le p arts and organic carbon (a) and con ten ts of a v a ila b le form s of m icro elem en ts (b) in th e p ro files
M ik ro elem en ty g leb p y ło w y c h D o ln eg o Ś lą sk a 67
leźli większą zawartość miedzi rozpuszczalnej w poziomie A 1 gleb bie licowych. N atom iast K o c i a ł k o w s k i [23] stw ierdził w głębszych w arstw ach nieco więcej rozpuszczalnej miedzi. Zawartość rozpuszczalne go cynku zm niejsza się, w edług tego autora, dość regularnie w raz z głę bokością.
Zawartość ruchomego m olibdenu w glebach badanych przez G y ö r i i Z y r i n a [17] ulegała niewielkim zmianom. N atom iast w badanych przez K o c i a ł k o w s k i e g o [23] glebach b runatnych w ahała się w szerokich granicach.
Ten sam autor [23] znajduje w glebach bielicowych, ekstrahow anych odczynnikiem Barona, z reguły duże ilości Mn w poziomie akum ulacyj nym, w głębszych w arstw ach sporadycznie znajduje znaczne ilości m an ganu rozpuszczalnego.
Ja k już zaznaczono, pH oraz zaw artość części spław ialnych ulega w poszczególnych profilach stosunkowo m ałym zmianom. Dlatego to prawdopodobnie nie można było stw ierdzić zależności rozmieszczenia m ikroelem entów w profilu glebowym od pH i zaw artości części spław ial nych. Sądzić jednak można, że system atyczny spadek zaw artości cynku w głąb profilu glebowego może być w pew nym stopniu związany ze spadkiem zaw artości węgla organicznego (tab. 3 i 4).
W N IO SK I
1. W obrębie poszczególnych typów glebowych nie stwierdzono w za
sadzie w yraźnej zależności między zaw artością miedzi, m anganu, m olib denu i cynku w w ierzchnich w arstw ach gleby a pH. Jedynie w przypad ku gleb bielicowych w ystępuje istotna zależność zaw artości m anganu od pH.
2. P rzy rozpatryw aniu całego m ateriału pochodzącego z w ierzchnich
w arstw , bez podziału na typy, można było stwierdzić, że średnie zaw ar tości cynku, m anganu, i m olibdenu m aleją w m iarę w zrostu pH. Z aw ar tość tych m ikroelem entów zm niejsza się również w m iarę w zrostu ilości części spławialnych. N atom iast średnia zawartość miedzi w zrasta w raz ze wzrostem ilości części spławialnych.
3. Średnia zawartość cynku we w szystkich typach gleb w zrasta w w arstw ach powierzchniowych w raz ze w zrostem w nich zaw artości węgla organicznego. Podobne tendencje w ystępują w glebach bielicowych w odniesieniu do miedzi i m anganu.
4. Rozmieszczenie m ikroelem entów w profilach glebowych w ykazuje dość duże zróżnicowanie zarówno w obrębie typów glebowych, jak i poszczególnych profilów. Zaw artość badanych m ikroelem entów jest jednak średnio biorąc większa w w arstw ach górnych niż w dolnych.
6 8 К . B o ra ty ń sk i i w sp ó łp ra co w n icy
L IT E R A T U R A
[1] A d a m u s M. , B o r a t y ń s k i K. , K a r d a s z T.: P rzy d a tn o ść m eto d y sia r czy n o w ej i h yd ro ch in o n o w ej ozn aczan ia m an gan u a k ty w n eg o w g leb ie do o c e n y zasob n ości g leb w m an gan . R oczn. G lebozn., t. X V I, z. 2.
[2] B a r s h a d J.: F a cto rs a ffe c tin g th e m o ly b d en u m co n ten t of p a stu re p la n ts. I. N a tu re o f so il m o ly b d en u m , gro w th of p la n ts and so il pH. S o il S ei. 71, 1951, s. 297— 313.
[3] B o r a t y ń s k i K. , R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a М.: O m etod ach c h e m iczn y ch (k olorym etryczn ych ) ozn aczan ia zasob n ości g leb w m an gan p r z y sw a ja ln y dla roślin. R oczn. G lebozn., t. X V , z. 1, 1965, s. 167— 190.
