Aleksander Ratajczak
Prawnokarna ochrona członków
rodziny w art. 23 ustawy z dnia 10.
XII. 1959 r. o zwalczaniu alkoholizmu
oraz w projekcie kodeksu karnego z
1963 roku
Palestra 7/7-8(67-68), 76-83
1963
ALEKSANDER RATAJCZAK
Prawnokarna ochrona członków rodziny w arł. 2 3
ustawy z dnia 10. XII. 1 95 9 r. o zwalczaniu
alkoholizmu oraz w projekcie kodeksu karnego
z 1963 roku
T e m a te m a r t y k u ł u b ę d ą s p r a w y d o ty c z ą c e p r a w n o k a r n e j o c h ro n y c z ło n k ó w r o d z in y p rz e d a k ta m i z n ę c a n ia się, a p rz e d e w s z y s tk im tr y b ś c ig a n ia i r o d z a je s a n k c j i k a r n y c h s to s o w a n y c h w o b e c s p r a w c ó w ty c h p r z e s tę p s tw . P o n ie w a ż c z ło n k o w ie r o d z in y z o s ta li w y o d r ę b n ie n i ja k o o d d z ie ln y p r z e d m io t p r z e s tę p s t w a z n ę c a n ia się je d y n ie w a r t . 23 u s t a w y o z w a lc z a n iu a lk o h o liz m u z d n ia 10.X II.1959 r., p rz e to p rz e p is te n b ę d z ie s ta n o w ił p o d s ta w ę d o k r y ty c z n e j o c e n y z a ró w n o o b o w ią z u ją c e g o s t a n u p ra w n e g o , j a k i o d p o w ie d n ic h p rz e p is ó w p r o je k t u k o d e k s u k a r n e g o z 1963 r .1. P r z e s tę p s tw o z n ę c a n ia się p o d w pływ & m a lk o h o lu , o p is a n e w a r t . 23 u s t a w y p r z e c iw a lk o h o lo w e j, ś c ig a n e je s t z u r z ę d u i z a g ro ż o n e u s ta w o w ą s a n k c j ą k a r n ą d o 5 l a t w ię z ie n ia . N a t e m a t ś c ig a n ia z u r z ę d u p r z e s tę p s tw z a r t . 23 w y p o w ia d a n e są d w a p r z e c iw s ta w n e so b ie p o g lą d y . Z w o le n n ic y o b o w ią z u ją c e g o sp o s o b u ś c ig a n ia u z a s a d n i a ją sw o je s ta n o w is k o n a - g m in n o ś c ią ty c h p r z e s tę p s t w i ic h g łę b o k o s ię g a ją c y m i s k u t k a m i w ż y c ie r o d z in n e . T w ie rd z ą a n i, iż m a l tr e to w a n e ż o n y a lk o h o lik ó w to k o b ie ty t a k z a b ie d z o n e i z a s tra s z o n e , że p r z y t ła c z a j ą c a w ię k sz o ś ć ic h n ie z d o b y ła b y się — p rz y in n y m tr y b ie ś c ig a n ia — n a z ło ż e n ie w n io s k u lu b n a w y s z u k a n ie i o p ła c e n ie a d w o k a ta , a b y w n ie ś ć i p o p ie r a ć o s k a r ż e n ie p r y w a t n e . 1 P rz e c iw n ic y u w a ż a ją , że p r z e s tę p s tw o z a r t. 23 p o w in n o b y ć ś c ig a n e z o s k a r ż e n ia p r y w a tn e g o l u b e w e n tu a ln ie z o s k a r ż e n ia p u b lic z n e g o , a le w y łą c z n ie n a w n io s e k o so b y p o k rz y w d z o n e j, p o n ie w a ż m o ż liw o ść n ie o g r a n ic z o n e j in g e r e n c ji o s k a r ż y c ie la p u b lic z n e g o w s f e r ę n a jb a r d z ie j in ty m n y c h i d e li k a tn y c h s to s u n k ó w r o d z in n y c h n a r u s z a je d n ą z is to tn y c h sw o b ó d o b y w a te ls k ic h , j a k ą j e s t u z a le ż n ie n ie ś c ig a n ia n ie k tó r y c h c z y n ó w o d u z n a n ia p o k rz y w d z o n e g o . Z w r a c a ją o n i je d n o c z e ś n ie u w a g ę n a to, że w ż y c iu ro d z in n y m g r a n ic a p r z e b ie g a ją c a p o m ię d z y z w y k ły m i, c h w ilo w y m i n ie p o r o z u m ie n ia m i a s y tu a c ja m i, w k tó r e w k r a c z a ć m o że p r a w o k a r n e , j e s t b a rd z o tr u d n a d o u s ta le n ia , sz c z e g ó ln ie w ó w c z a s, g d y p o s tę p o w a n ie to c z y się w b r e w w o li p o k rz y w d z o n y c h c z ło n k ó w r o d z i n y .2 1 P o r . z . Ł u k a s z k i e w i c z : S t o s o w a n i e a r t . 10 u s t a w y o z w a l c z a n i u a l k o h o l i z m u , ,,B i u l e t y n G e n . P r o k . ” , 1958, n r 1, 2, s . 16; S . P * .w e 1 a : A n a l i z a o r z e c z n i c t w a s ą d ó w 7. a r t . 10 u s t a w y a n t y a l k o h o l o w e j , „ B i u l e t y n M in . S p r a w i e d l . ” , 1957, n r 11, s . 14; S . G o c y ł a ; U s t a w a w p r a k t y c e , „ P r a w o i Ż y c i e ” , 1959, n r 10, s . 5; B . P i ą t e k : P e r s p e k t y w y , „ P r a w o i Ż y c i e ” , 1959, n r 10, s. 5. 2 P o r . A . M i s i e w i c z : K o n f r o n t a c j a z ż y c i e m , „ P r a w o i Ż y c i e ” , 1957, n r 16, s . 6. C z ę ś ć w y p o w i e d z i A . M is ie w ic z a d o t y c z ą c a k o n i e c z n o ś c i z a c h o w a n i a i n s t y t u c j i p r z e s t ę p s t w ś c i g a n y c h z o s k a r ż e n i a p r y w a t n e g o , g d y ż j e s t t o w a ż n y s k ł a d n i k u s t r o j u d e m o k r a t y c z n e g o , z o s t a ł a p o d d a n a s ł u s z n e j k r y t y c e p r z e z W . D a s z k i e w i c z a ( p o r . W . D a s z k i e w i c z : O s k a r ż y c i e l w p o l s k i m p r o c e s i e k a r n y m . W a r s z a w a 1960, s . 353 1 354.)
Ochrona ro d zin y wg u sta w y p rz e c iw a lk o h o l. i p r o je k tu k .k . 77
P o z a w y s u n ię c ie m ty c h p rz e c iw s ta w n y c h so b ie p o g lą d ó w o b ie s tr o n y p r o p o n u j ą p o n a d to z m ia n ę is tn ie ją c e g o s t a n u p r a w n e g o w d w ó c h ró ż n y c h k ie r u n k a c h .
Z w o le n n ic y ś c ig a n ia z u r z ę d u d o m a g a ją s ię d a ls z e g o z a o s trz e n ia w a lk i z teg o t y p u p rz e s tę p c z o ś c ią p rz e z p o w o ła n ie d o ż y c ia i n s ty t u c ji p o s iłk o w y c h o s k a r ż y c ie li, r e k r u t u j ą c y c h s ię n p . ze s p o łe c z n y c h d z ia ła c z y p rz e c iw a lk o h o lo w y c h , „ k tó r y c h n a le ż a ło b y w y p o s a ż y ć w z esp ó ł ś r o d k ó w p r a w n y c h , u m o ż liw ia ją c y c h s k u te c z n ą k o n tr o lę o r g a n ó w w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i p o d k ą te m w id z e n ia w y m a g a ń sp o łe c z n y c h .” 3
P rz e c iw n ic y n a to m ia s t są z d a n ia , że w w y p a d k a c h , g d y s y tu a c ja r o d z i n n a te g o w y m a g a , n ie p r o k u r a to r , lecz w ła ś n ie o r g a n iz a c je sp o łe c z n e p o w in n y b y ć u p r a w n io n e d o in g e r o w a n ia w ży cie ro d z in n e . P r o k u r a t o r z a ś p o w in ie n m ieć m o ż n o ś ć -o b jęcia o s k a r ż e n ia z u r z ę d u je d y n ie w w y p a d k a c h w y ją tk o w y c h , n p . w ó w c z a s, g d y n ie le tn ie d z ie c i p o z b a w io n e o p ie k i m a tk i lu b o s o b y b e z r a d n e p o z o s ta ją c e w s t o s u n k u z a le ż n o śc i o d s p r a w c y n ie m o g ły b y s a m e w y s tą p ić n a d ro g ę są d o w ą (p o r. a r t . 246 k . k . ) . "
P o n ie w a ż a r g u m e n ty z w o le n n ik ó w o b u k o n c e p c ji n ie są p o z b a w io n e słu sz n o śc i, p r a w id ło w e u d z ie le n ie o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , czy n a le ż y ścig ać z u r z ę d u p r z e s t ę p s t w a z a r t . 23 o r a z s to so w a ć w y m ie n io n e w ty m p rz e p is ie s a n k c je , w y m a g a p e w n y c h r o z w a ż a ń n a t u r y o g ó ln e j. P rz e p is a r t . 23 m a p rz e d e w s z y s tk im n a c e lu o c h r o n ę z d ro w ia c z ło n k ó w r o d z i n y , a w p e w n y m s to p n iu ta k ż e cześć, g o d n o ść i m ie n ie ty c h o só b . Z a ró w n o z aś m ie n ie i cześć, j a k i g o d n o ść o s o b is ta , a w p e w n y c h g ra n ic a c h ta k ż e z d ro w ie lu d z k i e n a le ż ą do ty c h d ó b r o s o b is ty c h , k tó r y c h ś c ig a n ie u s t a w a p o z o s ta w ia w z a s a d z ie u z n a n iu p o k rz y w d z o n e g o . U s ta w o d a w c a p r z y z n a je p o k rz y w d z o n e m u p r a w o d o s a m o d z ie ln e g o d y s p o n o w a n i a n ie k tó r y m i d o b r a m i o s o b is ty m i — w c a ło ś c i lu b cz ę śc i — a lb o ze w z g lę d u n a in t e r e s s p o łe c z n y lu b in te r e s s a m e g o p o k rz y w d z o n e g o , a lb o d la te g o , ż e d o k o n a n ie o c e n y , czy i w ja k i m s to p n iu d o b ro o s o b is te z o s ta ło n a ru s z o n e , u z a le ż n io n e j e s t w y łą c z n ie o d o so b is te g o o d c z u c ia p o k r z y w d z o n e g o .5 P r a w o d o sa m o d z ie ln e g o ■ dysponow ania d o b r a m i o so b is ty m i u m o ż liw ia p o k rz y w d z o n e m u w y r a ż e n ie z g o d y n a ic h n a ru s z e n ie , a le p o d w a r u n k ie m , ż e c z y n s p r a w c y n ie n a r u s z y je d n o c z e ś n ie “b e z p o ś re d n io i n t e r e s u sp o łeczn eg o . O ty m , k ie d y p o z a in te r e s e m p o k rz y w d z o n e g o z o s ta je n a ru s z o n y b e z p o ś re d n io t a k ż e in te r e s sipołeczny, k tó r y w y m a g a o g ra n ic z e n ia u p r a w n ie ń p o k rz y w d z o n e g o — ■decyduje s to p ie ń sp o łe c z n e g o n ie b e z p ie c z e ń s tw a c z y n u o r a z r o d z a j n a ru s z o n e g o d o b r a p ra w n e g o .
J e ż e li czyn u z n a n y j e s t za p r z e s tę p s tw o ty lk o z te j ra c ji, że n a r u s z a p rz e d e w s z y s tk im c h ro n io n e p r a w n ie i i s to tn e in t e r e s y in d y w id u a ln e , to zg o d a p o k rz y w -* P o r . B . P i ą t e k : t a m ż e , s . 5. * P o r . A . M i s i e w i c z : t a m ż e , s . 6. s P o r . p r a c e w . D a s z k i e w i c z a : P r o b l e m o s k a r ż y c i e l a w p r z y s z ł y m p o l s k i m p r o c e s i e I c a m y m , N P 1954, n r 3, s. 46 i 47; Ś c i g a n i e n a w n i o s e k w p o l s k i m p r o c e s i e k a r n y m , P i P 1956, n r 3, s . 520, 528; I n g e r e n c j a p r o k u r a t o r a w s p r a w y o p r z e s t ę p s t w a p r y w a t n o - s k a r g o w e w p o l s k i m p r o c e s i e k a r n y m , W a r s z a w a 1956, s . 23; O s k a r ż y c i e l w p o l s k i m p r o c e s i e k a r n y m , W a r s z a w a 1960, s . 245.