[4] B o r a t y ń s k i K. , R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a M.: B a d a n ia nad p r z y sto so w a n ie m m etod y G rigga ozn aczan ia p rzy sw a ja ln eg o m olib d en u w g leb ie do o zn aczeń sery jn y ch . R oczn. G lebozn., t. X V I, z. 1.
[5] B o r a t y ń s k i K. , R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a M.: Z aw artość m ied zi w różnych w y c ią g a c h g leb o w y ch . R oczn. G lebozn., t. X V I, z. 2.
[6] B o r k o w s k i J.: S tu d ia n ad g leb a m i p y ło w y m i i p y la s ty m i Ś lą sk a . Roczn. G lebozn., t. X III, z. 1, 1963, s. 79— 109.
[7] B o r k o w s k i J.: C zarne i szare ziem ie w y tw o r z o n e z u tw o ró w p y ło w y c h i p y la sty c h na ob szarze Ś ląsk a. R oczn. G lebozn., t. X IV , z. 1, 1964, s. 61— 78. [8] C h u d e c k i Z.: N iek tó re czyn n ik i k sz ta łtu ją c e za w a rto ść i ro zm ieszczen ie jo du, m ied zi oraz cy n k u w w a ż n ie js z y c h g leb a ch m in era ln y ch P om orza Z ach od niego. Z eszy ty N a u k o w e W SR S zczecin , nr 10, 1963, s. 187— 239.
[9] C z a r n o w s k a K.: Z aw artość m ied zi w gleb ach w y tw o r z o n y c h z p ia sk ó w różnej g en ezy. Z eszy t P rob l. P o st. N au k R oln., 50b, 1964, s. 33— 39.
[10] C z a r n o w s k a K.: M iedź i m olib d en w w a ż n ie jsz y c h gleb ach w o je w ó d z tw a w a r sz a w sk ie g o . P raca doktorska, SGG W W arszaw a, 1964.
[11] C z e k a l s k i A. , K o c i a ł k o w s k i Z.: Z aw artość m ik ro elem en tó w w gleb ach i ro ślin a ch zb o żo w y ch p ól p ro d u k cy jn y ch w o je w ó d z tw a p o zn ań sk iego. Pozn. T ow . P rzy ja ció ł N au k , W ydz. N au k R oln. i L eśn., t. 19, z. 2, 1965, s. 251— 267. [12] D o b r i с к a j a J. I.: O so d ierża n ije m o lib d ien a w n iek o to ry ch p o czw a ch S o -
w ie c k o w o S ojuza. P o czw o w ied ien ., n r 1, 1962, s. 91— 99.
[13] F i n c k A.: U n tersu ch u n g en zur M an gan versorgu n g v o n F e ld p fla n z e n a u f e in ig e n B o d en ty p en S c h le s w ig -H o lste in s. Z. f. P fl. D üng. u. Bod., 89 (134), 1960, s. 120— 137.
[14] G l i ń s k i J.: F orm y m ied zi w gleb ach p ojezierza Ł ęczy ck o -W ło d a w sk ieg o . P raca doktorska, W SR L u b lin , 1964.
[15] G o r l a c h E.: Z aw artość m o lib d en u w n iek tó ry ch g leb a ch P o lsk i p o łu d n io w ej. R oczn. G lebozn., t. 13, z. 1, 1963, s. 213— 225.
[16] G y ö r i D.: A M n, Zn, Cu, Mo, Co m ik ro elem ek e lo sz lâ sa és v e g y ü le tfo r m a i ń eh a n y tala jtip u sb a n . A M agyar T udom . A cad. A gra rtu d o m a n y o k O sztâ ly â n a k e K ô zlem én v ei X X I, 1— 2, 1962, s, 53— 71.
[17] G y ö r i D., Z y r i n N . G.: O so b ien n o sti d in a m ik i Mn, Co, Cu, Zn i Mo w s i- stie m ie p o e z w a -r a stie n ije . A groch im ja, nr 2, 1965, s. 87— 97.
[18] I w a n o w a N. N.: S o d ierża n ije m o lib d ien a w p o czw a ch Ł o tw ijsk o j SSR , R i ga 1959.
[19] J a c k s o n M. L.: S o il ch em ica l a n a ly sis. P r e n tic e -H a ll, Inc. 1958.