78 A l e k s a n d e r R a t a j c z a k N r 7—8 (67— 68>
d z o n tg o w y łą c z a sp o łe c z n e n ie b e z p ie c z e ń s tw o c z y n u . I n a c z e j n a to m ia s t p r z e d s ta w ia się s p r a w a , g d y czy n s p r a w c y n a r u s z y je d n o c z e ś n ie b e z p o ś re d n io zarów no- in te r e s je d n o s tk i, j a k i s p o ł e c z e ń s tw a .6
W u s ta w o d a w s tw ie k a r n y m p r z y j ę ta je s t z a s a d a , że czyn s p r a w c y p o le g a ją c y na. z n ę c a n iu się n a r u s z a b e z p o ś r e d n io n ie ty lk o in t e r e s in d y w id u a ln y , a le ta k ż e s p o łecz n y , p o n ie w a ż p o w o d u je on b ą d ź n ie o d w r a c a ln e , b ą d ź te ż n ie z w y k le d o tk liw e - s z k o d y z a ró w n o je d n o s tc e , j a k i s p o łe c z e ń s tw u . P rz y ję c ie z a s a d y , że z n ę c a n ie się n a r u s z a b e z p o ś r e d n io n ie ty lk o in te r e s in d y w id u a ln y p o k rz y w d z o n e g o , a le w ty m s a m y m s to p n iu ta k ż e in te r e s sp o łe c z n y , n ie b u d z i w z a s a d z ie w ą tp liw o ś c i, szczeg ó ln ie w ó w c z a s , g d y p rz e d m io te m c z y n n o ś c i w y k o n a w c z e j s t a j ą się n ieletn ią d o l a t s ie d e m n a s tu , o so b y b e z r a d n e i z n ie d o łę ż - n ia łe lu b z in n y c h p o w o d ó w z a le ż n e o d s p r a w c y , j a k ró w n ie ż w ó w c z a s, g d y s p r a w ca d z ia ła p o d w p ły w e m a lk o h o lu . M im o to w y d a je się, że w s p r a w a c h o c h a r a k te r z e r o d z in n y m śc ig a n ie z u r z ę d u s p r a w c ó w z n ę c a n ia się n ie je s t celow e, t a k j a k n ie je s t ce lo w e s to s o w a n ie w ty c h s p r a w a c h k a r p o z b a w ie n ia w o ln o śc i. S k ła d a ją : się n a to n a s t ę p u ją c e p o w o d y :
a) S p r a w y o z n ę c a n ie się n a d c z ło n k a m i w ła s n e j r o d z in y są w y ją tk o w o s k o m p lik o w a n e . W y m a g a ją o n e n ie ty lk o d o b re j z n a jo m o ś c i p ro b le m ó w p s y c h o lo g ic z n y c h z w ią z a n y c h z in s ty t u c ją m a łż e ń s tw a i ro d z in y , d o s k o n a łe j w ie d z y o w p ły w ie p r z e m ia n sp o łe c z n y c h , te c h n ik i, a u to m a ty z a c j i i u r b a n i z a c ji n a c h a r a k t e r w s p ó ł c z e sn e j r o d z in y i n a p ro b le m y z ty m z w ią z a n e , a l e p o n a d to u m ie ję tn e g o p o s tę p o w a n ia , d o s to s o w a n e g o d o k o n k r e t n e j s y tu a c ji lu b o k o lic z n o śc i w ra z ie u ja w n i e n i a k o n f l ik t u ro d z in n e g o . D la te g o te ż o d d a w a n ie ty c h s p r a w w rę c e m ilic ji, p r o k u r a t u r y o r a z są d ó w w p o s tę p o w a n iu k a r n y m , a ty m b a r d z ie j ś c ig a n ie ic h z u rz ę d u , j e s t co n a jm n ie j n ie p o ż ą d a n e . W y m ie n io n e b o w ie m w ła d z e n ie są p rz y g o to w a n e - d o p ro w a d z e n ia s p r a w z w ią z a n y c h z k o n f l ik t a m i o c h a r a k t e r z e ro d z in n y m , a p o n a d to ja k o je d y n y m ś r o d k ie m w y c h o w a w c z y m d y s p o n u ją o n e w c h w ili o b ecn ej, w y łą c z n ie k a r ą p o z b a w ie n ia w o ln o śc i.
T y m c z a s e m k a r a p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i n ie je s t o d p o w ie d n im ś r o d k ie m d o r o z s tr z y g a n ia k o n f lik tó w m a łż e ń s k ic h i ro d z in n y c h . K a r a p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i je st: d o le g liw o śc ią , k t ó r a d o ty k a n ie ty lk o s p r a w c ę z n ę c a n ia się, a le g o d zi p rzed e- w s z y s tk im w je g o d o ty c h c z a s o w e o f ia r y , to z n a c z y w c z ło n k ó w n a jb liż s z e j r o d z in y - P o z b a w ia o n a b o w ie m c z ło n k ó w r o d z in y ic h ż y w ic ie la , z m n ie js z a z a so b y m a t e r i a l n e i n a r a ż a n a in n e jesz c z e , b a r d z ie j d o tk liw e s k u tk i, k tó r e b ę d ą p rz e d m io te m , d a ls z y c h ro z w a ż a ń . W te n sp o só b p o k rz y w d z e n i z o s ta ją s k a z a n i n a c ie r p ie n ia je s z c z e g o rsz e od p o p rz e d n ic h . W sz y s tk o to w p ły w a d e m o r a liz u ją c o n a s p r a w c ę , k tó r y c zęsto d o p ie r o u ś w ia d a m ia so b ie, j a k b a r d z o m a l tr e to w a n e j p rz e z n ieg o r o d z in ie n a n im z a le ż y . Z d a r z a się to sz c z e g ó ln ie w ó w c z a s, g d y c z ło n k o w ie r o d z in y z a c z y n a ją czy n ić s t a r a n i a o w y p u s z c z e n ie s p r a w c y n a w o ln o ść lu b g d y z a c z y n a ją , o d m a w ia ć z e z n a ń czy z m ie n ia ć je-, a n g a ż o w a ć a d w o k a ta , a n a w e t p is a ć b ła g a ln e
lis ty do w s z y s tk ic h in s ta n c ji z R a d ą P a ń s t w a w łą c z n ie .
b) P o k rz y w d z e n i n a le ż ą c y do ro d z in y s p r a w c y z n ę c a n ia się n ie z a w sz e są z a in te r e s o w a n i w u k a r a n i u te g o ż s p r a w c y i w s z c z y n a n iu p o s tę p o w a n ia k a r n e g o o ra z w u ja w n ia n i u p rz e d w ła d z a m i szczeg ó łó w ze sw o je g o p r y w a tn e g o życia. D z ie je się^
« P o r . M . C i e ś l a k : I n t e r e s s p o ł e c z n y j a k o c z y n n i k w a r u n k u j ą c y p r o k u r a t o r s k i e o b j ę c i e o s k a r ż e n i a w s p r a w i e p r y w a t n o s k a r g o w e j , P i P 1956, n r 12, s. 1049— 1053. P o r ó w n a j ta k ż e - A . C u b i ń s k i : Z g o d a p o k r z y w d z o n e g o , P i P 1960, n r 7, s. 47—55 i S . G r z y b o w s k i e O c h r o n a d ó b r o s o b i s t y c h , W a r s z a w a 1957, s. 119— 127.
j j r 7 8 (67__68) O c h r o n a r o d z i n y w g u s t a w y p r z e c i w a l k o h o l . i p r o j e k t u k . k .
t a k d la te g o , ż e w sz c z ę c ie p o s tę p o w a n ia k a r n e g o n a r a ż a ic h (ja k to ju ż p o p rz e d n i i z a z n a c z o n o ) n a k rz y w d ę m o r a ln ą lu b m a t e r i a ln ą g o rs z ą w n a s tę p s tw a c h a n iż e li d o ty c h c z a s o w e k o n f lik ty , k tó r e się k o ń c z y ły — m n ie j lu b b a r d z ie j c zęsto — z n ę c a n ie m .
P r z y o b e c n y m tr y b ie śc ig a n ia , p o z a m a s o w y m k o rz y s ta n ie m z p r a w a o d m o w y z e z n a ń , p o k r z y w d z e n i n ie m a ją ż a d n e g o w p ły w u n a to , a b y z a p o b ie c o m a w ia n iu , p rz e z o so b y trz e c ie ic h ta je m n ic r o d z in n y c h l u b ś c iś le o s o b is ty c h , k tó r y c h u j a w n ie n ie n p . p rz e d są d e m w o b e c p u b lic z n o ś c i lu b c h o c ia ż b y w o b e c w s p ó łm a łż o n k a , o só b b lis k ic h i s ą s ia d ó w m o że się s ta ć p rz y c z y n ą d a ls z y c h , c zęsto tra g ic z n ie k o ń cz ą c y c h się sc e n m a łż e ń s k ic h i ro d z in n y c h . M oże się o n o s ta ć r ó w n ie ż p rz y c z y n ą c a łk o w ite g o r o z k ł a d u ro d z in y , p o z b a w ie n ia je j ś r o d k ó w d o ży cia , u t r a t y z a u f a n i a u n a jb liż s z e g o o to c z e n ia , w y e lim in o w a n ia z ż y c ia to w a rz y s k ie g o , ro z w in ię c ia się- u dziec i u r a z u do s p o łe c z e ń s tw a , i z e jś c ia n a d ro g ę p r z e s tę p s tw a , j a k r ó w n ie ż d a l - ' szej d e m o r a liz a c ji sa m e g o s k a z a n e g o . 1
c) K o n f lik ty , n ie p o r o z u m ie n ia o r a z w y r a s t a ją c e n a ic h tle a k t y z n ę c a n ia się m ię d z y p o s z c z e g ó ln y m i c z ło n k a m i r o d z in y o d b y w a ją się p rz e d e w s z y s tk im w m ie s z k a n ia c h , do k tó r y c h n ie m a ją sw o b o d n e g o d o s tę p u o s o b y trz e c ie . W z w ią z k u z ty m . u s ta le n ie p rz y c z y n , p o b u d e k i m o ty w ó w p o s tę p o w a n ia s p r a w c y orazi p o k rz y w d z o n y c h c z ło n k ó w je g o r o d z in y n ie z a w sz e j e s t m o ż liw e . N ie j e s t o n o m o ż liw e sz c z e g ó ln ie w ó w c z a s, g d y p o k rz y w d z e n i o d m ó w ią z e z n a ń . T y m c z a s e m d o p ie r o z n a jo m o ść w s z y s tk ic h o k o lic z n o śc i to w a rz y s z ą c y c h p o p e łn ie n iu c z y n u u m o ż liw ia b e z b łę d n e u s ta le n ie z a m ia r u s p ra w c y , sp o s o b u je g o z a c h o w a n ia się, ro li, j a k ą o d e g r a l i p o k rz y w d z e n i c z ło n k o w ie r o d z in y w z a jś c iu , o r a z w ie lu in n y c h f a k t ó w u m o ż liw ia ją c y c h p o w z ię c ie p r a w id ło w e j d e c y z ji t a k co d o w in y , j a k i co d o w y m ia r u , k a ry .
S a m i p o k rz y w d z e n i — m im o że n ie m a ją o b o w ią z k u u ja w n ia ć p rz y c z y n , k tó r e s k ł a n ia j ą ic h do o d m o w y z e z n a ń lu b s k ł a d a n ia z e z n a ń n a k o rz y ś ć s p r a w c y — czę sto u s p r a w ie d liw ia ją s w o je z a c h o w a n ie się w y r z u ta m i s u m ie n ia ( u w a ż a ją się za w s p ó łw in n y c h w w y w o ła n iu k o n flik tó w , w n a s t ę p s tw ie k tó r y c h s p r a w c a w y rz ą d z ił im k rz y w d ę ), b r a k i e m ż a lu d o o sk a rż o n e g o , tr u d n o ś c ia m i m a t e r i a ln y m i, ja k ie m o że sp o w o d o w a ć p c b y t n p . m ę ż a w w ię z ie n iu , r a d y k a l n ą z m ia n ą w z a c h o w a n iu się o s k a r ż o n e g o lu b p rz y r z e c z e n ie m p rz e z n ie g o p o p ra w y , a n a w e t u ja w n ia j ą , że w śle d z tw ie z ło ż y li n ie p r a w d z iw e z e z n a n ia z p o w o d u n ie u z a s a d n :o n e j z a z d ro ś c i np. o m ęża , p o d e jr z e w a go o z d ra d ę m a łż e ń s k ą z n a m o w y s ą s ia d e k i t p . 8 P rz y c z y n y p o d a w a n e p rz e z p o k rz y w d z o n y c h c z ło n k ó w ro d z in y , k tó r e s k ł a n ia j ą , ich do o d m o w y z e z n a ń lu b z m ia n y z e z n a ń z ło ż o n y c h w d o c h o d z e n iu , n a p e w n o n ie z a w sz e są p ra w d z iw e i n ie w y c z e r p u ją c a ło ś c i teg o z a g a d n ie n ia . N ie m o ż n a b o w ie m w y łą c z y ć teg o , że o so b y p o s z k o d o w a n e o d m a w ia ją z e z n a ń lu b s k ł a d a ją p o z y ty w n e o p in ie o sw o ic h n a jb liż s z y c h p o s ta w io n y c h w s ta n o s k a r ż e n ia , p o n ie w a ż w s ty d z ą się, n ie c h c ą się n a ra z ić n a śm ie sz n o ść , b o ją się o sk a rż o n e g o a lb o b a rd z o się lic z ą z n e g a ty w n ą r e a k c j ą ś r o d o w i s k a .9 C z a sa m i m o że r ó w n ie ż w c h o d z ić w g r ę g ro ź b a lu b s z a n t a ż .10 ^ P o r . D .R . T a f t : C r y m i n o l o g y , N e w Y o r k 1956, w y d . I I I , s . 184—193. 8 P o w y ż s z e d a n e u z y s k a n o n a p o d s t a w i e a k t k a r n y c h w S ą d z ie P o w i a t o w y m d l a m . P o z n a n i a w P o z n a n i u . 9 P o r . A . R a t a j c z a k : N ie u p r a s z c z a j m y p r o b l e m a t y k i a l k o h o l i z m u , „ P r a w o i Ż y c i e ” 1962, n r 21, s. 2. 10 P o r . w . D a s z k i e w i c z : O s k a r ż y c i e l w p o l s k i m p r o c e s i e k a r n y m , W a r s z a w a 1960,. ł . 351.