[20] K a b a t a - P e n d i a s A. , B o l i b r z u c h E.: M olib d en w gleb ach i ro ślin a ch r e jo n u n ad m orsk iego. R oczn. N au k R oln., t. 8 8-А -З , 1964, s. 605— 617.
M ik ro elem en ty g leb p y ło w y c h D o ln eg o Śląsk a 69
[21] K a b a t a A. , P o n d e l H.: C h a ra k tery sty k a gleb K u rp io w szczy zn y z u w z g lę d n ien iem n iek tó ry ch m ik ro elem en tó w . R oczn. N auk R oln., 8 2 -A -l, 1960. [22] K a r d a s z T., R u z i e w i c z J.: P rz y sto so w a n ie m etod y Scharrera i S ch a u m -
lö ffe la ozn aczan ia m ied zi w w y c ią g a c h g leb o w y ch do a n aliz sery jn y ch . R oczn. G lebozn., t. X V I, z. 2.
[23] K o c i a ł k o w s k i Z.: Z aw artość Co, Mn, Mo, Cu, Zn, i N i w różn ych w y ciągach n iek tó ry ch ty p ó w gleb W ielk o p o lsk i. P ozn. T ow . P rzyj. N au k , W ydz. N a u k R oln. i L eśn ., t. 14, z. 4, 1963, s. 467— 498.
[24] M u s i e r o w i c z A.: N iek tó re m ik ro elem en ty w g leb a ch (Mo, Cu, Zn, B, M n, Ti). R oczn. G lebozn., d od atek do t. 9, 1960, s. 3— 25.
[25] R o b i n s o n W. O., E d g i n g t o n G., A r m i g e r W. H., B r e e n A. V.: A v a ila b ility o f m o ly b d en u m as in flu en ced by lim in g . S o il Sei., 72, 1951,
s. 267— 274.
[26] R u s z k o w s k a M.: P róba ozn aczan ia p rzy sw a ja ln eg o m an gan u w g leb ie za pom ocą sa ła ty jak o ro ślin y w sk a źn ik o w ej. R oczn. G lebozn., t. 9, z. 2, s. 87— 118. [27] S c h a c h t s c h a b e l P.: D ie B estim m u n g des M a n g a n v erso rg u n g sg ra d es von
B öd en und se in e B ezieh u n g zum A u ftr e te n der D ö rrfleck en k ra n k h eit b ei H a fer. Z. f. P fl. D üng. u. Bod. 78 (123), 1957, s. 147— 167.
[28] S t a n c z e w L . , G j u r o w G . , M a s z e w N . , S t o j ł o w G.: M ik ro elem en t cink w g ła w n ite, p o ezw en i tip o w e i p o d tip o w e na B ołgaria. Izw . N au czn oisl. Inst. P oczw . i A grot. „N. P ru szk a ro w ”, t. 4, 1962, s. 134— 144.
[29] T u c h o ł k a Z., C z e k a l s k i A. , K o c i a ł k o w s k i Z.: W stęp n e b ad an ia n ad z a w a rto ścią n iek tó ry ch m ik ro elem en tó w w g leb a ch w o je w ó d z tw a b y d g o s k iego. P ozn. T ow . P rzy j. N au k , W ydz. N au k R oln. i L eśn., t. 18, z. 2, 1964 r., s. 161— 166.
[30] W i e r i g i n a K. W.: S o d ierża n ije m ik r o e le m ie n to w w p o czw a ch K lin s k o -D m i- tro w sk o j G riady. P o c z w o w ie d ie n ., nr 9, 1962, s. 13—24.
[31] W ł a s i u k P. A.: S o d ierża n ije m ik r o e lie m e n to w w p o czw ien n y ch r a zn o w id n o - stia ch u k rain sk oj i m o łd a w sk o j SSR . P r im ie n ie n ije m ik r o e le m ie n to w w s ie l- sk om c h o zia jstw ie i m ied icin ie. Izd. A kad. N au k Lot. SSR , R iga 1959.
[32] M apa G leb P o lsk i, 1 :1 000 000, pod red a k cją A. M u sierow icza, IU N G , 1958.