*so A l e k s a n d e r R a t a j c z a k N r 7—8 (67—68)
P a m ię ta ć tr z e b a ró w n ie ż , że n ie z a m a ld o w a n ie o p rz e s tę p s tw ie , o d m o w a z ło ż e n ia z e z n a ń lu b in n e z a c h o w a n ie feię p o k rz y w d z o n e g o w y r a ż a ją c e d e z a p r o b a tę d la p o d ję te g o .d o c h o d z e n ia m o ż e b y ć ta k ż e d o w o d e m w s k a z u ją c y m n a to , iż p o k rz y w d z o n y o so b iś c ie n ie o d c z u w a ł z a c h o w a n ia s ię s p r a w c y ja k o z n ę c a n ia się a lb o że n a n a r u s z e n ie s w o je j n ie ty k a ln o ś c i c ie le s n e j lu b n a o b r a ź liw e w y p o w ie d z i co n a jm n ie j s ię g o d ził. Z w ró c e n ie u w a g i n a t e n o s t a t n i m o m e n t m a ty m is to tn ie js z e z n a c z e n ie , że lu d z ie w r ó ż n y sp o só b r e a g u j ą n a ból. P o d o b n ie j a k is tn i e ją lu d z ie o w z m o ż o
n e j w ra ż liw o ś c i, t a k sa m o z d a r z a j ą się o so b n ic y o w r a ż liw o ś c i o b n iż o n e j, a n a w e t ta c y , k tó r y m b ó l w ja k i e jk o l w ie k p o s ta c i s p r a w i a s w o is tą p rz y je m n o ś ć , s k ł a n ia j ą c ą ic h d o p ro w o k o w a n ia b ó lu z a ró w n o fiz y c z n e g o , j a k i m o r a ln e g o (n p . m a s o c h iś c i) .11 J e ż e li w ię c p o k rz y w d z e n i o d m ó w ią z e z n a ń , to o r g a n y p o w o ła n e d o ś c ig a n ia i k a r a n i a p r z e s tę p s t w z o s ta ją p o z b a w io n e m o ż liw o śc i d o k o n a n ia o b ie k ty w n e j o ce n y te g o , czy z a c h o w a n ie się s p r a w c y b y ło z d o ln e w y w o ła ć b ó l i c ie r p ie n ie w s to p n iu w y m a g a n y m d o z a s to s o w a n ia p r z e p is u a r t . 23 u s ta w y , co p o w o d u je n ie b e z p ie c z e ń s tw o s k a z a n ia z a czy n , k tó r y z o s ta ł św ia d o m ie i c e lo w o s p r o w o k o w a n y p rz e z p o k r z y w d z o n e g o 12, o ra z m o ż liw o ść p o p e łn ie n ia c a łe g o s z e re g u in n y c h p o m y łe k . P r z y k ła d e m ta k i e j p o m y łk i m o ż e b y ć je d n a z e s p r a w S ą d u P o w ia to w e g o d la m . P o z n a n ia (V K p 1109''57), w k tó r e j p r o k u r a t o r z a s to s o w a ł a r e s z t ty m c z a s o w y t r w a j ą c y p rz e z o k r e s tr z e c h m ie się c y , a s ą d I in s t a n c j i w y d a ł w y r o k s k a z u ją c y . P o u c h w a le n iu w y r o k u , p r z y p o w tó rn y m r o z p o z n a n iu s p r a w y i o d m ó w ie n iu z e z n a ń p r z e z p o k rz y w d z o n ą —żonę, o s k a r ż o n y z o s ta ł u n ie w in n io n y . P o d w ó c h m ie s ią c a c h od d a t y w y r o k u u n ie w in n ia ją c e g o w n ió s ł o n d o s ą d u s p r a w ę o ro z w ó d . P o s tę p o w a n ie ro z w o d o w e w y k a z a ło , ż e ż o n a p o w o d a m ia ła od d łu ż s z e g o c z a su k o c h a n k a o r a z że d la u z y s k a n ia sw o b o d y w p o ż y c iu z n im p r o w o k o w a ła z a jś c ia , k tó r e s t a n o w iły p ó ź n ie j p o d s ta w ę d o o s k a r ż e n ia m ę ż a o z n ę c a n ie się. R ozw ód o rz e c z o n o w p r a w d z ie z w in y o b u s tr o n , a le a k t a s p r a w y ro z w o d o w e j z d a ją się ś w ia d c z y ć o w y łą c z n e j w in ie ż o n y o sk a rż o n e g o .
2. Z ty c h w s z y s tk ic h w z g lę d ó w a n i n a g m in n o ś ć p r z e s tę p s tw z a r t . 23, a n i ic h g łę b o k o s ię g a ją c e s k u t k i w ż y c ie ro d z in n e , a n i o b a w a , że p r z y tła c z a ją c a w ię k sz o ś ć k o b ie t p rz y in n y m sp o s o b ie ś c ig a n ia n ie z d e c y d o w a ła b y się n a z ło ż e n ie w n io s k u o u k a r a n i e — n ie m o g ą b y ć a r g u m e n ta m i p r z e m a w ia ją c y m i za u tr z y m a n ie m o b e c n e g o s t a n u rz e c z y . N ie m o g ą by ć a r g u m e n ta m i p r z e k o n y w a ją c y m i ta k ż e d la te g o , że w b r e w tw ie r d z e n io m z w o le n n ik ó w tr y b u p u b lic z n o s k a r g o w e g o w ła ś n ie p r z y t ł a c z a ją c a w ię k sz o ś ć p o k rz y w d z o n y c h k o b ie t z g ła s z a f a k t p o p e łn ie n ia ty c h p r z e s tę p s tw . 13 J e ż e li n a to m ia s t d o c h w ili u k a z a n ia się u s ta w o d a w s tw a p r z e c iw a lk o h o lo w e g o n ie w p ły w a ły d o s ą d ó w s p r a w y k a r n e o c h a r a k t e r z e ro d z in n y m , to b y n a jm n ie j n ie z a w s z e z w in y k o b ie t, a le d la te g o , że p rz e z b a rd z o d łu g i czas o rg a n y ś c ig a n ia n ie p r z y jm o w a ły ta k ic h d o n ie s ie ń tw ie r d z ą c , że są to s p r a w y o s o b is t" , m im o że ju ż w ó w c z a s o b o w ią z y w a ł a r t . 65 k .p .k . o r a z a r t . 237, 239, 256 k .k . i in n e teg o r o d z a j u p rz e p is y . u P o r . n p . K . D ą b r o w s k i : P o d s t a w y p s y c h o l o g i c z n e s a m o d r ą c z e n i a , W a r s z a w a 1934; G .N . K a s s i l : B ó l i j e g o z w a l c z a n i e , W a r s z a w a 1961, s . 125 i 128; M . O s s o w s k a : M o ty w y p o s t ę p o w a n i a , W a r s z a w a 1958, s . 102—131; B . Z a w a d z k i : W y k ł a d y z p s y c h o p a t o l o g i i , s k r y p t , W a r s z a w a 1955, s. 68. 12 P o r . K . D ą b r o w s k i : t a m ż e , s. 20—21. 13 P o r . S . P a w e l a : t a m ż e , s . 5; S . G o c y ł a : t a m ż e , s. 5 i a k t a S ą d u P o w i a t o w e g o d l a m . P o a n a n i a z a l a t a 1956—1959 r . Z a k t t y c h w y n i k a , ż e n a 231 s p r a w z a r t . 10 u c h y l o n e j u s t a w y p r z e c i w a l k o h o l o w e j ( o b e c n i e a r t . 23) t y l k o w t r z e c h w y p a d k a c h z d e c y d o w a n o s i ę p o s t a w i ć w s t a n o s k a r ż e n i a o s o b y , c o d o k t ó r y c h c z ł o n k o w i e r o d z i n y n i e s k ł a d a l i w n i o s k ó w o u k a r a n i e i w c z a s i e d o c h o d z e n i a o d m ó w i l i z e z n a ń l u b p o d p i s a n i a p r o t o k o ł u p r z e s ł u c h a n i a .