К. БОРАТЫНЬСКИ, E. РОШЫК, С. РОШЫК, М. ТЫШКЕВИЧ СОДЕРЖ АНИЕ ДОСТУПНЫХ ФОРМ Cu, Mn, Mo, Zn, В НЕКОТОРЫХ ТИПАХ ПОЧВ НИЖ НЕЙ СИЛЕЗИИ, ОБРАЗОВАННЫ Х НА ПЫЛИСТЫХ ОТЛОЖЕНИЯХ. Кафедра Агрохимии Высшей Сельскохозяйственной Школы в г. Вроцлав Р е з юме Исследовали содержание доступных форм Cu, Mn, Mo, Zn в подзолистых, бурых и черных почвах развившихся на пылистых отложениях. В поверхностном слое исследованных почв (94 образца) самое высокое содер жание марганца, молибдена и цинка обнаружено в подзолистых почвах (таб. 1). Обсуждая зависимость содержания исследуемых микроэлементов от pH и меха нического состава только в подзолистых почвах, установлена зависимость содержания марганца от pH (г = —0,53). Однако если было засчитано весь исследуемый почвен
70 К . B o ra ty ń sk i i w sp ó łp ra co w n icy ный материал как целое, без разделения по почвенным типам, то обнаруживалось что среднее содержание цинка (г — —78), марганца (г = —0,56) и молибдена уменьша лось с повышением pH (таб. 2 ), а также с повышением количества пылистой ( < 0 0,02 мм) части почвы (таб. 3). Наоборот, среднее содержание меди увеличива лось с повышением количества пылистой части почвы. Среднее содержание цинка во всех почвенных типах (таб. 4 и 5) увеличивалось с повышением содержания органического углерода. Тоже самое наплавление обнаружено для меди и марганца в случае подзолистых и бурых почв. Размещение микроэлементов в профиле (исследовали 9 почвенных разрезов) по казывало некоторые различия так в пределах почвенного типа, как и отдельных разрезов (рис. 1—9). В общем однако содержание названных микроэлементов было выше в поверхностных, чем в нижележащих слоях (таб. 6). К . B O R A T Y Ń S K I, E . R O S Z Y K , S. R O S Z Y K O W A . М . T Y S Z K IE W I C Z . М . Z I Ę T E C K A
C O N TEN TS OF P L A N T -A V A IL A B L E Cu, Mn, Mo, Zn FO R M S IN SOM E SIL T SO IL S
D e p a r t m e n t o f A g r o c h e m i s t r y , C o lle g e o f A g r i c u l t u r e , W r o c ł a w
S u m m a r y
T he co n ten ts of a v a ila b le fo rm s o f copper, m a n g a n ese, m o ly b d en u m and zinc w e r e te s te d in silt so ils o f p odzol, brow n and b la ck earth typ e.
T he h ig h e st M n, Mo and Zn co n ten ts in th e u p per la y ers o f th e ex a m in ed so ils (94 sam p les) w e r e fou n d in p od zol (tab. 1).
In a n a ly zin g d ep en d en ce of the tested m icroelem ents* on pH and m ech a n ica l so il com p osition , th e correlation b e tw e e n m a n g a n ese co n ten ts and pH (r = — 0.53) w a s ob served o n ly in podzol. T a k in g h o w e v e r th e te ste d so il m a teria l as a w h o le , it w a s fou n d th a t th e m ean co n ten t of zinc (r = — 0.78), m a n g a n ese (r = — 0.56) and m oly b d en u m d im in ish ed w ith risin g pH (tab. 2) and also w ith risin g am ou n ts of flo a ta b le parts (tab. 3). C on versely, th e a v era g e copper co n ten t in creased w ith risin g am ou n ts of th e flo a ta b le parts.
M ean zinc con ten t rose in all ty p es (tabs 4, 5) w ith th e in crea se of organic carbon.
A sim ila r ten d en cy w a s o b serv ed fo r copper and m a n g a n ese in p od zol and b row n soils.
The d istrib u tio n of m icro elem en ts in th e 9 ex a m in ed p r o file s sh o w ed certain d iffe r e n c e s b e tw e e n th e so il ty p e s and also b e tw e e n th e p a rticu la r p ro files (figs 1— 9). It m ay be sta ted h o w e v e r th a t in g en era l th e m ean am ou n t of th e e x a m in ed m icro elem en ts is g reater in th e u p p er th a n in th e lo w er horizons.