j^r 7 g {g7 gg) o c h ro n a ro d zin y w g u sta w y p rzec iw a lk o h o l. i p r o je k tu k .k . 81 P r z y k ła d e m ta k ie g o s to s u n k u o r g a n ó w ś c ig a n ia d o s p r a w o c h a r a k t e r z e r o d z in n y m n ie c h b ę d z ie f a k t , że je s z c z e d łu g o p o w e jś c iu w ż y c ie u s ta w o d a w s tw a p rz e c iw a lk o h o lo w e g o p a n o w a ło w ś r ó d f u n k c jo n a r i u s z y M O p rz e k o n a n ie , że śc ig a n ie i k a r a n i s p ij a k ó w z n ę c a ją c y c h się n a d s w o ją r o d z i n ą u z a le ż n io n e je s t o d z ło ż e n ia s k a r g i p r z e z ro d z in ę . K re s te m u p o ło ż y ło d o p ie r o r o z p o r z ą d z e n ie K o m e n d a n ta G łó w n e g o M O z g r u d n i a 1961 r . 14 U s to s u n k o w u ją c s ię k r y ty c z n ie d o ś c ig a n ia z u r z ę d u p r z e s tę p s tw o c h a r a k t e r z e ro d z in n y m , a w sz c z e g ó ln o śc i p r z e s tę p s tw z n ę c a n ia się z a r t. 23, p o d k r e ś lić n a le ż y , ż e w s p r a w a c h ty c h n ie z a d o w a la ją ró w n ie ż ś r o d k i p r o p o n o w a n e p rz e z p r z e c iw n i k ó w ś c ig a n ia ty c h p r z e s tę p s t w z u rz ę d u . Ś c ig a n ie n a w n io s e k , p r z y o b e c n y m u ję c iu t e j in s ty tu c ji, u n ie m o ż liw ia w y c o f a n ie r a z z ło ż o n e g o w n io s k u n a w e t w r a z i e p ó ź n ie jsz e g o p o g o d z e n ia s ię m a łż o n k ó w , n a to m ia s t ś c ig a n ie z o s k a r ż e n ia p r y w a tn e g o p ro w a d z ić m o ż e d o n ic z y m n ie u z a s a d n io n e j b e z k a rn o ś c i w ty c h w s z y s tk ic h w y p a d k a c h , w k tó r y c h r o d z in a z o b a w y b r a k u p ie n ię d z y l u b z in n y c h p rz y c z y n n ie z ło ż y ła b y s k a r g i, a ty m c z a s e m s p r a w c a z p u n k t u w id z e n ia n a ru s z o n e g o in t e r e s u sp o łe c z n e g o p o w in ie n ibyć u k a r a n y . 15 P o n a d to n ie m o ż n a z b y t w ie le lic z y ć n a b o h a te r s tw o lu d z i ż y ją c y c h w s t r a c h u p r z e d k rz y w d z ic ie le m . W y to c z e n ie p ro c e s u z w ła s n e j in ic ja ty w y j e s t n ie w ą tp liw ie p r z e ja w e m w ię k s z e j a k ty w n o ś c i niiż n a w e t z e z n a w a n ie p rz e d są d e m w c h a r a k t e r z e ś w ia d k a . P o n a d to w s z c z ę c ie p ro c e s u k a r n e g o p r z e z ż o n ę lu b d z ie c k o — to n a jc z ę ś c ie j ró w n ie ż p o c z ą te k tr w a łe g o r o z p a d u ro d z in y .
P r z y k ła d e m p ra w id ło w e g o u s to s u n k o w a n ia się d o r o z s tr z y g a n ia k o n f lik tó w m a ł ż e ń s k ic h i ro d z in n y c h , z k tó r e g o p r a w o k a r n e m o g ło b y c z e rp a ć w z ó r, są p rz e p is y o p o s tę p o w a n iu w s p r a w a c h r o d z in n y c h o ra z ro z w o d o w y c h . W p o s tę p o w a n iu ty m u s ta w o d a w c a w ło ż y ł n a s ą d o b o w ią z e k , a b y p r z e d p o d ję c ie m ja k i e jk o l w i e k d e c y z ji g o d z ił ze s o b ą s k łó c a n e s tr o n y , m im o ż e n p . p o d s ta w ą do w n ie s ie n ia s p r a w y ro z w o d o w e j m o g ło b y ć n a d u ż y w a n ie a lk o h o lu p r z e z je d n e g o z m a łż o n k ó w lu b z n ę c a n ie s ię m ę ż a n a d żo n ą. S ą d N a jw y ż sz y , r e a l iz u j ą c p o s t u la t y w y r a ż o n e w p rz e p is a c h o p o s tę p o w a n iu w s p r a w a c h ro d z in n y c h , w je d n y m ze sw o ic h o rz e c z e ń n a k a z u j e w rę c z , ż e b y p rzy ro z s tr z y g a n iu is to tn y c h d la r o d z in y s p r a w t a k p ro w a d z ić p o s tę p o w a n ie , b y d e c y z ja s ą d u b y ła j a k n a jb a r d z ie j z ro z u m ia ła i p r z e k o n y w a ją c a o r a z b y n ie p o z o s ta w ia ła u m a łż o n k ó w z a d r a ż n ie ń m o g ą c y c h z a c ią ż y ć n a ic h d a ls z y m ży c iu . B r a k b o w ie m „ w ty c h w y p a d k a c h m e d ia c y jn e j r o li s ą d ó w m ó g łb y w p ły n ą ć u je m n ie — s tw ie r d z a S .N . — n a p o d e jm o w a n ie d e c y z ji k o n ie c z n y c h d o n a le ż y te g o f u n k c jo n o w a n ia m a łż e ń s tw a i ro d z in y , a n a w e t p ro w a d z ić d o r o z k ła d u m a łż e ń s k ie g o .” 16
T y m c z a s e m ś c ig a n ie z u rz ę d u p r z y s y s te m ie o b o w ią z u ją c y c h s a n k c ji k a r n y c h u n ie m o ż liw ia s ą d o w i p o lu b o w n e z a ła tw ie n ie s p r a w y w d ro d z e p o g o d z e n ia s tro n , p o z o s ta w ia ją c m u d o d y sp o z y c ji ty lk o je d e n ś r o d e k — w ię z ie n ie . S łu s z n ie w ię c z a u w a ż a A . M isie w ic z , ż e „ n a jb liż s z a p rz y s z ło ś ć p o k a ż e , ile r o d z in ro z p a d n ie się w w y n ik u ta k ie g o u sz c z ę ś liw ia n ia siłą , w b r e w p r a g n i e n iu p o k rz y w d z o n y c h .” 17 3. A u to r z y p r o j e k t u k o d e k s u k a r n e g o z 1963 r . — m im o w ie lu p r z y k r y c h d o ś w ia d c z e ń w s p r a w a c h z a r t. 23 — z a g a d n ie n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a z n ę c a n ie się n P o r . W . T o m o r o w i c z : M i l i c j a O b y w a t e l s k a w y k o n u j e u s t a w ę o z w a l c z a n i u a l k o h o l i z m u , „ W a l k a z A l k o h o l i z m e m ” 1962, n r 2, s . 1. is P o r . w . D a s z k i e w i c z : O s k a r ż y c i e l w p o l s k i m p r o c e s i e k a r n y m , W a r s z a w a 1960, ». 350—352. 1« P o r . o r z e c z e n i e S .N . z 19.V.1953 (O S N z 1954 r . , p o z . 57). 17 P o r . A . M i s i e w i c z : o p . c i t ., s. «. « — P a l e s t r a
82 A l e k s a n d e r R a t a j c z a k N r 7—8 (67—68)
n a d c z ło n k a m i ro d z in y u r e g u lo w a li w sp o só b tr a d y c y jn y , to z n a c z y p r z y ję li z a s a d ę ś c ig a n ia w y m ie n io n e g o p r z e s tę p s tw a z u rz ę d u , g ro ż ą c z a je g o p o p e łn ie n ie k a r ą p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i lu b g rz y w n y .
K o m is ja K o d y f ik a c y jn a n ie ty lk o u tr z y m a ła t r a d y c y jn y p u n k t w id z e n ia , że k a r a je s t n a jl e p s z y m ś r o d k ie m do z a ła tw ia n ia k o n f lik tó w ro d z in n y c h (o czy m n a jl e p ie j ś w ia d c z y c a ły ro z d z ia ł p o św ię c o n y te g o ty p u p r z e s tę p c z o ś c i18), a le p o n a d to w a r t . 202 § 1 i 2 w p r o w a d z i ła — o b o k z w y k łe j — k w a lif ik o w a n e p o s ta c ie z n ę c a n ia się n a d c z ło n k ie m s w o je j ro d z in y , n a d o s o b ą p o z o s ta ją c ą w s to s u n k u z a le ż n o śc i o d s p r a w c y o r a z n a d o s o b ą n ie d o łę ż n ą lu b b e z r a d n ą . Z w y k ła w ię c p o s ta ć z n ę c a n ia się z a g ro ż o n a j e s t k a r ą p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i d o l a t 3 lu b g rz y w n ą , n a to m ia s t k w a l i fik o w a n a , d o ty c z ą c a s p r a w c ó w d z ia ła ją c y c h p o d w p ły w e m a lk o h o lu — k a r ą p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i d o l a t 5. P o n a d to w d w ó c h d a ls z y c h p a r a g r a f a c h p rz e w id z ia n o w y ż sz e s a n k c je z a z n ę c a n ie się, je ś li d o p ro w a d z iło o n o o so b y o k re ś lo n e w § 1 d o ta r g n ię c ia s ię n a w ła s n e ży cie a lb o je ś li s p r a w c a , z n ę c a ją c się z w in y n ie u m y ś ln e j d o p ro w a d z ił w y m ie n io n e o so b y d o ta r g n ię c i a się n a w ła s n e życie.
T a k ie u ję c ie p r z e s tę p s t w o c h a r a k t e r z e r o d z in n y m n a le ż y u z n a ć z a p r z e j a w z b y t je d n o s tr o n n e g o p o jm o w a n ia f u n k c j i o c h ro n n y c h p r a w a k a rn e g o .
S łu s z n e j e s t tw ie r d z e n ie , że o c h ro n a w y ż sz y c h w a r to ś c i sp o łe c z n y c h w y m a g a b a r d z ie j s k u te c z n y c h ś r o d k ó w o c h ro n y . N ie s łu s z n e n a to m ia s t j e s t p r z e k o n a n ie , że s k u te c z n ie js z y m i ś r o d k a m i są z a w sz e k a r y s u r o w s z e i ś c ig a n ie te g o r o d z a j u p r z e s t ę p s tw z u r z ę d u . 1' O c h ro n a ta k ic h w a r to ś c i sp o łe c z n y c h j a k m a łż e ń s tw o i r o d z in a z a p o m o c ą s u r o w s z y c h k a r p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i m oże b y ć u z a s a d n io n a ty lk o w te d y , g d y s p r a w c ą p r z e s tę p s tw a je s t o so b a tr z e c ia . J e ż e li n a to m ia s t c z y n u d o k o n u je c z ło n e k ro d z in y , to p r a w o k a r n e w in te r e s ie u tr z y m a n ia m a łż e ń s tw a i r o d z in y a lb o n ie p o w in n o in g e r o w a ć w c a le a lb o te ż in g e r o w a ć za p o m o c ą in n y c h ś r o d k ó w o c h r o n y a n iż e li k a r a p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i. D o ta k i c h ś r o d k ó w m o ż n a b y z a lic z y ć ś r o d k i le c z n ic z e lu b p e d a g o g ic z n e w p o łą c z e n iu z k o n tr o lą sp o łe c z n ą s p r a w o w a n ą p r z e z s p e c ja ln ie d o te g o c e lu p o w o ła n e o r g a n y , g d y ż w s p r a w a c h r o d z in n y c h b ę d z ie to p r z e w a ż n ie ś r o d e k s k u te c z n ie js z y , a c z k o lw ie k p o z o rn ie b ę d z ie s ię o n p r z e d s ta w ia ł ja k o m n ie j s u ro w y .
K o n k r e ty z u ją c p o w y ż sz e p o s tu la ty , w y d a je się, że r o z w ią z a n ie m , k tó r e m o g ło b y d e f in ity w n ie u s u n ą ć tr u d n o ś c i w z a k re s ie w a lk i z p rz e s tę p c z o ś c ią o c h a r a k t e r z e ro d z in n y m , b y ło b y p o w o ła n ie d o ż y c ia s p e c ja ln y c h s ą d ó w d o ro z p o z n a w a n ia s p r a w ro d z in n y c h i s p r a w n ie le tn ic h . S ą d y ta k ie k o n c e n tr o w a ły b y w sw o im r ę k u c a ło k s z ta łt o r z e c z n ic tw a z z a k r e s u p r a w a r o d z in n e g o — łą c z n ie z p r a w e m do u d z ie la n ia ro z w o d ó w , p rz y m u s o w e g o le c z e n ia , k a r a n i a n ie le tn ic h o ra z ty c h w s z y s tk ic h o sób, k tó r e p o p e łn iły p r z e s tę p s t w a p rz e c iw k o c z ło n k o m s w o je j r o d z in y (np. z a r t . 237, 239, 246, 248, 255, 256, 257, 263, 264 k .k . i in., w ty m ta k ż e s p r a w y z a r t . 13 o r a z 23 u s ta w y o z w a lc z a n iu a lk o h o liz m u z d n ia 10.X II.1959 r.).
P o s tę p o w a n ie k a r n e p rz e d ty m i s ą d a m i to c z y ło b y się n ie ty lk o w e d łu g o d r ę b n y c h z a s a d , a le p o n a d to s ą d y d y s p o n o w a ły b y je s z c z e b a r d z ie j z ró ż n ic o w a n y m i i s a m o is tn ie w y m ie r z a n y m i s a n k c ja m i, ta k im i j a k u p o m n ie n ie , o s trz e ż e n ie , n a g a n a , o k re s o w e l u b b e z te r m in o w e o d e b r a n ie w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j alb o z a g ro ż e n ie o d e b r a n ia ta k ie j w ła d z y , p rz y m u s o w e le c z e n ie z m o ż liw o śc ią je g o z a w ie s z e n ia ty tu łe m p ró b y n a p e w ie n o k r e s itp .
18 P r o j e k t k o d e k s u k a r n e g o . W a r s z a w a 1963, R o z d z i a ł X X V ( P r z e s t ę p s t w a p r z e c i w k o ro d z i n i e i m ł o d z i e ż y ) , s . 57—59.
N r 7—8 (67— 68) M ato letn i p o zw a n i w pro cesie a d h e z y jn y m 83
T r u d n o je s t w k il k u z d a n ia c h sp re c y z o w a ć d o k ła d n ie , j a k i c h a r a k t e r p o w in n y m ie ć w y m ie n io n e t u t a j s a n k c je . J e d n o je s t p e w n e : s a n k c j e t e p o w in n y b y ć o d n o to w y w a n e w r e j e s t r z e s k a z a n y c h o r a z łą c z o n e z m o ż liw o śc ią s to s o w a n ia ta k i c h ś r o d k ó w p ro f ila k ty c z n o -w y c h o w a w c z y c h , j a k n p . z o b o w ią z a n ie d o w ła ś c iw e g o p o s tę p o w a n ia czy p o d ję c ia s ta łe j p r a c y łu b d o b ro w o ln e g o le c z e n ia , s to s o w a n ie d o z o r u o c h ro n n e g o w p o s ta c i s p e c ja ln e g o k u r a t o r a , p r z e d s ta w ic ie la z a k ła d u p r a c y lu b in s ty t u c ji m ie js c a z a m ie s z k a n ia , s to s o w a n ie le c z e n ia i t p . 20
J e d n o c z e ś n ie o m a w ia n e t u p o s tę p o w a n ie p o p rz e d z a ła b y p r ó b a p o je d n a n ia s tro n . W cza sie ta k i e j p ró b y zło ż e n ie p rz e z o s k a r ż o n e g o p rz y r z e c z e n ia p o p r a w y , p o d ję c ia s ta łe j p r a c y , n ie u c z ę s z c z a n ia d o o k r e ś lo n y c h m ie js c , n ie u ż y w a n ia a lk o h o lu lu b p rz y r z e c z e n ia d o b ro w o ln e g o le c z e n ia s ię m o g ło b y s ta n o w ić p o d s ta w ę d o z a w ie s z e n ia p o s tę p o w a n ia k a r n e g o n a o k re s p ró b y . P o d s ta w ę d o s tw o r z e n ia są d ó w r o d z in n y c h m o g ły b y s ta n o w ić o b e c n e s ą d y d la n ie le tn ic h . P o m y s ł n ie j e s t n a p e w n o n o w y , a le rz e c z w ty m , że w P o ls c e n ie j e s t on w o g ó le sto s o w a n y . In n y m , m n ie j ju ż r a d y k a ln y m r o z w ią z a n ie m b y ło b y ś c ig a n ie o m a w ia n y c h p rz e s tę p s tw n a w n io s e k p o k rz y w d z o n e g o , p o d w a r u n k ie m je d n a k , ż e in s ty t u c ja t a zo s t a ła b y o d p o w ie d n io z m o d y f ik o w a n a . C h o d z i t u o s tw o r z e n ie m o ż liw o śc i w sz c z ę c ia p o s tę p o w a n ia z u rz ę d u , g d y b y w y m a g a ł te g o szc z e g ó ln y in te r e s p u b l i c z n y 21, p o łą c z o n e j j e d n a k z m o ż liw o śc ią c o fn ię c ia w n io s k ó w p rz e z p o k rz y w d z o n e g o do c h w ili u p r a w o m o c n ie n ia się o rz e c z e n ia . U e la s ty c z n iło b y to p o lity k ę k a r n ą są d ó w i z a b e z p ie c z a ło b y w je d n a k o w y m s to p n iu z a ró w n o in t e r e s sp o łe c z n y , j a k i o so b ista in te r e s y p o s z c z e g ó ln y c h c z ło n k ó w ro d z in y . 20 P o r . A . R a t a j c z a k : P o s t u l a t y d o t y c z ą c e s t o s o w a n i a w s p r a w a c h r o d z i n n y c h a r t . 13 i 23 u s ta iw y o z w a l c z a n i u a l k o h o l i z m u z d n i a 10.XII.1959 r . ( N P 1962, n r 9, s . 117e—1180. 21 P o r . W . D a s z k i e w i c z : t a m ż e (z o b . p r z y p . 15) s. 203. P O L E M I K A A
WIESŁAW DASZKIEW ICZ
